Impulsregeling Kwaliteitswater in de Stad Evaluatie

Transcriptie

1 Impulsregeling Kwaliteitswater in de Stad Evaluatie Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden December 2017 Goos Boelhouwer Michael de Burger DM# Vastgesteld door het college Hoogheemraadschap De Stichse Rijnlanden op 30 januari

2 Inleiding Met deze evaluatie kijken we terug op de Impulsregeling Kwaliteitswater in de Stad. Van 2014 tot en met 2017 is met deze impuls een financiële bijdrage gegeven aan gemeentelijke uitvoeringsprojecten om de waterkwaliteit en ecologie in het stedelijk gebied te verbeteren. In dit document bespreken we de effectiviteit van de regeling in relatie met de doelen van het Programma Gezond Water. 1.1 Wat was de aanleiding? Het Algemeen Bestuur van het waterschap heeft op 19 december 2012 de visie Kwaliteitswater in de stad vastgesteld (DM ) met daarin de ambities van het waterschap voor het stedelijk oppervlaktewater. Om de waterkwaliteit in de stad een impuls te geven is in de Voorjaarsnota 2014 vastgelegd dat hiervoor jaarlijks een bedrag van ,- vrij wordt gemaakt. De regeling Impuls Kwaliteitswater in de Stad is in het jaar 2014 gestart. Eind 2016 heeft het Algemeen Bestuur besloten om de bestaande Impulsregeling vanaf 2018 te verbreden met het thema waterkwantiteit, met een budget van uit het Programma Omgaan met Wateroverlast. De verbrede regeling heet nu Impulsregeling Klimaatadaptatie in de Stad en heeft een jaarlijks budget vanaf 2018 van Bij de besluitvorming over deze verbreding van de Impulsregeling is een motie door het algemeen bestuur aangenomen: Het college van dijkgraaf en hoogheemraden wordt verzocht om De bijdrageregeling Impuls Kwaliteitswater in de stad regulier te evalueren en te bepalen hoe effectief deze regeling is bij het realiseren van doelen van HDSR. Bij gebleken effectiviteit van de bijdrageregeling, bij de Voorjaarsnota 2018 een voorstel te doen aan het AB om de beschikbare structureel te verhogen, mits hiervoor voldoende ruimte gevonden kan worden in de begroting. Dit document betreft de door het algemeen bestuur gevraagde evaluatie. Meer informatie en details over de regeling staan op de internetpagina van de impulsregeling: Daar staan ook de jaarrapportages waarin de uitgevoerde projecten zijn beschreven, inclusief foto s en gedetailleerde informatie. 1.2 Wat was het doel van de Impulsregeling Kwaliteitswater in de Stad? Het doel van de Impulsregeling Kwaliteitswater in de Stad is: a) De waterkwaliteit en ecologie in stedelijk gebied te verbeteren door het uitvoeren van maatregelen om knelpunten in de waterkwaliteit en ecologie op te lossen. b) Daarbij de (bestaande) samenwerking tussen gemeenten en waterschap te bevorderen. c) Gemeenten op een flexibele wijze stimuleren om ambities met betrekking tot stedelijk water te ontwikkelen. (Bestuursvoorstel DM#765030) 2

3 1.3 Beleidskaders Om de waterkwaliteit in de stad een impuls te geven stelt het waterschap jaarlijks een bedrag van ,= beschikbaar aan gemeenten. De Europese Kaderrichtlijn Water vormt hierbij het kader, in de periode is de bijdrage onderdeel van het vastgestelde KRW-maatregelpakket. Het college heeft in 2013 uitvoeringsrichtlijnen vastgesteld voor de jaarlijkse toekenning van de impulsbijdragen. Zie (ter kennisneming stukken, stuk c) (DM ). In het collegevoorstel staat onder andere: Het jaarlijks beschikbaar budget wordt aangewend voor het realiseren van gemeentelijke uitvoeringsmaatregelen en communicatiemaatregelen, direct gerelateerd aan verbetering van waterkwaliteit. De focus ligt op activiteiten in tertiair water (veelal in beheer bij gemeenten). Er is gekozen voor een proces waarin samenwerken (met gemeenten, en gemeenten met bewoners) centraal staat En waarin tegelijkertijd voldoende flexibiliteit zit om niet langdurig met slechts een beperkt aantal gemeenten samen te werken en om jaarlijks ook andere gemeenten een kans te geven. Alle te financieren inspanningen moeten relatie hebben met het verbeteren van de waterkwaliteit van het stedelijk oppervlaktewater. Er is voor gekozen om geen monitoring, onderzoeken, planvorming en regulier onderhoud te financieren. 1.4 Status Impulsregeling Voor deze evaluatie is het belangrijk om te beseffen dat het algemeen bestuur in 2014 geen subsidieregeling heeft vastgesteld. Het gaat om een financiële bijdrage aan een medeoverheid om investeringen in het stedelijk gebied te bevorderen (een impuls te geven, te stimuleren). In de bestuursvergaderingen hebben een aantal bestuurders de regeling abusievelijk een subsidieregeling genoemd, en tegelijkertijd zich afgevraagd waarom het niet onder de algemene subsidieverordening 2017 valt. De Impulsregeling is vastgesteld door het college en algemeen bestuur als zijnde een impuls geven aan gemeenten. In dit besluit is opgenomen dat er geen monitoring wordt uitgevoerd om de toestand van voor en na de uitvoering te meten, tenzij de gemeente dat zelf doet. Om deze reden staan in deze evaluatie geen harde cijfers en statistieken van verbeteringen van waterkwaliteit. We trekken in deze evaluatie geen conclusies over de effectiviteit van de genomen maatregelen en geven niet aan hoeveel de waterkwaliteit is verbeterd. We evalueren wel wat voor soort knelpunten zijn aangepakt en wat er is uitgevoerd. Daarnaast hebben we gekeken naar effecten die niet meteen zichtbaar zijn, maar wel veel invloed hebben op het gebied, de ambitie van de gemeente en/of de betrokkenheid van bewoners bij de omgeving. 1.5 Evaluatievragen a) Welke knelpunten in de waterkwaliteit zijn aangepakt door het uitvoeren van maatregelen? b) Op welke wijze is de samenwerking tussen gemeente en waterschap bevorderd? c) Worden gemeenten op een flexibele wijze gestimuleerd om ambities met betrekking tot de stedelijke waterkwaliteit en ecologie te ontwikkelen? Deze vragen zijn ook, op informele basis, besproken met gemeenten. De feedback van de gemeenten komt in de volgende hoofdstukken terug. 3

4 2. Evaluatie In dit hoofdstuk geven we antwoord op de evaluatievragen. Per jaar is een beschrijving gemaakt van de ingediende maatregelen en het proces van toekenning. Voor de beeldvorming gaan we ook kort in op de interne aanpak en externe communicatie. 2.1 Welke knelpunten zijn aangepakt door het uitvoeren van maatregelen? 2014 Het college heeft in juni 2014 besloten om aan 16 maatregelen van 5 gemeenten (Bodegraven- Reeuwijk, Utrecht, Nieuwegein, Woerden en Houten) een bijdrage van totaal toe te kennen voor hetzelfde jaar De aanvraag van 2 gemeenten zijn afgewezen, omdat deze niet aan de richtlijnen voldeden. De totale projectkosten voor deze 16 maatregelen bedroeg 1,1 miljoen (totale aanvraagbehoefte was ). Alle maatregelen zijn door de gemeenten uitgevoerd, behalve dat in Woerden er minder strekkende meters natuurvriendelijke oever konden worden aangelegd en geen vier maar drie duikers zijn omhoog gehaald. Naar aanleiding daarvan is onze bijdrage aan die maatregelen evenredig verlaagd waardoor er een overschot was van dat is teruggevloeid naar de algemene middelen. Al in 2014 bleek dat bewoners direct de resultaten zien. Zo was er al meteen een bedankbrief uit Woerden dat door onze bijdrage en de uitvoering door de gemeente, na tientallen jaren het kroos eindelijk is verdwenen. Gemeente Knelpunt Maatregel Bodegraven- Reeuwijk Slechte waterkwaliteit en ecologie in de randsloot Vervangen beschoeiingen door natuurvriendelijke oevers Houten Kans op blauwalg in zwemplas Plaatsen extra beluchter in de Rietplas, Houten Nieuwegein Utrecht Slechte waterkwaliteit en beheer doorstroming Slechte waterkwaliteit in droge perioden Slechte waterkwaliteit en doorstroming Slechte waterkwaliteit en ecologie door barrières in een park Slechte waterkwaliteit door te weinig doorstroming Waterkwaliteit op innovatieve manier oppakken Slechte waterkwaliteit wijk door te weinig doorstroming Slechte waterkwaliteit bij droogte Kans op slecht zwemwater Plaatsen van een beweegbare stuw nabij Green Village, Blokhoeve Automatiseren van een inlaat nabij de Geinbrug Ophalen/vervangen verzonken duiker, incl vuilrooster, park Oudegein Het verbinden van twee watergangen door duiker met stuw, park Oudegein Aanleggen van een extra duiker, Burg. Norbruislaan Plaatsing kratten met mosselen fortgracht De Bilt Vervangen duiker door een grotere en hoger gelegen duiker, Lunettenbaan Doorspoelpomp tbv verbeteren doorstroming Wilhelminapark, Opknappen en verbeteren zwemplas Voorveldsepolder 4

5 Gemeente Knelpunt Maatregel Woerden Kroos, te weinig doorstroming Vervangen van twee duikers de Kroon en Raadhuislaan, Harmelen Kroos, stinkend water door slechte doorstroming Slechte waterkwaliteit en ecologie watergang Slechte waterkwaliteit park, verbinden ecologie Slechte waterkwaliteit, kroos en ecologie park Vervangen van twee duikers de Zwaan, Harmelen Aanleg natuurvriendelijke oever Staatsliedenkwartier, Woerden Aanleg natuurvriendelijke oever Brediuspark, Woerden Vervangen van vier duikers Brediuspark, Woerden Voor en na uitvoering van de maatregel in Harmelen. 5

6 2015 Het college heeft besloten om voor het jaar 2015 aan 14 maatregelen van 7 gemeenten een bijdrage van totaal te geven. Dit waren de gemeenten De Bilt, Houten, Nieuwegein, Utrecht, Wijk bij Duurstede, Woerden en Zeist. De totale projectkosten van deze 14 maatregelen was 2,7 miljoen (totale aanvraagbehoefte 860K). Het ging om verschillende maatregelen, zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers en extra waterplanten, voorzieningen om de doorstroming van water te verbeteren en het (her)inrichten van watergangen en poelen. Drie maatregelen konden niet worden uitgevoerd, maar omdat dit tijdig was aangekondigd, heeft het college besloten om met de gemeente Houten extra natuurvriendelijke oevers te realiseren en in Utrecht een maatregel dat minder kreeg dan de standaard 50% (vanwege het bereiken van het totaal van ) extra bij te dragen. Omdat bij een andere maatregel duidelijk, maar abusievelijk te hoog was geraamd, is in goed overleg met de betreffende gemeente afgesproken om onze bijdrage naar beneden bij te stellen. Daardoor ontstond een overschot van dat is teruggevloeid naar de algemene middelen. In 2017 en op het moment van het opstellen van deze rapportage loopt een discussie tussen de VBC, gemeente Houten en waterschap over de aanleg van natuurvriendelijke oevers project. In dit project (waar het waterschap ook in 2016 en 2017 een bijdrage aan verleend voor andere trajecten) worden ook onderwaterbeschoeiingen aangelegd. De hengelsport ziet onderwaterbeschoeiingen niet als natuurvriendelijk. De discussie is nu of natuurvriendelijke oevers met onderwaterbeschoeiing een gewenste ontwikkeling is. Bij de beoordeling heeft het waterschap naar alle criteria van de Impulsregeling gekeken. Lerende van deze nog lopende discussie, zouden we kunnen besluiten om in de toekomst de aanleg van onderwaterbeschoeiingen niet meer te stimuleren. Gemeente Knelpunt Maatregel De Bilt Houten Slechte waterkwaliteit en niet duurzame wateraanvoer vijver Slechte waterkwaliteit, ecologie en uitstraling park Koppeling Van Boetzelaerpark aan de Biltse Grift Vervangen beschoeiingen door natuurvriendelijke oevers in Houten noord 6

7 Gemeente Knelpunt Maatregel Nieuwegein Utrecht Wijk bij Duurstede Slechte waterkwaliteit en wateraanvoer park Vervuiling door lozingen recreatie Slechte waterkwaliteit, ecologie en uitstraling van park, te veel kroos Slechte waterkwaliteit vooral bij droogte in park Slechte waterkwaliteit en uitstraling water binnenstad Slechte waterkwaliteit en oever in woonwijk Plaatsen van een kantelstuw nabij de Bongerdhoeve Plaatsen van een vuilwaterstation aan het Merwedekanaal Stuwen met bruggetjes in het Kloosterpark Aanleg doorspoelvoorziening in het Park Vechtzoom Overvecht Aanplanten waterplanten in de Stadsbuitengracht Afkoppelen van de wijk de Engk en aanleg van een watergang Woerden Slechte waterkwaliteit, kroos Aanleg van een duiker door de Raadhuislaan, Harmelen Zeist Slechte waterkwaliteit, ecologie en uitstraling van stedelijk water Slechte waterkwaliteit, problemen bij droogte en slechte uitstraling Poelen in de Brink Poel Kouwenhoven 2016 Het college heeft besloten voor het jaar 2016 aan 11 maatregelen van 5 gemeenten een bijdrage van totaal te leveren. Dit waren de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein, Utrecht en Zeist. De totale projectkosten van deze 11 maatregelen was 1,9 miljoen (totale aanvraagbehoefte ). Het gaat hierbij om verschillende type maatregelen, zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers en waterplanten, voorzieningen om de doorstroming van water te verbeteren en het (her)inrichten van watergangen en poelen. Eén maatregel is niet uitgevoerd waardoor een overschot ontstond van Omdat er geen geschikte alternatieve maatregelen waren die nog in 2016 uitgevoerd konden worden, verviel dit naar algemene middelen. Kort voor de deadline van 2016 bleek dat de aanvragen beperkt op gang kwamen. Toen is de indieningstermijn verruimd, in overleg met gemeenten en portefeuillehouder. De gemeenten zijn nog een keer gebeld en er zijn extra overleggen gevoerd. Hierdoor is uiteindelijk toch een groot pakket aan maatregelen ingediend als aanvraag. De oorzaak van deze dip hebben we niet duidelijk kunnen achterhalen, behalve dan dat een gemeentelijke reorganisatie en een burn-out van een ambtenaar direct leiden bij die gemeente tot minder aanvragen. 7

8 Gemeente Knelpunt Maatregel Houten Lopik Nieuwegein Utrecht Slechte waterkwaliteit, ecologie en uitstraling park Slechte waterkwaliteit, ecologie en uitstraling park Slechte waterkwaliteit en ecologie, te weinig doorstroming Slechte waterkwaliteit en ecologie, te weinig doorstroming Kroos en slechte waterkwaliteit, te weinig doorstroming Kroos en slechte waterkwaliteit, te weinig doorstroming Slechte waterkwaliteit en uitstraling water binnenstad Kroos en slechte waterkwaliteit, te weinig doorstroming Kroos en slechte waterkwaliteit, te weinig doorstroming Vervangen beschoeiingen door natuurvriendelijke oevers, Houten-Noord Diverse maatregelen kwaliteitsverbetering oppervlaktewater Wilhelmina'shof Benschop Ophalen twee duikers park Batau zuid Ophalen vier duikers in park Oudegein Aanleg verbindingsduiker sportcomplex Parkhout Vervangen duikers met stuwen Kloosterpark door stuwen met bruggetjes Aanplanten waterplanten Stadsbuitengracht Ontwikkeling nieuw parkgebied de Groene Kop Herinrichting oevers Oudenrijnsingel en vergroten duiker Zeist Geen benutting schoon water Herinrichten kwelsloot aan de Dreef te Zeist Bewonersinitiatief Utrecht: Aanplanten waterplanten Stadsbuitengracht 8

9 2017 In het jaar 2017 hebben vier gemeenten wederom laten zien dat ze geïnteresseerd zijn om samen met het waterschap de waterkwaliteit en beleving van water te verbeteren. Deze gemeenten hebben in totaal 12 maatregelen ingediend. De totale projectkosten was 1,7 miljoen (totale aanvraagbehoefte 555K). Na interne toetsing aan de criteria en prioritering, leiden deze aanvragen tot de toekenning van totaal aan de gemeenten Houten, Nieuwegein, Utrecht en Woerden voor 12 maatregelen. Uitvoering van al deze maatregelen ligt op schema en zal in het eerste kwartaal van 2018 worden afgerond. Gemeente Knelpunt Maatregel Houten Nieuwegein Utrecht Woerden Slechte waterkwaliteit, ecologie en uitstraling park Slechte ecologische randvoorwaarden Slechte waterkwaliteit, ecologie en uitstraling park Slechte doorstroming Slechte doorstroming en waterkwaliteit, teveel kroos Slechte doorstroming en waterkwaliteit, teveel kroos, uitstraling park Slechte doorstroming en waterkwaliteit, kroos, uitstraling park Slechte doorstroming en waterkwaliteit, veel kroos Slechte doorstroming en waterkwaliteit, veel kroos Slechte doorstroming en waterkwaliteit, veel kroos Vervangen van beschoeiingen door natuurvriendelijke oevers in Houten-Noord Aanleggen van een poel voor amfibieën in Park Oudegein Aanleggen van een plas-drasberm in Blokhoeve Verwijderen van een gronddam met duiker en het ophalen duiker in park Oudegein Verbreden en verbeteren oever van de verbinding Nifterlakeplantsoen en de Vecht Vervangen van een duiker door een duikerbrug in de Prinses Irenelaan Vervangen van een duiker in het Wilhelminapark door een duikerbrug Vergroten van duiker Rivierenlaan / Molenvlietbaan Vergroten van duiker Rivierenlaan / IJsseloord Vergroten van duiker Rivierenlaan / Lekoord 9

10 2.2 Op welke wijze is de samenwerking bevorderd en zijn ambities vergroot? Ambitie groter Door de impulsregeling weten gemeenten en het waterschap elkaar beter en gemakkelijker te vinden op het niveau van beheer en uitvoering, bewonersinitiatieven en oplossen van knelpunten in het watersysteem. Gemeenten weten ook dat als ze zelf ambitie voor waterkwaliteit hebben, ze bij het waterschap terecht kunnen voor steun. Steun in de vorm van inhoudelijk bijdrage (sparringpartner, adviesvraag, onderzoek) en daarna ook in de vorm van financiële steun via de impulsregeling. Voor gemeenten zonder ambitie of met weinig water, daarvan is ook duidelijk wat ze van ons kunnen verwachten. We geven gemeenten met onze impulsregeling indirect een zetje in de rug richting ambitie en bewustwording van water. Vooral nu met de verbrede impulsregeling vanaf 2017 pakken de gemeenten hun ambities op met betrekking het omgaan met extreme weersituaties (klimaatadaptatie). Sommige maatregelen konden uiteindelijk toch niet volledig doorgaan. Dit komt door de tijd die zit tussen aanmelding van potentiele maatregelen (april voorgaande kalenderjaar) en uitvoering. In goed overleg is er snel geschakeld, mede doordat de regeling niet te rigide opgezet is. Deze flexibiliteit en vooral de simpele opzet van de regeling waarderen alle deelnemende partijen. Geen accountantsverklaringen opstellen of bezwarenprocedures doorlopen. Geen voortgangsrapportages of andere administratieve last indien een maatregel door omstandigheden vertraging oploopt. Dit draagt bij aan flexibiliteit en vooral vertrouwen in elkaar. Dit vertrouwen heeft ook geleid tot meer begrip en vertrouwen bij andere planprocessen met gemeenten, zoals de vorming van de Coalitie Ruimtelijke Adaptatie, WINNET, regulier overleg beheerders en samenwerking bij de implementatie van de Omgevingswet. Big Four gemeenten Elk jaar maakt een vaste kern van vier grote gemeenten (Utrecht, Nieuwegein, Houten, Woerden) gebruik van de impulsbijdrage. Deze big four gemeenten hebben en hadden al structurele contacten met het waterschap en profiteren daar nu direct van. Mooi om te zien is dat de big four ook grotendeels ons stedelijk gebied is, waar de meeste knelpunten in de waterkwaliteit zichtbaar zijn. Daarnaast hebben vijf kleinere gemeenten (Bodegraven-Reeuwijk, De Bilt, Lopik, Wijk bij Duurstede en Zeist) één of twee keer gebruik gemaakt van de regeling. De praktijk is dat kleinere gemeenten geen budget of menskracht hebben om uitvoeringsprojecten voor verbetering van de waterkwaliteit op te zetten en uit te voeren. Deze realiteit moeten we accepteren, maar ze wel blijven stimuleren om actie te ondernemen door continue in overleg te zijn op bestuurlijk niveau en beheerdersoverleg. Een aantal kleinere gemeenten hebben daarentegen wel budget voor groene maatregelen en verbetering van de leefomgeving. Door de verbreding van de impulsregeling vanaf 2018 worden hierdoor sneller kansen gepakt om ook samen te werken met de gemeenten met kleinere stedelijke kernen. Hierdoor wordt het waterschap ook in die gemeenten zichtbaar, niet alleen bij de reguliere contactpersonen (water en riolering), maar ook bij groen, recreatie, sociaal. We kunnen onze eigen doelen via dit instrument effectief realiseren. In 2018 dragen we voor het eerst bij aan klimaatmaatregelen in de gemeenten Stichtse Vecht en Utrechtse Heuvelrug. Ecoscans als basis In Winnet-verband zijn in 2015 de zogenaamde ecoscans uitgevoerd. In ecoscans staan knelpunten in het stedelijk gebied genoemd. We hadden de hoop dat vanaf 2016 maatregelen ingediend werden die verwezen naar een knelpunt uit de ecoscans. Alleen bij de grotere gemeenten is dit in enkele gevallen gedaan. Het blijkt dat het door vertalen van onderzoek naar concrete plannen en 10

11 uitvoeringsprojecten traag verloopt, of niet wordt gedaan. Sommige gemeenten vroegen het waterschap informeel om de planvorming op te pakken namens de gemeente. Dit kan echter niet in het kader van de impulsregeling. Blijkbaar kost het dus veel tijd en inzet om van knelpunt naar uitvoering te komen. Bijvoorbeeld bij Winnet-bijeenkomsten is in 2016 de impulsregeling diverse malen onder de aandacht gebracht. Daar is toen afgesproken dat de gesignaleerde knelpunten die uit de ecoscans kwamen, als maatregel kunnen worden ingediend. Dat heeft niet geleid tot extra aanvragen. Tot slot, de verbreding van de impulsregeling heeft wel tot extra aanvragen geleid, omdat maatregelen meerdere waterdoelen dienen dan enkel en alleen een verbetering van de waterkwaliteit. We verwachten dat in de komende jaren de aanvraag voor een bijdrage alleen maar groeit. Vooral als de gemeenten de klimaatstresstesten (zie hebben uitgevoerd, worden knelpunten zichtbaar. 2.4 Op welke manier is de regeling intern aangepakt en extern gecommuniceerd? Bekendmaking regeling In 2014 startte de Impulsregeling met veel communicatie-momenten bij gemeenten en in de samenwerkingsnetwerken zoals Winnet, Watertoetsproces, reguliere beheerdersoverleggen en bestuurlijke bijeenkomsten. We hebben elke gemeente aangeschreven met informatie en een folder. We zijn van mening dat elke gemeente evenveel informatie heeft gekregen om een gebruik te kunnen maken van de regeling. We verwijzen regelmatig naar de website Hier kunnen gemeenten meer (achtergrond)informatie vinden. Ze kunnen ook bekijken aan welke maatregelen we hebben bijgedragen, bijvoorbeeld ter inspiratie. Deze communicatie-aanpak bleek voldoende. De jaren erna hebben we dezelfde acties ondernomen en continue de wethouders en ambtenaren gewezen op (en verwezen naar) de regeling. Daarbij hebben we bewust de persmomenten bij onder andere de ondertekening van de overeenkomsten, de start of oplevering van een project benut speciaal jaar In 2014 hadden we meteen een vliegende start: De impuls is door ons bestuur in hetzelfde jaar goedgekeurd en daarna zijn binnen een maand de richtlijnen uitgewerkt. Gemeenten hadden daarna nog enkele maanden de tijd om maatregelen aan te melden. Bovendien moesten die maatregelen in 11

12 datzelfde jaar al in uitvoering zijn om aanspraak te kunnen maken op het budget van Dat betekende in de praktijk dat er in het eerste jaar veel geplande maatregelen werden ingediend. Interne aanpak beoordeling De beoordeling intern is opgepakt met een kleine groep inhoudelijk deskundigen op het vlak van beheer watersysteem, waterkwaliteit, waterketen en ruimtelijke plannen. Indien nodig werden andere specialiteiten ingevlogen. De maatregelen werden per regio besproken. Dit proces verliep efficiënt. Voorbereiding resulteerde in korte (inhoudelijke) discussie en een voorstel voor toekenning. Tijdens de beoordeling was het zoeken naar zekerheid: we willen graag kengetallen over de effectiviteit van de maatregel. Als we een bijdrage geven aan de gemeente, moet het knelpunt ook opgelost zijn. Een dergelijke zekerheid is vooral voor het thema waterkwaliteit moeilijk vooraf én achteraf aan te geven. In de praktijk blijkt dat niet altijd sprake is van een oude situatie die te vergelijken is met een nieuwe situatie en dan bepaalt of het ter plaatse verbeterd is door de genomen maatregel. Het kan voorkomen dat de verbetering bijvoorbeeld verderop in het watersysteem zich voordoet. Of omdat bepaalde maatregelen niet altijd een concreet kwaliteitsprobleem zichtbaar oplost. De criteria en afwegingen van criteria zijn in de loop der tijd niet gewijzigd. We hadden dus prima criteria waar gemeenten mee uit de voeten konden. Soms was het zoeken naar de praktische toepasbaarheid van de kaders: een gemeente diende bijvoorbeeld een onderzoeksproject in. In de kaders en richtlijnen staat dat onderzoek niet onder de impulsregeling valt. Dat betekent echter niet dat het onderzoek niet nodig is! We hebben dit in goed overleg teruggekoppeld, zonder afbreuk aan relatie met (en ambitie van) de gemeente. Het onderzoek hebben we via andere werkprocessen samen opgepakt. Communicatie De wijze waarop gemeenten communiceren over de maatregelen op het moment dat ze worden uitgevoerd, varieerde sterk. Bij sommige maatregelen werd bijvoorbeeld een handeling door wethouder en (gebieds)portefeuillehouder georganiseerd. Soms werd een informatiebord of een tijdelijk bouwbord geplaatst. Soms zijn alleen omwonenden op hoogte gebracht, vooral om de werkzaamheden aan te kondigen. Of gemeenten maakten melding op het moment dat de samenwerkingsovereenkomst is getekend. Na ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst is vaak een gezamenlijk persbericht opgesteld. Ervaring leert dat dit goed is opgepakt door de lokale media. Datzelfde geldt voor persberichten bij een (openings- )handeling door bestuursleden in het veld. 12

13 3. Conclusies en aanbevelingen De Impulsregeling Kwaliteitswater in de Stad is afgerond en heeft een vervolg gekregen in de verbrede (nieuwe) Impulsregeling Klimaatadaptatie in de Stad. In dit hoofdstuk staan onze conclusies en geven we aanbevelingen voor deze verbrede Impulsregeling. 3.1 Conclusies De impulsregeling Kwaliteitswater in de Stad is een succes. In het kort gaat het om: Veel knelpunten met betrekking tot de waterkwaliteit zijn actief door gemeenten aangepakt en daardoor is er mooier water in de stad ontstaan; Het flexibele financiële instrument heeft geleid tot een goede samenwerking en betere relatie tussen waterschap en gemeenten; De investeringen aan waterkwaliteit in het stedelijk gebied zijn door de regeling verdrievoudigd; Bewoners in de stad zijn betrokken, hebben eigen initiatief kunnen ontplooien en zijn enthousiast over de resultaten, ook naar het waterschap toe. Toelichting: Knelpunten zijn aangepakt Vooral de zichtbare en bekende knelpunten die al jaren onderdeel waren van gesprekken tussen gemeenten en waterschap. Eindelijk is actie ondernomen en zijn investeringen uitgevoerd. De projecten zijn nagenoeg allemaal uitgevoerd. Hierdoor neemt het waterschap samen met gemeenten alvast een voorschot op het behalen KRW-doelen in overige wateren. Flexibele regeling wordt gewaardeerd Gemeenten en waterschap zijn erg tevreden met de effecten van de Impulsregeling. Gemeenten voornamelijk als het gaat om actiegericht en vertrouwen. Er hoeven geen kosten aan monitoren, accountverklaring, voortgangsrapportage te worden gemaakt. Dit schept vertrouwen en betaalt zich terug in een goede relatie. Ook onze eigen projecten in landelijk en stedelijk gebied worden nu anders bekeken door de gemeenten. We hebben door de impulsregeling een gezamenlijk belang ontdekt: werken aan de verbetering van de stad met beide overheden. Meer administratieve verplichtingen zoals bij subsidieregelingen, is buiten proporties, gezien de hoogte van de bijdrage. Het zal vooral kleinere gemeenten ervan weerhouden om een aanvraag in te dienen. Impuls is een ver(drie)dubbelaar voor investering aan water in stedelijk gebied Elk jaar was de aanvraag meer dan het dubbele van het budget van Door de verdeelsleutel 50%-50% betaalt het waterschap maximaal de helft bij aan projecten van gemeenten. Doordat we veelal een kleinere bijdrage dan 50% toekennen, moeten we ons realiseren dat elk jaar in ieder geval , en in de praktijk rond de 1 tot 2 miljoen euro in het stedelijk water is geïnvesteerd door gemeenten. Samen doen met gemeenten De maatregelen zijn allemaal uitgevoerd door de gemeenten. De bewoners zijn door gemeenten bij de projecten betrokken. Bij enkele maatregelen lag het initiatief zelf bij bewoners, zoals bij de vergroening van de stadsbuitengracht in Utrecht en bij het Van Boetzelaerpark in De Bilt. Door de communicatie van en met bewoners hebben we het voor elkaar gekregen dat het waterschap meer 13

14 bekendheid krijgt in het stedelijk gebied. Dit leidt tot een spin-off in andere werkprocessen zoals gebiedsontwikkelingen, omgevingsvisies en beheermaatregelen. 3.2 Aanbevelingen De lopende Impulsregeling Klimaatadaptatie in de Stad kan nog doelmatiger en intensiever worden ingezet zodat het waterschap de doelen kan bereiken, omdat gemeenten (ook) meehelpen uitvoeren van maatregelen. Om gemeenten nog meer te stimuleren zijn de aanbevelingen: Maak met gemeenten afspraken over communicatie activiteiten. Maak de komende jaren gebruik van de bekendheid en het succes van de Impulsregeling en de ontstane samenwerking met gemeenten. Beantwoord de groeiende vraag naar meer samenwerking en samen werken aan extreme weersomstandigheden (werken voorbij de normen en bevoegdheden) Stimuleer integraal denken door thema afvalwaterketen te betrekken binnen de Impuls. Bekijk in het kader van de in de Voorjaarsnota 2018 op te nemen ontwikkelingen of daartoe een verhoging van het huidige budget tot de mogelijkheden behoort. Toelichting Communicatie We adviseren om bij de verbrede Impulsregeling aan de voorkant met een gemeente afspraken te maken over communicatie activiteiten. Niet om alle communicatie hetzelfde te laten verlopen (uiteindelijk komt de boodschap dan niet meer binnen), maar om duidelijk te krijgen wat we van elkaar mogen verwachten. Bekendheid impuls De verbreding van de Impulsregeling naar klimaatadaptatie (besluit begin 2017 genomen) is bij veel gemeenten goed ontvangen. Bij de eerste ronde medio 2017 dienden direct acht gemeenten (meer dan de big four ) een recordaantal van 21 maatregelen in. De verwachting is dat zowel het aantal gemeenten als het aantal maatregelen verder zal toenemen. Dit op basis van mondelinge mededeling en contacten. De reden is dat het thema Klimaatadaptatie nog relatief nieuw is voor gemeenten en bestuurders. De impulsregeling haakt hier goed op aan door gemeenten te stimuleren om te gaan werken aan een klimaatbestendige leefomgeving. Grotere vraag naar meer samenwerking en impuls De verwachting is dat in de komende jaren het thema klimaatadaptatie groeit. De Coalitie Ruimtelijke Adaptatie en Winnet gaan in 2018 klimaatstresstesten uitvoeren. Daarop volgend zullen gemeenten naar verwachting de komende jaren investeringen doen in het stedelijk gebied op het gebied van wateroverlast en problemen door piekbuien voorkomen en de aanpak van droogte en hittestress. Bij deze uitvoeringsprojecten zijn ook waterkwaliteit en waterkwantiteit een onderwerp. Aan de bestuurstafel Water en Klimaat blijkt dat dit ambities zijn en nog vertaald moeten worden naar uitvoeringsmaatregelen. De wethouders geven aan dat vooralsnog een sluitende begroting bij de gemeente toch vaak het knelpunt is. Vanuit onze programma-doelen Gezond Water, Omgaan met Wateroverlast en Zoetwater en vanuit het oogpunt van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie wil het waterschap gemeenten stimuleren om te werken aan klimaatadaptatie. Daarvoor is een verhoging van het budget een goed signaal. Volgens de gemeenten kunnen zij (dan) prima deze bijdrage omzetten naar uitvoeringsprojecten. 14

15 Steun voor aandacht voor afkoppelen In 2017 bleek ook dat gemeenten grote behoefte hebben om een zetje in de rug te krijgen bij de opgave om hemelwater af te koppelen van het gemengd rioolstelsel. Vooral bij herstructurering van bestaande stedelijk gebied is het wenselijk om samen op te trekken met de gemeente richting projectontwikkelaars of de interne afdeling ruimtelijke ordening. Stimuleer gemeenten om te investeren aan stedelijk water Op basis van deze evaluatie - en mede gelet op de overgenomen motie 8a uit staat het college voor de volgende afweging: moet nu als extra stimulans een structureel hoger budget worden toegekend aan de totale impulsbijdrage in het kader van de op te nemen ontwikkelingen in de Voorjaarsnota 2018 en is daartoe ook de financiële ruimte aanwezig. 15