Level 1. Vul het juiste woord in

Transcriptie

1 Level 1 Vul het juiste woord in Keuze uit: Gen, Allel, Locus, Dominant, Recessief, Co-dominantie, Monohybride kruising, Dihybride kruising, Autosoom, Autosomale overerving, X-chromosomale overerving, Intermediair fenotype, Gekoppelde overerving, Crossing-over.. Dit is de plaats van een gen in een chromosoom.. Allel dat alleen tot uiting komt in een homozygoot recessief individu. Het wordt aangegeven met een kleine letter.. Kruising waarbij gelet wordt op één eigenschap, er is één allelenpaar bij betrokken.. Dit gebeurd wanneer er meerdere dominante allelen aanwezig zijn. De dominante allelen komen dan samen tot uiting. Bijvoorbeeld bloedgroepen: dit wordt veroorzaakt door drie allelen waarvan twee dominant zijn.. Een gedeelte van het chromosoom met informatie over één erfelijke eigenschap. Het bevat informatie voor een eiwit wat een belangrijke rol speelt bij het tot stand komen van het fenotype. Allel dat altijd tot uiting komt in het fenotype. Het wordt aangegeven met een hoofdletter... Het betreffende gen bevindt zich op geslachtschromosoom X. Dit gen wordt overgegeven. Een dominante man krijgt alleen dochters met hetzelfde fenotype als de man. Een homozygoot recessieve vrouw krijgt alleen zonen met hetzelfde fenotype als de vrouw.

2 . Dit kan alleen maar bij dihybride kruisingen. De genen liggen op dezelfde chromosoom en worden samen overgegeven. Een organisme kan dan maar twee verschillende gameten produceren.. Verschillende vormen van een gen. Zij liggen op precies dezelfde plaats in homologe chromosomen. Ze coderen voor dezelfde eigenschap (bijvoorbeeld oogkleur).. Een chromosoom dat niet direct betrokken is bij het tot stand komen van het geslacht.. Uitwisseling van twee homologe delen tussen twee van de vier chromatiden van homologe chromasomen tijdens de profase (meiose I).. Beide allelen komen tot uiting in het fenotype van het individu (bijvoorbeeld rood x witte bloemen levert roze nakomelingen op).. Het betreffende gen dat overgegeven wordt bevindt zich (bij de mens) op één van de 22 autosomen. Niet op de geslachtschromosomen.

3 Level 2 Monohybride kruising, autosomaal Muizen kunnen twee verschillende vachtkleuren hebben: bruin en grijs. Het allel voor bruine vachtkleur is dominant (A). Het allel voor grijze vachtkleur is recessief (a). De volgende drie combinaties zijn dus mogelijk: AA, Aa en aa. Stel twee muizen gaan met elkaar paren: - Een homozygoot grijs mannetje - Een homozygoot bruin vrouwtje A A a a Stel de nakomelingen (F1) gaan verder met elkaar paren. Hoeveel procent van deze nakomelingen hebben een grijze vachtkleur? Maak gebruik van het lege kruisingsschema en de hulpvragen hieronder om tot het antwoord te komen. Genotype en Fenotype F1: Mogelijke Genotypes F2: Percentage grijze vachtkleur F2:

4 Level 3 Monohybride kruising, intermediair Van een bepaalde plantensoort komen drie soorten bloemkleuren voor: rood, wit en roze. De bloemkleur wordt veroorzaakt door een autosomaal gen. Er bestaan twee allelen voor bloemkleur, namelijk het dominante rode gen en het dominante witte gen. Omdat beide genen dominant zijn noteren we deze op de volgende manier: Rood: A R Wit: A W Een plant met roze bloemen noteren we zo: A R A W of A W A R Stel een plant met rode bloemen kruist met een plant met witte bloemen. A R A R A W A W Stel de nakomelingen (F1) kruisen ook onderling. Hoeveel procent van deze nakomelingen hebben een roze bloemkleur? Maak gebruik van het lege kruisingsschema en de hulpvragen hieronder om tot het antwoord te komen. Genotype en Fenotype F1: Mogelijke Genotypes F2: Percentage roze bloemkleur F2:

5 Level 4 Monohybride kruising, bloedgroepen Bij mensen komen vier verschillende bloedgroepen voor, namelijk: A, B, AB en O. Je bloedgroep wordt bepaald door een autosomaal gen. Er zijn drie varianten van dit gen: I A, I B, en i. I A = dominant allel voor eiwit A op je bloedcellen I B = dominant allel voor eiwit B op je bloedcellen i = recessief allel voor geen eiwitten op je bloedcellen Stel een vrouw met bloedgroep A (haar vader had bloedgroep O) en een man met bloedgroep AB krijgen kinderen. In welke percentages zullen de vier bloedgroepen voorkomen bij hun kinderen? Percentage F1 met bloedgroep A Percentage F1 met bloedgroep B Percentage F1 met bloedgroep AB Percentage F1 met bloedgroep O

6 Level 5 Monohybride kruising, X-chromosomaal Mannen en vrouwen hebben verschillende geslachtschromosomen. Vrouwen hebben namelijk twee keer een X en mannen een X en een Y. Het X-chromosoom bevat veel meer informatie dan het Y- chromosoom. Deze veroorzaakt daarom ook enkele aandoeningen en ziektes. Wanneer er in een vraagstuk het volgende zou staan: de eigenschap is geslachtsgebonden, de eigenschap is niet-autosomaal of de eigenschap komt bij mannen veel vaker voor dan bij vrouwen, dan gaat het meestal om een X-chromosomale overerving. Kleurenblindheid is een afwijking die wordt veroorzaakt door een recessief allel op het X-chromosoom. Hierdoor werken de kegeltjes in je netvlies niet meer goed. Voor kleurenblindheid kennen we twee allelen: X A = normaal X a = kleurenblind Stel een vrouw die kleuren kan zien (homozygoot) krijgt met een kleurenblinde man nakomelingen. Kunnen de nakomelingen (F1) in dit geval kleurenblind zijn? Zo ja, alleen zonen of ook dochters? X A X A X a Y Stel we laten een jongen en een meisje uit F1 met elkaar voortplanten. Hoe zou dan het kruisingschema er uit zien? En wat is het percentage van kleurenziende dochters en kleurenblinde zonen uit deze F2? Y Kunnen nakomelingen uit F1 kleurenblind zijn? Hoeveel procent van de meisjes uit F2 kan kleuren zien? Hoeveel procent van de jongens uit F2 is kleurenblind?

7 Level 6 Dihybride kruising, niet gekoppeld Nu gaan we letten op twee eigenschappen tegelijk, namelijk een dihybride kruising. We gaan letten op de twee volgende eigenschappen: oogkleur en kleurenblindheid. Kleurenblindheid: X A = normaal X a = kleurenblind Oogkleur: B = bruin b = blauw Stel een man met bruine ogen (heterozyoot) ziet normaal kleuren. Hij krijgt kinderen met een vrouw die ook bruine ogen heeft (heterozygoot) en draagster is voor kleurenblindheid (let op: kleurenblind is X-chromosomaal). Wat zijn dan de mogelijke fenotypes in de F1? De volgende geslachtscellen kunnen ze door geven: Vrouw: X A B, X A b, X a b en X a B Man: X A B, X A b, Yb en YB tip: zorg er voor dat de allelen voor kleurenblindheid naast elkaar staan en die van oogkleur naast elkaar. X A B X A b X a b X a B X A B X A b Y b Y B Hoeveel procent van de meisjes heeft bruine ogen en kan kleuren zien? Hoeveel procent van de meisjes heeft blauwe ogen en kan kleuren zien? Hoeveel procent van de jongens heeft bruine ogen en kan kleuren zien? Hoeveel procent van de jongens heeft blauwe ogen en kan kleuren zien? Hoeveel procent van de jongens heeft bruine ogen en is kleurenblind? Hoeveel procent van de jongens heeft blauwe ogen en is kleurenblind? Let op: in totaal zijn er 16 vakjes. Wanneer er maar 1 keer een combinatie voor komt is het dus: 1/16 x 100 = 6,25% Wanneer er 6 keer dezelfde combinatie voor komt is het dus: 6/16 x 100 = 37,5%

8 Level 7 Dihybride kruising, gekoppeld Nu gaan we letten op een gekoppelde overervingen bij een dihybride kruising. Dit betekent dus dat de twee eigenschappen op hetzelfde chromosoom liggen. We gaan letten op de twee volgende eigenschappen van een tomaat: beharing van de stengel en tomaatkleur. Behaarde stengel H = onbehaarde stengel h = behaarde stengel Tomaatkleur: M = normale roodkleur m = mandarijn-kleur M en H blijken altijd samen op hetzelfde chromosoom te zitten. Net zoals m en h. Deze zijn dus gekoppeld. Stel dat twee homozygote planten met elkaar gekruist worden. Een rode, onbehaarde tomaat en een mandarijn-kleurige, behaarde tomaat. Wat zijn dan de mogelijke fenotypes in de F1? Let op: beide ouders kunnen maar één type geslachtscellen maken. Doordat M en H op hetzelfde chromosoom liggen, en m en h ook gekoppeld zijn, worden deze altijd samen doorgegeven. De volgende geslachtscellen kunnen ze door geven: P: HH MM kan H M doorgeven P: hh mm kan h m doorgeven H M H M h m h m Alle F1 nakomelingen hebben hetzelfde fenotype, namelijk: Stel je laat de nakomelingen van F1 onderling met elkaar voortplanten, hoe ziet dan het kruisingschema er uit? Let op: we weten dat H en M altijd met elkaar doorgegeven worden, net zoals h en m. H en m kan dus niet samen worden doorgegeven.. Hoeveel procent van de nakomelingen (F2) is rood en onbehaard? Hoeveel procent van de nakomelingen (F2) heeft een mandarijn-kleur en is behaard?.

9 Level 8 Los de volgende vragen op. Maak hierbij gebruik van het stappenplan en kruisingschema s. Stuifmeelkorrels bij een maïsplant Bij maïsplanten komt een dominant allel R voor dat de vorming van zetmeel in rijpende stuifmeelkorrels bepaalt. Wanneer het allel R in de stuifmeelkorrels ontbreekt, bevatten deze geen zetmeel. Stuifmeel van een maïsplant met genotype Rr wordt onderzocht op de aanwezigheid van zetmeel. Hoeveel procent van de rijpe stuifmeelkorrels van deze maïsplant bevat zetmeel? a. 25% b. 50% c. 75% d. 100% Korte vingers In onderstaande stamboom is van een aantal leden van een familie weergegeven of zij korte of normale vingers hebben. Mensen die de erfelijk bepaalde afwijking korte vingers hebben, missen een kootje in één of meer vingers. Margriet en Kees verwachten hun derde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind normale vingers heeft? a. 0% b. 25% c. 50% d. 66,67%

10 Level 9 Los de vraag op. Maak gebruik van het stappenplan en kruisingschema s. De onderstaande stamboom geeft een familie weer waarin een bepaalde aandoening voorkomt. Deze aandoening wordt veroorzaakt door één gen. Wordt deze aandoening veroorzaakt door een dominant of door een recessief allel? Kan dit allel X- chormosomaal zijn of kan dat niet? a. Het allel is dominant en kan X-chromosomaal zijn. b. Het allel is dominant en kan niet X-chromosomaal zijn. c. Het allel is recessief en kan X-chromosomaal zijn. d. Het allel is recessief en kan niet X-chromosomaal zijn.

11 Level 10 Los de volgende vragen op. Maak gebruik van het stappenplan en maak kruisingschema s. Schildpadpoezen Bij katten wordt de vachtkleur onder andere bepaald door een X-chromosomaal allelenpaar met een allel voor rode vacht en een allel voor zwarte vacht. Poezen kunnen een rode vacht hebben, een schildpadvacht of een zwarte vacht. Schildpadvacht is het intermediaire fenotype. Een poes met een schildpadvacht paart met een rode kater. Hoe groot is de kans dat de eerste poes die geboren wordt, een schildpadvacht heeft? a. 0% b. 12,5% c. 25% d. 50% Vachtkleur bij katten Bij de huiskat is er een X-chromosomaal allelenpaar voor de vachtkleur: een allel voor rode vacht en een allel voor een zwarte vacht. Heterozygote katten hebben een intermediair fenotype: ze zijn roodzwart. Ook in een ander chromosomenpaar komt een allelenpaar voor dat van invloed is op de vacht. Allel G geeft een (wit-)gevlekte vacht en allel g geeft een effen (niet-witte) vachtkleur. G is dominant over g. Een dier dat rood-zwart én wit-gevlekt is, wordt een lapjeskat genoemd. Iemand wil lapjeskatten fokken. Hij heeft de beschikking over de volgende kattenparen: 1. Een rode wit-gevlekte poes en een zwarte effen kater, 2. Een zwarte effen poes en een rode wit-gevlekte kater, 3. Een zwarte wit-gevlekte poes en een rode effen kater. Bij welk van deze kattenparen zijn de vrouwtjes die worden geboren zeker lapjeskatten? a. Bij geen van deze paren b. Bij paar 1 c. Bij paar 2 d. Bij paar 3