Petra Moget en Maarten Weber De twee kanten van sport

Transcriptie

1 Petra Moget en Maarten Weber De twee kanten van sport 1. Inleiding Sport heeft in de afgelopen twintig jaar een steeds grotere plaats gekregen in de samenleving. Steeds meer mensen zijn zelf actief gaan sporten of ze voelen zich er als vrijwilliger of toeschouwer bij betrokken. Dat er veel mensen sporten en geïnteresseerd zijn in sport, blijkt ook uit de cijfers: ruim tien miljoen mensen - jong en oud - doen in Nederland meer of minder intensief aan sport, al dan niet bij een van de ongeveer sportverenigingen. Er zijn ruim 1,2 miljoen vrijwilligers actief, naast de grote groep beroepskrachten. Anno 2003 telde Nederland 770 zwembaden, 1190 maneges, 1970 sportscholen en sportinstructeurs, 2000 fitnesscentra, 815 jachthavens, 2160 overdekte en 4000 openluchtaccommodaties. Wedstrijden trekken elk weekend honderdduizenden toeschouwers en gemiddeld is er per jaar zo n 2600 uur aan sport te zien op televisie. In 2003 werd er alleen al van overheidswege 896 miljoen euro besteed aan sport (Rapportage Sport, 2006). Door die groeiende belangstelling is de sport ook voor commerciële partijen steeds interessanter. De waarde van sport is al vaak en vanuit zeer verschillende invalshoeken belicht. Zo hebben de medische wetenschap, de bewegingswetenschappen, de pedagogiek, de andragogiek, de psychologie en natuurlijk de media de bijdrage benadrukt die sport levert aan het welzijn van individu en gemeenschap. De vele superlatieven doen vermoeden dat sport de Haarlemmerolie is voor welhaast alle problemen op medisch, psychologisch en maatschappelijk gebied. Dat maakt sport tot een zeer gevierd en bewierookt instituut, waar andere instituten, zoals het gezin - volgens velen toch de hoeksteen van de samenleving - maar bleekjes bij afsteken. Is de bijdrage van sport aan individu en samenleving nu zo onverdeeld positief, of gaat het hier om het oogverblindend effect van een perfecte pr-campagne? Het is overduidelijk dat de sport ook zonder deze pr zeer positieve kanten heeft. Kanten die in de interviews duidelijk naar voren komen. Dit boek is geschreven door en met sportminnaars en actieve sportfanaten. De meeste geïnterviewden in dit boek hebben zelf een sportcarrière achter de rug, sommigen op topsportniveau. Ook zij genieten van sport en praten er vooral in positieve zin over. Dat doen ze op basis van hun eigen ervaringen en niet onder invloed van oogverblindende pr-campagnes. Op zijn mooist is sport fris en dynamisch, zegt Johan Steenbergen. De neiging om alleen in positieve zin over sport te schrijven en te praten, is daarmee erg groot. 190 sport en kennis

2 sport en kennis 191

3 Sport lijkt de Haarlemmerolie voor welhaast elk denkbaar probleem. Keerzijde Dit boek heet echter niet voor niets De weerbare sporter : er is een keerzijde. Sport is fantastisch en kan vreselijk zijn, maakt gezond en blesseert; geeft status en macht, maar kent ook zware vormen van machtsmisbruik. Naast de positieve kanten laten de interviews ook deze keerzijde van de sport zien. Als we sport alleen zien als prachtig en gezond, zijn we blind voor de negatieve incidenten. Wanneer we sport alleen maar kunnen zien als destructief en gevaarlijk, ontkennen we hoeveel plezier, goeds en positiefs sport kan bieden. Het is belangrijk beide kanten te zien en te onderkennen. Celia Brackenridge zegt: Sport has good, bad and ugly. En ook: Om het beste uit sport te halen, moet je eerst kennis hebben van het slechtste. Voor de sportwereld blijkt dat een lastige opgave. Incidenten leiden tot een schokreactie, maar dat is niet genoeg. Naast de openlijke erkenning dat er in de sport misstanden voorkomen, zou iedere sportomgeving de risico s van haar eigen omgeving moeten kennen: waar schuilen ter plaatse de gevaren voor mogelijke misstanden? Aan de risico s in de sportomgeving kan de sportvereniging consequenties verbinden. Gepaste maatregelen kunnen de keerzijde van de sport zoveel mogelijk tegengaan. De keerzijde heeft vele vormen: het gaat niet alleen om seksueel misbruik of dopinggebruik, maar ook om pesten, discriminatie, exploitatie, emotioneel misbruik, homofobie, agressie en geweld. Dat gedrag hoort niet thuis in een gezonde en (sociaal) veilige sportomgeving en kan ernstige schade berokkenen aan slachtoffers. Verantwoordelijkheid Dat dit gedrag overal in de samenleving voorkomt, ontslaat de sportwereld niet van haar verantwoordelijkheid te zorgen voor een veilige sportomgeving. Net als alle sectoren van onze samenleving, moet ook de sport zorgdragen voor een omgeving waarin de fysieke en emotionele veiligheid van mensen gewaarborgd is. Bovendien kent de sport een aantal kenmerken dat in hun combinatie uniek is. Dit unieke karakter maakt de sport tegelijkertijd kwetsbaar. Een goed voorbeeld hiervan is de relatie tussen coach en sporter. Deze is doorgaans hecht en intens, maar gelijktijdig gebaseerd op ongelijke machtsverhoudingen. Andere kenmerkende kwetsbaarheden zijn onder andere het steeds weer verleggen van grenzen, de ambities van zowel ouders, coach als sporter, man-vrouwverhoudingen, de leeftijd van sporters, de morele atmosfeer en de lichamelijke en psychologische ontwikkeling van de jonge sporter. Dergelijke specifieke kwetsbaarheden vragen om sportspecifieke maatregelen. Deze maatregelen moeten tegengaan dat kwetsbaarheden worden misbruikt. 192 sport en kennis

4 Sport moet zorgdragen voor een omgeving waarin veiligheid gewaarborgd is. Sport kan mensen weerbaarder maken, maar kan zich ook in een dermate onveilige omgeving afspelen, dat diezelfde weerbaarheid nodig is om niet beschadigd te raken. Uit de vele thema s die in de interviews aan de orde komen, kiezen we er enkele waarbij weerbaarheid het centrale begrip vormt in deze slotbeschouwing. Wat kan sport bijdragen aan die weerbaarheid en welke functie kan weerbaarheid hebben bij deelname aan sport? Voor het beantwoorden van die vraag moeten we uiteraard eerst het begrip weerbaarheid in de sportcontext leren kennen. Terwijl we eveneens aandacht moeten hebben voor de kwetsbaarheden in de sport, en een antwoord moeten formuleren op de vraag onder welke condities deze kwetsbaarheden in het voor- of nadeel van de sporter en z n omgeving uitvallen. Daarna volgen nog twee belangrijke thema s: seksuele intimidatie en dopinggebruik. Hierin belichten we hoe kwetsbaarheden in de sport kunnen uitmonden in deze misstanden. Bij seksuele intimidatie vragen we ons af wat het inhoudt, hoe het ontstaat en wat de verschijningsvormen zijn. Met betrekking tot doping stellen we de vraag waarom doping verboden is, terwijl het gebruik ervan kennelijk gewoon doorgaat. Waarom spelen mensen überhaupt vals, zoals met doping gebeurt? We geven handvatten en suggesties om de sporter én z n omgeving weerbaarder te maken, zodat de risico s verminderen en kwetsbaarheid in een veilige omgeving kan bestaan. Dat biedt ruimte om de positieve kant van de sport optimaal tot haar recht te laten komen. In principe komen dan ook impliciet of expliciet twee beelden van de sport naar voren, soms naast elkaar, soms met elkaar verweven: een positief beeld en een kritisch beeld. Positief beeld Door het deelnemen aan verenigingssport komen kinderen in contact met een sociale omgeving die anders en groter is dan het gezin. Naast de grote stap naar de basisschool, biedt sport dé kans om buiten het gezin ervaringen op te doen met leeftijdsgenoten en volwassenen. Ze kunnen het reeds geleerde sociale gedrag oefenen en de nieuwe ervaringen verrijken het gedragsrepertoire en bevorderen de sociale en persoonlijke ontwikkeling. Bovendien komt er een nieuwe bron bij van plezier en fysieke uitdagingen. De impliciete en expliciete normen en waarden van de gekozen sport, vormen voor het jonge sportkind nieuwe toetsstenen en bakens voor verdere sportieve, morele en sociale ontwikkeling tot volwassene. Daarnaast kan het kind nieuwe vaardig- sport en kennis 193

5 Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: De weerbare sporter Macht, misbruik en kwetsbaarheid Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op