Verhalen die je niet loslaten. Opdrachten bij de verhalen

Transcriptie

1 Verhalen die je niet loslaten Opdrachten bij de verhalen 2

2 3

3 Inhoudsopgave 1. Open plekken A. Vragend lezen (klassikaal) 5 B. Vragend lezen (in groepjes) 6 C. Vragend lezen (individueel) 7 2. Sleutelfragmenten zoeken A. Sleutelfragmenten zoeken (klassikaal) 8 B. Sleutelfragmenten zoeken (in groepjes) 9 C. Sleutelfragmenten zoeken (individueel) Mindmaps maken A. Maak een mindmap (klas / groepje één aspect) 11 B. Maak een mindmap (groepje) 13 C. Maak een mindmap (individueel) Lezen is schrijven A. Een ander eind schrijven 18 B. Vanuit een ander perspectief schrijven Analyseren van literaire teksten A. Begeerte, Manon Uphoff 21 B. De biefstuk van het zoete water, Hans Dorrestijn 23 C. Het adres, Marga Minco 25 D. Het tillenbeest, Jan Wolkers 27 E. De aktetas, Bordewijk 29 F. Het spoorwegongeluk, Louis Couperus Zelf toetsvragen maken 31 Bijlage: niveaus Witte (leeslijst) 32 4

4 1. Open plekken A. Vragend lezen (klassikaal) In deze les gaan we een verhaal lezen en bespreken. Lees telkens één alinea. Doe het volgende: a. Noteer alle vragen die bij je openkomen. Het kan om van alles gaan: een personage dat vreemde dingen doet of anders reageert dan je zou verwachten, een situatie die raadselachtig is, een verband tussen gebeurtenissen dat ontbreekt, sprongen in de tijd, enzovoorts. Elke vraag is goed, als het maar een échte vraag is, iets wat je echt wilt weten. Wie, wat, waar, waarom, hoe, enz. b. Wissel dit met elkaar uit. Regel: Open plek: Ingevuld? 5 c. Kies de drie vragen, waarvan een antwoord je zou helpen om het verhaal nog dieper te begrijpen. Probeer deze in overleg met elkaar een antwoord te vinden.

5 B. Vragend lezen (in groepjes) In deze les gaan we een verhaal lezen en bespreken. Lees telkens één alinea. Doe het volgende: a. Noteer alle vragen die bij je openkomen. Het kan om van alles gaan: iets wat je niet weet, begrijpt, iets wat raadselachtig is. Elke vraag is goed, als het maar een échte vraag is, iets wat je echt wilt weten. Wie, wat, waar, waarom, hoe, enz. b. Wissel dit met elkaar uit. Regel: Open plek: Ingevuld? c. Kies de drie vragen, waarvan een antwoord je zou helpen om het verhaal nog dieper te begrijpen. Probeer deze in overleg met elkaar een antwoord te vinden 6

6 C. Vragend lezen (individueel) In deze les gaan we een verhaal lezen en bespreken. Lees telkens één alinea. Doe het volgende: a. Noteer alle vragen die bij je openkomen. Het kan om van alles gaan: iets wat je niet weet, begrijpt, iets wat raadselachtig is. Elke vraag is goed, als het maar een échte vraag is, iets wat je echt wilt weten. Wie, wat, waar, waarom, hoe, enz. Regel: Open plek: Ingevuld? b. Kies de twee vragen die je helpen het verhaal dieper te begrijpen. Probeer deze in overleg met elkaar zo volledig mogelijk te beantwoorden. 7

7 2. Sleutelfragmenten zoeken A. Sleutelfragmenten zoeken (klassikaal) In deze les gaan we met de hele klas een verhaal lezen en bespreken. Ieder gaat zoeken naar sleutelfragmenten uit het verhaal. Kies in overleg met je docent één van deze verhaalaspecten: personages, gebeurtenissen, ruimte, tijdsvolgorde, perspectief, motieven, symboliek. Ook kun je ervoor kiezen om helemaal vrij te gaan zoeken naar sleutelfragmenten. Lees telkens één fragment. Doe het volgende: a. Onderstreep op iedere pagina de woorden of zinnen die volgens jou belangrijk of opvallend zijn. Uiteraard hebben deze met het door jou gekozen aspect te maken. b. Wissel dit met elkaar uit. c. Kies drie woorden of zinnen die volgens jou een sleutel vormen tot het verhaal: ze helpen je om dit uit te leggen. d. Leg uit waarom je deze woorden of zinnen gekozen hebt. Welke gedachte, welke vraag of verwachting roepen ze op? e. Vat kort samen waar dit verhaal over gaat. 8

8 B. Sleutelfragmenten zoeken (in groepjes) In deze les gaan we in groepjes een verhaal lezen en bespreken. Ieder groepje gaat zoeken naar sleutelfragmenten uit het verhaal. Kies in overleg met je docent één van deze verhaalaspecten: personages, gebeurtenissen, ruimte, tijdsvolgorde, perspectief, motieven, symboliek. Ook kun je ervoor kiezen om helemaal vrij te gaan zoeken naar sleutelfragmenten. Lees telkens één fragment. Doe het volgende: a. Onderstreep op iedere pagina de woorden of zinnen die volgens jou belangrijk of opvallend zijn. Uiteraard hebben deze met het door jou gekozen aspect te maken. b. Wissel dit met elkaar uit. c. Kies drie woorden of zinnen die volgens jou een sleutel vormen tot het verhaal: ze helpen je om dit uit te leggen. d. Leg uit waarom je deze woorden of zinnen gekozen hebt. Welke gedachte, welke vraag of verwachting roepen ze op? e. Vat kort samen waar dit verhaal over gaat. 9

9 C. Sleutelfragmenten zoeken In deze les gaan we individueel een verhaal lezen en bespreken. Ieder van jullie gaat zoeken naar sleutelfragmenten uit het verhaal. Kies in overleg met je docent één van deze verhaalaspecten: personages, gebeurtenissen, ruimte, tijdsvolgorde, perspectief, motieven, symboliek. Ook kun je ervoor kiezen om helemaal vrij te gaan zoeken naar sleutelfragmenten. Lees telkens één fragment. Doe het volgende: a. Onderstreep op iedere pagina de woorden of zinnen die volgens jou belangrijk of opvallend zijn. Uiteraard hebben deze met het door jou gekozen aspect te maken. b. Kies drie woorden of zinnen die volgens jou een sleutel vormen tot het verhaal: ze helpen je om dit uit te leggen. c. Leg uit waarom je deze woorden of zinnen gekozen hebt. Welke gedachte, welke vraag of verwachting roepen ze op? e. Vat kort samen waar dit verhaal over gaat. 10

10 3. Mindmappen A. Maak een mindmap (klas - groepje één aspect) 1. Kies één van de verhalen die jullie nog niet gelezen hebben. 2. Schrijf in het midden van het blad de titel van het verhaal. Gebruik grote letters. 3. Schrijf rondom de titel (en ga daarbij met de klok mee) de volgende aspecten: personages, gebeurtenissen, ruimte, perspectief, tijdsvolgorde, motieven, symboliek, thematiek. Gebruik iets minder grote letters. 4. Verbind de titel met de aspecten door middel van een dikke lijn. Gebruik voor iedere lijn een andere kleur. 5. Je docent geeft je groepje één van deze aspecten. Pak de theorie erbij. 6. Lees het verhaal en maak aantekeningen over wat je opvalt aan jullie aspect. 7. Je docent vraagt de groepjes wat ze gevonden hebben. Schrijf dit in steekwoorden rondom de verschillende aspecten. Gebruik kleine letters. Maak evt. tekeningetjes. 11

11 12

12 B. Maak een mindmap (groepje) 1. Kies met je groepje één van de verhalen die jullie nog niet gelezen hebben. 2. Schrijf in het midden van het blad de titel van het verhaal. Gebruik grote letters. 3. Schrijf rondom de titel (en ga daarbij met de klok mee) de volgende aspecten: personages, gebeurtenissen, ruimte, perspectief, tijdsvolgorde, motieven, symboliek, thematiek. Gebruik iets minder grote letters. 4. Verbind de titel met de aspecten door middel van een lijn. Gebruik voor iedere lijn een andere kleur. 5. Lees het verhaal en maak aantekeningen over wat je opvalt. 6. Overleg met elkaar wat je gevonden hebt over de aspecten. Schrijf steekwoorden rondom de verschillende aspecten. Gebruik kleine letters. Maak evt. tekeningetjes. 7. Verbind deze woorden met dunne lijntjes in de kleur die bij het aspect hoort. 13

13 14

14 C. Maak een mindmap (individueel) 1. Kies één van de verhalen die je nog niet gelezen hebt. 2. Schrijf in het midden van het blad de titel van het verhaal. Gebruik dikke letters. 3. Schrijf rondom de titel (en ga daarbij met de klok mee) de volgende aspecten: personages, gebeurtenissen, ruimte, perspectief, tijdsvolgorde, motieven, symboliek, thematiek. Gebruik iets minder dikke letters. 4. Verbind de titel met de aspecten door middel van een lijn. Gebruik voor iedere lijn een andere kleur. 5. Lees het verhaal en maak aantekeningen over wat je opvalt. 6. Ga na wat je gevonden hebt over de aspecten. Schrijf steekwoorden rondom de verschillende aspecten. Gebruik dunne letters. Maak evt. tekeningetjes. 7. Verbind deze woorden met dunne lijntjes in de kleur die bij het aspect hoort. 15

15 16

16 4. Creatief schrijven A. Een ander einde schrijven 1. Kies één van de volgende verhalen en neem het voor je: Poep van Manon Uphoff. Een bord spaghetti van Adriaan van Dis. Begin nog niet met lezen! 2. Zet een dikke streep onderaan de volgende pagina: - Poep onderaan p Een bord spaghetti onderaan p Lees het verhaal tot aan de streep en niet verder! 4. Hoe zou jij het verhaal laten aflopen? Schrijf jouw verhaaleinde hiernaast. Gebruik ten minste 150 woorden. 5. Lees het échte einde van het verhaal. 6. Leg uit wat de verschillen zijn. 7. Welk effect heeft het échte einde op jou als lezer? Leg uit waarom (je denkt dat) de schrijver dit einde gekozen heeft. 17

17 18

18 B. Vanuit een ander perspectief schrijven 1. Kies één van de volgende verhalen en neem het voor je: Een eskimo op het dak van F. Springer. Na Valentijn van Esther J. Ending. 2. Beschrijf het perspectief. Wat voor soort verteller is er? Door de ogen van welk personage beleef je het verhaal? 3. Welk personage zou de gebeurtenissen anders beleven? Leg uit. 4. Kies een leuk of aangrijpend fragment, dat je herschrijft door de ogen van dit (andere) personage. Gebruik ten minste 150 woorden. 19

19 20

20 5. Literaire begrippen A. Begeerte van Manon Uphoff 1. Hieronder zie je een Wordle van het verhaal. Woorden die meermalen voorkomen in het verhaal, zie je hier afgebeeld. Hoe vaker een woord voorkomt, hoe groter het is. Waar denk jij dat het verhaal over gaat? Geef je verwachtingen weer in ongeveer drie zinnen. 2. Lees het verhaal. Welke vragen roept het op? - Noteer de open plekken in dit verhaal. - Open plekken worden soms vrij snel, soms na lange tijd, soms helemaal niet ingevuld. Noteer wat van toepassing is. Regelnr: Open plek: Ingevuld? 21

21 3. De belangrijkste open plek wordt gevormd door de vraag of het meisje zal gaan vrijen met de man. De schrijver verhoogt de spanning met volgende middelen: Wekken van vermoedens Vertraging Op een andere verhaallijn overschakelen Schrijf in de kantlijn waar hij dat doet. 4. Op de flaptekst van de verhalenbundel Begeerte van Manon Uphoff staat: Sommige begeertes vernielen of verwonden, andere herstellen, weer andere zijn alleen maar tragisch. Wat doet deze begeerte? Leg de thematiek van het verhaal uit. 5. Wat is het leidmotief in dit verhaal? Onderstreep het op alle plekken waar je het tegenkomt. 6. Waarom zou de schrijfster dit motief hebben gekozen? Wat symboliseert het? 7. Wat vind jij van het gedrag van het meisje en dat van de man? Bespreek met elkaar en noteer. 22

22 B. De biefstuk van het zoete water van Hans Dorrestijn 1. Johan wordt bij tijden onverwachts geslagen door zijn vader. Hoe denken Johan, zijn moeder en zijn vader zelf over diens gedrag? Onderstreep de zinnen waarin ze hun mening geven. 2. Personages hebben vaak een rol in een verhaal. Welke rol spelen Johan, zijn moeder en zijn vader? Leg uit.. 3. De scène waarin vader en moeder ruzie maken (r.45-55) speelt in het verleden. a. Omcirkel de woorden Pas geleden (r.45) die aangeven wanneer dit is. Geef in de kantlijn aan welke regels samen de flashback vormen. b. Zoek in de rest van het verhaal de flashbacks en onderstreep ze. c. Omcirkel aanwijzingen voor wanneer ze zich afspelen. (Het verhaal heeft in totaal drie flashbacks.) 4. Waarom zou de schrijver de flashbacks hebben ingelast? Leg uit. Heden: 5. De onderstaande lijn geeft de verteltijd aan: bij regel 0 begint het verhaal; bij regel 210 is het afgelopen. a. Geef nu met een pijltje op de lijn aan waar een flashback begint of eindigt. Er ontstaan nu zeven verhaallijntjes. b. Vat de verhaallijntjes kort samen. Gebruik enkele steekwoorden. Als een stukje over het heden gaat, zet je erboven waar het over gaat. Als een stukje over het verleden gaat, zet je het eronder Verleden: 23

23 6. Waarom was deze klap de ergste (r. 225)? 7. Welke subtiele aanwijzingen geeft de verteller (in r ), dat er een klap gaat vallen? Onderstreep ze. 8. Wat is het thema van dit verhaal? 9. Wat heeft de titel met het thema te maken? En waarom zou de schrijver deze gekozen hebben? 10. Welke vorm van perspectief wordt gebruikt? Door wiens ogen zie je het verhaal? Wat is het effect hiervan? 24

24 C. Het adres van Marga Minco 1. Lees het verhaal. Geef in de kantlijn aan, welke stukken zich afspelen in het verleden. Als goed leest, vind je er drie of vier. 2. Wanneer spelen deze flashbacks? In de tekst staan aanwijzingen voor de tijd waarin ze (ongeveer) spelen. Omcirkel deze. 3. Wie zijn de belangrijkste personages in deze flashbacks? Onderstreep ze. 4. Wat zijn de belangrijkste plaatsen/voorwerpen in deze flashbacks? Onderstreep ze (evt. in een andere kleur). 5. De onderstaande lijn geeft de verteltijd aan: bij regel 0 begint het verhaal; bij regel 200 is het afgelopen. a. Geef nu met een streepje op de lijn aan waar een flashback begint of eindigt. Er ontstaan nu vijf lijnstukjes. b. Vat deze lijnstukjes samen. Gebruik enkele steekwoorden. Als een stukje over het heden gaat, zet je erboven waar het over gaat. Als een stukje over het verleden gaat, zet je het eronder. Heden: Verleden: 6. Wat moet je weten van de geschiedenis om dit verhaal goed te begrijpen? 25

25 7. Maak een samenvatting van het verhaal. Gebruik maximaal 7 zinnen. Zet de gebeurtenissen in chronologische volgorde Wat is de leidmotief in dit verhaal? Onderstreep dit in de tekst. 9. Waarom legt de schrijfster hier de nadruk op? 10. Waarom zou de schrijfster twee keer een witregel hebben gebruikt? Wat is het effect daarvan? 11. Wat is het perspectief in dit verhaal? Wat is het effect daarvan op jou als lezer? 26

26 D. Het tillenbeest van Jan Wolkers 1. Lees het verhaal. Geef in de kantlijn aan, welke stukken zich afspelen in het verleden. (Als het goed is, vind je er drie.) 2. Welke voorwerpen in huis roepen deze herinneringen op? Omcirkel ze. 3. Wanneer spelen de flashbacks? In de tekst staan aanwijzingen wanneer ze ongeveer spelen. Omcirkel deze. 4. Wie is het belangrijkste personage in elke flashback? Onderstreep deze. 5. Wat is het belangrijkste voorwerp in elke flashback? Onderstreep deze. 6. De volgende lijn geeft de verteltijd aan: bij regel 0 begint het verhaal; bij regel 150 is het afgelopen. a. Geef op de lijn met een streepje aan waar een flashback begint of eindigt. Er ontstaan nu zeven lijnstukjes. b. Vat deze lijnstukjes kort samen. Als een stukje over het heden gaat, zet je erboven waar het over gaat. Als een stukje over het verleden gaat, zet je het eronder. Zet er tussenhaakjes bij wanneer dit ongeveer was. Heden: Verleden: 7. Welke historische achtergrondkennis heb je nodig om dit verhaal goed te begrijpen? 27

27 8. Maak een samenvatting van het verhaal. Gebruik maximaal 10 zinnen. Zet de gebeurtenissen in chronologische volgorde Wolkers schreef veel over motieven als seks, familie en ziekte/dood/verval. Als beeldend kunstenaar zag hij deze in alles om zich heen. Onderstreep (evt. ieder met een andere kleur) ongeveer tien stukjes (evt. in een andere kleur) die met de genoemde thema s te maken hebben. 10. Leg uit welke van de volgende middelen de schrijver gebruikt als hij het tillenbeest introduceert (r.59-78): Wekken van vermoedens Vertraging Op een andere verhaallijn overschakelen 11. Waarom zou Wolkers als titel Het tillenbeest hebben gekozen? Noem twee redenen. 28

28 E. De aktetas van Bordewijk 1. In welk jaar speelt het verhaal zich af? Leg uit. 2. Wie is meneer Kars? Onderstreep wat belangrijk is over zijn leeftijd, beroep en persoonlijkheid (r.4-62). Vat het hieronder kort samen. 3. Wat heeft de aktetas met hem als persoon te maken? Leg uit dat deze symbolisch begrepen kan worden. 4. Maak een samenvatting van het verhaal in maximaal drie zinnen. Hanteer de chronologische volgorde. 5. Meneer Kars raakt betrokken bij een ongeval. Welke subtiele aanwijzingen geeft de verteller voorafgaand aan het ongeval? Onderstreep er tenminste drie. 6. Zeg in eigen woorden weer welke raadselachtige kunst volbracht wordt (r.159). 7. Hoe beseft meneer Kars dat hij dood is? Onderstreep dit in het verhaal. 29

29 8. Eén zin op de laatste pagina noemt uitdrukkelijk het thema van dit verhaal. Welke zin? Onderstreep deze. 9. Wat is in jouw eigen woorden het thema van dit verhaal? 10. Waarom denk je dat de schrijver als titel De aktetas heeft gekozen? Noem twee goede redenen. 11. In het begin geeft de verteller veel commentaar op het vertelde. Zoek drie voorbeelden en schrijf in de kantlijn: vertellerscommentaar. 12. Naarmate het verhaal vordert, laat hij je meer kijken door de ogen van zijn personage. Zoek ook hier drie voorbeelden van en zet in de kantlijn: visie personage. 13. Hoe noem je deze vorm van perspectief? Waarom denk je dat de schrijver deze gekozen heeft. 30

30 F. Het spoorwegongeluk van Louis Couperus 1. Welke vorm van perspectief wordt hier gehanteerd? Leg uit. 2. Welke passage gaat in op het spoorwegongeluk? Onderstreep deze. Schrijf in de kantlijn of het een flashback of een terugverwijzing betreft. Leg uit. 3. Een passage verklaart waarom de ik-figuur gelaten reageert op de vertraging. Onderstreep deze. Schrijf in de kantlijn of het een flashback of een terugverwijzing betreft. Leg uit. 4. Plots komt met een nerveuze ruk (r.67) een man binnen. Hij zoekt een plaats. Dario wil de man weigeren. Waarom? Onderstreep dit. 5. De ik figuur wil hem vervolgens toelaten. Waarom? Onderstreep de verklaring. 6. Op p.125 van het verhaal tref je zowel een vertraging, een tijdsprong, als een versnelling aan. Geef in de kantlijn aan waar ze gehanteerd worden. 7. Het verhaal heeft een verrassende wending. Hoe heeft de schrijver je op het verkeerde been gezet? Onderstreep de passage waarin hij dit doet. 8. Leg uit hoe de vertraging, tijdssprong en versnelling aan het verrassingseffect bijdragen. 9. De ik-figuur is bestolen. Leg uit hoe dit heeft kunnen gebeuren. Betrek in je uitleg zowel de treinrit als de voorgeschiedenis van de ik-figuur Antillio Nelli. 31

31 6. Zelf toetsvragen maken In deze les gaan jullie zelf toetsvragen bedenken bij één verhaal dat nog niet behandeld is. Je docent gaat één van deze vragen opnemen in de toets. 1. Waaraan moet een goede toetsvraag voldoen? Bedenk samen drie kenmerken Welke verhaal dat nog niet behandeld is, zou je willen lezen? Kies er samen één. 3. Neem de theorie over fictie erbij. 4. Lees het verhaal en maak aantekeningen. 5. Bedenk in tweetallen zeven vragen over het gekozen verhaal. 6. Kijk opnieuw naar de criteria voor een goede vraag. Streep de twee zwakste vragen hierboven weg, zodat je er vijf overhoudt. 7. Lever de vragen op een blaadje in bij je docent. 32

32 33 Bijlage: Niveaus Witte

33 2