Lesbrief Vlinderkleuren

Transcriptie

1 Lesbrief Vlinderkleuren Doelgroep: Groep 5 t/m 8 Lesduur: ± 45 minuten Leerstofgebied: Wereldoriëntatie, Kunstzinnige oriëntatie Werkvorm: Tweetallen Doel van de opdracht: Het kennismaken met een aantal vlindersoorten in de eigen omgeving Het leren onderscheiden van dag- en nachtvlinders Het goed kijken naar vormen en kleuren van vlinders Het ontdekken wat de functies zijn van de verschillende vlinderkleuren Het zelf ontwerpen van een vlinder Vereiste voorkennis: Geen Materiaal: Kleurpotloden Schaar Lijm A4 papier Smartboard Downloads: Werkblad, Knipblad, Ontwerpblad Websites: Les in het kort Vlinders hebben vleugels met felle tinten, schutkleuren of bijzondere patronen. Wat is de functie van al deze kleurenpracht? Leerlingen bekijken een aantal Nederlandse vlindersoorten. Ze zoeken de verschillen tussen dag- en nachtvlinders en bestuderen hun kleuren en vormen. Daarna ontwerpen we zelf een perfect uitgeruste vlinder! Voorbereiding les Print voor elke leerling het Werkblad Vlinderkleuren uit. Print voor elk tweetal leerlingen het Knipblad Vlinderkleuren uit. Print voor elk tweetal het Ontwerpblad Vlinderkleuren uit. Zorg voor voldoende materialen. Per tweetal: schaar, lijm, kleurpotloden, twee vellen A3 papier. Verdeel de klas in tweetallen.

2 Introductie Vertel de klas dat jullie het gaan hebben over vlinders in Nederland. In Nederland leven ongeveer 2000 soorten vlinders. De meeste soorten zijn piepklein. Die noemen we microvlinders. Wij gaan het alleen hebben over de grote vlinders. Alle vlinders zijn in te delen in twee groepen: dagvlinders en nachtvlinders. Vragen om te stellen: Wie heeft er wel eens een vlinder in de tuin gezien? Of een rups? Wat eten vlinders? (De meeste vlinders houden van zoet. Ze zuigen met hun zuigsnuitje nectar uit bloemen. In nectar zit veel suiker. Sommige vlinders houden van sap uit (rottend) fruit. En er zijn ook vlinders die sap uit poep of vlees van dode dieren drinken.) Hebben vlinders ook vijanden? (Ja, vooral vogels, vleermuizen en spinnen.) Wat zou het verschil zijn tussen een dagvlinder en een nachtvlinder? (Dagvlinders vliegen en eten overdag en slapen s nachts. De meeste nachtvlinders gaan juist s nachts op pad om te eten. Ze slapen overdag. Maar er zijn ook enkele nachtvlinders die overdag vliegen.) Zou je het verschil tussen een dagvlinder en een nachtvlinder kunnen zien? (Ja, dagvlinders zijn vaak mooi gekleurd en nachtvlinders hebben vaker een bruine schutkleur. Ook hier zijn weer talloze uitzonderingen.) Waarom hebben nachtvlinders eigenlijk vaak een schutkleur? (Als ze overdag slapen kunnen ze geen vijanden aan zien komen en wegvliegen. We gaan straks kijken of jullie het verschil kunnen zien, maar eerst gaan jullie heel goed naar alle vlinders kijken en een paar vragen beantwoorden.) Opdracht Werkblad Leerlingen vullen zelfstandig de vragen in op het werkblad. Het zijn acht vragen. Vraag 7 is een knip-opdracht. Het kan handig zijn om de leerlingen eerst vraag 1 t/m 6 te laten maken en het dan direct na te bespreken. Hierna maakt iedereen tegelijk vraag 7. Antwoorden en uitleg staan in de Bijlagen van deze lesbrief. Poster Leerlingen plakken de vlinders op A4 papier. De dagvlinders komen bij elkaar op een vel en de nachtvlinders komen bij elkaar op een vel. Zo raken ze niet kwijt en kunnen leerlingen de groepen goed vergelijken. In elk tweetal maakt de ene leerling een blad van de dagvlinders en de andere leerling een blad van de nachtvlinders. Laat ze er ook een titel boven schrijven, bijvoorbeeld: Dagvlinders van Nederland. Tip: U kunt er ook voor kiezen de leerlingen een mooie poster (A3 formaat) van de vlinders te laten maken met tekst over de vlinders en/of versiering van de achtergrond. Vlinder ontwerpen

3 Nu ontwerpen leerlingen zelf een vlinder. Een vlinder die zichzelf uitstekend kan redden in de natuur. Hij zal nooit opgegeten worden door een vogel, omdat hij een perfect camouflage- of afschrikpatroon heeft! Leerlingen geven hun vlinder ook een naam. Laat ze al hun fantasie gebruiken. Als enige regel geldt: alles mag, als je het maar goed kunt uitleggen. Beloon creativiteit. Denk eraan dat camouflage op vele manieren mogelijk is! En dat een afschrikpatroon vooral vogels moet afschrikken (en geen mensen). Afsluiting Bekijk samen het filmpje (3:47 min) Vlinders van Nederland Deel 6: 30 Nachtvlinders op Youtube. In het filmpje zijn vele soorten Nederlandse nachtvlinders te zien. Ook is te zien hoe je nachtvlinders met een sterke lamp en een wit laken s nachts kunt lokken. Bijlagen Antwoorden Werkblad 1. Eigen inzicht 2. Eigen inzicht 3. Een vlinder kan zich verstoppen door: Een schutkleur of camouflagekleur. De vlinder lijkt op zijn omgeving waardoor hij niet opvalt. Een beschut plekje te zoeken, bijvoorbeeld in schuren, schuttingen, begroeid hekwerk, muurtjes of hagen. Heel klein te zijn. 4. Een vlinder kan een vogel laten schrikken door: Opvallende kleuren kunnen dienen als waarschuwing. Rood en zwart-geel zijn waarschuwingskleuren. Roofdieren leren giftige of oneetbare prooien met deze kleuren te vermijden. Afschrikkleuren of patronen op de achtervleugels. Sommige nachtvlinders (rood weeskind, pauwoogpijlstaart) hebben felle kleuren op de achtervleugels. Deze worden overdag bedekt door de voorvleugels met schutkleur. Wordt de vlinder ondanks zijn schutkleur toch ontdekt, dan toont hij plotseling zijn achtervleugels waardoor de vogel schrikt. Afschrikpatronen. De ronde vormen op de vleugels lijken op grote ogen. Ter info: Vlinders hebben meer manieren om aan vijanden te ontkomen. Wegvliegen. Nachtvlinders laten zich pardoes uit de lucht vallen als ze de ultrasone geluiden van een vleermuis horen. Sommige vlinders zijn giftig, zoals de sint-jacobsvlinder. Deze vlinder leeft op het giftige jakobskruiskruid. De rups van de sint-jacobsvlinder eet van de plant. De gifstoffen worden opgeslagen zijn lichaam. Daardoor is de rups ook giftig en dat

4 laat hij zien met zijn geel-zwarte waarschuwingskleuren. Als de rups in een vlinder verandert is deze ook giftig. De vlinder laat dat met de zwart-rode kleuren weten. 5. Drie soorten voelsprieten op het knipblad zijn: Draadvormige voelspriet met glad uiteinde. Voelspriet met knopje aan het uiteinde. Geveerde voelspriet met haren (lieveling). 6. Drie hier zichtbaar verschillende manieren waarop vlinders hun vleugels vouwen zijn: Vleugels wijd gespreid opzij. Vleugels plat over het lijf gevouwen. Vleugels omhoog gevouwen (citroenvlinder). 7. Eigen inzicht leerlingen. Laat ze eerst zelf uitleggen waarom ze deze indeling gemaakt hebben. Bespreek het met de hele klas. Wie denkt hetzelfde? Wie dacht iets anders? Beloon hun argumentatie. Het gaat niet om goed of fout, maar om het redeneren. Hierna geeft u het goede onderstaande antwoord: De belangrijkste verschillen tussen dag- en nachtvlinders zitten in de lichaamsbouw. Vaak, maar niet altijd zie je het ook aan de kleur. Dagvlinders: Voelsprieten eindigen altijd in een knopje. Vleugels staan meestal omhoog als de vlinder in rust is, vlak tegen elkaar aan geklapt. Meestal felle kleuren. Nachtvlinders: Voelsprieten eindigen niet in een knopje. Nachtvlinders hebben draadvormige of geveerde antennen. De voelsprieten van nachtvlinders zijn aangepast om ook in het donker voedsel of een partner te vinden. Ze gebruiken de voelsprieten als neus. Bij sommige soorten hebben de mannetjes extreem grote sprieten, waarmee ze een vrouwtje al op kilometers afstand kunnen ruiken. Vleugels zijn plat over het lijf gevouwen als de vlinder in rust is. Veel nachtvlinders hebben een camouflagepatroon zodat ze overdag niet opvallen als ze op een boom zitten te rusten. Er zijn een paar soorten nachtvlinders die overdag vliegen en wel erg opvallend zijn. De sint-jacobsvlinder is bijvoorbeeld rood met zwart, maar behoort tot de nachtvlinder Zelf vlinders kijken Vlinders kijken doe je met mooi weer. Als er niet te harde wind staat, het lekker warm is en het zonnetje een beetje schijnt. In maart zie je al soorten die als vlinder hebben overwinterd zoals dagpauwoog, citroenvlinder, gehakkelde aurelia en kleine vos. Juni is meestal een slechte vlindermaand omdat de meeste soorten dan eitje, rups of pop zijn. In juli en augustus vliegen er juist heel veel verschillende soorten. In september en oktober zijn er al soorten uitgevlogen maar op zonnige herfstdagen zijn de 'laatvliegers' zoals de atalanta vaak in grote aantallen te zien. Alles

5 bij elkaar heb je de grootste kans om veel vlinders te zien in de perioden half mei tot eind mei en van begin juli tot half september. Bron: Aansluiting kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek 40 Leerlingen leren in de omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 Leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Kunstzinnige oriëntatie 54 De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. Links naar interessante websites