Samenvatting Biologie Thema 3

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Samenvatting Biologie Thema 3"

Guido van der Meer
4 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Samenvatting Biologie Thema 3 Samenvatting door J woorden 6 jaar geleden 4,4 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 3,1 chromosomen Een menselijke celkern bestaat uit 46 chromosomen. De chromosomen komen in paren voor. Een menselijke celkern bestaat dus uit 23 paren chromosomen. Het aantal chromosomen per celkern wordt aangegeven met 2n. De n staat voor het aantal verschillende chromosomen. Bij de mens is n dus 23. Chromosomen in paren worden diploïd(2n) genoemd. Als een zaadcel een eicel bevrucht, ontstaat een zygote(2n). In een zygote komen chromosomen dus voor in paren. Bij een mens bestaat een geslachtscel uit 23 chromosomen. Een zygote bestaat uit 46 chromosomen. Hij krijgt van zowel vader als moeder 23 chromosomen met verschillende genen. Het aantal chromosomen per lichaamscel blijft dus gelijk want n is nog steeds 23. 3,2 Fenotype en genotype Fenotype: alle uiterlijk waarneembare kenmerken van een individu (moedervlek, oogkleur, soort haar etc). Genotype: Je totale pakketje genen die bestaat uit 23 chromosomen(haploïd) van de moeder en 23 chromosomen van de vader. Chromosomen zijn weer opgebouwd uit genen. Deze bepalen je erfelijke eigenschappen. Het fenotype wordt dus bepaald door het genotype maar ook door de milieufactor: licht, lucht, vochtigheid, temperatuur, voeding, ziekten en verwondingen. Een verandert fenotype zorgt niet voor een verandert genotype. Daarom geeft het individu deze verandering ook niet door aan nakomelingen. Sommige eigenschappen worden alleen door het genotype bepaald, zoals oogkleur en bloedgroep. Andere eigenschappen worden (vrijwel) uitsluitend door milieufactoren bepaald, zoals een litteken of de lengte van de nagels. Bij veel eigenschappen stelt de genotype de uiterste grenzen vast en bepaald het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd. Eeneiige tweeling: Ontstaan uit één zygote. Deze deelt en splitst zich en er ontstaan cellen met hetzelfde genotype Pagina 1 van 5

2 Twee-eiig: Ontstaat uit twee verschillende eicellen en twee verschillende zaadcellen(met verschillende genen). De twee zygotes krijgen een verschillend genotype. Ze lijken dus net zo veel op elkaar als normale broers en zussen. 3,3 Genenparen Chromosomen bestaan uit honderden genen. In lichaamscellen komen chromosomen in paren voor. De twee chromosomen van het paar bevatten genen voor dezelfde erfelijke eigenschappen. In lichaamscellen komen genen dus ook in paren voor. In geslachtscellen komen genen enkelvoudig voor. Bij bevruchting vormen de genen weer paren. Op dat moment ligt het genotype van de nakomeling vast. Een ander woord voor gen = allel. Homozygoot= Twee gelijke genen Heterozygoot= Twee ongelijke genen Dominant gen= gen dat tot uiting komt in het fenotype. Recessieve gen= gen dat niet tot uiting komt in het fenotype als het andere gen dominant is. Onvolledig dominant= als het recessieve gen toch enigszins tot uiting komt in het fenotype(dominant+recessief) minder dan (dominant+dominant). Intermediair: Beide genen zijn als ware even sterk welke genen dominant en recessief zijn verschilt per soort. 3,4 Monohybride kruisingen We werken het volgende vraagstuk uit: Bij runderen is het gen voor zwarte haarkleur (A) dominant over het gen voor rode haarkleur (a). Een zwartharige koe die homozygoot is voor de haarkleur, word een aantal malen gekruist met een roodharige stier. De dieren in de F1 planten zich onderling voort. Welke haarkleur kunnen de kalveren in de F2 hebben? Hoe groot is de kans dat een kalf een bepaalde haarkleur heeft? We weten zwarte koe is homozygoot+ dominant: genotype: AA We weten rode koe is homozygoot + recessief: genotype: aa eicel koe: A zaadcel stier: a eicel+zaadcel: Aa(zwartharig want A is dominant over a). Andere mogelijkheden zijn er niet in de F1. Dus alle dieren in de F1 zijn heterozygoot zwartharig. Kruising in de F2 Aa x Aa A a A AA Aa a Aa aa Verhouding AA:Aa:aa= 1:2:1 Er zullen drie kalfjes zwartharig zijn en één kalfje roodharig. Terugkruising: Als je aan een nakomeling niet kunt zien of hij homo of heterozygoot is voor een bepaalde eigenschap kruis je hem terug met een nakomeling die voor deze eigenschap homozygoot is. Pagina 2 van 5

3 Stamboom: Als twee ouders met gelijk fenotype een nakomeling krijgen met een andere fenotype, zijn biede ouders heterozygoot voor deze eigenschap. De nakomeling is dan homozygoot recessief voor de eigenschap. 3,5- geslachtschromosomen Het geslacht van een nakomeling wordt bepaald door geslachtschromosomen. De man heeft een X en een Y chromosoom. De vrouw heeft twee X chromosomen. Een man is dus XY en een vrouw XX. In de geslachtscellen komen de chromosomen enkelvoudig voor. Als de kern van een zaadcel een X bevat, ontstaat een meisje(xx) Als de kern van een zaadcel een Y bevat, ontstaat een jongen(xy) De zaadcel bepaald dus het geslacht van de nakomeling. Deze komt bij bevruchting vast te liggen. Genen die op het X-chromosoom liggen: X-chromosomaal. Het Y-chromosoom bevat vrijwel geen genen. Een voorbeeld van een X-chromosomaal gen is het gen voor rood-groen-kleurenblindheid. Mensen die homozygoot recessief zijn voor deze genen kunnen de kleuren rood en groen niet onderscheiden. Ook bloederziekte en hemofilie worden veroorzaakt door een X-chromosomaal gen. Kleurenblindheid komt bij mannen veel vaker voor dan bij vrouwen. Bloederziekte komt vrijwel alleen bij mannen voor. We geven een dominant-x-chromosomaal gen aan met XÂ en een recessief-x-chromosomaal gen met Xâ. Een vrouw die hier heterozygoot voor is noemen we een draagster. Dit is bij een man niet van toepassing die kan alleen XÂY of XâY hebben omdat die niet twee X-chromosomen heeft. Verder gaat alles precies hetzelfde als bij een monohybride kruising alleen moet je bij de mannetjes XY gebruiken en bij de vrouwtjes XX. En verder goed letten op de kruising bij de F1, zodat je bij de F2 de goede verhoudingen kan berekenen. 3,6 Meerdere genen en letale factoren Bloedgroep(meerdere genen) De bloedgroep bij mensen wordt veroorzaakt door één gen, waarvoor drie genen bestaan. IA en IB(dominante genen) en i(recessief gen). Er zijn vier bloedgroepen: A,B,AB en o. Bij mensen bevatten lichaamscellen twee van de drie genen voor de bloedgroep: A: IA,IA en IA,i B: IB,IB en IB,i AB:IA,IB o:ii We werken nu de volgende vraag uit: Een man met bloedgroep o verwekt een kind bij een vrouw met bloedgroep AB. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep AB heeft? Man: ii Pagina 3 van 5

4 vrouw: IA,IB Je krijgt F1: ii x IA,IB waardoor IA,i, IA,i en IB,i en IB,i ontstaat. De kans op iemand met IA,IB is dus 0%. Letale factoren Letaal: Een deel van de nakomelingen sterft in homozygote toestand. Daardoor verandert de verhouding in de genotypen en fenotypen. 3,7 Dihybride kruisingen Bij een dihybride kruising zijn twee genenparen betrokken. Twee genen in verschillende chromosomenparen: onafhankelijke overerving. Twee genen in hetzelfde chromosomenpaar: gekoppelde overerving. Onafhankelijke overerving We werken nu de volgende vraag uit: Bij runderen is het gen voor zwarte haarkleur (A) dominant over het gen voor rode haarkleur (a). Het gen voor effen vacht (B) is dominant over het gen voor gevlekte vacht(b). De genparen liggen in verschillende chromosomenparen(onafhankelijk). Een zwarte, effen koe die voor beide eigenschappen homozygoot is, wordt een aantal malen gekruist met een roodbonte stier. De dieren in de F1 planten zich onderling voort. Welke fenotypen komen voor in de F2 en in welke verhouding? Zwarte, effen koe + homozygoot voor beide eigenschappen= AABB rode, gevlekte stier = aabb (Aa kan niet want dan zou hij zwart zijn)! AABB x aabb F1 AB x ab AaBb x AaBb Geslachtscellen: AB,Ab,aB,ab x AB,Ab,aB,ab F2 AB Ab ab ab AB AABB AABb AaBB AaBb Ab AABb Aabb AaBb Aabb ab AaBB AaBb aabb aabb ab AaBb Aabb aabb aabb Verhouding: 9:3:3:1 Het kan sneller. Als je AaBb x AaBb hebt, heb je Aa x Aa en Bb x Bb ¾ deel is zwart en ¼ deel rood ¾ deel is effen en ¼ deel is gevlekt. Pagina 4 van 5

5 Als je deze getallen met elkaar vermenigvuldigd kun je ook de verhoudingen in de F2 berekenen. Gekoppelde overerving De genen liggen niet apart maar in hetzelfde chromosomenpaar. Pagina 5 van 5

Vergelijkbare documenten

6,1. Samenvatting door een scholier 1949 woorden 7 februari keer beoordeeld. Biologie voor jou

6,1. Samenvatting door een scholier 1949 woorden 7 februari keer beoordeeld. Biologie voor jou Samenvatting door een scholier 1949 woorden 7 februari 2011 6,1 46 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Basisstof 1: chromosomen Chromosomen: komen voor in een celkern bevindt zich de