Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5: De Tijd van Ontdekkers en Hervormers

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5: De Tijd van Ontdekkers en Hervormers Samenvatting door een scholier 2306 woorden 8 jaar geleden 5,8 82 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdsbeeld: Noord-Italië basis voor de renaissance (Nuovocento) Centraal voor de handel Rijk en machtig Ontsloot zich door handelsreizen en ontdekkingstochten Nieuwe ideeën: Vernieuwde aandacht voor de klassieke kunst Griekse en Romeinse cultuur opnieuw tot leven gewekt Humanisme: de mens beschouwt zichzelf als middelpunt (ipv God) Humanist Christen die kritisch met geloof omgaat Actief levend mens, intensief met cultuur bezig Wil de ideale mens worden, een uomo universale (Erasmus) Godsdienst: Van Memento mori (gedenk te sterven, Middeleeuwen) naar Carpe diem (Pluk de dag, renaissance) Hervorming in de kerk door invloed van Maarten Luther en Johannes Calvijn Godsdiensthervormingen zijn bekend onder de naam reformatie. Gezin en huwelijk: Zakelijke aangelegenheid tussen twee families (trouwen om gebied uit te breiden) Men sprak vrij en direct over seksualiteit Respect en trouw speelden een bescheiden rol Langere levensverwachting door meer kennis (anatomie) Kunst: Kunst individueel karakter staat centraal Kunstenaar hoog aangezien Aandacht voor anatomie Pagina 1 van 6

2 Men werkte op de manier van de klassieke oudheid (Romeins en griek en zo) Kunst wordt verbonden met techniek Mens staat centraal (zie punt 4) Muziek wordt iets nieuws: opera s en ballet Literatuur: Uitvinding van de boekdrukkunst in 1450 (iedereen kon bijbels lezen en zo) Griekse en Romeinse oudheid, op basis van In de proza aandacht voor nieuwe helden: reizigers Poëzie, aandacht voor beschrijving van schoonheid van een geliefde Het sonnet Nieuwe odes (lofgedicht) Schrijvers: Erasmus (Lof der Zotheid), Thomas More (Utopia) Toneel: Klassieke toneelvormen (tragedie: treurspel, komedie: blijspel,tragikomedie: tragedie die goed afloopt) Paragraaf 5.1: De renaissance Kenmerkend aspect: het veranderend mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. Pluk de dag : Rond de renaissance/vroegmoderne tijd in Italiaanse steden als Venetië, Florence, Milaan en Rome. In deze zelfstandige stadsstaten was er een rijke, machtige bovenlaag van handelaren en bankiers. Om hun rijkdom te tonen bouwden ze rijkversierde villa s en lieten de beste kunstenaars voor hun werken. Er onstond een nieuw levensgevoel (Carpe diem). Dit gevoel ging samen met de nieuwe belangstelling voor het klassieke erfgoed. Schoonheid : Bij de herontdekking van de klassieke oudheid speelden humanistische geleerden een belangrijke rol. Ze vertaalden en bestudeerden klassieke boeken, geschreven door monniken. Dat deden ze in dienst van het christendom. De mens moest zich ontwikkelen tot uomo universalis. Dankzij de boekdrukkunst verspreidde het humanisme zich naar het noorden. Erasmus propageerde een christelijk humanimse in Nederland. Volgens hem moest het christendom verdiept en gezuiverd worden. Copernicus ontwierp een wiskundig model van het zonnestelsel waarin niet de aarde, maar de zon het middelpunt was van het sterrenstelsel (veranderend wereldbeeld). Terug naar de natuur : Kunstenaars gingen zich verdiepen in het werk van de Grieken en Romeinen. De klassieke vormen en versieringen keerden terug. Kunstenaars onderzochten de natuur en menselijke anatomie om hun werk zo realistisch mogelijk te maken. Dit was tegen de kerk, omdat het een schepsel van God was. Ze schilderden niet alleen bijbelse voorstellingen, maar ook portretten, landschappen en mythologische figuren. Paragraaf 5.2: De Europese expansie Pagina 2 van 6

3 Kenmerkend aspect: het begin van de overzeese expansie. Reuzen en draken : Door onbekende gebieden gingen er verhalen rond over draken en reuzen en bergen van goud (bijv.: wie de evenaar zou passeerde zou levend verbranden). Toch voelden mensen zich aangetrokken tot de gebieden achter de rivier de Ingus. Oosterse producten waren zeer gewild en heel erg duur.omdat Islamitische heersers van het Midden-Oosten geen Europeanen toelieten, was de handel op de Aziatische landroutes in Arabische handen. Europeanen zochten andere handelsroutes via zee. Portugezen maakten reizen langs de westkust van Afrika in de 15e eeuw. In 1493 bereikte een Italiaan in Spaanse dienst Indië, door naar het westen te varen wat later Amerika bleek. Spaanse veroveraars : Vasco da Gama kwam als eerste aan in Indië. De Portugezen stichtten in de 16e eeuw versterkte handelsposten rond de Indische oceaan en in de Indonesische archipel. Ze dreven handel met Chinezen en Japanners. De Spaanse veroveraars onderwierpen in 1519 het Aztekenrijk (Mexico) en in 1530 het Incarijk (Peru). De Spanjaarde traden wreed op, want de Portugezen wonnen goud- en zilvervoorraden. Spanjaarden brachten ziektes met hun mee en door de wraak stierven er veel indianen. De Engelsen, Fransen en Hollanders zochten op een veiligere manier naar hun rijkdommen in Azië. Paragraaf 5.3: De kerkhervorming Kenmerkend aspect: de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. Bijbelstudie : Erasmus leerde Grieks en gebruikte dat om de teksten van het Nieuwe Testament te bestuderen. Hij vergeleek het met de Latijnse Vulgaat waarin er veel fouten stond. Erasmus maakte een nieuwe vertaling uit het Grieks. Hij schreef een boek Lof der Zotheid waarin hij spotte met de onwetendheid, het bijgeloof en de aandacht voor uiterlijkheden binnen de kerk. Zijn bijbelstudie versterkte de kritiek op de kerk. Hij meende dat het zuivere christendom door bijbelstudie te vinden was. Hij ondermijnde de macht van de kerk (alleen de kerk kon het ware geloof bepalen en er waren geestelijken nodig tussen de mens en God). Erasmus was hierbij de voorloper van de kerkhervorming (reformatie). Vooral in Holland had hij veel invloed op de ontwikkelde elite. Erasmus wilde geen kerkscheuring, hij bleef zelf katholiek, maar hoopte dat de kerk zich zou hervormen. Hij vond Luther te fanatiek en intolerant. Luther : Eeuwenlang ergerden vele mensen zich aan de rijkdom en corruptie binnen de kerk. Hoge diensten in de kerk werden verkocht aan de hoogste bieder of vergeven aan adellijke zonen die er niet voor hadden gestudeerd en niet vroom waren. De kerk keerden zich tegen alle beweringen door die tegen te gaan met ketterij, maar dat lukte niet door de hervormingsbewegingen die in 1517 plaatsvonden met een actie van de Duitse monnik Maarten Luther. Door zijn reformatie scheurde het christendom in West-Europa uiteen: de protestanten die met de kerk van Rome hadden gebroken en de katholieken die trouw bleven aan de paus. Luther schreef een brief met 95 stellingen aan een bisschop, zijn voornaamste kritiek ging over de handel in aflaten. Mensen moesten boeten voor hun zonden om in de hemel te komen. Wie goed werk deed of pelgrimstochten maakte kon een aflaat krijgen. Met de opbrengst van de verkoop van de aflaten, Pagina 3 van 6

4 financierde de kerk de bouw van de St. Pieter in Rome. Door geloof alleen : Met de 95 stellingen wilde Luther, net als Erasmus, een kerhervorming binnen de kerk op gang brengen. De paus was woedend en begon een proces tegen hem. Dat stimuleerde hem meer. Alleen door bijbelstudie en bidden kon de gelovige in contact komen met god. Luther werd uit de kerk gestoten, maar omdat hij in Duitsland al zoveel aanhangers had onder vorsten, priesters en gewoon kerkvolk dat een kerkscheuring dreigde. Tussen Karel V en de protestantse Duitse vorsten ontbrandde een godsdienstoorlog die jaren duurde en pas in 1555 werd beëindigd met de Godsdienstvrede van Augsburg, elke vorst mocht voortaan de godsdienst in zijn gebied bepalen. Calvijn : Na Luther kwamen er meer hervormers, een daarvan is de belangrijkste de Fransman Jean Cauvin (Johannes Calvijn). Calvijn was opgeleid tot een humanistisch geleerde. Voor hem was de Bijbel de enige bron van waarheid. Terwijl Luther dacht dat het geloof de mens kon redden, geloofde Calvijn dat vanaf het geboorte werd bepaald of je naar de hemel ging of naar de hel. De mens had er geen enkel invloed op. Alleen de mensen die volkomen vroom leefden, kon door God uitgekozen zijn. Kerk en staat : Een ander belangrijk verschil tussen Luther en Calvijn was dat Luther zich tot de (Duitse) vorsten had gericht. Terwijl Calvijn vond dat de vorsten en de overheid niks over de kerk te zeggen had. Ook mocht het volk, volgens Calvijn, in opstand komen tegen de overheid die Gods wetten niet naleefde. Hij verspreidde het calvinisme vanuit zijn kerk in Geneve over West-, Noord- en Midden-Europa.In de Nederlanden verdrong het calvinisme de protestantse bewegingen. Paragraaf 5.4: De Nederlandse opstand Kenmerkend aspect: het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat. Inquisitie : Karel V (vader van Filips II) had in 1515 het bestuur over de Nederlanden op zich genomen. Alle gewestes hadden hun eigen regels en gewoontes. Ook binnen de gewesten hadden de steden grote zelfstandigheid. Zij hadden hun eigen tal van rechten, die privileges (voorrechten) werden genoemd. In elk gewest had de vorst een stadhouder, een hoge edelman die hem daar tegenwoordigde. De stadhouder voerde overleg met de Staten-Generaal waarin de standen (geestelijk, adel en steden) van het gewest waren vertegenwoordigd. Karel zag het als zijn taak om het katholieke geloof te beschermen en werd minder afhankelijk van de hoge edelen, omdat hij de gewestelijke zelfstandigheid aanstelde. Hij kreeg meer te zeggen vanuit zijn hof in Brussel. In 1522 richtte hij een eigen inquisitie op, een speciale rechtbank voor misdrijven tegen het geloof. Beeldenstorm : Filips II zette de politiek van zijn vader voort. Hij probeerde het bestuur in de Nederlanden te centraliseren en het protestantisme te bestrijden. Lagere edelen en steden maakten zich zorgen over de nieuwe centralisatiemaatregelen die hun privileges aantastten. In 1566 trokken honderden lagere edelen naar het paleis van de landvoogdes om te vragen om afschaffing van de inquisitie, omdat Filips II het bevel gaf nog harder op te treden toen Willem van Oranje (stadhouder in Holland, Zeeland en Utrecht) vroeg om godsdienstvrijheid. Omdat de halfzuster van Filips beloofde de kettervervolging te matigen durfden de Pagina 4 van 6

5 calvanisten in de zomer van 1566 bijeen te komen. Na een preek tegen beeldenverering trok de menigte naar het klooster en honderden kerken en kloosters werden leeggehaald. De ijzeren hertog : Filips was woeden dus stuurde hij de hertog van Alva om de orde op zaken te stellen. Hij arriveerde in 1567 met een leger in Brussel. Duizenden mensen vluchtten, omdat er een speciale rechtbank was die duizend doodvonnisen veldde. Alva bleef machtig in de Nederlanden, hij werd meer gehaat, maar niet door de geloofsvervolging. Hij was namelijk de eerste die een permanente belasting oplegde. Dat werd gezien als schending van de privileges. Op 1 april 1572 werd de eerste stad uit Alva s handen bevrijd, daarna werden liepen bijna alle Hollandse en Zeeuwse steden over naar de Opstand. Alva nam wraak (hij stopte alle mannen in de kerk en stak die in brand). De Spanjaarden gingen muiten, omdat ze al maandenlang geen soldij hadden gekregen. Ze trokken plunderend en moordend door het zuidelijke gewesten. Later sloten ze vrede in Gent met Holland en Zeeland. Ze eisten een vertrek van de Spaanse troepen en maakten een eind aan de geloofsvervolging. De onoverwinnelijke Armada : Filips benoemde de hertog van Parma tot landvoogd die met enkele zuidelijke gewesten een verbond wist te sluiten. Andere gewesten besloten, onder leiding van Oranje, zich aan te sluiten bij een defensief bondgenootschap: De Unie van Utrecht. Er groeide al snel een calvanistische gloed binnen de Unie. Het katholieke geloof werd verboden door Oranje. Bij de Unie waren ook grote delen van Vlaanderen en Brabant aangesloten, maar Parma veroverde de ene stad na de andere in De Opstand kwam in een crisis toen een katholieke fanaticus Willem van Oranje vermoorde in 1584 en Parma in 1585 Antwerpen innam, maar ook in het Noorden kreeg hij meer in handen. Toen hij een opdracht kreeg om een invasie in Engeland voor te bereiden, moest hij de aanval op de Unie van Utrecht onderbreken. Spanje vormde een ononverwikkelijke vloot maar ging bij de kust van Engeland ten onder. De opstandige gewesten besloten geen nieuwe landsheer te zoeken en gingen verder als de Republiek der Verenigde Nederlanden (of gewoon de Republiek). De zoon van Oranje, Maurits kreeg de Republiek in handen in jaar later werd er vrede gesloten. Belangrijkste verschillen tussen Erasmus, Luther en Calvijn: Erasmus: het zuivere christendom was te vinden door bijbelstudie. Wilde geen kerkscheuring. Luther: door bijbelstudie en bidden kon de gelovige in contact komen met God. Het geloof kon de mens redden. Calvijn: de Bijbel was de enige bron van waarheid. God bepaalt vanaf de geboorte of je naar de hemel gaat of naar de hel. De vorst en overheid hadden niks te zeggen over de kerk. Begrippen: Erfgoed - wat geërfd is van eerdere generaties, voorbeelden van het klassieke erfgoed: kunst, architectuur, letterkunde en kennis van de Grieken en Romeinen. Katholicisme - De katholieke godsdienst en levenshouding Kerkhervorming - De kerk in zijn oorspronkelijke en zuivere staat terugbrengen Protestantisme - Geloofsleer van kerkgemeenschappen die zich hadden afgesplitst als gevolg van de reformatie van de rooms-katholieke kerk Reformatie - Herstel van de oorspronkelijke, betere toestand (zie kerkhervorming) Pagina 5 van 6

6 Renaissance - Wedergeboorte (letterlijke betekenis), vernieuwing van de kunst en levensstijl in Europa, geïnspireerd door klassieke oudheid. Wereldbeeld - Het beeld wat mensen hebben van de wereld. Humanisme - Stroming onder geleerden. Belangrijke kenmerken: aandacht voor autonome persoonlijkheden van de mens, vernieuwde studie van klassieke filosofie, literatuur en kunst. Privileges - (Voorrechten) Bijzonder recht dat door de soevereine vorst verleend is aan steden, gewesten, gildes, mensen van adel etc. Het vormde een belangrijk conflictpunt tussen de vorsten die het centrale bestuur wilde versterken. Nederlandse Opstand - Opstand van de Nederlandse gewesten tegen Filips II (Spaanse koning) die leidde tot splitsing van de Nederlanden. (Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden en de Republiek de Zeven Verenigde Nederland) Stadhouder - Hoge edelman die de soevereine vorst in een gewest verving. Pagina 6 van 6