Samenvatting Literatuurkunde Overzicht

Transcriptie

1 Samenvatting Literatuurkunde Overzicht Samenvatting door een scholier 1737 woorden 14 jaar geleden 6,2 49 keer beoordeeld Vak Literatuurkunde Spanning: - Een verhaallijn is een reeks gebeurtenissen met een duidelijk begin- en eindpunt. - Spanning is de verwachting van de lezer omtrent het einde van het verhaal. Spanning wordt gewekt doordat de verhaallijn door een reeks gebeurtenissen onderbroken wordt. - Een conflict is het in problemen komen met anderen of jezelf. - Een conflict kan een botsing tussen verhaalpersonages zijn. We noemen het dan een uiterlijk conflict. - Een verhaalpersoon kan in zichzelf met problemen zitten of voor moeilijke keuzes staan, zo n conflict noemen we een innerlijk conflict. - De ontknoping is de manier waarop een innerlijk of uiterlijk conflict wordt opgelost. - In ieder verhaal zit een conflict: inleiding (problemen), middenstuk (botsing) en een slot (ontknoping). Emotionele spanning: Een naïeve lezer is iemand die ten onrechte van de volgende verwachting uitgaat: - de ik-figuur is altijd de auteur zelf en dus sympathiek. - de personen aan wie de meeste aandacht wordt besteed, zijn altijd sympathiek. - met sympathieke personen loopt het goed af en met de slechte slecht, zodat er sprake is van een happy ending. - Een verhaal moet een duidelijk conflict en een duidelijke ontknoping hebben. - In iedere, ook ervaren, lezer zit zo n naïeve lezer verborgen. - Lezers hebben de neiging zich heel sterk met sympathieke verhaalfiguren te vereenzelvigen. We noemen dit ook wel identificatie. - Onder emotionele spanning verstaan we het meeleven met de hel in voor- en tegenspoed waardoor positieve gevoelens van vreugde, verdriet, medelijden, begrip en opluchting bij de lezer ontstaan. Als de schurk zich misdraagt tegenover onze held, dan versterkt dit de emotionele spanning. - Er is ook spanning die door de omstandigheden, de situatie, wordt opgeroepen. Die gaat pas echt werken als de lezer er via verhaalfiguren bij betrokken wordt. Het verschil auteur verteller: Pagina 1 van 5

2 - De schrijver als privé-persoon kennen we niet via het boek en gaat ons als lezer niet aan. - De auteur is de auctor, de architect van het verhaal. - In de moderne vertelsituatie hoeven auteur en verteller niet meer samen te vallen. - Bij schrijvers die zich autobiografisch presenteren, loop je als lezer het gevaar niet meer te lezen wat er staat. De ik-verteller: - Perspectief is vertelwijze of vertelsituatie: door wiens ogen wordt het verhaal gezien, wie is de verteller. - Een auteur kan een verhaal in de ik-vorm vertellen. Dat noemen we dan het ik-perspectief. - Bij het ik-perspectief identificeert de lezer zich sterk met die ik-verteller. Er is sprake van emotionele spanning. - De auteur en de ik-verteller hoeven niet één en dezelfde figuur te zijn. We mogen de auteur en verteller dus niet zomaar gelijk stellen. De personale verteller: - Bij een personaal perspectief heb je te maken met een hij-figuur. - Er is geen duidelijke verteller als verhaalfiguur aanwezig. Het verhaal vertelt zichzelf. - De lezer zit in deze vertelsituatie in de hersenpan van de hij, waardoor er een sterke emotionele spanning ontstaat (= identificatie met die hij ). - In de personale vertelsituatie moet de lezer alles wat hij via die hoofdfiguur meemaakt, zelf interpreteren: er wordt hem niets uitgelegd. - Komen er toch opmerkingen voor die niet van de hoofdpersoon zelf afkomstig kunnen zijn, dan is de auteur zelf aan het woord. Dit kunnen waarnemingen en oordelen zijn die niet uit de koker van de verhaalfiguur kunnen komen. De auctoriale verteller: - De auctor is de maker, de verzinner van het verhaal. Een auctoriale verteller is dus geen verhaalfiguur. - Hij is alwetend, want hij heeft de karakters, de gebeurtenissen, hun oorzaken en de afloop zelf bedacht. - Net zoals bij de personale verteller vertelt hij in de hij-vorm. Hij doet dit niet vanuit de hersenpan van een personage, maar vertelt over een persoon. Het kan ook voorkomen dat de auctor over zichzelf als ik spreekt (maar hij is dan geen verhaalfiguur). - Doordat er achter de hoofdpersoon om aan de lezer aanvulling of uitleg wordt gegeven, zwakt de emotionele spanning af. Verhaalfiguren: - Karakters in een verhaal bevatten conflictstof. Ze zijn behalve mensen met hun eigen karaktertrekken vooral ook verhaalfiguren met een spanningsfunctie. - Een auteur zal in principe net zoveel karakters in een verhaal stoppen als hij voor het conflict nodig heeft. Pagina 2 van 5

3 - Een conflict, een botsing tussen karakters, is altijd de uitdrukking van een dieperliggend probleem, waar het hele verhaal om draait. - Aan de afloop van een verhaal, de ontknoping, kan de lezer de visie van de auteur op het verhaal aflezen. Round en flat character: - Een round character heeft een uiterlijke en innerlijke beschrijving die verspreid staat over de hele tekst. - Zo n round character kan (afhankelijk van de mensvisie van de auteur) een karakterontwikkeling ondergaan; dit gebeurt meestal door een innerlijk conflict aan het einde van het verhaal. Ook spreiding van karaktergegevens over het hele verhaal zonder karakterontwikkeling is een aanwijzing dat je met een round character te maken hebt. - Een flat character is in een paar eigenschappen voor eens en altijd weggelegd. Een flat character komt bij de lezer als een type over. - Flat en round character zeggen niet bij voorbaat iets over sympathie of antipathie van de lezer voor verhaalfiguren. Belangrijk zijn de functies die eigenschappen hebben voor het verhaal: oproepen van sympathie en antipathie, bijdragen tot het conflict en beïnvloeden van onze visie op het verhaal. Tijdstructuur: - Onder de handeling in een verhaal verstaan we alle gebeurtenissen in een verhaal: niet alleen actie, maar ook dialogen, gedachten, herinneringen, beschrijvingen en dergelijke. - Omdat de handeling in een verhaal een voorgeschiedenis en een ontknoping heeft, moet de handeling dus altijd een tijdverloop hebben. - Het basisverhaal is de chronologisch geordende verhaalstof die de auteur al min of meer in zijn hoofd heeft. Dit noemen we de fabel. - Niet alle gebeurtenissen krijgen evenveel aandacht. Bepaalde dingen hebben erg veel indruk op het kind gemaakt, daarom worden die uitgebreid verteld, terwijl andere gebeurtenissen niet of nauwelijks genoemd worden. Wat een kind nog onbewust doet, doet een auteur natuurlijk bewust. - Als een auteur veel aandacht besteedt aan een bepaalde gebeurtenis, met veel details, dan noemen we dat tijduitbreiding. Die gebeurtenis wordt dan in close-up gebracht, dus heel uitgebreid beschreven. Van een broodmaaltijd bijvoorbeeld beschrijft de verteller ieder stukje brood en alle kauwbewegingen in detail, om duidelijk te maken hoe saai en vervelend die maaltijd verloopt. Doordat de lezer gedwongen wordt er langer bij stil te staan, werkt zo n beschrijving vertragend. Dit verschijnsel wordt dus ook wel tijdvertraging genoemd. - De auteur kan minder belangrijke gebeurtenissen ook vluchtig beschrijven zodat hij veel weg laat. Zo ging er een tiental jaren voorbij waarin de kinderen groot werden en het huwelijk een sleur werd, is zo n voorbeeld van wat we dan tijdversnelling noemen. Als hij een gebeurtenis in zijn geheel weglaat, dan maakt hij een sprong in de tijd en dat noemen we heel toepasselijk een tijdsprong. - Als een auteur speelt met de tijd, via tijduitbreiding, tijdversnelling en tijdsprongen, dan doet hij dat om bij de lezer spanning op te roepen. Bij tijdversnelling is het duidelijk wat de auteur beoogt: hij wil de emotionele spanning niet laten verslappen door onnodige details. Bij tijduitbreiding wordt de lezer door de Pagina 3 van 5

4 close-up heel dicht bij de gebeurtenissen gebracht, waardoor hij sterker meeleeft met de situatie. Dit wekt emotionele spanning. Bij tijdsprongen kan de auteur een onbelangrijke gebeurtenis of periode weglaten, maar kan er ook iets heel belangrijks in voorgevallen zijn. In Sneeuw van J. Bernlef komt bij een ongeluk de echtgenote van de verteller om het leven. In zijn herinnering is het ongeluk verdwenen. Er ontbreekt dus een heel belangrijke gebeurtenis die hij tevergeefs probeert te achterhalen. Dit is een tijdsprong die niet meer ongedaan te maken is, waardoor je als lezer gaat gissen naar wat er gebeurd is. - Een verhaal dat de tijdvolgorde van het basisverhaal aanhoudt, noemen we een chronologisch verhaal. Hier kunnen tijduitbreiding, tijdversnelling en tijdsprongen in voorkomen. - Twee andere tijdverschijnselen die spanning kunnen opwekken in een chronologisch verhaal, zijn vooruitwijzingen en terugverwijzingen. Bij een vooruitwijzing kondigt een verteller een gebeurtenis in de toekomst aan. Als Jan geweten had wat hem die dag zou overkomen, dan was hij in bed blijven liggen. Met zo n zinnetje laat de auteur weten dat die dag voor Jan niet zo prettig wordt. Bij een terugverwijzing kan een gebeurtenis uit het verleden plotseling een bepaalde betekenis krijgen, waardoor je als lezer alles duidelijk wordt. Handeling: - De climax is een verhaal in een trapsgewijze opklimming tot en met het hoogtepunt en niet alleen het hoogtepunt zelf. - Bij een anticlimax valt de ontknoping anders uit dan de lezer had gehoopt of gedacht. - We spreken van een intrige als plannen van meer figuren in een verhaal elkaar doorkruisen. Het is een verwikkeling die tot een ontknoping leidt. - Een open einde is een slot aan een verhaal waarbij geen sprake is van een duidelijke ontknoping. - We spreken van een gesloten einde als de ontknoping van een verhaal duidelijk afsluit zonder dat er verder vragen over blijven. Motieven: - Onder een motief verstaan we een herhalingselement dat minstens twee keer in een tekst moet voorkomen. Het kan gaan om een voorwerp, een situatie, een handeling, een uitspraak (een citaat) of een woord. - Als een motief bestaat ui een letterlijk herhaalde uitspraak, dan noemen we dat een leidmotief. - Een motief wijst vooruit naar het hoogtepunt van het verhaal of de ontknoping en heeft daarbij een voortstuwende werking. Door die werking kunnen je emoties hoog oplopen maar kan ook je nieuwsgierigheid geprikkeld worden. Motieven hebben dus een spanningsfunctie. -!! Pas op dat je het begrip motief in de verhaaltheorie niet verwart met het alledaagse begrip, dat drijfveer betekent. Dat geeft de reden aan waarom iemand iets doet.!! Het thema: - Het thema is het hoofdprobleem dat in het verhaal wordt uitgebeeld. - Het thema moet eerst geformuleerd worden voordat de idee opgespoord kan worden. Pagina 4 van 5

5 - Voor het vinden van het thema moet de lezer op zoek gaan naar de oorzaken achter de conflicten en letten op motieven en titel. - Bij het formuleren van het thema gaat het om het vinden van de kortste aanduiding van het hoofdprobleem: de formuleren moet algemeen zijn, maar iets van het concrete verhaal moet erin zichtbaar blijven. Er mag geen mening of oordeel in worden uitgedrukt. Het probleem moet vanuit de verteller geformuleerd zijn. De idee: - De idee is die visie van de auteur op het thema. Daarnaast worden ook gebruikt: grondgedachte, levenshouding, moraal, boodschap of lesje. - De idee moet uit het verhaal afgeleid worden. Zij wordt niet gegeven zoals bij een betoog. - De idee heeft iets van een algemene waarheid of levenswijsheid, maar op een persoonlijke manier geformuleerd. - Voor het vinden van de idee moet je letten op de verteller, het conflict, de ontknoping en de titel. De idee is de visie van de verteller op het thema. De formulering van de idee - is een soort stelling: een uitspraak van de algemene geldigheid maar die mag niet te abstract zijn. Er moet iets van het concrete verhaal in terug te vinden zijn. - kan het best in een hele zin gedaan worden - moet altijd vanuit de verteller gebeuren. Er kunnen vele visies op een thema zijn, want in de idee gaat het om de formulering van de individuele beleving. Pagina 5 van 5