Vlinderpakket Middenbouw

Transcriptie

1 Vlinderpakket Middenbouw 1

2 Inhoudsopgave Algemene informatie p. 3 Achtergrondinformatie p. 5 Verzorgingsinstructies p. 7 Lessuggesties p. 9 Werkbladen p. 11 Colofon Het vlinders in de klas project en bijbehorend lesmateriaal is ontwikkeld door de vlinderstichting. Deze lesbrief is gemaakt door Anje Groen en Pyke Kroes onder verantwoordelijkheid van Mar en Klif. Het levend materiaalpakket vlinders wordt georganiseerd door Mar en Klif en aan het onderwijs aangeboden via Groen Doen ( De lesbrief vlinderpakket is door scholen te gebruiken bij het vlinderpakket dat wordt geleverd door Mar en Klif. Wanneer iemand (delen van) de lesbrief voor andere doeleinden wil gebruiken, dan stellen wij het op prijs als wij daarvan op de hoogte worden gesteld en dat deze lesbrief als bron wordt vermeld. 2

3 Algemene informatie Inleiding In de lente en de zomer is er buiten van alles te zien en te ontdekken. Vlinders komen in Zuidwest Fryslân gelukkig nog veel voor. Vlinders zijn mooi, ze geven een zomers vrij en vrolijk gevoel. De natuur moet je ervaren en daarom dit vlinderpakket met eitjes, rupsen en poppen van het Groot Koolwitje, voor in de klas. Doordat de kinderen zelf de dieren verzorgen maken ze mee hoe uit een piepklein eitje een rups kruipt. Een rups die niks anders doet dan eten, om uiteindelijk te veranderen in een pop waaruit op een dag een mooie vlinder te voorschijn komt. De vlinder die ze zelf weer de vrijheid geven. Veel plezier bij dit project! Doel van het vlinderpakket Het doel van het vlinderpakket is: dat leerlingen beleeft hoe een vlinder leeft, hoe een vlinder eet, en hoe een vlinder zicht voorplant. dat leerlingen zien hoe de gedaantewisseling van eitje tot vlinder verloopt. dat leerlingen ervaring opdoen met het zorgen voor dieren. Werken met deze lesbrief De bedoeling van deze lesbrief is dat het aanzet geeft om met het thema vlinders in de klas te starten en het verder uit te werken. Al werkend komen er vanzelf nieuwe ideeën. Met deze ideeën kan dit project uitgebreid worden. Door deze lesbrief in een map te stoppen is het makkelijk aan te vullen met eigen ideeën en informatie. Wat is er geregeld? Mar en klif bestelt het vlinderpakket bij de vlinderstichting en brengt dit pakket samen met een vlinderkweekkooi op school. Voorbereiding door de leerkracht Materiaal regelen voor het verzorgen van de rupsen en vlinders (onbespoten kool, zacht penseel en lepel, keukenpapier). Dit moet al klaar staan wanneer het pakket gebracht wordt. Direct na ontvangst van het vlinderpakket moeten de rupsen en eitjes uit het petrischaaltje in de vlinderkweekkooi gelegd worden en de rupsen gevoerd worden met kool. Dit kan beslist niet wachten! Doorlezen lesbrief Werkbladen kopiëren Materiaal voor de lessen regelen. Vragen? Voor vragen over dit project kunt u bellen met Mar en Klif, tel: of een sturen naar: info@marenklif.nl 3

4 Symbolen Naar buiten Onderzoek Kring Knutselen Werkblad Muziek en expressie Beweging Verzorging 4

5 Achtergrond informatie Insect Een vlinder is een insect. Binnen het dierenrijk zijn insecten verreweg de grootste dierengroep. Insecten hebben allemaal ongeveer dezelfde bouw. Hun lijf bestaat uit een kop, borststuk en een achterlijf. Insecten hebben zes poten. Er zijn ongeveer een miljoen verschillende insecten soorten op de aarde. Van die miljoen soorten zijn er ongeveer soorten vlinders. Ei Het leven van een vlinder begint als een eitje. Zo n eitje wordt door een bevrucht vrouwtje op een plant gelegd. Dit is niet een willekeurige plant, deze plant wordt door de vlinder zorgvuldig uitgekozen. Het eitje wordt namelijk gelegd op een plant die een rups lekker vindt. Die plant wordt dan de waardplant genoemd. Lang niet alle planten komen in aanmerking om waardplant te worden, want de meeste rupsen zijn kieskeurige eters. Sommige rupsensoorten lusten zelfs maar één of enkele plantensoorten. De dagpauwoog bijvoorbeeld, lust alleen maar brandnetels. Het koolwitje eet het liefste kool. Eitjes van vlinders zijn er in verschillende soorten, maten en kleuren. Rups Zodra de rupsen uit de eitjes gekropen zijn op de waardplant beginnen ze te eten. Rupsen hebben grote kaken zodat ze veel kunnen eten. Wanneer een rups eet kan je de kaken zien met het blote oog. Doordat ze zoveel eten groeien de rupsen snel. Hun huid groeit niet mee, en na verloop van tijd barsten ze letterlijk uit hun vel. Onder hun oude huid zit al nieuwe huid. De nieuwe huid is groter. Dit vervellen doen rupsen vier tot zes keer in hun leven. Rups Een rups verpopt wanneer die groot genoeg is. Dit verpoppen gebeurt bij dagvlinders met de laatste vervelling. De oude huid gaat er af en onder die oude huid komt de pop te voorschijn. Er zijn een paar soorten die een cocon spinnen. In die pop verandert de rups in een vlinder. Een paar dagen voordat de pop uit komt kan je de gekleurde vleugels van de vlinder al zien door de huid van de pop heen. Wanneer de vlinder uit de pop kruipt zijn de vleugels van de vlinder nog nat. Voordat de vlinder kan vliegen moeten de vleugels eerst drogen en vol bloed gepompt worden. Vlinder Vlinders eten vooral nectar. Met een lange holle roltong zuigen ze dit stroperige spul uit bloemen. Bloemen die nectar hebben worden nectarplanten genoemd. Eten is niet het belangrijkste doel van de vlinder, in tegenstelling tot de rups. Het belangrijkste bij vlinders is voortplanting. Mannetjes en vrouwtjes vlinders zoeken elkaar op en paren. Vervolgens zoekt het vrouwtje ergens een plekje om hun eitjes neer te leggen, en dan begint de cyclus weer van voor af aan. 5

6 Tips Voor meer informatie kunnen de volgende websites gebruikt worden: Website waar onder andere het koolwitjes in de klas project op te vinden is. Dé bron van informatie over alle dagvlinders en veel nachtvlinders in Nederland. Website met veel informatie over de biologie van dag- en nachtvlinders. Informatie over de kleuren van vlinders. Informatie over de levenscyclus van vlinders. Ervaringen met nachtvlinders uit Opsterland met veel leuke nachtvlinderweetjes. 6

7 Verzorgingsinstructies Eitjes, rupsen poppen en vlinders hebben allemaal hun eigen verzorging nodig. Hieronder staat precies wat er in welk stadium moet gebeuren qua verzorging. In een klas waar het ongeveer 20 C gaat de ontwikkeling van het koolwitje ongeveer zoals in onderstaand schema. ei 6 dagen rups 19 dagen pop 13 dagen vlinder Nodig Rups / pop / vlinder kweekbak (vlinderkweekkooi) Rups / pop / vlinder pakket Koolbladeren Penseel en een lepel Dekseltje Keukenpapier Takje Schaaltje suikerwater Evt vaasje bloemen Voorbereiding Leg keukenpapier onder in de vlinderkweekkooi. Zo is het straks makkelijk te verschonen. Zorg dat er koolblaadjes liggen, dan hebben de rupsen straks te eten. Zet een takje in de kooi. De net uitgekomen vlinders kunnen langs omhoog klimmen om hun vleugels te drogen. Verzorging van de eitjes De eitjes zitten in het petrischaaltje samen met de poppen. Het is een kluitje gele bolletjes op een stukje koolblad. Leg dit koolblad met de eitjes naar boven op een vers koolblad. De rupsen die uit de eitjes kruipen kunnen dan meteen aan het verse voedsel beginnen. Net uitgekomen rupsjes zijn zo klein dat ze met het blote oog bijna niet te zien zijn. Het lijkt alsof er wat vuil op het blad zit. Voordat de rupsen aan het blad beginnen te eten, eten ze eerst hun eigen eitje op. Wanneer de eitjes verdwenen zijn, zijn de rupsjes waarschijnlijk uitgekomen. Verzorging van de rupsen De rupsen uit het pakketje moeten voorzichtig op een koolblad gezet worden. Dat kan het beste door ze met een penseel op een lepel te schuiven. Met de vingers oppakken is schadelijk voor rupsen. Je kunt ook de oude blaadjes met de rupsen naast de nieuwe koolblaadjes leggen. Dan lopen de rupsen vanzelf naar het nieuwe blad. Vooral voor kleine rupsjes is dit de gemakkelijkste manier. 7

8 Verzorging van de poppen De poppen uit het pakket kun je in de vlinderkweekkooi leggen. Dat kan bijvoorbeeld op een dekseltje, waarin een stukje keukenpapier ligt. Zet een takje in het dekseltje, tegen de rand van de vlinderkweekkooi omhoog. De vlinders die uit de pop komen, hebben nog natte en opgevouwen vleugels. Ze moeten langs het takje omhoog kunnen kruipen om hun vleugels op te pompen en te laten drogen. Verzorging van de vlinders De vlinders die uitkomen, kunnen direct vrijgelaten worden. Een vlinder met dichtgeklapte vleugels kan voorzichtig worden opgepakt door de vleugels licht tussen wijs- en middelvinger te klemmen. Er blijven altijd wat schubben aan je vingers zitten en nieuwe schubben groeien niet meer aan. Het is daarom is het beste om de vlinders zo weinig mogelijk op te pakken. De vlinders kunnen ook in de vlinderkweekkooi blijven tot ze eitjes hebben gelegd. De bak moet dan niet te klein zijn: vlinders moeten de ruimte hebben om te vliegen. Zet een schaaltje suikerwater in de kooi. De vlinders kunnen dan met hun roltong het suikerwater uit het sponsje zuigen. De eerste dagen hebben de vlinders vaak nog geen honger, omdat ze als rups al zoveel blaadjes hebben gegeten. Na een paar dagen leggen de vlinders eitjes en dan begint de hele cyclus opnieuw. Schoonmaken Tijdens het project moet de vlinderkweekkooi om de dag goed schoongemaakt worden, om ziektes te voorkomen. Er mag geen schoonmaakmiddel voor gebruikt worden, want daar gaan rupsen en vlinders dood aan. Een vochtig doekje is genoeg. De ronde donkergroene korrels zijn poepjes van de rupsen (geen eitjes) en moeten worden verwijderd. Door onderin de vlinderkweekkooi keukenpapier te leggen, kunt u dit makkelijk doen. Losse bladeren moeten dagelijks vervangen worden. De bak mag nooit in de volle zon staan: daar kunnen de dieren niet tegen. Na gebruik Na gebruik moet de vlinderkweekkooi goed uitgewassen worden. Daarvoor kan een sopje gemaakt worden van 40 graden en een textielwasmiddel. Daarna flink uitspoelen met b.v. een douchekop. Na het wassen de vlinderkweekkooi opklappen. Duw daarvoor eerst de voorkant tegen de onderzijde van de achterkant. De kooi zal nu plat zijn. Maak nu met beide handen een tegenovergestelde beweging zodat er een 8 ontstaat. Breng de lussen in elkaar en gebruik de elastische band om het pakketje bij elkaar te houden. 8

9 Lessuggesties Lessuggestie 1: Vlinders in de klas Nodig: Vlinderkweekkooi met eitjes, rupsen, poppen en/of vlinders Werkwijze: Een vlinderkweekkooi trekt de aandacht. Zorg dat er elke dag even tijd is om met de kinderen naar de eitjes, rupsen, poppen en vlinders te kijken. Zijn er al eitjes uitgekomen? Hebben de rupsen veel gegeten en gepoept? Zijn er rupsen verveld of verpopt? Veranderen de kleuren van de pop al? Dit kan bijvoorbeeld in groepjes of individueel bij binnenkomst. Daarna kan gezamenlijk worden besproken wat ze hebben gezien. Lessuggestie 2: Rupsen observeren Nodig: Tekenspullen Kweekbak met eitjes, rupsen, poppen en/of vlinders Een aantal potjes of bakjes Eventueel vergrootglas of binoculair Voor de docent: werkblad 1 Anatomie. Werkblad 2: Mijn rupsenstrip Werkwijze: Geef elk groepje een bakje met rupsen op een koolblaadje. Laat de kinderen de dieren rustig bekijken, liefst met vergrootglas of binoculair. Laat ze goed kijken naar de kop (kaken), de poten (echte poten, neppoten en na-schuiver), de segmenten, hoe de rups loopt en hoe hij eet. Grote rupsen mogen ze voorzichtig over hun hand laten lopen. Eventueel kan ook een groepje naar de eitjes, de poppen en/of de vlinders in de kooi kijken. Vooral eitjes en kleine rupsjes moeten wel heel voorzichtig worden behandeld! Als ze uitgekeken zijn kunnen ze een tekening maken van de rupsen.de kinderen kunnen er ook een stripje van maken. Gebruik hierbij werkblad 2 Mijn rupsenstrip. Lessuggestie 3: De vlinderkweekkooi verzorgen Nodig: Vlinderkweekkooi, Verzorgingsinstructie Werkwijze: Elke dag heeft een groepje de zorg voor de vlinderkweekkooi. Bij de verzorgingsinstructie kunnen de leerlingen zien wat ze moeten doen. Sommige leerlingen zullen nog wel geholpen moeten worden, anderen kunnen het zelfstandig uitvoeren. Doe dan wel de eerste keer voor hoe de kweek verzorgd moet worden. In een kweek-logboek kunnen de kinderen bijhouden wat ze hebben gedaan en wat er in het vlinderhotel veranderd is. Ze kunnen tellen hoeveel rupsen er zijn en tekenen waar ze zitten etc. 9

10 Lessuggestie 4: Ei, rups, pop, vlinder: wie kan wat? Nodig: Werkblad 3 Wie kan wat?, Kweekbak met eitjes, rupsen, poppen en/of vlinders Werkwijze: Laat de leerlingen in de vlinderkweekkooi goed kijken naar de verschillen en overeenkomsten tussen ei, rups, pop en vlinder. Laat ze vervolgens op het werkblad aangeven wat voor elk stadium van toepassing is. Lessuggestie 5: Wat eet de rups? Nodig: Vlinderkweekkooi met eitjes, rupsen, poppen en/of vlinders; Potjes of bakjes, Stukjes vitrage en elastiekjes; Bladeren van verschillende planten (bijvoorbeeld gras, brandnetel en kool, of verschillende soorten kool. Let wel op: het voedsel moet onbespoten zijn!) Werkwijze: Geef elk groepje een bakje met een rups en een paar verschillende blaadjes. Dek de bakjes af met de vitrage en elastiekjes. De leerlingen kunnen ook zelf blaadjes van planten meenemen. Laat de leerlingen kijken waar de rups van eet. Deze proef kan ook worden gedaan met verschillende soorten kool (rode kool, spruitjes, boerenkool, witte kool, etc.). Welke soort kool vinden de rupsen het lekkerst? Lessuggestie 6: Groeien en vervellen Nodig: Werkblad 4 Groeien en vervellen, Kweekbak rupsen. Werkwijze: Laat de leerlingen twee keer per week steeds dezelfde rups opmeten. Ze kunnen hun rups ook in een apart potje opkweken. Op het werkblad kunnen ze bijhouden hoe hard de rups groeit en hoe vaak hij vervelt. Lessuggestie 7: De metamorfose Nodig: Werkblad 5: Metamorfose Werkwijze: Vlinders hebben een metamorfose ondergaan. Dat betekend dat jonge beesten er anders uitzien dan volwassen beesten. Wat weten de leerlingen daar al van? Kennen zij de cyclus van ei naar vlinder? Misschien hebben ze het al zien gebeuren in de vlinderkweekkooi. Als verwerking kan werkblad 5 ingevuld worden. Ze de woorden op de goede plaats in de levenscyclus van de vlinder. Lessuggestie 8: Vlindkleur Nodig: Werkblad 6: Vlindkleur Kleurpotloden Werkwijze: Verdeel de klas in tweetallen. De één verteld welke kleur de onderdelen van de vlinder moet krijgen, de ander volgt de aanwijzingen op. Probeer om het uit te leggen zonder aanwijzen. Klaar? Dan andersom. Tip: Deze les kan ook in het Fries gedaan worden. 10

11 Werkblad 1: Anatomie 11

12 Werkblad 2: Mijn rupsenstrip 12

13 Werkblad 3: Wie kan wat? Kijk in de kweekbak naar de verschillen tussen ei, rups, pop en vlinder Vul in de hokjes ja of nee in. ei rups pop vlinder Leeft hij Kan hij eten? Kan hij lopen Kan hij vliegen 13

14 Werkblad 4: Groeien en vervellen Meet met een liniaal twee keer in de week de lengte van de rups Zet iedere keer een streepje dat net zo lang is als de rups, bijvoorbeeld: Dag 1: 2 cm Dag 2: 2,3 cm Zet de streepjes netjes onder elkaar. Geef aan wanneer de rups verveld is. datum Lengte in cm Lengte streepje Verveld ja/nee Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Dag 5 Dag 6 Dag 7 Dag 8 Hoeveel is de rups in totaal gegroeid? cm Hoevaak is de rups verveld? keer Waarom denk je dat rupsen vervellen? 14

15 Werkblad 5: Metamorfose Zet de woorden op de goede plaats in de metamorfose. Vlinder - ei - rups - paren - verpoppen - pop 15

16 Werkblad 6: Vlindkleur 16