Preventie van prikaccidenten door gedragsverandering

Transcriptie

1 Preventie van prikaccidenten door gedragsverandering Effectiviteitstudie naar de invoering van veiligheidsinjectienaalden en kennisoverdracht via een workshop op prikaccidenten en veiligheidsgedrag bij medewerkers op ziekenhuisverpleegafdelingen Dr. Henk F. van der Molen, Dr. Judith K. Sluiter, Prof. Dr. Monique H.W. Frings-Dresen In opdracht van en in samenwerking met de Arbogroep AMC Amsterdam, april 2008 Rapportnummer: Contactpersoon: Henk van der Molen Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Academisch Medisch Centrum / Universiteit van Amsterdam Meibergdreef AZ Amsterdam tel fax h.f.vandermolen@amc.nl, j.sluiter@amc.nl, m.frings@amc.nl

2 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Achtergrond Doel- en vraagstellingen Methode Studie populatie Studieopzet en randomisatie Interventies Meetinstrumenten Uitkomstmaten Analyse Resultaten Response en kenmerken medewerkers Bereik en waardering interventies Halfjaarincidentie prikaccidenten Gedragsverandering Implicaties en conclusies Dankwoord Referenties Bijlage 1: Powerpointpresentatie Workshop Prikveilig Bijlage 2: Voorbeeld van een terugkoppelingsverslag naar afdeling Bijlage 3: Vragenlijst T0 (basismeting)

3 Samenvatting Doel van de studie Het doel van dit onderzoek was om te evalueren of het aantal prikaccidenten vermindert bij een risicopopulatie op verpleegafdelingen binnen het AMC als gevolg van 1) de invoering van een nieuw injectienaaldsysteem in combinatie met het aanbieden van een workshop of 2) alleen het aanbieden van een workshop. Tevens werd geëvalueerd in welke mate gedragsverandering ter preventie van prikaccidenten heeft plaatsgevonden bij de risicopopulatie. Immers gedragsverandering is een voorwaarde voor het voorkómen van prikaccidenten. Onderzoeksmethode De opzet van de studie was cluster gerandomiseerd en gecontroleerd met één voormeting en twee nametingen. Drie subgroepen werden van elkaar onderscheiden. Binnen de eerste groep van 7 afdelingen bestond de interventie uit de invoering van een nieuw injectienaaldsysteem in combinatie met het éénmalig aanbieden van een workshop. Bij de tweede groep van 8 afdelingen bestond de interventie alleen uit het éénmalig aanbieden van een workshop. De derde groep van 8 afdelingen kreeg gedurende 12 maanden geen interventie aangeboden. Interventies: veiligheidsinjectienaalden en workshop De interventie Workshop Prikveilig bestond uit een interactieve powerpointpresentatie van één uur waarin de medewerkers werden geïnformeerd over vóórkomen, oorzaken en gevolgen, en preventie van prikaccidenten in het AMC. Iedere workshop werd gegeven door twee trainers: één procesleider en één ervaringsdeskundige met betrekking tot prikken. De workshops werden gegeven in de koffie- of overdrachtskamers van de verpleegafdelingen tijdens de wisseling van de dag- en avonddiensten. De interventie Naald & Workshop bestond uit de workshop Prikveilig, meteen gevolgd door de introductie van veiligheidsnaalden voor injectie (BD Eclipse TM ). Bij gebruik van de naalden dient na het injecteren met een éénhandige beweging het veiligheidssysteem over de gebruikte injectienaald gedrukt te worden waardoor de blootstellingduur aan prikrisico s met een vuile naald werd gereduceerd. Per verpleegafdeling werden de nieuwe naalden op één werkdag geïntroduceerd. De nieuwe naalden werden gedemonstreerd door de leverancier van de naalden, zowel tijdens de officiële pauzes alsmede aan het einde van de workshop Prikveilig. Tijdens deze demonstraties konden de medewerkers de nieuwe injectienaalden uitproberen. Op iedere verpleegafdeling werden contactpersonen aangesteld voor begeleiding voor het injecteren met de nieuwe naalden. De dag na de introductie van de nieuwe naalden werden alle aanwezige injectienaalden vervangen door de nieuwe injectienaalden. Tevens werden afspraken gemaakt over het voorraadbeheer van de nieuwe injectienaalden. 3

4 Uitkomstmaten: effect- en procesmetingen Incidentie van prikaccidenten werd gemeten met vragenlijsten en via de registraties van prikaccidenten bij de AMC Arbogroep. Gegevens over gedragsverandering werden verzameld via vragenlijsten. Gedragsverandering werd geoperationaliseerd in i) kennis, ii) attitude / mening, iii) motivatie, iv) vaardigheden, v) facilitering, en vi) afdelingscultuur voor het veilig werken met naalden. De vragenlijsten werden op drie momenten in de tijd afgenomen: bij aanvang van het onderzoek voor de randomisatie, zes maanden en twaalf maanden na de basismeting. De meldingen van de prikaccidenten bij de Arbogroep werden continue via een centrale database geregistreerd. Resultaten In totaal zijn er 796 medewerkers in de studie geïncludeerd uit 23 verschillende afdelingen en hebben 495 medewerkers gereageerd op de vragenlijst uit de basismeting: 168 medewerkers in de naald & workshop groep, 161 medewerkers in de workshop groep, en 166 medewerkers in de controle groep. Binnen de afdelingen van de naald & workshop groep was 62% bij een workshop aanwezig; na de workshop werden alle aanwezige injectienaalden op de afdelingen vervangen door het nieuwe naaldsysteem. Binnen de afdelingen van de workshop groep was 54% bij een workshop aanwezig. Gemiddeld over de follow-up werd op basis van het herhaalde vragenlijstonderzoek een statistisch significant verschil in percentages medewerkers met prikaccidenten tussen de drie groepen gevonden (p=0,046). De odds ratio s ten opzichte van de controle groep waren 0,34 (95% BI: 0,13-0,91) voor de workshop & naald groep en 0,45 (95% BI: 0,19-1,06) voor de workshop groep. Uit de databasegegevens van de AMC Arbogroep was het geschatte percentage medewerkers met een geregistreerde prikaccident tussen de groepen niet statistisch significant verschillend. Verandering in kennis, attitude en vaardigheden ten aanzien van veilig prikgedrag is niet statistisch significant verschillend tussen de drie interventiegroepen. De motivatie om veiligheidsmaatregelen uit te voeren is bij alle medewerkers in alle groepen en op alle meetmomenten aanwezig. De beschikbaarheid van handschoenen en spatbrillen is niet statistisch significant verschillend tussen de drie groepen over de tijd. De aanwezigheid van preventief afdelingsbeleid, ingevoerde maatregelen en afdelingscultuur om prikaccidenten te voorkomen is significant verschillend tussen de interventiegroepen over de tijd; de grootste toenames zijn gevonden binnen de naald & workshop groep. Optimale aandacht voor veilig werken, opruimen, training, steun leidinggevende, opvolging protocol en interne communicatie is over één jaar in de naald & workshop groep het meest toegenomen; variërend tussen 39% tot 71% (interne communicatie), 58% tot 84% (veilig werken) en 67% tot 85% (opruimen). 4

5 Conclusie Op basis van de rapportage van prikaccidenten via de vragenlijsten wordt geconcludeerd dat de invoering van een nieuw injectienaaldsysteem in combinatie met een workshop effectiever is dan alleen het aanbieden van een workshop om veilig prikgedrag te bewerkstelligen en prikaccidenten te voorkomen. De invoering van een nieuw injectienaaldsysteem in combinatie met het aanbieden van een workshop leidt tot 66% lagere kans op een prikaccident vergeleken met een controle groep die geen interventies ontvangt. Het alleen aanbieden van een workshop leidt tot een 55% lagere kans op een prikaccident vergeleken met een controle die geen interventies ontvangt, maar dit effect is niet statistisch significant. Op basis van de geregistreerde gegevens uit de database prikaccidenten bleek geen statistisch significant verschil tussen de drie groepen aantoonbaar. Verandering in kennis, attitude, motivatie en vaardigheden ten aanzien van veilig prikgedrag is niet statistisch significant verschillend tussen de drie interventiegroepen. De toename in preventief afdelingsbeleid, ingevoerde maatregelen en aandacht voor veilig prikgedrag op de eigen afdeling zijn groter in de naald & workshop groep ten opzichte van de groep die alleen een workshop kreeg aangeboden en de controle groep. 5

6 1 Inleiding 1.1 Achtergrond In 2005 is het AMC Stop Prikaccidenten project vanuit de AMC Arbogroep gestart met als doel het aantal prikaccidenten binnen het AMC met minimaal 25% terug te dringen (Hale e.a. 2008). Op basis van de geregistreerde ongevallen bij de AMC Arbogroep waren er over een periode van de jaren in het AMC 18,2 prikaccidenten per ingekochte naalden (Bijlage 3 Projectplan AMC Arbogroep Stop prikaccidenten van 28 juni 2006). De meeste prikaccidenten vonden plaats bij het gebruik van injectienaalden (26/ ). In werden jaarlijks prikaccidenten gemeld en geregistreerd bij de AMC Arbogroep (data aangeleverd door de AMC Arbogroep). Van deze gemelde prikaccidenten was meer dan tien procent afkomstig van HIV, Hepatitis B of C besmette patiënten. Van vijftien procent van de accidenten was niet meer te achterhalen bij welke patiënt de naald was gebruikt. Risico om besmet te raken na een prikaccident lopen artsen, verpleegkundigen, maar ook medewerkers van het laboratorium en logistieke afdelingen zoals schoonmakers, en was- en afvalophalers. Het AMC Stop Prikaccidenten project bestaat uit twee onderdelen: 1) door middel van workshops worden mogelijke maatregelen en daarbij gewenste gedragsveranderingen besproken ter preventie van prikaccidenten en 2) de invoering van een nieuw, naar verwachting veiliger injectienaaldsystemen, wordt geëvalueerd. De start van het project is begonnen bij de verpleegafdelingen, waar veel injectienaalden worden gebruikt. Daarna volgen de afdelingen met het hoogste aantal gemelde prikaccidenten. Naast nieuwe injectienaalden worden mogelijk ook nieuwe naaldsystemen geïntroduceerd voor infuus en bloedafname. Het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid (AMC, Amsterdam) is gevraagd het effect van twee verschillende interventies op gedragsverandering en prikaccidenten binnen het AMC op verpleegafdelingen, met uitzondering van de kinderafdeling, gedurende een periode van 12 maanden te evalueren. De interventies bestonden uit i) de invoering van een nieuw, naar verwachting veiliger, injectienaaldsysteem in combinatie met een interactieve workshop en ii) het alleen aanbieden van een interactieve workshop op verschillende verpleegafdelingen van de divisies A, B, D en E. 1.2 Doel- en vraagstellingen Het doel van dit onderzoek was om te evalueren of het aantal prikaccidenten vermindert bij een risicopopulatie voor prikaccidenten op verpleegafdelingen binnen het AMC als gevolg van 1) de invoering van een nieuw injectienaaldsysteem in 6

7 combinatie met aanbieden van een workshop of 2) alleen het aanbieden van een workshop. Tevens werd geëvalueerd in welke mate gedragsverandering ter preventie van prikaccidenten heeft plaatsgevonden bij de risicopopulatie. Immers gedragsverandering is een voorwaarde voor het voorkómen van prikaccidenten. De vraagstellingen luiden: Leidt de invoering van een nieuw injectienaaldsysteem in combinatie met het aanbieden van een workshop óf alleen het aanbieden van een workshop tot: 1) afname van het aantal prikaccidenten? 2) verschil in het aantal prikaccidenten? 3) veiliger prikgedrag? 7

8 2 Methode 2.1 Studie populatie Alle medewerkers van de 23 AMC verpleegafdelingen in de divisies A, B, D en E waar patiënten worden geinjecteerd waren de doelgroep van het onderzoek. De risicopopulatie werd in dit onderzoek gedefinieerd als werknemers, zoals verpleegkundigen of artsen op de verpleegafdelingen, die risico lopen op een prikaccident bij het prikken zelf, maar ook bij het opruimen en afvoeren van gebruikte naalden. 2.2 Studieopzet en randomisatie De opzet van de studie was een cluster gerandomiseerde gecontroleerde studie met één voormeting en twee nametingen gedurende december 2006 december Er werden experimenteel drie subgroepen van elkaar onderscheiden. Bij 15 verpleegafdelingen werd een interventie (de invoering van een nieuw injectienaaldsysteem en workshop, óf alleen een workshop) aangeboden. Bij acht verpleegafdelingen werd niets aangeboden en deze fungeerden derhalve als controle afdelingen. De verpleegafdelingen (clusters) werden random toegewezen aan de gecombineerde naald & workshop groep, alleen een workshop groep of de controle groep. In totaal werden 796 medewerkers voor de basismeting (T0) aangeschreven. Zes maanden (T1) en twaalf maanden (T2) na de basismeting werden de nametingen verricht. In figuur 1 wordt de studie opzet, de metingen en aantallen medewerkers schematisch weergegeven. Binnen de eerste groep van zeven afdelingen bestond de interventie uit de invoering van een nieuw injectienaaldsysteem in combinatie met het éénmalig aanbieden van een workshop. In de tweede groep van acht afdelingen bestond de interventie alleen uit het éénmalig aanbieden van een workshop. De derde groep van acht afdelingen kreeg gedurende 12 maanden geen interventie aangeboden. 8

9 Vrijwillige deelname 23 verpleegafdelingen van 4 divisies (n=796) Basismeting (n=796) T0, december 2006 Randomisatie op afdelingsniveau gestratificeerd binnen divisies Interventie groep I Interventie groep II Controle groep (N= 7 afdelingen, (N= 8 afdelingen, (N= 8 afdelingen, n=267 prikkers) n=263 prikkers) n=266 prikkers) Response T0: 168 (63%; 168/267) Response T0: 161 (61%; 161/263)) Response T0: 166 (62%; 166/266) Veiligheidsinjectienaald Workshop Workshop februari-mei 2007 februari-mei 2007 T1 na 6 maanden T1 na 6 maanden T1 na 6 maanden Response T0+T1: 70 Response T0+T1: 84 Response T0+T1: 86 (26%; 70/267) (32%; 84/263) (32%; 86/266) T2 na 12 maanden T2 na 12 maanden T2 na 12 maanden Response T0+T1+T2: 47 Response T0+T1+T2: 67 Response T0+T1+T2: 46 (18%; 47/267) (25%; 67/263) (17%; 46/266) T0+T2: 80 (30%) T0+T2: 103 (39%) T0+T2: 68 (26%) Figuur 1 Studie opzet, meetmomenten en aantal medewerkers 9

10 2.3 Interventies Workshop De interventie workshop bestond uit een interactieve powerpointpresentatie (zie bijlage 1; figuur 2) van 1 uur waarin de medewerkers werden geïnformeerd over vóórkomen, oorzaken en gevolgen en preventie van prikaccidenten in het AMC. Iedere workshop werd gegeven door twee trainers: één procesleider en één ervaringsdeskundige met betrekking tot prikken. Tijdens iedere workshop werd door één trainer verslag bijgehouden. Alvorens de workshop te leiden had iedere trainer minimaal 1 keer een workshop bijgewoond en 1 keer de workshop gegeven in aanwezigheid van een tweede procesleider De workshops werden gegeven in de koffie- of overdrachtskamers van de verpleegafdelingen tijdens de wisseling van de ochtend- en avonddiensten (15:00 tot 16:00 uur). Op iedere verpleegafdeling werd de workshop 2 tot 3 maal gedurende de periode februari mei 2007 aangeboden. Nadat alle workshops hadden plaatsgevonden werden de resultaten (antwoorden op stellingen, risico s, best practices, mogelijke verbeteringen) schriftelijk (1 A4) per afdeling teruggekoppeld aan de afdelingshoofden. In bijlage 2 is een voorbeeld van een terugkoppelingsverslag opgenomen. Workshop Prikveilig Vóórkomen en voorkómen van prikaccidenten Dat gaan we samen doen! Arbogroep, Figuur 2 Openingsdia van de workshop (complete serie zie bijlage 1) 10

11 Workshop en veiliger injectienaaldsysteem De interventie naald & workshop bestond uit de workshop Prikveilig (zie paragraaf hierboven), meteen gevolgd door de introductie van door de Arbogroep AMC geselecteerde veiligheidsnaalden voor injectie (BD Eclipse TM ). Bij het gebruik van de nieuwe naalden dient na het injecteren met een éénhandige beweging een veiligheidssysteem over de gebruikte injectienaald gedrukt te worden waardoor de blootstellingduur aan prikrisico s met een vuile naald werd gereduceerd. Per verpleegafdeling werden de nieuwe injectienaalden op één werkdag geïntroduceerd. De injectienaalden werden gedemonstreerd door de leverancier van de veiligheidsnaalden, zowel tijdens de officiële pauzes alsmede aan het einde van de workshop Prikveilig. Tijdens deze demonstraties konden de medewerkers de nieuwe injectienaalden uitproberen. Gebruiksaanwijzingen (1 A-4) op basis van een 5- stappenplan (figuur 3) werden uitgereikt. Op iedere verpleegafdeling werden contactpersonen aangesteld voor begeleiding voor het injecteren met de nieuwe naalden. De dag na de introductie van de nieuwe injectienaalden werden alle aanwezige injectienaalden vervangen door de nieuwe injectienaalden. Tevens werden afspraken gemaakt over het voorraadbeheer van de nieuwe injectienaalden. Figuur 3 Gebruiksaanwijzing veiligheidsinjectienaald BD Eclipse 11

12 2.4 Meetinstrumenten Vragenlijsten Voor dit onderzoek werd een aparte vragenlijst (zie bijlage 3) opgesteld, gebaseerd op een vragenlijst zoals door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voorgeschreven (RIGO 2008) om het veiligheidsbewustzijn en de cultuur tijdens landelijk gesubsidieerde verbetertrajecten te bepalen. De vragenlijsten werden op drie momenten in de tijd afgenomen: bij aanvang van het onderzoek voor de randomisatie (T0), op T1 (zes maanden na de basismeting) en T2 (twaalf maanden na de basismeting). De meldingen bij de Arbogroep werden continue via een centrale database geregistreerd. De vragenlijst bevatte vragen over: - Persoons- en beroepskenmerken: leeftijd, geslacht, opleiding, beroep, aard en omvang dienstverband, leidinggeven - Risico s op prikaccidenten en contact met bloedspatten van patiënten - Kennis over prikaccidenten in het AMC - Het vóórkomen en de gevolgen van prikaccidenten in het eigen werk - Beschikbaarheid, mening en gebruik van handschoenen en spatbrillen - Aanwezigheid van preventief beleid en bereidheid maatregelen uit te voeren ter voorkoming van prikaccidenten - Werkzaamheden en vaardigheden met gebruik van injectie, bloedafname- en infuusnaalden - Mening over het veilig werken met naalden - Aandacht op de afdeling voor het veilig werken met naalden - Genomen maatregelen ter voorkoming van prikaccidenten Database prikaccidenten Voor dit onderzoek werd gebruik gemaakt van een elektronische database van de AMC Arbogroep waarin alle meldingen van prikaccidenten in het AMC werden geregistreerd. Conform de AMC procedure melding prik-, snij-, bijt- en spataccidenten moet iedere medewerker zich na een prikaccident zo snel mogelijk, bij voorkeur direct na de gebeurtenis, melden bij de BGZ of, buiten kantooruren, bij de Spoedeisende Hulp (Intranet AMC, 2008). 12

13 2.5 Uitkomstmaten De uitkomstmaten van het onderzoek waren: incidentie van prikaccidenten en gedragsverandering ten aanzien van het veilig werken met naalden. Incidentie prikaccidenten Gegevens over de frequentie van prikaccidenten werden verzameld met vragenlijsten en via de geregistreerde meldingen bij de Arbogroep van het AMC. De incidenties van prikaccidenten werden berekend over drie periodes van zes maanden; iedere periode voorafgaand aan de meetmomenten (T0, T1 en T2). Gedragsverandering Gegevens over gedragsverandering werden verzameld via vragenlijsten. Gedragsverandering werd geoperationaliseerd in vragen over i) kennis, ii) attitude / mening, iii) motivatie, iv) vaardigheden, v) facilitering voor het veilig werken met naalden, en vi) afdelingscultuur. Kennis Het cluster kennis bevatte vier vragen over de algemene kennis over het vóórkomen van prikaccidenten en de mogelijke gezondheidsgevolgen daarvan binnen het AMC (Cronbach s alpha = 0,47). De antwoordcategorieën op de kennisvragen waren nominaal ( juist, onjuist of weet niet ). Attitude / mening Het cluster attitude bevatte 17 vragen / stellingen over het veilig werken met naalden door de medewerker zelf en door de collega s en leidinggevende op de afdeling (Cronbach s alpha = 0,78). De antwoordcategorieën op de attitudevragen bestonden uit een 5-punts ordinale schaal ( helemaal mee oneens tot helemaal eens ). Motivatie Een vraag is gesteld over de motivatie om maatregelen uit te voeren om veiliger met naalden te werken als de afdeling dat voorstelt. De antwoordcategorieën op deze vraag waren nominaal ( ja, nee of niet van toepassing, ik werk al zo veilig mogelijk ). Vaardigheden Het cluster ervaren vaardigheden bevatte drie vragen over het hebben van voldoende vaardigheden om veilig te werken met naalden, namelijk met i) injectienaalden, ii) bloedafnamenaalden en iii) infuusnaalden. De antwoordcategorieën op de drie vaardigheidsvragen waren nominaal ( ja, nee of weet niet ). 13

14 Het cluster facilitering bevatte vragen over beleid (1 item), beschikbaarheid handschoenen en spatbrillen (2 items) en genomen maatregelen (1 item met negen type maatregelen) en aandacht voor veilig werken (6 items). Beleid Eén vraag werd gesteld over de aanwezigheid van beleid om prikaccidenten te voorkomen. De antwoordcategorieën op deze vraag waren nominaal ( ja, nee of weet niet ). PBM Twee vragen werden gesteld over de beschikbaarheid van handschoenen en spatbrillen op de afdeling met dichotome antwoordcategorieën (ja/nee). De overige vragen naar het gebruik en de verplichting, belemmeringen en comfort bij het gebruik van handschoenen en spatbrillen hadden ordinale antwoordcategorieën ( nooit tot altijd ). Maatregelen Eén vraag werd gesteld over een toename in het aantal uitgevoerde maatregelen met dichotome antwoordcategorie (ja/nee) en uitgesplitst naar soorten maatregelen. Op T1 werden vier vragen gesteld over het bereik en de waardering van de interventies. Op T2 werd een open vraag gesteld over de twee belangrijkste maatregelen om veiliger te werken met naalden. Afdelingscultuur Afdelingscultuur bevatte zes vragen over de aandacht voor veilig werken op de afdeling met betrekking tot veilig prikken, opruimen van gebruikte naalden, training voor veilig werken met naalden, steun tussen leidinggevende en medewerker over het veilig werken met naalden, opvolging van het veiligheidsprotocol, en interne communicatie over het veilig werken met naalden (Cronbach s alpha = 0,89). De antwoordcategorieën op deze vraag waren ordinaal ( veel te weinig, te weinig, voldoende, te veel, veel te veel ). 2.6 Analyse Kenmerken populatie De persoons- en beroepskenmerken werden per groep beschreven in termen van geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, beroep, dienstverband, naaldtype en blootstelling aan prikrisico s ten tijde van de basismeting. Door middel van variantie analyses (oneway ANOVA) of Chi-kwadraat testen werd getoetst of er verschillen waren in deze kenmerken tussen de drie interventiegroepen tijdens de basismeting aan de start van de studie. 14

15 Prikaccidenten op basis van de rapportage uit de vragenlijsten Het aantal prikaccidenten per persoon in het afgelopen half jaar werd voor ieder tijdspunt (basismeting=t0, T1 en T2) gedichotomiseerd tot geen versus 1 of meer. Het percentage medewerkers dat prikaccidenten rapporteerde werd per tijdspunt vergeleken tussen de drie interventiegroepen met de Chi-kwadraat toets. Om rekening te houden met het effect dat de randomisatie plaatsvond over afdelingen werd een logistische regressie analyse uitgevoerd waarbij de afdeling en persoon als clustervariabele werd gebruikt en robuuste standaard fouten en significantie niveaus werden berekend door middel van de generalized estimation equations methode onder aanname van exchangeable working correlation matrix. Hierdoor werd gecorrigeerd voor mogelijke correlatie tussen uitkomsten van medewerkers uit dezelfde afdeling. De verandering van het percentage medewerkers met een prikaccident in de follow-up tijd (T1 en T2) werd geanalyseerd waarbij zowel afdeling als persoon als clustervariabelen werden gebruikt en interventietype, tijd en hun interactie als covariabelen. Het effect van de interventie werd hiermee gekwantificeerd met de odds ratio van de odds op prikaccidenten in de twee interventie groepen ten opzichte van de odds op prikaccidenten in de controle groep. Door de lage incidentie van prikaccidenten kon de odds ratio geïnterpreteerd worden als het relatieve risico op prikaccidenten. Prikaccidenten op basis van registratie bij de Arbogroep AMC De geregistreerde prikaccidenten uit de database van het AMC werden herleid tot afdelingsniveau voor de periode juli 2006 december Vervolgens werden de geregistreerde meldingen voor alle 23 afdelingen uit deze studie geselecteerd en onderverdeeld naar tijdsperiode (juli december 2006, januari juni 2007 en juli 2007 december 2007). Als epidemiologische noemer van de halfjaarsincidentie van de geregistreerde prikaccidenten werd het aantal geïncludeerde medewerkers (n=796) per afdeling ten tijde van de basismeting gehanteerd. De incidentie van geregistreerde prikaccidenten per afdeling werd per tijdspunt (basismeting=t0, T1 en T2) vergeleken en statistisch getoetst tussen de drie interventiegroepen met de Kruskal-Wallis toets. 15

16 Gedragsverandering Kennis Elk antwoord op een kennisvraag werd gedichotomiseerd in juist versus onjuist of weet niet antwoord en per persoon werd het percentage juiste antwoorden berekend als schaalscore van voor elk van de drie meetmomenten. Voor het toetsen van de verandering in kennis tussen de drie interventiegroepen over de tijd werd een linear mixed model (LMM) analyse uitgevoerd, onder aanname van compound symmetry repeated covariance type voor correctie van mogelijke correlatie tussen uitkomsten van medewerkers uit dezelfde afdeling, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de analyse en persoon als random factor en interventietype, tijd en hun interactie als fixed factors werden gebruikt. Voor het toetsen van de verandering in kennis binnen medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een gepaarde T-test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Attitude / mening Per persoon werd een somscore gemaakt over de 17 attitudevragen en vervolgens gestandaardiseerd naar een schaalscore (0 100) van elk van de drie meetmomenten met 0 als minimale en 100 als maximaal positieve attitude / mening over het veilig werken met naalden op de afdeling. Vier vragen werden omgescoord zodat de hoogste waarde ook de positieve mening weergaf. Voor het toetsen van de verandering in attitude tussen de drie interventiegroepen over de tijd werd een linear mixed model (LMM) analyse uitgevoerd, onder aanname van compound symmetry repeated covariance type voor correctie van mogelijke correlatie tussen uitkomsten van medewerkers uit dezelfde afdeling, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de analyse en persoon als random factor en interventietype, tijd en hun interactie als fixed factors werden gebruikt. Voor het toetsen van de verandering in attitude binnen medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een gepaarde T-test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Motivatie Het antwoord op de motivatievraag werd per persoon gedichotomiseerd tot wel ( ja ) versus niet ( nee of niet van toepassing, ik werk al zo veilig mogelijk ). Voor het toetsen van de verandering in motivatie tussen de drie interventiegroepen over de tijd, werd een generalized estimation equations analyse uitgevoerd onder aanname van exchangeable working correlation matrix, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de analyse en zowel afdeling als persoon als clustervariabelen werden gebruikt en interventietype, tijd en hun interactie als covariabelen. Voor het toetsen van de verandering in motivatie binnen 16

17 medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een McNemar test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Vaardigheden Het antwoord op de vaardigheidsvraag werd per persoon voor elk naaldtype gedichotomiseerd tot voldoende ( ja ) versus onvoldoende ( nee of weet niet ) ervaren vaardigheden. Voor het toetsen van de verandering in vaardigheden tussen de drie interventiegroepen over de tijd, werd een generalized estimation equations analyse uitgevoerd onder aanname van exchangeable working correlation matrix, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de analyse en zowel afdeling als persoon als clustervariabelen werden gebruikt en interventietype, tijd en hun interactie als covariabelen. Voor het toetsen van de verandering in vaardigheden binnen medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een McNemar test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Beleid Het antwoord op de beleidsvraag werd per persoon gedichotomiseerd tot wel ( ja ) versus niet ( nee of weet niet ). Voor het toetsen van de verandering in beleid tussen de drie interventiegroepen over de tijd, werd een generalized estimation equations analyse uitgevoerd onder aanname van exchangeable working correlation matrix, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de analyse en zowel afdeling als persoon als clustervariabelen werden gebruikt en interventietype, tijd en hun interactie als covariabelen. Voor het toetsen van de verandering in beleid binnen medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een McNemar test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Handschoenen en spatbrillen Voor het toetsen van de verandering in beschikbaarheid van handschoenen en spatbrillen tussen de drie interventiegroepen over de tijd, werd een generalized estimation equations analyse uitgevoerd onder aanname van exchangeable working correlation matrix, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de analyse en zowel afdeling als persoon als clustervariabelen werden gebruikt en interventietype, tijd en hun interactie als covariabelen. Voor het toetsen van de verandering in beschikbaarheid van handschoenen en spatbrillen binnen medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een McNemar test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Maatregelen Voor het toetsen van de verandering in uitgevoerde maatregelen tussen de drie interventiegroepen over de tijd, werd een generalized estimation equations analyse uitgevoerd onder aanname van exchangeable working correlation matrix, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de 17

18 analyse en zowel afdeling als persoon als clustervariabelen werden gebruikt en interventietype, tijd en hun interactie als covariabelen. Voor het toetsen van de verandering in uitgevoerde maatregelen binnen medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een McNemar test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Type maatregelen en belangrijkste ervaren maatregelen werden descriptief weergegeven. Afdelingscultuur Elk antwoord op een cultuurvraag werd gedichotomiseerd in voldoende versus veel te weinig of te weinig of te veel of veel te veel aandacht voor het veilig werken met naalden en per persoon werd het percentage voldoende aandacht berekend als schaalscore van voor elk van de drie meetmomenten met 0 als minst en 100 als meest optimale aandacht voor het veilig werken met naalden op de afdeling. Voor het toetsen van de verandering in afdelingscultuur tussen de drie interventiegroepen over de tijd werd een linear mixed model (LMM) analyse uitgevoerd, onder aanname van compound symmetry repeated covariance type voor correctie van mogelijke correlatie tussen uitkomsten van medewerkers uit dezelfde afdeling, waarbij alle meetmomenten per persoon (basismeting=t0, T1 en T2) werden meegenomen in de analyse en persoon als random factor en interventietype, tijd en hun interactie als fixed factors werden gebruikt. Voor het toetsen van de verandering in afdelingscultuur binnen medewerkers binnen één interventiegroep over de tijd werd een gepaarde T-test uitgevoerd (basismeting=t0 versus T1 en T0 versus T2). Tevens werd voor ieder item per tijdspunt het percentage medewerkers beschreven dat aangaf dat er op afdelingsniveau voldoende aandacht was voor het veilig werken met naalden (cross-sectioneel). 18

19 3 Resultaten 3.1 Response en kenmerken medewerkers Response Het verzoek aan de 796 medewerkers om in december 2006 (T0) een vragenlijst in te vullen leverde 495 bruikbare vragenlijsten op; een response van 62% (495/796). Daarnaast kwamen nog 15 reacties binnen waaruit bleek dat de aangeschreven deelnemer geen prikker was dan wel langdurig ziek was, vier medewerkers hadden de codering op de vragenlijst verwijderd en van drie medewerkers kwamen de vragenlijsten na de start van de interventie binnen. In juni 2007 (T1) is aan 495 prikkers een tweede vragenlijst toegestuurd. In totaal 240 medewerkers stuurden de vragenlijst retour; een response van 48% (240/495). Daarnaast kwamen nog 51 reacties binnen waaruit bleek dat de aangeschreven deelnemer niet meer op de afdeling werkzaam was. In december 2007 (T2) is aan 444 medewerkers van de basismeting (495 minus 51 vertrokken medewerkers) voor de derde maal een vragenlijst toegestuurd. De response was 57% (251/444). Daarnaast kwamen nog 33 reacties binnen waaruit bleek dat de aangeschreven deelnemer niet meer op de afdeling werkzaam was. In totaal hebben 160 medewerkers op alle drie de meetmomenten de vragenlijsten ingevuld en geretourneerd; een totaalresponse van 20% (160/796; 47/267 voor de naald & workshop groep, 67/263 voor de workshop groep en 46/266 voor de controle groep). Persoons- en beroepskenmerken tijdens basismeting De persoons- en beroepskenmerken van de medewerkers uit de basismeting zijn in tabel 1 weergegeven. Het percentage vrouwen (75 83%), het percentage leidinggevenden (9-12%) en aantal contracturen (31,5 (SD: 7,1) 32,5 (6,9)) was niet statistisch significant verschillend tussen de groepen. Leeftijd, beroep, beroep-status (wel of niet in opleiding), soort dienstverband (vast versus contract), en werkzaamheden met injectie- en bloedafnamenaalden waren statistisch significant verschillend tussen de groepen. De gemiddelde leeftijd (SD) tussen de groepen varieerde van 36 (12,8) voor de naald & workshop groep tot 41 (11,7) jaar voor de workshop groep. Het percentage verpleegkundigen (88 91%) en artsen (7-9%) is niet statistisch significant verschillend tussen de groepen, maar het aandeel van verpleegkundigen en artsen in opleiding is wel verschillend tussen de groepen. Met 17% verpleegkundigen in opleiding en 7% artsen in opleiding had de naald & workshop groep het grootste aantal medewerkers in opleiding. Het percentage medewerkers met vast dienstverband varieerde van 71% (naald & workshop groep) tot 89% (workshop groep). 19

20 Naaldtype en kans op blootstelling tijdens basismeting Het percentage medewerkers dat werkt met injectienaalden (94 98%) en / of werkt met infuusnaalden (87 88%) verschilde niet significant tussen de groepen tijdens de basismeting. Het percentage medewerkers dat werkt met bloedafnamenaalden verschilde wel significant tussen de groepen met 51% voor de naald & workshop groep, 72% voor de workshop groep en 76% voor de controle groep tijdens de basismeting (zie tabel 1). Het percentage medewerkers dat rapporteerde vaak kans te hebben op contact met bloedspatten van een patiënt (tussen de 52 en 61%) of vaak kans te hebben op prikaccidenten (tussen de 57 en 64%) is niet significant verschillend tussen de groepen. Het percentage medewerkers dat rapporteerde dat de kans op prikaccidenten vaak verhoogd werd door lichamelijk zwaar werk (tussen de 2 en 4%) of door emotioneel zwaar werk (tussen de 1 en 4%) was niet statistisch significant tussen de groepen. Het percentage medewerkers dat rapporteerde dat de kans op prikaccidenten vaak verhoogd werd door werkdruk of agressie van patiënten verschilt statistisch significant tussen de groepen (respectievelijk p=0,033 en p=0,048). Het percentage medewerkers dat rapporteerde dat de kans op prikaccidenten vaak verhoogd werd door werkdruk varieerde van 6% (workshop),13% (naald & workshop) tot 14% (controle). Het percentage medewerkers dat rapporteerde dat de kans op prikaccidenten vaak verhoogd werd door agressie varieerde van 1% (workshop / controle) tot 4% (naald & workshop). Tabel 1 Persoons- en beroepskenmerken tijdens basismeting (n= ) Kenmerken Naald & workshop Workshop Controle p- waarde n= n= n= Leeftijd in jaren (gemiddeld, SD) 36 (12,8) 41 (11,7) 38 (11,7) 0,001 Vrouw (%) ,270 Beroepsstatus 0,003 Verpleegkundige (%) Verpleegkundige in opleiding (%) Arts / specialist (%) Arts / specialist in opleiding (%) Leidinggevend (%) ,682 Vast dienstverband (%) ,000 Contracturen (gemiddeld, SD) 32,5 (6,9) 31,5 (7,1) 32,1 (8,5) 0,462 Werkzaam met injectienaalden (%) ,071 Werkzaam met bloedafnamenaalden (%) ,000 Werkzaam met infuusnaalden (%) ,958 20

21 3.2 Bereik en waardering interventies In totaal hebben acht trainers 44 workshops (23 naald & workshop en 21 workshop) gegeven, waarbij 308 van de beoogde 530 medewerkers (58%) de workshops hebben bijgewoond. Binnen de afdelingen waar alleen een workshop werd gegeven was 54% van de medewerkers bij een workshop aanwezig; bij de afdelingen waarbij ook het veilig naaldsysteem werd geïntroduceerd, was 62% van de medewerkers bij een workshop aanwezig. Bij het vragenlijstonderzoek gaf 56% van de workshop groep en 65% van de naald & workshop groep aan een workshop gevolgd te hebben. Eén respondent (1,2%) uit de controlegroep gaf aan een workshop gevolgd te hebben. Zes maanden na de basismeting gaf 89% van de medewerkers in de interventiegroep naald & workshop aan zelf met het nieuwe injectienaaldsysteem te zijn gaan werken. In interventiegroep workshop en in de controle groep gaven 2% respectievelijk 5% van de medewerkers aan zelf met het nieuwe injectienaaldsysteem te zijn gaan werken. In totaal 47% (workshop groep; n=45) tot 56% (naald & workshop groep; n=43) van de medewerkers geeft 1-3 maanden na het volgen van de workshop aan dat de workshop heeft bijgedragen aan het veilig werken met naalden. Van deze medewerkers geeft 16 tot 23% geeft aan dat de workshop veel heeft bijgedragen aan het veilig werken met naalden (zie tabel 2). In totaal 62% van de medewerkers (n=50) van de groep workshop en veilig naaldsysteem geeft aan dat het gebruik van een veilig naaldsysteem bijdraagt aan het veilig werken met naalden (zie tabel 3). Van deze medewerkers geeft 28% aan dat het veilig naaldsysteem veel heeft bijgedragen aan het veilig werken met naalden. Tabel 2 Waardering workshops door deelgenomen medewerkers (n= 43-45) zes maanden na basismeting Heeft workshop bijgedragen aan veilig werken met naalden? Nee (%) Weet niet (%) Ja, weinig (%) Ja, veel (%) Workshop Naald & Workshop Tabel 3 Waardering naaldsysteem door gebruikende medewerkers (n=50) zes maanden na basismeting Heeft het veilig naaldsysteem bijgedragen aan het veilig werken met naalden? Nee (%) Weet niet (%) Ja, weinig (%) Ja, veel (%) Naald & Workshop

22 3.3 Halfjaarincidentie prikaccidenten Vragenlijst In totaal zijn er 796 medewerkers geïncludeerd uit 23 verschillende afdelingen en hebben 495 medewerkers gereageerd op de vragenlijst uit de basismeting. Van vier medewerkers is er geen informatie over prikaccidenten tijdens de basismeting (één uit groep 1, twee uit groep 2 en één uit groep 3) en van de resterende 491 medewerkers rapporteerden 36 medewerkers (7,3%) minstens één prikaccident tijdens de basismeting. Het percentage medewerkers met minsten één prikaccident tijdens de basismeting (=T0) was 8,5% (controle), 6,3% (workshop) en 7,2% (naald & workshop) in de drie groepen (p=0,75) (zie Figuur 4). 25% Prikaccidenten (95% BI) 20% 15% 10% 5% Naald & Workshop Workshop Controle 0% T0 T1 T2 Figuur 4 Percentage medewerkers met minstens één prikaccident over een halfjaarsperiode (en 95% betrouwbaarheidsinterval (BI)) voor twee interventiegroepen en één controlegroep op basismeting (T0), na 6 maanden (T1) en na 12 maanden (T2) In de controle groep steeg het percentage medewerkers met een prikaccident naar van 8,5% (14/165) op T0 naar 14,0% op T1 (12/86) en 11,9% (8/67) op T2. In de workshop groep steeg het percentage medewerkers met een prikaccident van 6,3% (10/159) op T0 naar 7,4% (6/81) op T1 en daalde naar 5,0% (5/101) op T2. In de naald & workshop groep daalde het percentage medewerkers met een prikaccident van 7,2% (12/167) naar 5,9% (4/68) op T1 en 2,6% (2/77) op T2. De veranderingen van de percentages prikaccidenten staan in Figuur 4. 22

23 Gecorrigeerd voor de clustereffecten van afdelings- en persoonseffecten bleek er geen significant verschil tussen de percentages medewerkers met prikaccidenten op T1 en T2 (p=0,35). Gemiddeld over T1 en T2 bleek er wel een statistisch significant verschil tussen de percentages medewerkers met prikaccidenten tussen de drie groepen (p=0,046); de odds ratio s ten opzichte van de controle groep waren 0,34 (95% CI: 0,13-0,91) voor de naald & workshop groep en 0,45 (95% CI: 0,19-1,06) voor de workshop groep. De correlatiecoëfficiënt tussen twee metingen van dezelfde medewerkers was 0,33 (in groep 1: r=0,02; in groep 2: r=0,5; en in groep 3: r=0,36) en tussen metingen van medewerkers van dezelfde afdeling was de correlatie 0,0. Database Uit de databasegegevens van de AMC Arbogroep was het geschatte percentage medewerkers met een geregistreerde prikaccident op basismeting (=T0) 3,4% (controle), 2,7% (workshop) en 3,4% (naald & workshop) in de drie groepen. In de controle groep steeg het percentage medewerkers met een prikaccident naar 3,8% op T1 (10/266) en 4,1% (11/266) op T2. In de workshop groep steeg het percentage medewerkers met een prikaccident naar 3,4% (9/263) op T1 en daalde naar 1,9% (5/263) op T2. In de naald & workshop groep steeg het percentage medewerkers met een prikaccident naar 4,5% (12/267) op T1 en daalde naar 3,0% (8/267) op T2. De verschillen tussen de groepen waren op geen van de drie tijdstippen significant (pwaarden: 0,932 (T0); 0,718 (T1) en 0,277 (T2)). Tabel 4 Relatieve frequentie (%) medewerkers met minstens één prikaccident over een halfjaarperiode voor twee interventiegroepen en één controlegroep op basismeting (T0), na 6 maanden (T1) en na 12 maanden (T2); uitgesplitst naar met vragenlijsten gerapporteerde en door AMC Arbogroep / SEH geregistreerde prikaccidenten Gerapporteerde prikaccidenten /n (%) Naald & Workshop 12/167 (7,2%) Workshop 10/159 (6,3%) Controle 14/165 (8,5%) Geregistreerde prikaccidenten / n (%) T0 T1 T2 T0 T1 T2 4/68 (5,9%) 6/81 (7,4%) 12/86 (14,0%) 2/77 (2,6%) 5/101 (5,0%) 8/67 (11,9%) 9/267 (3,4%) 7/263 (2,7%) 9/266 (3,4%) 12/267 (4,5%) 9/263 (3,4%) 10/266 (3,8%) 8/267 (3,0%) 5/263 (1,9%) 11/266 (4,1%) 23

24 Melding en gevolgen gerapporteerde prikaccidenten op basismeting Op de basisvragenlijstmeting was 8% (n=493) van de medewerkers niet bekend met de vervolgacties na een prikaccident. Van de in de vragenlijst gerapporteerde prikaccidenten (n=36) werd 47% veroorzaakt door injectienaalden, 25% door bloedafnamenaalden, 3% door infuusnaalden en 19% door een ander naaldtype (bijvoorbeeld hechtnaalden); 6% heeft geen naaldtype aangegeven. Het prikaccident werd niet gemeld bij leidinggevende en Arbogroep / SEH (spoedeisende hulp) door respectievelijk 47% en 39% van de medewerkers. Eén persoon (3%) kreeg na een prikaccident preventieve medicatie. Geen enkel prikaccident had ziekteverzuim tot gevolg. 24

25 3.4 Gedragsverandering In totaal is van 160 medewerkers op alle drie de meetmomenten informatie beschikbaar over de mate van gedragsverandering. Tabel 5 geeft een overzicht van de uitkomsten van de gedragsveranderingsmaten voor alle drie de meetmomenten uitgesplitst naar interventiegroep. Kennis De algemene kennis over het vóórkomen van prikaccidenten en de mogelijke gezondheidsgevolgen is niet significant verschillend tussen de groepen over de tijd. Wel is er een toename in kennis over de tijd binnen de groepen (p=0,000). De grootste toenames in kennis zijn in de groep naald & workshop met een score van 35% op T0 naar 44% op T2 (p=0,036) en in de workshop groep van 31% op T0 naar 43% op T1 (p=0,001) en 46% op T2 (p=0,000). Attitude / mening De attitude / mening over het veilig werken met naalden door de medewerker zelf en door de collega s en leidinggevende op de afdeling is niet statistisch significant verschillend tussen de groepen over de tijd. Wel is er een toename in positieve attitude ten aanzien van veilig werken met naalden over de tijd binnen de groepen (p=0,030). De grootste toename in attitude is in de groep naald & workshop van 66 % op T0 naar 71% op T1 (p=0,004). Motivatie De motivatie om maatregelen uit te voeren om veiliger met naalden te werken als de afdeling dat voorstelt is niet verschillend tussen de groepen over de tijd. In totaal 98 % tot 100% van de medewerkers wil maatregelen uitvoeren om veilig te werken met naalden als de afdeling dat voorstelt. Vaardigheden De vaardigheden om veilig te werken met injectie- en infuusnaalden is niet verschillend tussen de groepen over de tijd. Voor de vaardigheden met het veilig werken met bloedafnamenaalden is een toename over de tijd te zien; de toename is het grootst in de workshopgroep met 84% op T0 naar 96% op T1 (p=0,031). Facilitering Preventief beleid De aanwezigheid van een preventief beleid op de afdeling om prikaccidenten te voorkomen is significant verschillend tussen de groepen over de tijd (p=0,047). De grootste toenames in preventief beleid worden gerapporteerd in de naald & workshop 25

26 groep van 34% van de medewerkers op T0 tot 70 % op T1 (p=0,000) en 60% op T2 (p=0,004). Handschoenen en spatbrillen De beschikbaarheid van handschoenen is niet verschillend tussen de groepen over de tijd. In totaal 98 tot 100% van de medewerkers geeft aan handschoenen beschikbaar te hebben op de afdeling. Bij de basismeting geeft 12% van de medewerkers aan nooit handschoenen te dragen bij het werken met naalden; 37% geeft aan dat het gebruik van handschoenen nooit verplicht is bij het werken met naalden. In totaal 36% geeft aan dat de handschoenen de kwaliteit van het werk vaak (29%) of altijd (7%) belemmeren; 31% geeft aan dat de handschoenen nooit comfortabel zijn. De beschikbaarheid van spatbrillen is niet verschillend tussen de groepen over de tijd. Het aantal medewerkers dat aangeeft dat spatbrillen op de afdeling aanwezig is varieert van 61% tot 98%. Binnen de naald & workshop groep neemt het percentage medewerkers dat aangeeft te beschikken over spatbrillen op de afdeling statistisch significant toe van 85% op T0 naar 98% op T2 (p=0,031). Bij de basismeting geeft 92% van de medewerkers aan nooit spatbrillen te dragen bij het werken met naalden; 86% geeft aan dat het gebruik van spatbrillen nooit verplicht is bij het werken met naalden. In totaal 11% geeft aan dat de spatbrillen de kwaliteit van het werk vaak (5%) of altijd (6%) belemmeren; 52% geeft aan dat de spatbrillen nooit comfortabel zijn. Maatregelen De toename in genomen maatregelen is significant verschillend tussen de groepen over de tijd (p=0,000). De grootste toenames in maatregelen worden gerapporteerd in de naald & workshop groep door 12% van de medewerkers op T0 naar 65% op T1 (p=0,000) en 72% op T2 (p=0,000), en in de workshopgroep van 18% van de medewerkers op T0 naar 41% op T1 (p=0,003). In de naald & workshop groep waren de twee meest gerapporteerde maatregelen het gebruik van veiliger naalden (89% op T1 en 90% op T2) en informatie over risico s (64% op T1 en 42% op T2). In de workshopgroep waren informatie over risico s (73% op T1 en 71% op T2) en het gebruik van naaldcontainers (69% op T1 en 53%) de twee meest gerapporteerde maatregelen. De door de medewerkers zelf als belangrijkste aanbevolen maatregel op T2 waren voor alle groepen hetzelfde: de beschikbaarheid en het tijdig wisselen van naaldencontainers. De als tweede belangrijkste aanbevolen maatregel verschilde per groep, namelijk nieuwe veiliger naalden in de naald & workshop groep, bewustwording en concentratie in de workshop groep, en het meteen opruimen van naalden in de controlegroep. 26

27 Tabel 5 Gedragsveranderingsmaten voor naald & workshop (NW), workshop (W) en controlegroep (C) op basismeting (T0), na 6 (T1) en na 12 maanden (T2) T0 T1 T2 p-waarde Kennis (schaal van (SD)) NW (n=46) 35 (28,1) 42 (25,3) 44 (27,5) W (n=67) 31 (24,7) 43 (26,0) 46 (28,2) C (n=46) 39 (26,7) 41 (27,6) 42 (24,6) 0,225 Attitude / mening (schaal van (SD)) Motivatie (%) Vaardigheden (%) injectienaalden bloedafnamenaalden infuusnaalden Facilitering (%) preventief beleid beschikbaarheid pbm handschoenen spatbrillen maatregelen NW (n=36) 66 (12,1) 71 (10,5) 69 (11,9) W (n=54) 67 (10,8) 67 (12,0) 67 (11,2) C (n=34) 63 (10,4) 64 (13,0) 65 (12,2) NW (n=46) W (n=67) C (n=45) NW (n=47) W (n=63) C (n=43) NW (n=18) W (n=49) C (n=28) NW (n=41) W (n=57) C (n=36) NW (n=47) W (n=66) C (n=44) NW (n=43) W (n=64) C (n=45) NW (n=47) W (n=63) C (n=44) NW (n=43) W (n=63) C (n=39) , ,920 0,047-0,248 0,000

28 Afdelingscultuur In totaal is van 148 medewerkers op alle drie de meetmomenten informatie beschikbaar over de mate van cultuurverandering (zie tabel 6). De afdelingscultuur is significant verschillend tussen de groepen over de tijd (p=0,050). De grootste stijging in afdelingscultuur in termen van optimale aandacht voor veiligheid bij het werken met naalden op de eigen afdeling is in de naald & workshop groep met 48% van de medewerkers op T0 naar 63% op T1 (p=0,018) en 69% op T2 (p=0,003). De aandacht voor veilig werken met naalden is statistisch niet significant veranderd in de workshop- en controlegroep. Tabel 6 Afdelingscultuur voor naald & workshop (NW), workshop (W) en controle groep (C) op basismeting (T0), na 6 (T1) en na 12 maanden (T2) (longitudinaal) T0 T1 T2 p-waarde Afdelingscultuur (schaal van 0-100) NW (n=42) 48 (41,7) 63 (41,7) 69 (40,8) W (n=65) 55 (38,5) 58 (42,2) 61 (37,4) C (n=41) 52 (36,8) 54 (41,6) 54 (38,3) 0,050 Van 495 medewerkers is informatie beschikbaar over de aandacht die de afdeling besteed aan het veilig werken met naalden op één of meer meetpunten. Tabel 7 geeft een overzicht van deze uitkomsten uitgesplitst naar meetpunt per interventiegroep. De optimale aandacht voor veilig werken, opruimen, training, steun leidinggevende, opvolging protocol en interne communicatie is in de naald & workshop groep het meest toegenomen. Het percentage medewerkers dat aangeeft dat er voldoende aandacht is voor deze aspecten varieert na één jaar tussen de 71% (interne communicatie) tot 84% (veilig werken) en 85% (opruimen). De toename in aandacht voor de verschillende aspecten geldt in mindere mate voor de workshop groep. Het percentage medewerkers dat aangeeft dat er voldoende aandacht is voor deze aspecten varieert na één jaar tussen de 52% (interne communicatie) tot 69% (veilig werken) en 82% (opruimen). In de controlegroep is de aandacht voor veilig werken, opruimen, training, steun leidinggevende, opvolging protocol en interne communicatie niet of nauwelijks toegenomen. 28