IndusTox Consult. Stof op de werkvloer van composteerbedrijven. Inhoud. Samenstelling van stof in composteerbedrijven
|
|
- Diana Jonker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Stof op de werkvloer van composteerbedrijven Wat is het risico van jarenlang dagelijks inademen? Hoe risico beheersen? Frans Jongeneelen Inhoud 1. Samenstelling GFT- en compoststof 2. Risicocomponenten in compoststof en gezondheidsgevaar 3. Wat is bekend van het gezondheidsrisico? 4. Grenswaarde voor 5. Grenswaarde voor endotoxinen in 2013? 6. Welke boodschap onthouden? Afdelingsbijeenkomst Bioconversie VA Alphen a/d Rijn Samenstelling van stof in composteerbedrijven Bioaerosol van organisch materiaal/humus met: Micro-organismen: schimmels, actinomyceten en bacteriën (mesofiel, thermofiel) Allergene stoffen, bijv. sommige eiwitten Endotoxinen (reststoffen van dode bacteriën) Exotoxines (uitgescheiden stoffen door bacteriën of schimmels) 3 Welke componenten in compoststof zijn schadelijk? Micro-organismen: schimmels, actinomyceten en bacteriën (mesofiel, thermofiel): variabel, afhankelijk van soort Sommige eiwitten: allergie of allergische reacties Endotoxinen: hoesten, kortademigheid en longfunctie vermindering Exotoxines: divers 4 Welke aandoeningen kunnen ontstaan door inademen Allergische luchtwegklachten (EAA) Luchtweginfecties (Aspergillose) Endotoxine koorts (ODTS): hoesten, kortademigheid, longfunctie vermindering en koorts Ontstekingen in luchtwegen Irritatie ogen en luchtwegen Hoe weten we over de schadelijkheid van Case reports uitgevallen werknemers Experimenteel onderzoek van neusspoelvloeistof of sputum Epidemiologie Bedrijfstak is jong, weinig onderzoek Groot Duits cohort-onderzoek in composteersector Onderzoek in NL 5 6 1
2 Case reports van uitgevallen werknemers Vincken en Roels (1984) rapporteerden over een 20-jarige medewerker van een composteerinstallatie die na 2 maanden allergische alveolitis ontwikkelde tegen Aspergillus fumigatus. Casus van hypersentivity pneumonitis bij een compostwerker, waarbij de term huishoudcompost long werd voorgesteld (Brown et al, 1995). 2 personen met allergische alveolitis in cohort onderzoek Duitse composteerbedrijven (2 van 218 = 1%; Bunger, 2006) Indicatoren van vroege effecten in slijm van luchtwegen Meten van diverse ontstekingsmerkers in opgehoest slijm of neusspoelvloeistof van werknemers Verhoging merkers bij composteerders aantoonbaar (onderzoek NL en N) Samenhang met blootstelling Experimenteel onderzoek. Betekenis (???) 7 8 Epidemiologisch onderzoek van werknemers in compostering Vergelijking ontwikkeling van gezondheid in de tijd met die van controlegroep Met follow-up: herhaald meten in de tijd Verschil in effecten werknemers t.o.v. controlegroep geeft harde informatie Er is slechts één goed onderzoek: Cohort-onderzoek in Duitse composteersector 9 Onderzoek bij werknemers van Duitse composteerbedrijven Degelijk onderzoek met follow-up van werknemers composteerbedrijven 41 composteerinstallaties over heel Duitsland 218 werknemers en 66 controlepersonen Onderzoek 3 x herhaald in 1996, 2001 en 2009, door Prof J. Bunger e.a. Lichamelijk onderzoek + meten van sensibilisatie + meten van de longfunctie Op 6 installaties persoonsgebonden metingen van concentratie stof in de ademzone 10 Duits onderzoek Resultaten Klachten/symptomen Meer hoesten Meer oogklachten bij compostwerkers Klinisch onderzoek Geen afname longfunctie bij compostwerkers t.o.v. controlepersonen Geen sensibilisatie meetbaar 2 personen met allergische alveolitis = 1% Blootstelling Duits onderzoek Conclusies Medewerkers van composteerinstallaties hebben meer klachten Veroorzakende component is onbekend Actinomyceten? Schimmels? Endotoxinen? Geen verminderde longfunctie Geen sensibilisatie Geen dramatische effecten vastgesteld Stof; lager dan 2 mg/m
3 Nederlands onderzoek van klachten bij werknemers van GFT composteerbedrijven Onderzoek in door IRAS- Universiteit Utrecht (Dr I. Wouters, Prof D. Heederik) 17 GFT- composteerinstallaties, lid van toenmalige VVAV Klachteninventarisatie met vragenlijst 70 werknemers vulden vragenlijst in Referentie = algemene bevolking Stofmetingen in 2 bedrijven (n=29) 13 Nederlands onderzoek Resultaten Klachten/symptomen Gevoel van ademtekort Meer hoesten met slijm Droge keel, schuren in keel Kortademigheid Blootstelling Stof: gemiddeld 1,3 mg/m 3 Dag tot dag variatie in blootstelling is groot 14 Nederlands onderzoek Conclusies Medewerkers die werken in composteerinstallaties hebben meer klachten Veroorzakende component is onbekend Ook dit veel beperkter onderzoek in NL onderstreept belang preventieve aanpak van stof 15 Is er een grens voor veilige blootstelling aan biologische agentia? Vraag van Ministerie SZW aan Gezondheidsraad (in 2007) Antwoord Gezondheidsraad (dec 2012) Ja, voor biologische agentia die toxische effecten geven Echter, wetenschappelijke gegevens zijn beperkt Ja, voor biologische agentia die allergische effecten geven Echter, wetenschappelijke gegevens zijn vaak beperkt Nee, voor micro/organismen die infectieziekten geven 16 Is er een grens voor veilige blootstelling aan compost stof? Ja, voor de toxische effecten van compoststof Echter, wetenschappelijke gegevens zijn beperkt Wel is effectdrempel van endotoxine door Gezondheidsraad vastgesteld Ja, voor de allergische effecten van compoststof Echter, wetenschappelijke gegevens zijn minimaal 17 Hoe kan een veilige grenswaarde voor compoststof of componenten vastgesteld worden? Compoststof is beladen stof: bevat schadelijke componenten Twee benaderingen: 1. Grenswaarde voor inhaleerbaar compoststof als geheel? 2. Grenswaarde voor componenten in Micro-organismen? Als KVE/m 3 - Duitse aanpak Allergenen? Endotoxinen? - Als EU/m 3 - NL aanpak 18 3
4 Grenswaarde voor inhaleerbaar Onderscheid 2 stoffracties: Inhaleerbaar stof (< 100 µm) Respirabel stof (< 0-10 µm = fijnstof) Grenswaarde voor inhaleerbaar Grenswaarde Hinderlijk stof: 10 mg/m 3 Compoststof = Beladen stof: lagere grenswaarde hanteren Voorbeelden van de grenswaarde van verwant beladen stof: Katoenstof: 0,5 mg/m 3 (S) en 1,5 mg/m 3 (D) Meelstof: 3 mg/m 3 (S) Tabakstof: 1 mg/m 3 (DK) Graanstof: 3 mg/m 3 (CND) Grenswaarde voor inhaleerbaar Informatie over dosis - respons relatie ontbreekt Effectdrempel compoststof: niet bekend Grenswaarde voor compoststof kan slechts worden vastgesteld als best-guess d.m.v. expert-assessment Eerste voorstel grenswaarde voor compoststof Meetprotocol VVAV (1999) Licht beladen stof: 3,0 mg/m 3 Zwaar beladen stof : 1,0 mg/m 3 Mijn advies: Hanteer in composteerbedrijven een grenswaarde voor stof van ten hoogste 1,0 mg/m Mate van blootstelling aan compoststof in bedrijven anno 2012 Shovelmachinist: tussen 0,1-0,5 mg/m 3 Alg. medewerker compostering/ schoonmaker: tussen 1,0 3,0 mg/m 3 Vergisting: iets minder stoffig Opm: Er is geen goed overzicht van hoogte van blootstelling Metingen zijn fragmentarisch (6 meetrapporten) Grote wisselingen van concentratie Van werkdag tot werkdag Van persoon tot persoon in zelfde functie 23 Grenswaarde voor componenten in compost: endotoxine Endotoxine is gevaarlijke component in compoststof Aanbevolen grenswaarde door Gezondheidsraad : 90 EU/M 3 Nederland is voorloper Komt er in Nederland in 2013 een wettelijke grenswaarde voor endotoxine? 24 4
5 Wat is endotoxine? Component in organisch stof Afkomstig van celwand van gramnegatieve bacteriën, er zijn meerdere vormen Concentratie in buitenlucht: < 5 EU/m 3 1 EU/m 3 = 0,1 ng/m 3 = 0,1/ mg/m 3 Wat doet endotoxine bij mensen na inademing? Organic Dust Toxic Syndrome Hoest, kortademig, koorts, malaise Benauwdheid en hoofdpijn Ontstekingen in luchtwegen COPD: longemfyseem en bronchitis ( direct effect bij hoge concentraties, verdwijnt) (Bij matige concentraties over langere tijd, blijvend) 25 Geen allergische effect! 26 Historisch verloop van aandacht van overheid voor endotoxine Activiteiten gericht op vaststelling van een grenswaarde voor endotoxine Chronologie grenswaarde endotoxine 1995: Ministerie SZW vraagt Gezondheidsraad om advies endotoxine 1998: Gezondheidsraad komt met advies Gezondheidskundig advieswaarde: 50 EU/m 3 Drempelwaarde voor effecten op luchtwegen is breed = EU/m 3 In stof op filter als 8-uurs gemiddelde Chronologie grenswaarde (2) Juni 2000: Subcie MAC-waarden van SER komt met advies aan ministerie SZW Overgangsperiode van 2 jaar: 200 EU/m 3 Op termijn: 50 EU/m 3 Datum van invoering: half jaar nadat CENmeetmethode gepubliceerd is Uitzondering zaaizaadsector: niet voor November 2000: Advies SER wordt door Ministerie SZW overgenomen. Invoering MAC endotoxine per juli Chronologie grenswaarde (3) Mei 2001: Subcie MAC-waarden van SER verzoekt Ministerie SZW heroverweging/ uitstel van MAC-waarde endotoxine November 2002: Subcie SER geeft aan dat nader onderzoek laat zien dat grenswaarde technisch noch sociaal-economisch haalbaar is. Verzoek aan ministerie SZW om opschorting 23 juli 2003 Ministerie SZW trekt MAC endotoxine per in. Reden: Onhaalbare grenswaarde Meettechnische problemen 30 5
6 Chronologie grenswaarde (4) Eind 2003: Ministerie SZW verzoekt Gezondheidsraad om nieuw advies endotoxine 2010: Nieuw advies Gezondheidsraad: 90 EU/m : Ministerie SZW vraagt SER opnieuw om advies over haalbaarheid Eind 2011: Sociale partners in SER zijn het oneens. Bonden verzoeken eenzijdig aan minister om invoering van advies grenswaarde van Gezondheidsraad 31 Chronologie grenswaarde (5) 23 juni 2011: Motie van Gerwen (SP)/Thieme (PVD) verzoekt herinvoering MAC-waarde van 200 EU/m 3 als wettelijke grenswaarde N.a.v. onderzoeksrapport over gezondheid omwonenden van veehouderijen (IRAS, NIVEL, RIVM) In varkenshouderijen is tot 1000 EU/m 3 gemeten Motie wordt verworpen door Tweede Kamer Status invoering wettelijke grenswaarde Endotoxine begin 2013: Vastgelopen gepolder! 32 Blootstelling endotoxine in de afvalverwerking Sector/ Activiteit Gemiddelde Maximaal Concentratie (in EU/m 3 ) Vuilnisophalen Bereiding championcompost Composteren Biomassa Energie Centrale op houtsnippers Energie Centrale op steenkool en biomassa Vaststellen van blootstelling aan endotoxine is lastig Blootstelling endotoxine heeft specifieke kenmerken. Anders dan chemische stoffen: Grote dag-tot-dag variatie. Waarschijnlijk ook seizoensvariatie Forse persoon-tot-persoon variatie Meetproblemen. Forse onzekerheidsmarge doordat laboratoria verschillende meetresultaten geven Slibverwerkingsinstallatie Blootstellingscategorieën Concentratie Beschrijving categorie endotoxine in EU/m 3 Onder 5 Niet noemenswaardig 5-50 Duidelijk aanwezig Ordegrootte voorgestelde grenswaarde Boven voorgestelde grenswaarden Boven 1000 Ontoelaatbaar hoog Kanttekeningen bij invoeren grenswaarde endotoxine (1) Endotoxine is één component in zeer complexe matrix. Alle effecten worden toegeschreven aan endotoxine Glucanen, allergenen, kwarts, etc Effectdrempel van endotoxine is breed, namelijk EU/m 3 Buitenland. In geen van de omringende EU landen wordt een grenswaarde endotoxine overwogen Noch in D, F en UK
7 Kanttekeningen bij invoeren grenswaarde endotoxine (2) Er is nog weinig ervaring met beheersing van blootstelling van endotoxine. Als stof? Prijzige analyses o Stofmeting 35, endotoxine Meetmethode endotoxine o Van lab tot lab forse verschillen ondanks NEN-EN normblad o Nederlandse meetmethode geeft hogere waarde dan Duitse methode! 37 Zal er in 2013 een wettelijke grenswaarde endotoxine komen? Sociaal-economische haalbaarheid? Bezwaren met name bij bedrijven in zaaizaadsector, uienhandel, graanoverslag (Meet)technische haalbaarheid? Zeer gedetailleerd analysevoorschrift is nodig Gecertificeerde labs zijn nodig die meedoen aan periodieke inter-laboratorium testen Steeds meer bewijs van bescherming tegen: Longkanker Allergieën Ja, er komt een grenswaarde, maar wanneer? 38 Welke samenvattende boodschap onthouden? 1. Er is nog veel onzekerheid over schadelijkheid van stof van compost Er is gezondheidsgevaar, maar risico lijkt beperkt 2. Maatschappelijke druk om blootstelling te verminderen in bioconversie sector zal blijven 3. Aandacht voor beperken van stofblootstelling in composteerbedrijven is nodig en zal nodig blijven 39 Aanpak stof Trial and error methode Volg de oplossingen van de arbocatalogus: Overdrukcabines Nathouden Storthoogte minimaliseren Bedrijfsspecifieke maatregelen nemen Protocol voor gebruik van PBM s volgen Schoonmaken: zuigen i.p.v. vegen Schoonmaken: met adembescherming 40 Uitsmijter: YouTube videos 1: ODTS dsfgpw Dank voor uw aandacht 2: Endotoxins: What You Need to Know znfe9ow
Stof in composteerbedrijven
Stof in composteerbedrijven Wat zijn de gevaren van inademen? Wordt de longfunctie van werknemers na jaren minder? Frans Jongeneelen Themabijeenkomst Afdeling Bioconversie Vereniging Afvalbedrijven Duiven,
Nadere informatieENDOTOXINE: Wel of geen grenswaarde? Frans Jongeneelen
ENDOTOXINE: Wel of geen grenswaarde? Frans Jongeneelen NVVA Oost 20 september 2011 1 Wat is endotoxine? Component in organisch stof Afkomstig van celwand van gram-negatieve bacteriën, er zijn meerdere
Nadere informatieBlootstellingsrisico's in de gft-verwerking. Hester Dekker, ECTS Arbo Unie; NVvA symposium 29 maart 2012
Blootstellingsrisico's in de gft-verwerking Hester Dekker, ECTS Arbo Unie; NVvA symposium 29 maart 2012 Project Opdrachtgever: Afdeling Bioconversie Vereniging Afvalbedrijven Uitvoering: Expertise Centrum
Nadere informatieMeelstof in de bakkerij
Meelstof in de bakkerij Welke grenswaarde is haalbaar? Frans Jongeneelen Bijeenkomst Nijkerk 2013 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Meetbaarheid grenswaarde 3. Meetresultaten meelstof en trend van de blootstelling
Nadere informatieSamenvatting. Vraagstelling
Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en beroepsmatige blootstelling aan stoffen (Commissie GBBS; één van de vaste commissies
Nadere informatieSamenvatting. Vraagstelling
Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en beroepsmatige blootstelling aan stoffen (GBBS) van de Gezondheidsraad gezondheidskundige
Nadere informatieMeten van micro-organismen bij binnenmilieu-klachten in kantoren
Meten van micro-organismen bij binnenmilieu-klachten in kantoren Diny van Faassen, RAH/BVF Ineke Thierauf, AH/bestuurslid ISAQ-nl NVVA-symposium, 14-4-2016 biosafety consult Inhoud presentatie 1. Aanleiding
Nadere informatieSamenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1
Commissie Arbeidsomstandigheden Samenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1 Kern van het advies De Commissie Arbeidsomstandigheden van de Sociaal-Economische Raad (SER) heeft in een
Nadere informatieOnderzoek naar blootstelling aan endotoxinen in de agrarische sectoren van teelt, be- en verwerking en handel
Onderzoek naar blootstelling aan endotoxinen in de agrarische sectoren van teelt, be- en verwerking en handel drs. Suzanne Spaan ir. Inge Wouters dr. ir. Dick Heederik Institute for Risk Assessment Sciences
Nadere informatieVolksgezondheid en veehouderij
Volksgezondheid en veehouderij Ammoniak, geur Emissies intensieve veehouderij Fijn stof (PM10, PM2,5) 75-80% door menselijk handelen, rest is van natuurlijke oorsprong Zeezout, bodemstof, verkeersemissies,
Nadere informatieMicro-organismen en endotoxinen in de lucht meten
Micro-organismen en endotoxinen in de lucht meten 13.45-14.45 lezingen Ineke Thierauf: Micro-organismen in lucht meten: wat doe je ermee? Anton Duisterwinkel: Argeloze chemisch technoloog versus micro-organismen
Nadere informatieSamenvatting. Vraagstelling
Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie WGD van de Gezondheidsraad gezondheidskundige advieswaarden af voor stoffen in de lucht waaraan
Nadere informatieWerkgerelateerde blootstelling aan enzymen; een introductie
Werkgerelateerde blootstelling aan enzymen; een introductie Tim Meijster 1,2, Inge Wouters 1, Dick Heederik 1, Jelena Bogdanovic 1, Gert Doekes 1 1 Universiteit Utrecht, Institute for Risk Assessment Sciences
Nadere informatieResultaten VGO en gerelateerde studies: inzichten in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht
Resultaten VGO en gerelateerde studies: inzichten in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht VGO studie Geen aanwijzingen voor meer ziekte door zoönoseverwekkers of
Nadere informatieWat betekent dit voor. van omwonenden?
Emissies van chemische stoffen door ThermPhos Wat betekent dit voor de gezondheid van omwonenden? dr Joost van Rooij - toxicoloog joost.vanrooij@caesar-consult.nl Informatiebijeenkomst omwonenden 1 December
Nadere informatieEndotoxinen. Het ontwikkelen van een meetprotocol voor endotoxinen. RIsk assessment in the Work Environment (RIWE)
Het ontwikkelen van een meetprotocol voor endotoxinen Endotoxinen Ingrid Links, Jody Schinkel, Erik Tielemans, Evelyn Tjoe Nij, Inge Wouters en Dick Heederik RIsk assessment in the Work Environment (RIWE)
Nadere informatieHOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN
HOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN Bij de bewerking van hout komt bijna onvermijdelijk houtstof vrij. Blootstelling aan houtstof, met name inademing, brengt risico's voor de gezondheid met zich mee. Houtstof
Nadere informatie28 november 1995 95.23074 jjb/ipw 5 070 3 499 558 Toetsing haalbaarheid voorgestelde MAC-waarde (wettelijke grenswaarde) voor minerale kunstvezels
Subcommissie MAC-waarden Bezuidenhoutseweg 60 Postbus 90405 2509 LK Den Haag Tel. : 070-3 499 499 Fax.: 070-3 832 535 Aan geadresseerde (branche-iorganisatie MAC/860 152-45 Den Haag: Ons kenmerk: Bijlage(n):
Nadere informatieIntensieve veehouderij en gezondheid. Henk Jans, arts MG/chemicus Renske Nijdam 15 juni 2009
Intensieve veehouderij en gezondheid Henk Jans, arts MG/chemicus Renske Nijdam 15 juni 2009 Inhoud presentatie Actualiteit Componenten Beleving Kansen en bedreigingen Onderzoeksvoorstel Actualiteit Handtekeningenactie
Nadere informatieMinimalisatie MDI blootstelling in de gipskamer
Minimalisatie MDI blootstelling in de gipskamer Amsterdam UMC - locatie VUmc Jan Bakker - klinisch arbeidsgeneeskundige Jan Cees Reijnders teammanager gipskamers gipsverbandmeester Babs van Manen - arbeidshygiënist
Nadere informatieHITEA Onderzoek naar de binnenluchtkwaliteit in basisscholen
Voordelen voor de deelnemers Door mee te werken aan het onderzoek zullen ouders, kinderen, en de basisscholen meer te weten komen over welke stoffen in de klas voorkomen en of bepaalde stoffen ook gezondheidsklachten
Nadere informatieVeehouderij en gezondheid omwonenden
Veehouderij en gezondheid omwonenden Hebben veehouderijen effect op de gezondheid van mensen die in de omgeving wonen? Dat was de centrale vraag in het onderzoek VGO. In deze brochure vindt u de belangrijkste
Nadere informatieWelk inzicht hebben we in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht
Welk inzicht hebben we in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht Emissies veehouderij Primair fijnstof voer, mestdeeltjes, haren, huidschilfers, veren,.. bacterien
Nadere informatieStofblootstelling in een afvalverwerkend bedrijf
Stofblootstelling in een afvalverwerkend bedrijf Efficiënte identificatie van probleemwerkplekken en functies met een realtime stofmeter Daan Huizer IndusTox Consult, Nijmegen Sessie Man and his waste
Nadere informatieEndotoxinenblootstelling bij werknemers van rioolwaterzuiveringsinstallaties
Endotoxinenblootstelling bij werknemers van rioolwaterzuiveringsinstallaties Suzanne Spaan Lidwien Smit Maaike Visser Huib Arts (ArboProfit) Inge Wouters Dick Heederik Institute for Risk Assessment Sciences
Nadere informatieKwartstof in de lucht (mg/m2) Tot ca. 15 (= 200 x teveel!)
Stof in de bouw Iedereen die in de bouw werkt komt in aanraking met stof. Op iedere bouwplaats is stof aanwezig, want het komt vrij bij allerlei bewerkingen. Van iedere twee bouwvakkers heeft er een last
Nadere informatieUitleg voor uitvoerder Toolbox StofVrijWerken
Pagina 1 Het lijkt zo onschuldig, stof dat vrijkomt bij het bewerken van steen en beton, maar het is levensgevaarlijk. Deze stof, kwartsstof genaamd, is kankerverwekkend en kan naast longkanker ook andere
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN
GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN Waar ligt de grens? Is een grens te bepalen? Grenzen: België-Nederland GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN Hoe deden/doen we het in de GBBS van de Gezondheidsraad?
Nadere informatieSamenvatting. Waaraan kunnen mensen die in de buurt van veehouderijen wonen worden blootgesteld?
Samenvatting Maatschappelijk is er de laatste jaren veel ongerustheid over de intensieve veehouderij in ons land. Diverse elementen zijn daarbij in het spel: dierwelzijn, duurzaamheid, leefbaarheid, landschapskwaliteit
Nadere informatieMonique Meijerink 30 maart 2009. Relatie luchtkwaliteit - gezondheidsaspecten
Monique Meijerink Relatie luchtkwaliteit - gezondheidsaspecten Krantenkoppen liegen er niet om Bewoners eisen recht op schone lucht Niks aan de hand, gewoon deuren en ramen dicht Megastal bedreiging voor
Nadere informatieMeetresultaten stof, DME, micro-organismen en endotoxines
HVC Meetresultaten stof, DME, micro-organismen en endotoxines STOFMETINGEN Pomp filter/cyclone Filter cc/min tijd (min) volume (liter) STOF Analyse techniek / methode Gravimetrisch / MDHS 14/3 Gil35-042
Nadere informatieVeehouderij & Gezondheid stand van zaken onderzoek oktober 2015. Renske Nijdam Adviseur milieu & gezondheid
Veehouderij & Gezondheid stand van zaken onderzoek oktober 2015 Renske Nijdam Adviseur milieu & gezondheid 20 oktober 2015 Danielle van Oudheusden Arts M&G, Infectieziektebestrijding GGD Brabant-Zuidoost
Nadere informatieSamenvatting. Beroepsgebonden luchtwegallergie is een belangrijk probleem
Samenvatting Beroepsgebonden luchtwegallergie is een belangrijk probleem Veel van de gemelde beroepsziekten van de luchtwegen worden veroorzaakt door blootstelling aan allergenen in de werkomgeving. Dat
Nadere informatiegiftig doelorgaan - toxisch acuut toxisch
Algemene gegevens CAS nr: 50-00-0 EU-etikettering: R-zinnen: 23/24/25-34-40-43 S-zinnen: (1/2)-26-36/37/39-45-51 giftig CLP(EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR H: 351-331-311-301-314-335-317 acuut toxisch doelorgaan
Nadere informatieHandleiding Toolbox StofVrijWerken
Handleiding Toolbox StofVrijWerken Deze handleiding is bedoeld voor uitvoerders en KAM-coördinatoren die de toolbox StofVrijWerken willen geven op hun bouwplaats. In deze handleiding worden de materialen
Nadere informatieRaadsinformatiebrief
Raadsinformatiebrief Van: N. Lemlijn Aan: de leden van de Gemeenteraad Onderwerp: Boeren met buren Advies gezondheidsraad NR. 008 Steller: E. Paree Datum: 5 december 2012 Nr.: RIB-NL-1237 In september
Nadere informatieVeehouderij & Gezondheid uitkomsten onderzoek
Veehouderij & Gezondheid uitkomsten onderzoek 2016-2017 Renske Nijdam adviseur milieu & gezondheid Regio Hart van Brabant Wat speelt lokaal Landelijke onderzoeken naar effecten veehouderij op gezondheid
Nadere informatieDi- en triisocyanaten. Nr. 2018/20, Den Haag, 28 november Samenvatting
Di- en triisocyanaten Nr. 2018/20, Den Haag, 28 november 2018 Di- en triisocyanaten pagina 2 van 5 Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft de Gezondheidsraad een gezondheidskundige
Nadere informatieWorkshop vuistregels micro-organismen op de werkplek
Workshop vuistregels micro-organismen op de werkplek Aanleiding: bijeenkomst contactgroep 1 okt 2018 Initiatief: contactgroep Biologische factoren Ineke Thierauf, Ruud Konings, Ruud Hennep, Dick Verduin,
Nadere informatieQ&A Q&A aanvullend onderzoek VGO
Q&A Q&A aanvullend onderzoek VGO Kennisbericht ter ondersteuning van GGD Bureau GMV in Noord-Brabant naar aanleiding van de publicatie van het aanvullend onderzoek VGO. Versie 1, 2 november 2017 Versie
Nadere informatieIntensieve veehouderij en gezondheid
Intensieve veehouderij en gezondheid Renske Nijdam Adviseur milieu & gezondheid 3 december 2015 Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid Samenwerkingsverband GGD en Brabant/Zeeland Arts, toxicologen, milieugezondheidkundigen,
Nadere informatieVeehouderij & Gezondheid stand van zaken april Renske Nijdam Adviseur milieu & gezondheid
Veehouderij & Gezondheid stand van zaken april 2015 Renske Nijdam Adviseur milieu & gezondheid 22 april 2015 Stand van zaken Uitkomsten geuronderzoek GGD Tussentijdse uitkomsten Veehouderij Gezondheid
Nadere informatie22 Gezondheid en de intensieve veehouderij
BIJLAGE 22 Gezondheid en de intensieve veehouderij Inleiding In dit hoofdstuk is informatie opgenomen aangaande de lopende onderzoeken en huidige inzichten met betrekking tot de relatie tussen intensieve
Nadere informatieMinerale oliën. Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad
Minerale oliën Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad Verschillende soorten oliën niet of matig geraffineerde oliën hooggeraffineerde oliën overige oliën zuivere oliën oplosbare MBV semisynthetische MBV
Nadere informatieDeelrapportage Zware metalen en chroom-6 in stof. Gezondheidskundige risicobeoordeling POMS-site Brunssum
Deelrapportage Zware metalen en chroom-6 in stof Gezondheidskundige risicobeoordeling POMS-site Brunssum Unit Medische Milieukunde, GGD Zuid Limburg, Geleen, september 2015 Seksuele Gezondheid, Infectieziekten
Nadere informatieGezondheidsrisico s bij gebruik formaldehyde?
Gezondheidsrisico s bij gebruik formaldehyde? Paulien Oosterveld, arbeidshygiënist Veiligheid, Gezondheid en Milieu Universiteit Leiden en LUMC Doel presentatie Volgende vragen beantwoorden: Hoe is de
Nadere informatieNaar betere luchtkwaliteit in varkensstallen
Naar betere luchtkwaliteit in varkensstallen André Aarnink 3 december 2015 Inhoud Huidige klimaatregeling in vleesvarkensstallen Stelling 1 Gevolgen slechte luchtkwaliteit Bronnen vervuilende componenten
Nadere informatiePublieke en private grenswaarden
Publieke en private grenswaarden eventuele praktische problemen bij het gebruik ervan Nicole Palmen Linda Schenk Maaike Visser Cindy Bekker Publieke en private grenswaarden 11 april 2019 Inhoud 1. Achtergrond
Nadere informatieRapportage metingen stof, DME, endotoxines en micro-organismen bij de een huisvuilcentrale
Rapportage metingen stof, DME, endotoxines en micro-organismen bij de een huisvuilcentrale. HUMAN-INVEST 16 september 2014 W.J.T. van Alphen, veiligheidskundige (V1) en arbeidshygiënist (12768) Rapportage
Nadere informatiePreventie van werkgerelateerde luchtwegallergieën
Preventie van werkgerelateerde luchtwegallergieën Advieswaarden en periodiek screening Gezondheidsraad Tjabe Smid De commissie Dr. A Burdorf Prof.dr. R. Gerth van Wijk Prof.dr. D.J.J. Heederik Dr. G.F.
Nadere informatieDeelrapportage. Zware metalen en chroom-6 in stof. Gezondheidskundige risicobeoordeling POMS-site Eygelshoven
Deelrapportage Zware metalen en chroom-6 in stof Gezondheidskundige risicobeoordeling POMS-site Eygelshoven Unit Medische Milieukunde, GGD Zuid Limburg, Geleen, september 2015 Seksuele Gezondheid, Infectieziekten
Nadere informatieExpertisecentrum Toxische Stoffen (ECTS)
Coating verwijderen Kort van stof of in het stof bijten? Kelly Caris Arbeidshygiënist (RAh) / Toxicoloog Ingrid Oirbons Arbeidshygiënist (RAh) Expertisecentrum Toxische Stoffen (ECTS) www.arbounie.nl/ects
Nadere informatieVeterinarians Health Study. Cohort onderzoek naar allergische en niet-allergische gezondheidsrisico s bij studenten diergeneeskunde
Veterinarians Health Study Cohort onderzoek naar allergische en niet-allergische gezondheidsrisico s bij studenten diergeneeskunde 1 Achtergrond de opzet Waarom de Veterinarians Health Study? Als veterinaire
Nadere informatieDe longverpleegkundige
De longverpleegkundige De longverpleegkundige Van uw longarts heeft u de eerste informatie gekregen over uw aandoening en de klachten die daarmee gepaard gaan. Vervolgens heeft de longarts u verwezen naar
Nadere informatieEen aanpak voor bekende risico s in een nieuwe setting: Casus endotoxinen bij toepassing biobased grondstoffen
Een aanpak voor bekende risico s in een nieuwe setting: Casus endotoxinen bij toepassing biobased grondstoffen Suzanne Spaan, TNO suzanne.spaan@tno.nl / 088 86 61821 Inhoud Biobased economy Achtergrond
Nadere informatielicht ontvlambaar licht ontvlambaar
Tipkaart 22.5 1,2-dichloorethaan (C2H4Cl2) Algemene gegevens CAS nr: 107-06-2 EU-etikettering: R-zinnen: 45-11-22-36/37/38 S-zinnen: : 53-45 licht ontvlambaar zeer giftig CLP(EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR
Nadere informatieBRONCHIËCTASIE POLIKLINIEK. In deze folder leest u meer over bronchiëctasieën en de bronchiëctasie polikliniek van het UCCZ Dekkerswald.
BRONCHIËCTASIE POLIKLINIEK In deze folder leest u meer over bronchiëctasieën en de bronchiëctasie polikliniek van het UCCZ Dekkerswald. Het ziektebeeld Wat zijn bronchiëctasieën? Bronchiëctasieën zijn
Nadere informatieBiologische agen-a. Presenta(e in het kader van de Handreiking Biologische Agen(a SW Mei 2015
Biologische agen-a Presenta(e in het kader van de Handreiking Biologische Agen(a SW Mei 2015 kadering Toelich(ng op de (ARBO)handreiking Beoordeling en beheersing werksitua(es (stappenplan) Voorbeelden
Nadere informatieStof tot nadenku. John Peters, arbeidshygiënist Zeist 11 april 2018 NVvA
Stof tot nadenku. John Peters, arbeidshygiënist Zeist 11 april 2018 NVvA Prevalentie Meetbaarheid Normniveau MilieuArbo Haalbaarheid lagere expositie Dust Trak 8534 Inhalable Thoracic Respirable Meten
Nadere informatieVERSLAG BEVINDINGEN WERKBEZOEK AAN Natuursteen aanrechtfabriek op 21 augustus 2013
VERSLAG BEVINDINGEN WERKBEZOEK AAN Natuursteen aanrechtfabriek op 21 augustus 2013 Bedrijf XXX Bij XXX worden luxe keukenbladen gemaakt van natuursteen en steen achtige materialen. In de ene vestiging
Nadere informatie2 Adviesaanvraag. 2.1 Inhoud van de adviesaanvraag
2 Adviesaanvraag In dit hoofdstuk behandelt de commissie in paragraaf 2.1 de adviesaanvraag Aanpak inhaleerbare allergenen. Daarbij komen de opties aan bod zoals de minister die heeft voorgesteld, evenals
Nadere informatieMilieu, Gezondheid en mensen. Sven Evertz, Senior Adviseur Gezondheid en Veiligheid 28 februari 2019
Milieu, Gezondheid en mensen Sven Evertz, Senior Adviseur Gezondheid en Veiligheid 28 februari 2019 Adviseur Gezondheid & Veiligheid Wie ben ik Wetenschappelijk onderzoeker Arbohygiene & Toxicologie Medisch
Nadere informatieDe betekenis van dierexperimenteel onderzoek bij de risicoschatting van allergeenblootstelling
De betekenis van dierexperimenteel onderzoek bij de risicoschatting van allergeenblootstelling C. Frieke Kuper Dieren zijn geen mensen.. 2 Focus Moeten huidcontact en inademing wel gescheiden worden? Bij
Nadere informatieSamenvatting. Vraagstelling
Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en beroepsmatige blootstelling aan stoffen (GBBS) van de Gezondheidsraad, gezondheidskundige
Nadere informatieCGM/ Aanbieding onderzoeksrapport 'Recombinant Allergens: working safely with recombinant allergenic biologicals
Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Mevrouw W.J. Mansveld Postbus 20901 2500 EX Den Haag DATUM 25 februari 2014 KENMERK ONDERWERP CGM/140225-01 Aanbieding onderzoeksrapport 'Recombinant
Nadere informatieNVVA 22 april 2009. Een korte blootstelling met blijvende gevolgen. Dr ir Remko Houba, ing Vanessa Zaat, arbeidshygiënisten
NVVA 22 april 2009 Inhalatietrauma: Een korte blootstelling met blijvende gevolgen Dr Jos Rooijackers, longarts Dr ir Remko Houba, ing Vanessa Zaat, arbeidshygiënisten Drs Frits van Rooy, drs Erik Stigter,
Nadere informatiegas onder druk Als het gas vrijkomt, bereikt het zeer snel een concentratie in de lucht die gevaarlijk is voor de gezondheid.
Algemene gegevens CAS nr: 7803-51-2 EU-etikettering: R-zinnen: 12, 17, 26, 34, 50 S-zinnen: (1/2), 28, 36/37, 45, 61, 63 licht ontvlambaar zeer giftig milieugevaarlijk CLP(EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR
Nadere informatieHoutstof. een toetsing van de haalbaarheid van een nieuwe grenswaarde. Is 1 mg/m3/8 uur verantwoord gravimetrisch meetbaar?
Houtstof een toetsing van de haalbaarheid van een nieuwe grenswaarde Is 1 mg/m3/8 uur verantwoord gravimetrisch meetbaar? NVvA Symposium: De maatschappelijke kant van de arbeidshygiëne Donderdag 22 maart
Nadere informatieVragenlijst over arbeidsgerelateerde luchtwegklachten.
Vragenlijst over arbeidsgerelateerde luchtwegklachten. Toelichting bij de vragenlijst De vragenlijst bevat voornamelijk vragen over longklachten, allergische klachten en klachten tijdens en na het werk.
Nadere informatiestof de te meten concentratie elementair
Verstoort de aanwezigheid van organisch stof de te meten concentratie elementair koolstof als maat voor DME? Ir. Saskia Gorissen van de Rijt Arbeidshygiënist RAH Referent: Dr.ir. F. Jongeneelen Situatie
Nadere informatieIntensieve veehouderij en. hoe groot zijn de risico s? HWA Jans, arts Maatschappij en Gezondheid, profiel medische milieukunde en chemicus
Intensieve veehouderij en gezondheid hoe groot zijn de risico s? HWA Jans, arts Maatschappij en Gezondheid, profiel medische milieukunde en chemicus 14 februari 2012 Historie 1997/98: varkenspest: virus
Nadere informatieBiologische bestrijdingsmiddelen: gezondheidsbewaking bij de producent. En de consument? 17 april 2013. Dr Jos M Rooijackers,
NVvA 2013 Biologische bestrijdingsmiddelen: gezondheidsbewaking bij de producent. En de consument? 17 april 2013 Dr Jos M Rooijackers, Dr ir Remko Houba, Vanessa Zaat Drs Erik Stigter Bernadette Aalders,
Nadere informatieWorkshop Eerste hulp voor gemeente Volksgezondheid en veehouderij
Fred Stouthart Workshop Eerste hulp voor gemeente Volksgezondheid en veehouderij Symposium 13 maart 2019 Verspreiding stoffen uit stallen 2 Veehouderij en volksgezondheid VGO 1, 2, 3 meer luchtwegklachten
Nadere informatieGezondheidsbewaking in bakkerijen
Gezondheidsbewaking in bakkerijen Ervaringen met 3 jaar opsporing en interventie Tineke Rens Coördinator Informatiecentrum Grondstofallergie Inhoud Inleiding Preventie Het allergieonderzoek Allergisch
Nadere informatieVAN : College van B&W, portefeuillehouder wethouder Th.M. Martens NAMENS DEZE : team Ruimte, A.M.G.T. Smits
MEMO ZAAKNUMMER : 2017039042 AAN : Raad VAN : College van B&W, portefeuillehouder wethouder Th.M. Martens NAMENS DEZE : team Ruimte, A.M.G.T. Smits DATUM : 24 oktober 2017 ONDERWERP : Beleid aanvragen
Nadere informatieRapportage stof- en endotoxinenmeting
Rapportage stof- en endotoxinenmeting uitgevoerd in opdracht van productschap Zuivel door NAK AGRO BV NAK AGRO BV Postbus 1115 8300 BC Emmeloord 28 april 2005 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding...... 2
Nadere informatieHoutrook en gezondheid. Sjoerd van den Berg, arts Medische milieukunde GGD FLEVOLAND
Sjoerd van den Berg, arts Medische milieukunde GGD FLEVOLAND Inhoud - Houtkachelgebruik in Nederland - Houtrook - Gezondheidseffecten - Onderzoek GGD-en Noord NL - Oplossingen Nederland aardgasland. Toename
Nadere informatie09/06/2017 BEOORDELEN VAN HET GEZONDHEIDSRISICO
BINNENMILIEU VAN: FOCUS OP: - Burgerwoningen - Waar er langdurig verbleven wordt - Publiek toegankelijke gebouwen - Waar er gevoelige personen aanwezig zijn GEZONDHEIDSKLACHTEN VAN VOCHT EN SCHIMMEL Silke
Nadere informatieAllergie voor huisdieren
Allergie voor huisdieren Longgeneeskunde Locatie Hoorn/Enkhuizen Allergie voor huisdieren. Normaal zorgt ons afweersysteem ervoor dat lichaamsvreemde en mogelijk ziekteverwekkkende organismen die ons lichaam
Nadere informatieMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector STOF: het sluimerende gevaar in de agrarische sector Stof komt overal voor, iedereen komt er dagelijks
Nadere informatieNIEUWSBRIEF 2001-04 BIOLOGISCHE FACTOREN. Introductie op het thema
NIEUWSBRIEF 2001-04 BIOLOGISCHE FACTOREN Introductie op het thema In deze nieuwsbrief staat het thema biologische factoren centraal. Er is een aantal redenen waarom dit thema de moeite waard is om wat
Nadere informatieBetekenis van wetenschappelijke advisering voor de SER
21 Betekenis van wetenschappelijke advisering voor de SER Dr. Alexander Rinnooy Kan Inleiding Dames en heren, Het is mij een groot genoegen om vandaag hier samen met u in deze, overigens niet meer zo jonge,
Nadere informatieInhaleren moet je leren Droog oefenen Geneesmiddelen op maat
In Nederland heeft één op de tien mensen last van een chronische aandoening aan de luchtwegen. Dit kan astma zijn, chronische bronchitis of emfyseem. Voor astma, chronische bronchitis en emfyseem samen
Nadere informatieHoe stellen we grenswaarden op voor kankerverwekkende stoffen zonder drempelwaarde : Een duivels dilemma?
Hoe stellen we grenswaarden op voor kankerverwekkende stoffen zonder drempelwaarde : Een duivels dilemma? Jan Twisk, Industrial Hygiene Technology Leader Dow Chemical Namens Werkgroep Arbeidshygiene VNCI
Nadere informatieResultaat Initieel onderzoek Luchtkwaliteit KunstKring Ruurlo
Resultaat Initieel onderzoek Luchtkwaliteit KunstKring Ruurlo Steenwijk, 8 maart 2016 Inleiding Aanleiding van het onderzoek Naar aanleiding van vragen en zorgen van een aantal deelnemers en vrijwilligers
Nadere informatieTGG 8 uur mg/m 3 (ppm) 14 (20) 3,25 (1) 1 (0,9) 0,7 (0,1) 7 (1,5) 0,15 (0,1) 0,14 (0,1)
Tipkaart 7 Grenswaarden Onderstaande tabel geeft een overzicht van grenswaarden van veel voorkomende gevaarlijke gassen in zeecontainers. Een deel van deze gassen kent een wettelijke grenswaarde. Voor
Nadere informatieHet meten van ziektespecifieke kwaliteit van leven
Het meten van ziektespecifieke kwaliteit van leven Meetproblemen bij Tukkers Job van der Palen Universiteit Twente, Faculteit Gedragswetenschappen Vakgroep Onderzoeksmethodologie, meetmethoden en dataanalyse
Nadere informatieToolboxKwartsstof. voor gezond en veilig werken
ToolboxKwartsstof Inhoud toolbox Kwartsstof Wat is stof? Wat gebeurt er als je teveel stof inademt? Wat is teveel? Wat kun je hiertegen doen? 2 Wat is stof? Alle deeltjes die in de lucht rondzweven Stof
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
SAMENVATTING Een karakteristieke eigenschap van astma is ontsteking van de luchtwegen. Deze ontsteking wordt gekenmerkt door een toename van ontstekingscellen in het longweefsel. De overgrote meerderheid
Nadere informatieRIVM-onderzoek naar Thermphos
RIVM-onderzoek naar Thermphos Oriëntatie op de luchtkwaliteit in de omgeving 12 november 2010 1 Inleiding Aanleiding / opdracht Wat heeft RIVM onderzocht Wat heeft RIVM niet onderzocht? Wat betekenen de
Nadere informatieOnderzoek naar luchtwegklachten bij omwonenden van veehouderijen
Onderzoek naar luchtwegklachten bij omwonenden van veehouderijen Floor Borlée, Joris IJzermans, Christel van Dijk, Dick Heederik, Lidwien Smit Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS), Universiteit
Nadere informatieinhoud 1. Wat? 2. Waar? 3. Waarom? 4. Hoe?
Biologische agentia inhoud 1. Wat? 2. Waar? 3. Waarom? 4. Hoe? 2 3 Wat? De definitie Biologische agentia: (art. 3.) 1 "biologische agentia": micro-organismen, met inbegrip van die welke genetisch zijn
Nadere informatieMilieu en Gezondheid in Genk-Zuid. Dirk Wildemeersch Vlaamse Gezondheidsinspectie
Milieu en Gezondheid in Genk-Zuid Dirk Wildemeersch Vlaamse Gezondheidsinspectie Inhoud Probleemstelling Giftigheid Algemeen Specifiek voor de verhoogd gemeten stoffen Richtwaarden en normen versus Genk
Nadere informatieOnderdeel Wijziging Pagina nieuwe versie 2018 Tekstuele wijzigingen
Overzicht aanpassingen arbocatalogus Besloten ruimten sector waterschappen versie 1 Onderdeel Wijziging Pagina nieuwe versie 1 Algemeen Tekstuele wijzigingen Onderhoudmonteur! Onderhoudsmonteur Meetbevoegde!
Nadere informatieGezondheidsrisico s voor omwonenden van intensieve veehouderijen. Prof Dr Dick Heederik Institute for Risk Assessment Sciences Universiteit Utrecht
Gezondheidsrisico s voor omwonenden van intensieve veehouderijen Prof Dr Dick Heederik Institute for Risk Assessment Sciences Universiteit Utrecht MER bijeenkomst Utrecht 2013 Gezondheidsrisico s en effecten
Nadere informatieKlinische Arbeidsgeneeskunde: longaandoeningen
NVVA 16 april 2008 Klinische Arbeidsgeneeskunde: longaandoeningen Dr. Jos Rooyackers Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen www.nkal.nl Divisie Hart & Longen UMCU IRAS/UU Klinische arbeidsgeneeskunde
Nadere informatieNederlandse samenvatting
147 Nederlands samenvatting Wat is COPD? Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is een ziekte waarbij er een blijvende vernauwing van de luchtwegen in de long optreedt, die voornamelijk veroorzaakt
Nadere informatieBRAND EN ROOK Veelgestelde vragen en antwoorden
BRAND EN ROOK Veelgestelde vragen en antwoorden 1. Tijdens een brand Brand in mijn buurt. Wat moet ik doen? Waait de rook uw kant op? Blijf uit de rook! In rook zitten altijd gevaarlijke stoffen. Sluit
Nadere informatieI J s s e I I a n d V iiidatum
I J s s e I I a n d V iiidatum kenmerk doorkiesnummer onderwerp ` ' z _.ï.....-,..
Nadere informatieClaim! Amerikaanse toestanden
Claim! Amerikaanse toestanden Perspectief van de arbeidshygiënist Deventer, 25 april 2012 Rob Snippe, gecertificeerd arbeidshygiënist Arbeidshygiëne Arbeidshygiëne is de toegepaste wetenschap, welke zich
Nadere informatie