DrechtstedenEnergieneutraal2050, Samenwerkingsagenda2018

Transcriptie

1 1 DrechtstedenEnergieneutraal2050, Samenwerkingsagenda2018 DynamischwerkdocumentvoordeuitwerkingvandeEnergiestrategie (27januari2018) Inleiding Vooruligtdesamenwerkingsagenda2018,Drechtstedenenergieneutraal.Ditisdeuitvoeringsagendavoor 2018vandeSamenwerkingsovereenkomstDrechtstedenEnergieneutraal.DeSamenwerkingsagenda2018 iseendynamischwerkdocument. IndeDrechtstedenbundelenwedekrachtenvanoverheden,bedrijfsleven,inwoners,maatschappelijke instellingenenonderwijs,omtekomentoteenenergieneutraleregio. Leeswijzer Inhoofdstuk1vindudeagendalijnen.Daarinstaatsamengevatwatwewillenbereiken,watweinbrengen,wie waarvantrekkeris,enwiewaaraanmeehelpen. Inhoofdstuk2zijndeagendalijnennaderbeschrevenindesamenwerkingsprojecten.

2 2 Inhoud 1Agendalijnen Algemeen Uitfaserenvanaardgas Energiebesparing Afgaanvanbenzine,dieselenstookolie Duurzaamopwekken...9 2Samenwerkingsprojecten Algemeen Organisatie Ontwikkelinggezamenlijkecommunicatiestrategie Uitfaserenvanaardgas UitwerkenvoorstelsamenwerkingDrechtstedenVanAardgasLos Warmtetransitieplan Gaslozenieuwbouw Onderwijs-entrainingsprogramma'sbedrijfsleven Energiebesparing PlanWoningcorporatiesenergieneutralewoningvoorraad ParticulierenenVVE's ParticulierenenVVE's ParticulierenenVVE's Wetmilieubeheer Wetmilieubeheer OndersteuningMKB OndersteuningMKB OndersteuningMKB Afgaanvanbenzine,dieselenstookolie Versnellinginfrastructuurzero-emissievervoer Duurzaamopwekken Zonneoffensief Visieduurzameenergie Eigenorganisatie Borgingenergietransitieindeeigenorganisatie...40

3 3 1Agendalijnen Indeonderstaandeagendalijnenissamengevatwatwewillenbereiken,watdegezamenlijkeinkomstenenuitgavenzijn,wiewaarvantrekkeris,enwiewaaraan meehelpen.dezeagendalijnenzijninhoofdstuk2verderuitgewerktindesamenwerkingsprojecten.denummersbijdezeagendalijnenverwijzennaardebetreffende paragrafeninhoofdstuk2. DezeSamenwerkingsagendaisdeuitvoeringsagendavoor2018vandeSamenwerkingsovereenkomstDrechtstedenEnergieneutraal.DeSamenwerkingsovereenkomstkan wordengezienalseenconvenanttussenpartijen,zonderjuridische-,maarmeteenduidelijkmorelestatus.inhetverlengdedaarvanisdesamenwerkingsagendaeen structuurwaarbinnenpartijensamenzakenuitwerkenenoppakken.dedirectesturing,bevoegdheidenbesluitvormingligtbijdemeestesamenwerkingsprojectenbijde organisatieszelf.derolvandeprogrammaraadendee-teamsisdaarbijverbindend.uitzonderingdaaropvormendeuitgavendiewordengedaanvanuitdegezamenlijke contributie (bijorganisatieencommunicatie)endiewordengedaanvanuitbijdragenvanpartijen (bijuitwerkenvoorstelsamenwerking Drechtstedenvanaardgaslos). Waarnodigwordenvoorstellenuitgewerktmeteenmeerintensievesamenwerkingwaarvoorapartebindendeovereenkomstenzullenwordengesloten,zoalsbij Drechtstedenvanaardgaslos.

4 4 1.1Algemeen Trekker Resultaten 2.1.1Organisatie 2.1.2Communicatiestrategie 2.6.1Borgingineigenorganisatie Programmaraad (metonafhankelijke WerkgroeptrekkervanuitOpenbaar Allepartijen voorzitter) lichaamdrechtsteden,t.b.v.de Programmaraad - Jaarlijksesamenwerkingsagenda - Monitoring - Opstellengezamenlijke communicatiestrategie - Ontwikkelinggemeenschappelijkelijnin tekstenbeeld - Startuitvoering - Benutteneigencommunicatiekanalen - OntwikkellijnenEnergiestrategiezijn integraalonderdeelvaneigenbeleiden projecten - Benutgebouwen,civielekunstwerken enkavelsvooropwekkingduurzame energie - Planenergieneutraalmakeneigen gebouwenenwagenpark - Eigennieuwbouwgasloos Cashnetwerksamenwerking In: ,- (contributie 2.500,- /Partij) Uit: communicatiemiddelen Uit: voorzitter Uit: monitoring Uit: 5.000netwerkbijeenkomsten Eigeninzet +externekosten Deelnameaandenetwerksamenwerking Burgerinitiatieven S (Samenwerken) S T (Trekker) Duurzaamheidsfabriek S S T EconomicDevelopmentBoard S S T EnergieCoöperatieDordrecht S S T Gemeenten S S T Greenhome S S T HVC S S T Huurdersraden S S T OmgevingsdienstZHZ S S T OpenbaarlichaamDrechtsteden S,F (Faciliteren) S,F T ProvincieZuid-Holland S S T Rabobank S S T StedinNetbeheer S S T Waterschappen S S T WerkgeversDrechtsteden S S T Woningstichtingen S S T

5 5 1.2Uitfaserenvanaardgas Trekker Resultaten Ontwikkelactiviteiten warmtenet Drechtsteden Warmtetransitieregisseur - Samenbrengenvan partijenrond businesscases warmtenetin Sliedrecht, Papendrecht, Zwijndrechten Hendrik-Ido-Ambacht 2.2.2Opstellen voorstelsamenwerking DrechtstedenVan AardgasLos N.t.b. - Opstellenvoorstel samenwerking DrechtstedenVan AardgasLos - Subsidiescanen indienkansrijk subsidieaanvraag warmtetransitieplan Warmtetransitieplan Warmtetransitieregisseur - Aanpakopstellen Warmtetransitieplan 2.2.4Gasloze nieuwbouw Gemeenten - Gesprekkenmet ontwikkelaarsvan lopendeprojecten - Aanbestedinggasloos - Beleid/bestemmings plannengasloze nieuwbouw (na wetswijziging) 2.2.5Onderwijsen trainingsprogramma's bedrijfsleven Duurzaamheidsfabriek/ DaVinciCollege - Opstellenmeerjarenprogramma Eigeninzet +externekosten Burgerinitiatieven B (Betrokken) Duurzaamheidsfabriek B EconomicDevelopmentBoard B EnergieCoöperatieDordrecht Gemeenten S (Samenwerken) 100uur /g S T (Trekker) Greenhome B HVC S 0,5fte S S Huurdersraden B OmgevingsdienstZHZ B B B S B OpenbaarlichaamDrechtsteden S S ProvincieZuid-Holland S 0,1fte S S S Rabobank B StedinNetbeheer S 0,5fte S S Waterschappen WerkgeversDrechtsteden B Woningstichtingen S 75uur /ws S Partners E-Laad

6 6 1.3Energiebesparing Huurwoningen planenergieneutrale woningvoorraad 2.3.2Particulieren envve's organisatiemet revolverendfonds Trekker Woningstichtingen EnergieCoöperatie Dordrecht Resultaten - Plan energieneutraal maken woningvoorraad - Verkenning haalbaarheid doorontwikkeling ECDnaarDrechtsteden,t.b.v. transitieklaar makenwoningen (medio2018) 2.3.3Particulieren envve's wijkaanpak Warmtetransitieregisseur (voorbereiding) Gemeentenen Greenhome (uitvoering) - Selecterenen voorbereiden7 pilots wijkgerichte aanpak - Startuitvoeren pilotswijkgerichteaanpak 2.3.4Particulieren envve's besparingsconcepten N.t.b. - Verkenning besparingsconcepten, financieringen organisatie 2.3.5en2.3.6 WetMilieubeheer alsbasis Omgevingsdienst (handhaving) - Intensiveren handhavingin werkprogramma Verklaringt.b.v. kredietverstrekking 2.3.7,2.3.8en2.3.9 Ondersteuning MKB1,2,3 Drechtsteden Regionaalteam MKB-stimulering - Voorstel verbredingmkb- Katalysatorfonds - VoorstelMKBinnovatiefonds enmkbloket voorinnovaties - VoorstelMKBduurzaamheidsfonds Eigeninzet +externekosten Burgerinitiatieven S (Samenwerken) S Duurzaamheidsfabriek S EconomicDevelopment Board EnergieCoöperatie T (Trekker) S Dordrecht Gemeenten B (Betrokken) S T S S S Greenhome S T S HVC B Huurdersraden OmgevingsdienstZHZ B B B T B

7 7 Openbaarlichaam B T Drechtsteden ProvincieZuid-Holland B S S S Rabobank S B S B S StedinNetbeheer B Waterschappen WerkgeversDrechtsteden Woningstichtingen T (Trekker) Partners - Bouwend Nederland/ UnetoVNI - Lokaal/regionaal bedrijfsleven - Burgerinitiatieven - Bouwend Nederland/ UnetoVNI - Lokaal/regionaal bedrijfsleven - Burgerinitiatieven - Woningeigenaren /burgers Katalysatorfonds

8 8 1.4Afgaanvanbenzine,dieselenstookolie Trekker Resultaten 2.4.1Versnellinginfrastructuurvoorzero-emissievervoer Gemeenten - Actueelbeleidvoorlaadinfrastructuur - Implementatieaanvraagportaal - VerkenningProeftuinSmartCharging - OnderzoekrolwaterstofinenergietransitieDrechtsteden Eigeninzet +externekosten Burgerinitiatieven Duurzaamheidsfabriek EconomicDevelopmentBoard EnergieCoöperatieDordrecht Gemeenten T (Trekker) Greenhome HVC Huurdersraden OmgevingsdienstZHZ B (Betrokken) OpenbaarlichaamDrechtsteden F (Faciliteren) ProvincieZuid-Holland Rabobank StedinNetbeheer Waterschappen WerkgeversDrechtsteden Woningstichtingen Partners - Marktpartijenlaadinfra - StichtingE-Laad - NationaalKennisplatformLaadinfrastructuur

9 9 1.5Duurzaamopwekken 2.5.1Zonneoffensief 2.5.2Visieduurzameenergie Trekker N.t.b. Gemeenten Resultaten - Planvanaanpak - Visieopmogelijkhedenvoor opwekkingvanduurzameenergie Eigeninzet +externekosten Burgerinitiatieven Duurzaamheidsfabriek EconomicDevelopmentBoard EnergieCoöperatieDordrecht Gemeenten T (Trekker) Greenhome HVC Huurdersraden OmgevingsdienstZHZ B S (Samenwerken) OpenbaarlichaamDrechtsteden F (Faciliteren) ProvincieZuid-Holland S Rabobank StedinNetbeheer S Waterschappen WerkgeversDrechtsteden Woningstichtingen

10 10 2Samenwerkingsprojecten 2.1Algemeen 2.1.1Organisatie Programmaraad,allePartijen: o BestuurlijkedeelnameProgrammaraad o InhoudelijkaanspreekpuntEnergietransitie o Deelnamecommunicatiewerkgroepeninzeteigencommunicatiemiddelen o Contributie (2018): 2.500,-perjaar o Verbindingmeteigenbeleidenprojecten o Medewerkingaanmonitoring o Faciliteitenterbeschikkingstellen BestuurlijkE-Team (5xperjaar): HetBestuurlijkE-Teamwordtdekomendeperiodegevormddoor:Woningbouwcorporaties (2), HVC,StedinNetbeheer,OpenbaarlichaamDrechtsteden (vertegenwoordigerregioen gemeenten),gemeentedordrecht, <bedrijfsleven/verbindingeconomicdevelopmentboard>, ondersteuningvanuithetstrategische-team.allepartijenzijnagendalid.anderepartijenen Partnersschuivenaanindiendeagendaditvraagt. StrategischE-Team (5á10xperjaar): HetStrategischE-Teamwordtdekomendeperiodegevormddoor:Procesmanager/voorzitter (OpenbaarLichaamDrechtsteden),strategischadviseur (OpenbaarLichaamDrechtsteden), vertegenwoordigergemeenten,woningbouwcorporaties,hvc,stedinnetbeheer,provinciezuid- Hollandensecretaris (OpenbaarLichaamDrechtsteden).Detrekkersvandewerkgroepenzijn agendalid.zijschuivenaanindiendeagendaditvraagt.hetstrategische-teamisaangehaaktop hetoptestellennationaleklimaatenenergieakkoord. Panelinwonersenondernemers: In2018wordteenklankbordgroepvangemiddeldeinwoners,eneenklankbordgroepvan ondernemerssamengesteld.webetrekkendaarbijdehuurdersraden (enhuntechnische commissies)envve's.aandezegroepenleggenweonzeaanpakvoorenwevragenhenom feedback.eventueelwordtaangeslotenbijhetbestaandeburgerpanel.dewerkwijze (schriftelijk en/ofviabijeenkomsten)wordtnaderuitgewerkt. Monitoring: JaarlijksemonitoringvandeSamenwerkingsagendavandeinzetenresultatenvande agendalijnen.periodiekemonitoringvanheteffectophettotaleenergiegebruik,uitfaseringvan fossielebrandstoffen,deopwekkingvanduurzameenergieen (voorzovertekwantificeren) maatschappelijkeopbrengsten.periodiekemonitoringvandesamenhangvandeenergieagenda metdeenergiestrategieenhettoekomstperspectief. Begrotinggezamenlijkeinkomstenenuitgaven2018 Inkomsten (contributie 2500,-van28Partijen) - 70,000,-

11 11 Uitgaven: - Voorzitter: Communicatiemiddelen Locaties,cateringenondersteunendefaciliteitenvoornetwerkbijeenkomsten Monitoring HetbeheervandezekostenwordtgedaandoorhetOpenbaarLichaamDrechtsteden. Uitvoeringsorganisatie: Deuitvoeringsorganisatieishieronderuitgewerkt.AllePartijenenPartnersdragenhieraanbij Ontwikkelinggezamenlijkecommunicatiestrategie Context Eengezamenlijkecommunicatiestrategieisnodigomervoortezorgendatde PartijenenPartnerselkaardekomendejarensnelwetentevindenenelkaar versterken (intern),enmetelkaarbedrijveneninwonersinderegioopeen positievemaniermotiverenominactietekomen (extern). Geziendeactualiteitenurgentievanhetonderwerpzijneraldiverseinitiatieven (campagnes)inomloop.landelijkenregionaal.ookzijnerveeldatabeschikbaar. Hetiszaakomhieralertoptezijnenzomogelijkaantehakenomtevoorkomen datwehetwielopnieuwuitvindenofelkaarfrustreren. Dedrukophetontwikkelenvaneengezamenlijkeenergiestrategieisgroot.Veel partijenwillendaternuietsgaatgebeuren.hetdoelisdanookomuiterlijk tijdenshetondertekenmomentvandesamenwerkingsovereenkomsten-agenda infebruari2018ookdegezamenlijkecommunicatiestrategietepresenterenen testartenmetdeuitvoeringervan. Samenwerkende partners Trekker:OpenbaarLichaamDrechtsteden Deelnemers: ProvincieZuid-Holland/ProgrammabureauWarmteKoude Woningstichtingen Gemeentes Bedrijven Regionaleenergieloketten HVC StedinNetbeheer ProjectorganisatieDrechtstedenVanAardgasLos DuurzaamheidscentrumWeizigt OZHZ Deanderepartijenzijnagendalidenzijnactiefbetrokkenbijhetuitdragenvande communicatiestrategieviadeeigencommunicatiekanalen. Resultaat 1. Eencommunicatiestrategiedievoorzietineeneffectieveaanpakvanzowel deinternealsdeexternecommunicatieronddeenergiestrategie

12 12 DrechtstedeninhetalgemeeneninhetbijzondervoorDrechtstedenVan AardgasLos. 2. EenstrategiewaaraanallePartijenzichcommitterenendiezeuitdragenvia deeigencommunicatiemiddelenenmedia. 3. Eenstrategiewaarinookeducatieenvoorlichtingvoorkinderenen volwassenenisopgenomen,omdatditeveneensbijdraagtaanhetmotiveren eninspirerenvaninwonersominactietekomen. 4. Eenstrategiemetduidelijkeafsprakenovereenconsistentepresentatienaar buitentoeintekstenbeeld. Destrategiewordtvastgesteldvoordekomendedriejaar.Hiernaevaluerenwe enstellenwewaarnodigbij. Watgaanwe daarvoordoen? Gezamenlijkinvullinggevenaandecommunicatiestrategieenstartenmetde uitvoering. Organisatorisch: MaandelijksebijeenkomstenmetwerkgroepCommunicatie Aansluitingmet (landelijke)campagnesopgebiedvanenergietransitie Informeren/betrekkenoverigepartnersenpartijen Strategisch: Opstellengezamenlijkecommunicatiestrategiemetdaarindekeuzesdiewe makenendemiddelenenmediadieweinzettenomdecommunicatiedoelente bereiken. Uitvoerend: - Realisatiebeeldmerkenslogan(s) - Opstellencommunicatiekalendermetmijlpalen Presentatiecommunicatiestrategieinfebruari - Startonlineplatformconformstrategie - Startuitvoeringmiddelenconformstrategie Wathebbenwe daarvoornodig? Wiedraagtwat bij? AllePartijen Openbaar lichaam Drechtsteden Uit contributie en/ofuit bijdragen vanpartijen Kosten )cash) Totaal ,- Beeldmerkenhuisstijl: Promotiemateriaal: Nieuwsbrieven: Film/animatie: Bijeenkomsten: Capaciteit -Deelname communicatiewerkgroep -Verbindingineigen communicatiemiddelen -Trekkerwerkgroepen schrijvervandegezamenlijke communicatiestrategie/trekk ervandeuitvoeringvanhet gezamenlijkedeel.

13 13 Dataabonnement: OnlinePlatform: (afhankelijkvanmogelijke samenwerkingmetbestaande platformsvanpartners) 2.2Uitfaserenvanaardgas 2.2.1UitwerkenvoorstelsamenwerkingDrechtstedenVanAardgas Los Context Hetuitfaserenvanaardgasuitdegebouwdeomgevingiseenlangjarigeen complexeopgave.complexomdatgebruikersdebeschikkingmoetenhebben overeenalternatief.hetaardgaszalvervangenwordendooreenmixvan individuele,lokaleenregionaleoplossingen:restwarmte,geothermie,allelectric (bijvoorbeeldwarmtepomp)etc.hetbeschikbarealternatiefbepaalt uiteindelijkookdeenergiebesparingsopgave.voordatdegaskraandichtkan dienenwoningenenbedrijventransitieklaartezijn.eenimmens maatschappelijkvraagstuk. In2017iseenprojectorganisatiegestart.Dezeorganisatie,waaringemeenten, corporaties,stedin,hvcenprovincieintensiefmetelkaarsamenwerken,houdt zichonderanderebezigmetdeontwikkelingvanhetregionale,ondermeer meteengroeistrategievoorhetwarmtenetencasusseninsliedrecht, Papendrecht,ZwijndrechtenHendrik-Ido-Ambacht.Iniedergevaltot1juli 2018wordendezewerkzaamhedenvoortgezet. Tegelijkertijdiserbehoefteomdescopeteverbredenvanhetregionale warmtenetnaar "DrechtstedenvanAardgaslos",ondermeerinverbandmet hetoptestellenwarmtetransitieplan;devoorbereidingvanpilots;regieopde wijkgerichteaanpakken;communicatieoverhetafscheidnemenvanaardgas etc.voordewerkzaamhedentot1juli2018wordtdoorde WarmtetransitieregisseurDrechtstedeneenplanvanaanpakopgesteldgericht opverbredingvandescope.daarnaastzalversterkteaandachtkomenvoorde financieringvanhetwarmtenet,mogelijkmetsubsidievanexternepartijen zoalshetrijk.omtekunnenanticiperenopdeextrawerkzaamhedenzalde projectorganisatiewordenversterkt. In2018wordteensamenwerkingsovereenkomstuitgewerkt,waarinopeen meerstructurelemanierwordtuitgewerkthoepartijenwillensamenwerken. Hetoprichtenvaneenprojectbureaubehoorttotdemogelijkheden. Samenwerkende partners Partijenwerkenallenvanuithuneigenbevoegdheden,verantwoordelijkheden enbetrokkenheidaandewarmtetransitieindedrechtsteden,vanuitdeze

14 14 rollenbundelenpartijenhuninzetenkrachten,delenelkaarsbusinesscases,en benoemenmaatschappelijkekostenenopbrengsten,waardoormiddelen, kennisenervaringefficiëntwordeningezet. Devolgendeorganisatiesvormende kern voordeopgavevangaslos: Woningbouwcorporaties:zijnverantwoordelijkvoorhetverduurzamen vanhunvoorraad.zijmakenhiervoorin2018eenplanomhun woningbestandenergieneutraaltemakenvoor2050. Gemeenten:spelenhiermeepro-actiefinopdebeoogderegierolvoor detransitievandewarmtevoorzieningindegebouwdeomgeving.zij gaaneenwarmtetransitieplanopstellentenbehoevevande toekomstigeenergie-infrastructuur. StedinNetbeheer:wilhiermeegripkrijgenenhoudenopdevervanging van (brosmateriaal)aardgasnetteneneventueleverzwaringvan elektriciteitsnetten.hetvoorkomenvanvervangingvanhetaardgasnet (brosmateriaal)na2023omzoonnodigemaatschappelijkekostente maken. HVC:isvoorhaaraandeelhoudersaanbiedervanduurzame energieoplossingenenisexploitantvan hetwarmtenetdrechtsteden. Provincie:draagtzorgvooreen (boven)regionaleafstemmingen uitwerkingvaneenopenenrobuustewarmte-infrastructuur (linkmet warmterotonde)enbovenlokalewarmtebronnen.verderondersteunt enfaciliteertzijactiefprocessenenpilotsomtekomentoteen doelmatigeaanpakvoorhetuitfaserenvanaardgas. Ookanderepartijenenpartnershebbenbelangbijeengerichte samenwerkingofwordengevraagdeenbijdrageteleverenc.q.te participeren.denkhierbijaan:burgerinitiatieven,werkgevers Drechtsteden,hetRegionaalEnergieloket,E-laadenOZHZ. Resultaat VerdereontwikkelingvanhetwarmtenetDrechtsteden,ondermeermet casusseninsliedrecht,papendrecht,zwijndrechtenhendrik-ido-ambacht. Specifiekeaandachtzalhierbijbesteedwordenaanhoehetwarmtenet gefinancieerdkanworden,waarbijgeanticipeerdwordtop subsidiemogelijkhedenbijhetrijk. Verbredingnaarallewarmte-opties,doorhetuitwerkenvanvoorstellenvoor eenpilotall-electric,wijkgerichteaanpakenaanpakvoorhetgezamenlijk opstellenvaneenwarmtetransitieplan. Eenvoorstelomtekomentoteengeformaliseerdesamenwerking.Hiervoor wordteenapartesamenwerkingsovereenkomstopgesteld,diemedio2018 gereedisenterbesluitvormingwordtvoorgelegdaandedeelnemende partijen. Indiesamenwerkingsovereenkomstwillenwesamenhang,uitvoeringskracht, continuïteit,borgingvanbelangeneneenvastaanspreekpuntvoorvan

15 15 AardgasLosbinnendeDrechtstedenborgen.Uitwerkingspuntenvoorde samenwerkingzijn: regieopdewarmtetransitieindevollebreedte,waarbijde uiteindelijkekeuzes,investeringsbeslissingenenuitvoeringbijpartijen zelfliggen; betrekkenvanalleorganisaties,bedrijvenenbewonersvande Drechtsteden; geleiddooreenwarmtetransitieregisseur; bestuurlijkeafstemming; eenoptimalecombinatievanoplossingeninclusiefdehiervoor noodzakelijkerandvoorwaardenomdezetransitiemogelijktemaken; waaronderisolatievanwoningen,eventueelnoodzakelijke netverzwaringenen/ofoplossingendieditlaatstemoetenvoorkomen. Warmte (hoogenlaagtemperatuur)waarwarmterelevantis,maarallelectric,waardieoplossingopportuunis.waarmogelijken kosteneffectiefwordtingezetophetwarmtenet,omdatdaarmeede aanwezige (duurzame)bronnenoptimaalkunnenwordeningezet. gezamenlijkontwikkelenvaneenwarmtetransitieplan,waarmee Partijenverderaandeslagkunnen:devertalinginhetomgevingsplan, decommunicatiemetdeburgers,debesluitvorming,onderbouwing vaninvesteringen,etc.belangrijkeinputvoorhetwarmtetransitieplan wordtgevormddoordeindenationalewoonagendavastgelegdeeis datallecorporatiesin2018eenplanmoetenhebbenomhun woningbestandin2050energieneutraaltehebben, afschrijvingstermijnenvanstedinenandereondergrondseinfra, nieuwbouwlocaties,doorontwikkelingvanhetwarmtenet Drechtsteden,verduurzamingvandewarmtebronnen,etc; optimaleaansluiting vanhetwarmtetransitieplanophetplanvande corporaties,afschrijvingstermijnenvanstedin,doorontwikkelingvan hetwarmtenetdrechtsteden,verduurzamingvandebronnen,etc; regieoverdeontwikkelingvanhetwarmtenetdrechtsteden, waaronderdebestaandeactiviteiten,zoalsdegroeistrategie WarmtenetDrechtstedenendeclusterontwikkelingeninSliedrecht, Papendrecht,Zwijndrecht,enHendrikIdoAmbacht; voorbereidingvanpilots/projecten:voordekortetermijnpilotallelectricenpilotaansluitingparticulierenopwarmte. onderzoeksubsidie-enanderefinancieringsmogelijkheden. uitnodigeninitiatiefnemersenpartners /betrekkeninitiatievenvan buiten. communicatieinlijnmetdegezamenlijkecommunicatie-strategie. zorgtvoorkennisontwikkelingenuitwisseling. Watgaanwe daarvoordoen? VoordesamenwerkingDrechtstedenvanAardgasLoswordteenapart voorstelopgesteld. Deprojectorganisatiemoetstructureelgefinancierdwordenomde

16 16 beoogdedoelstellingentehalen;metdedeelnemendepartijenwordt heteerstekwartaalvan2018debenodigdecapaciteitenmiddelen bepaaldvoordeperiode Erwordteenwarmtetransitieregisseurgeworven. Wathebbenwe daarvoornodig? Wezien2018hierbijalseenovergangsjaar,waarinwe,onderregievanhet StrategischE-team,metelkaarheteerstekwartaalvan2018gaanbepalenwat weaanmiddelen/capaciteitnodighebbenvoordeperiode alsinput voordekadernota/perspectiefnota/begroting2019vanpartijen. Omdecontinuïteitvandewerkzaamhedenvoor2018teborgen,eengoede starttemakenmethetwarmtetransitieplaneneenverdere verbreding/intensiveringvandewerkzaamheden (voorbereidingpilot's, financieringsstrategieetc)mogelijktemakenverwachtenwevoorde projectorganisatievoordeperiodejan-juli2018devolgendeinzet: Warmtetransitieregisseur (circa2dagenp/w) Inhoudelijkprojectleider (circa2dagenp/w) HVC StedinNetbeheer Gemeenten Corporaties ProvincieZuid-Holland Communicatie Inzetperiode1januari-1juli2018 Middelen Kosten Dekking Warmtetransitieregisseur PZH * Inhoudelijkprojectleider Allen;m.u.v.PZH/HVC Warmtetransitieplan (plan Gemeenten vanaanpak) Secretariaat Allen;m.u.v.PZH/HVC Communicatie Allen;m.u.v.PZH/HVC Bijdragenperpartij (afgerond): ProvincieZuid-Holland: Gemeenten: 5.000,-pergemeente Corporaties: 3.000,- percorporatie StedinNetbeheer: 3.000,- HVC: - Totaal: ,- *deprovinciezuid-holland draagtvoordeperiode2018t/m2020jaarlijks bij.

17 17 Capaciteit Partijen FTE's (metgeslotenbeurs) Gemeenten (7) 100uur *pg Corporaties (5) 75uur *pc StedinNetbeheer 0,5 fte ProvincieZuid-Holland 0,1fte HVC 0,5fte *Indicatief.Zalpercorporatie/gemeentesterkverschilleninverbandmet lopendeprojectenenontwikkelingen,wordtnaderuitgewerkt Warmtetransitieplan Context Desnelheidwaarmeeinderegioaardgaswordtuitgefaseerdende geografischeverspreidingvandegebiedenwaarditgebeurt,isafhankelijkvan eenveelheidvanfactorenenpartijen.hetvergtsamenspeltussenorganisaties alsstedinnetbeheer,hvc,woningbouwcoöperatiesengemeenten.eeneerste resultaatvandezeafstemmingishetwarmtevlekkenplandatonderdeelisvan deregionalewarmtetransitieatlas (WTA; Ditwarmtevlekkenplanvraagtomeenextraverdiepingsslag.Wegaansamen werkenaandezeverdiepingsslag,indevormvaneenwarmtetransitieplan,.het Drechtstedelijkwarmtetransitieplanmoetopwijk-,buurt-engebouw-niveau inzichtgevenindemeestkosteneffectieveoplossingvooreentoekomstvaste warmtevoorzieningzonderaardgas.hetplanzalzichnietalleenrichtenop energietechniekmaarookopderelevantefinanciëleentechnische randvoorwaardenomdegewenstetransitiemogelijktemaken,waaronder woonlastenenexploitatielastenvandeeigenaar,isolatievanwoningen, eventueelnoodzakelijkenetverzwaringenen/ofoplossingendieditlaatste moetenvoorkomen. Hetwarmtetransitieplanisbelangrijkomtekomentoteenoptimaleafweging vanenergieopties.gebouwmaatregelen,energie-infrastructuuren energiebronnenhangenallemaalmetelkaarsamen.degemeenten,provincie, Stedin,HVC,woningcorporatiesenanderegebouweigenarenzijnallemaal verantwoordelijkvooreendeelvandezepuzzel,enkunnendiealleensamen goedoplossen.belangrijkeinputvoorhetwarmtetransitieplanwordtgevormd doordeindenationalewoonagendavastgelegdeeisdatallecorporatiesin 2018eenplanmoetenhebbenomhunwoningbestandin2050energieneutraal tehebben (RoutekaartCO 2 -neutraal2050),afschrijvingstermijnenvanstedin enandereondergrondseinfra,nieuwbouwlocaties,doorontwikkelingvanhet warmtenetdrechtsteden,verduurzamingvandewarmtebronnen,etc. Eenbelangrijkaspectvanhetwarmtetransitieplanishetbetrekkenvan

18 18 bewoners/eigenarenindegekozenoplossing.zijzijnimmersverantwoordelijk voordeaanpassingenvanhuneigendommen (nietalleentechnischmaarook financieel). Ditwordtnietalleengedaanvoorhetverkrijgenvandraagvlakvoordegekozen oplossing,maarookommethetrijkindiscussietegaanoverde (sociale)impactvandeingezettetransitie. Hetwarmtetransitieplanisvoorallegemeentenleidend.Hetbiedtalle deelnemendepartijeneenbasisvoorlokaleafwegingenbesluitvormingophet gebiedvanalternatievewarmtevoorziening,investeringeninenergieinfrastructuurenhetvormgevenvandeenergiebesparingsopgaveinde gebouwdeomgeving. Samenwerkende partners Trekker:Warmtetransitieresgisseur Woningbouwcorporaties Gemeenten StedinNetbeheer HVC Provincie Bewonersorganisaties OZHZ (inverbandmetkennisvandeondergrond) Resultaat EenvoorstelhoewesameneenomtekomentoteenWarmtetransitieplan, methierin: Eenmetallepartijenafgestemdeoptimalecombinatievanoplossingen voordewarmtetransitieindegebouwdeomgeving. Eenplanningvoordebeoogdetransitie Eeninschattingvandemetdetransitiegepaardgaandekosten InputvoordiscussiesmethetRijkoverkostenenkostenverevening Communicatieplanen-boodschap Watgaanwe daarvoordoen? Wewerkeneenvoorsteluithoewesamengaankomentoteen warmtetransitieplanin2018,2019en2020 Wathebbenwe daarvoornodig (kostenopnemenbijkostendrechtstedenvanaardgaslos ) 2.2.3Gaslozenieuwbouw Context HetRijkheefthetvoornemenommedio2018deWarmtewettewijzigen.

19 19 Daardoorkomt voornieuwbouw 1 deregievoordewarmtevoorzieningbij gemeententeliggen.opbasisdaarvankunnengemeentendanbeleid vaststellenvooraardgaslozenieuwbouw. Totdietijdisernogeenaansluitrechtopaardgas,enhebbengemeenteneen aantalsturingsinstrumenten.inhetwarmteleveringsgebieddordrechtis aansluitingophetwarmtenetverplicht,enwordtvaakgeengasaansluiting gerealiseerd.bijontwikkelingenwaardegemeentegrondeigenaariskunnen gemeentenaardgasloosmeenemenindeaanbesteding.voordeandere locatieskunnengemeentennietformeelsturen,maarwelprojectontwikkelaars aansporenomopvrijwilligebasisaftezienvaneengasaansluiting. Samenwerkende partners AllePartijen Gemeenten Provincie Rijk Stedin OZHZ (inverbandmetkennisvandeondergrondenintegrale adviseringvangemeenten) Resultaat 1) EigennieuwbouwvanPartijenaardgasloos 2) Bijlopendelocatieontwikkelingendoorprojectontwikkelaarswaarmogelijk geennieuwbouwopaardgas 3) Bijnieuwelocatieontwikkelingendoorprojectontwikkelaarsgeen nieuwbouwopaardgas 4) Beleid/bestemmingsplannenvoorgaslozenieuwbouw Watgaanwe daarvoordoen? Communicatie (allepartijen): Uitdragenuitdataardgasgeenverstandigekeuzemeerisbijnieuwbouw (communicatiestrategie). Eigennieuwbouw (allepartijen) -Nieuwbouweigenwoningenengebouwenaardgasloos (allepartijen). Huidigelocatieontwikkelingendoorprojectontwikkelaars (gemeenten): -Ingesprektredenmetprojectontwikkelaarsomdeenergievoorzieningvan nieuwbouwlocatiesteheroverwegen.daarbijtewijzenopdemogelijkheden vandeprovincialeregelingkleinschaligeenergie-initiatieven. Nieuwelocatieontwikkelingendoorprojectontwikkelaars (gemeenten): -Bijgemeentelijkegrondpositie:aardgasloos. -Beleid/bestemmingsplanvoorgaslozenieuwbouw (vanafvervallenvan aansluitrechtopaardgas). UitwisselingvankennisenervaringtussenDrechtstedengemeenten (regio, provincie) 1 De volgende stap is dat ook voor bestaande bouw de regie voor de warmtevoorziening bij gemeenten komt te liggen.

20 20 Wathebbenwe daarvoornodig? Wiedraagtwat bij? Gemeentenvoerengesprekkenmetprojectontwikkelaarsvanlopende locatieontwikkelingen,aardgaslozeaanbestedingen, beleid/bestemmingsplannenaardgaslozenieuwbouw ProvincieZuid-Holland:regelingkleinschaligeenergie-initiatieven 2 enkomendeactualiseringvandevisieruimteenmobiliteitmetbetrekkingtot aardgasvrijenieuwbouwinbestemmingsplannen. Rijk:latenvervallenaansluitrechtopgas,doorwetswijzigingWarmtewet Stedinmaaktdemaatschappelijkekostenzichtbaar 2.2.4Onderwijs-entrainingsprogramma'sbedrijfsleven Context Deenergietransitieendeversnellingindeuitbreidingvanhetwarmtenetkan eenbelangrijkeaanjagerzijnvoorhetlokaleenregionalebedrijfsleven. Duizendenwoningenengebouwenmoetendekomendejarenvooraansluiting ophetwarmtenetnamelijk ontketeld en omgebouwd worden. Momenteelhebbeninstallatie-enbouwbedrijvenonvoldoendegeschoold personeelomaandeverwachtevraagtevoldoen.ditkaneenbedreiging vormenvoorhetrealiserenvanonzedoelen. IndeDuurzaamheidsfabriekloopthetprogrammaToptechniekinbedrijf waarinonderwijs,bedrijfslevenenoverheidsamenwerkenmetalsdoel: Tevoorzieninvoldoendegoedgeschooldetechnischevmboenmbo vakkrachtenvoornuenindetoekomst. Hetprogrammakiestvooreenpraktijkgerichteaanpakmetoogvoordekracht vanregio s.hetplatformbètatechniekfaciliteertbijdeuitvoeringvande regionaleplannen.eenvandeonderdelenvantoptechniekinbedrijfzijnde Centravoorinnovatiefvakmanschap:publiek-private samenwerkingsverbandengerichtopeentopsectoromdeinnovatiekrachtvan debedrijfssectorenteverhogen.deduurzaamheidsfabriekisdethuisbasisvan o.a.hetcentrumvoorinnovatiefvakmanschapenergie (CIVEnergie). HetCIVEnergieiseensamenwerkingsverbandtussende Duurzaamheidsfabriek,bedrijvenenROCDaVinciCollege.BinnenhetCIV Energiewordtgewerktaan: 1.curriculumontwikkeling (reguliereopleidingen/zijinstromers) 2.ontwikkelenvaneencontextrijkeleeromgeving 3.professionaliseringdocentenenpraktijkbegeleiders HetCIVbeoogdhiermeevakmensenopteleidenexcellerendinduurzame technologieenmeteenfocusopeenlevenlangleren. 2 Informatieistevindenophttps://

21 21 AlsonderdeelvandeGreenDealmethetMinisterievanEconomischeZakenen Klimaatvoordeversnellingvandeenergietransitieindeinstallatiebranche heeftbrancheorganisatieuneto-vnieenprojectplan OpleidingWarmtepomp opgesteld.partnersvanditprojectplanzijnuneto-vni,otib,dhpa,gasunieen InstallatieWerkNederland.Hetdoelvanhetprojectishetverhogenvanhet bewustzijnvanduurzameoplossingenindeinstallatiebrancheendaarnaastde scholingvanhetcompletepersoneelvaninstallatiebedrijven. DeProvincieZuid-Hollandwilgraaggevestigdeinstallateursennieuw instromendpersoneelinderegionieuwe,duurzametechniekenlaten advisereneninstallerenbijhunklanten. DeProvincieZuid-Hollandheeftde DuurzaamheidsfabriekinDordrechtaanlatenwijzenalszesdeopleidingslocatie binnenbovenstaandprojectplan.dordrechtisnamelijkeenlocatiewaarhet bedrijfsleven,onderwijsenoverheidbijelkaarkomenensamenwerken. DooropleidingendichterbijdeinstallateursinZuid-Hollandtebrengenwordt hetvoordeinstallateurseenstuklaagdrempeligeromdestapnaarnieuwe techniekentemaken.doordatdeduurzaamheidsfabriekindordrechtnauw samenwerktmethetrocdavincikunnenmonteursinopleidingmakkelijker bijdebestaandeinstallatiebedrijvenstagelopenenuiteindelijkinstromenbij deinstallatiebedrijven.uneto-vni,otib,installatiewerknederland,rovcen deduurzaamheidsfabriekziendeprovinciezuid-hollandgraagaanhaken. InstallatieWerkNederlandheefttoegezegdvoordezomer2018deeerste groepvan80mensenopdelocatiedordrechtopgeleidtekunnenhebben. Samenwerkende partners Duurzaamheidsfabriek/DaVinciCollege (trekker) UNETO/VNI BouwendNederland BedrijvenalsHVC,Verkerk,Privaenanderen Gemeente OZHZ (afstudeerstages,scholenprojecten,kennisopbouw) ProvincieZuid-Holland Resultaat Onderzoeknaaraantallenvakmensenperfunctiegroepperjaar (gedurendedeaanlegperiode) Aangepastcurriculumvoorstudenten Scholingsprogramma s (theorieenpraktijk)voorwerkendenenzijinstromers VoldoendeBBL-plekkenbijbedrijven (watvoldoendeismoetnog wordenonderzocht) Oefen-enexperimenteeropstellingengekoppeldinde Duurzaamheidsfabriek,Maakfabriekenwaarmogelijkbijbedrijven Innovatieprojectenvoordeaanlegvanwarmteenhetaanpassenvan gebouwen Watgaanwe Arbeidsmarktonderzoekdoen

22 22 daarvoordoen? Meerjarenprogrammaopstellenmetbenodigdeinvesteringen (omin gewensttempomensentescholenvoordeaanlegenuitbreidingvan warmtenettenendeombouwvangebouwen) Curriculumontwikkelen (reguliereopleidingen/zijinstromers) Ontwikkelenvaneencontextrijkeleeromgeving Wathebbenwe daarvoornodig Middelenomonderzoektedoenenhetmeerjarenprogrammaopte stellen Samenwerkingmetdebetrokkenpartijenvanuitgezamenlijkeregieen organisatie Fysiekefaciliteiten Expertisevanuitbedrijvenenhetonderwijsomprogramma stemaken Expertiseomdebenodigdeinnovatiehandenenvoetentegeven Monitor Monitorenopbasisvanhetmeerjarenprogramma. 2.3Energiebesparing 2.3.1PlanWoningcorporatiesenergieneutrale woningvoorraad Context Decorporatieszijnopditmomentbezigmethetverduurzamenvande voorraadnaargemiddeldeenenergielabelb. Ditzalvoordemeeste corporatiesuiterlijk2024zijnafgerond. DaarnaastzijndecorporatiesnubezigmetderoutekaartvanAedeswaarinzij dedoorrekeninggaanmakenwatinzichtgeeftindelangetermijnstrategieom degebouwdeomgevingin2050co2neutraaltekrijgen.indeloopvan2018 stuurtiederecorporatiedeingevulderoutekaartnaaraedes. (Samenwerkende) partners - Gemeenten; - Huurdersorganisaties; - Huurders; - HVC; - Aedes; - ProvincieZuidHolland - Stedin Resultaat In2018heeftelkecorporatieeenactueelbeleidsplanduurzaamheidwatook doorgerekendisopbasisvanderoutekaartvanaedes. Daarnaastblijvencorporatiesonverminderdinzettenophetverduurzamen vandewoningvoorraadomdewoonlastenvandehuurderstelatendalenof

23 23 inelkgevalgelijktelatenblijven. Corporatieszullenmetgemeentensamenwerkenindetotstandkomingvan regionaleenergiestrategie (hetwarmtetransitieplan). Dedoordecorporatiesingevulderoutekaartengeveninzichtindeomvang vanendebenodigdeinvesteringscapaciteitvoordeverduurzamingsopgave vandesocialevoorraadinbezitvandecorporaties.koepelorganisatieaedes zaldezekennisinzettenbijonderhandelingenmetdeoverheid. Watgaanwe daarvoordoen? Meerjarenprogrammaopstellenpercorporatiewaarindeambitiesvertaald zijntoteenhaalbaarenbetaalbaarprogramma. DaarnaastgaandecorporatiesindeDrechtstedennogmeermetelkaar samenwerkenomkennisuittewisselen. Wathebbenwe daarvoornodig? Wiedraagtwat bij? Watdecorporatiesnodighebbenzalvooralexpertise,middelen (goedkope leningen)ensubsidiemogelijkhedenzijn. Ookiserbehoefteaanaanpassing van (belemmerende)regelgeving.daarnaastzaleennauweresamenwerking, metnamealshetgaatomafstemmingvanplannen/programma s,tussende samenwerkendepartnersbinnendrechtstedenverbandnodigzijn. Hetbekostigenvandeenergietransitieiseenforseopgavevoorde corporaties.samenmetgemeente,provincieenoverigepartijenwillenwe passendemaatregelenafsprekenmetderijksoverheidomdedoelenvande energietransitietegaanhalen. Monitor DebelangrijkstemonitorisdeAedesBenchmark.Metnamede prestatieveldenduurzaamheid,onderhoud &VerbeteringenBeschikbaarheid enbetaalbaarheidzijndaarinleidend ParticulierenenVVE's1 Organisatiemetrevolverendfonds Context EnergiebesparingindeDrechtsteden,incombinatiemetdewarmtetransitie,is debelangrijkstemaatschappelijkeopgavebinnendeenergietransitie.hetis eencomplexeenlangjarigeopgave.omdatdeopgaveveelvraagtvan particulierenenvve's eneengrotegroepbewonersgeentoegangheefttot financiering,ishetvanbelangomhenhierinteondersteunenentebegeleiden. Hiervoordientuitvoeringskracht,financiënencontinuïteitinaanpak georganiseerdtewordenteneindedezedoelgroepblijvendtekunnen ondersteunenenhandelingsperspectieftekunnenbieden.cruciaalbinnen dezeopgaveisingesprektegaanenteblijvenmetdeeigenarenende betrokkenheidvanburgersteorganiseren.communicatiespeelteencentrale rol. HetoprichtenvaneenduurzaamenergiebedrijfvoordeDrechtsteden (liefstin

24 24 devormvaneencoöperatie)iseenmiddelomdeuitvoeringvande Energiestrategieverdergestaltetegeven.Eencoöperatiekanvoorzienineen duidelijkloketvoorduurzameenergieenenergiebesparingmethieraan gekoppeldeensterkeuitvoeringsorganisatie.metdezeuitvoeringsorganisatie kandegewensteversnellingindeuitvoeringvanhetenergiebeleid gerealiseerdworden.nietalleendoorhetondersteunenvanburgersen bedrijvenbijhettreffenvanenergiebesparendemaatregelen,maarookdoor hetvergrotenvandeuitvoeringskracht (bemensing,financiëlefocus). Samenwerkende partners EnergieCoöperatieDordrecht (ECD) Drechtstedengemeenten banken RegionaalEnergieloket BouwendNederland/UnetoVNI, lokaal/regionaalbedrijfsleven burgerinitiatieven provinciezuid-holland OokpartnersalshetStimuleringsfondsVolkshuisvestingwordenbetrokken. Resultaat Een 'organisatie'voordedrechtsteden (voorkeurvooreencoöperatie)die inbredezinwerktaandeenergietransitie,werktaanfondsvormingenditfonds revolverendinzetvoordeondersteuningvanparticulierewoningeigenarenen VVE's,bijhetverduurzamenvanhunhuizen. De 'organisatie'krijgtdetaakominsamenwerkingmetpartnersenbewoners dewoningentransitieklaartemaken,inafstemmingmetdeprojectorganisatie DrechtstedenVanAardgasLos.Daarnaastrichtzijzichopderealisatievan duurzameenergieprojecten.dezeprojectenzijnnoodzakelijkomhetbeoogde revolverendefondstevoedenendeorganisatiezelfstandigtelatendraaien. Doelisper1januari2019overeenoperationeleorganisatiec.q.coöperatiete beschikken,diewerktaanhettotstandkomenvaneenrevolverendfonds, waarininiedergevalallegemeenteninkunnengaanparticiperen,maarook ruimtebiedtaananderepubliekepartijen. Watgaanwe daarvoordoen? DeEnergieCoöperatieDordrecht (waarindegemeentedordrechtenhvc participeren)gaateenverkenninguitvoerennaardehaalbaarheidomde EnergieCoöperatieDordrechtdoorteontwikkelennaareencoöperatievoor alledrechtstedengemeenten,enonderwelkevoorwaardengemeenten (maar ookanderepubliekepartijen)eventueeltoezoudenkunnentreden.ditmoet leidentoteenconcreetvoorstelvoordegemeenteneneventueelandere partijen.deverkenningwordtondersteundmeteenwerkgroepvanuithet StrategischE-Team.

25 25 Wathebbenwe daarvoornodig? Wiedraagtwat bij? Vooralsnoginzetvancapaciteitvanuitdebetrokkenstakeholders.Metde verkenningwordtduidelijkwatnodigisvooreendergelijkeoperationele organisatieenwelkepartijenhierbinnengaansamenwerken. Deverkenningiseindeerstekwartaal2018afgerond.Hetleidttoteenconcreet voorstelopgrondwaarvanstakeholderseenbesluitkunnennemenrichtingde begrotingvan ParticulierenenVVE's2 Wijkaanpakinclusiefgroepsaankopen Context EnergiebesparingindeDrechtstedenis,incombinatiemethetuitfaserenvan aardgas,debelangrijkstemaatschappelijkeopgavebinnendeenergietransitie. Minderverbruikisminderduurzaamopwekken.Daarnaastmoetenwoningen transitieklaarzijnophetmomentdathetaardgasafgeslotenwordt.ditiseen complexeenlangjarigeopgave.coördinatievandezetransitiegaat plaatsvindenvanuitdrechtstedenvanaardgaslos. Inhet 'Vlekkenplan'uitdeWarmtetransitieatlas ( voordeenergiestrategiedrechtsteden, iseeneersteindicatiegegevenvan mogelijkealternatievenvooraardgasindewijkenindedrechtsteden. DaarnaastzijninEnergiestrategieDrechtstedentienkansrijkegebieden benoemdomdirectmeeaandeslagtegaan.ditzijngebiedendievóór2030 vanhetaardgasafgaan.

26 26 HetRegionaalEnergieloket,datdeparticulierewoningeigenarenbinnende gemeentenondersteunt (Greenhome),heefteenwijkgerichteaanpaknaar aardgaslooswonenontwikkeld. DeprovincieZuid-Hollandonderschrijfthetbelangvande energiebesparingsopgaveensteltéénmaligeenbedragvan beschikbaarvoordeondersteuningvanhetregionaalenergieloket. Samenwerkende partners gemeenten RegionaalEnergieloket (Greenhome) provincie burgerinitiatieven,zoalsdrechtsestromen woningeigenaren/burgers ECD OokpartnersalshetStimuleringsfonds Volkshuisvestingwordtbetrokken. Resultaat In2018/2019wordtindegemeentenvandeDrechtstedeneenwijkgerichte aanpak 'uitgerold'gebruikmakendvanhetstappenplanvanhetregionaal Energieloket (zieafbeeldinghieronder),waarbijdeparticuliere woningeigenarenhandelingsperspectiefwordtgeboden.decommunicatie vindtplaatsinlijnvandegezamenlijkecommunicatiestrategie.hierbijiswaar mogelijkaangeslotenbijprojecten/pilotsindewijkdievanuitdrechtsteden VanAardgasLoswordenvoorbereidofwijkendie 'kansrijk'zijn.

27 27 Start:eerstehelft2018 DewijkgerichteaanpakvanhetRegionaalEnergieloket Watgaanwe daarvoordoen? Selectievanzeventottienwijken/buurteninde DrechtstedengemeentengebruikmakendvanhetVlekkenplanende nadereanalysevangreenhome. Opzetdraaiboekvoordewijkgerichteaanpakkeninoverlegmet partijen. Aanbodfinanciëlemogelijkheden/constructiesverkennen. Trekkervoorbereiding: werkgroeponderdeprojectorganisatie Drechtsteden VanAardgasLos Uitvoering:degemeenten/Greenhome Wathebbenwe daarvoornodig? Wiedraagtwat bij? deprovinciesteltcirca ,-beschikbaaraande DrechtstedengemeentenomhetRegionaalEnergielokette ondersteunen.demiddelenzijnbedoeldomconcreteactieste organiseren.binnendewijkgerichteaanpakisruimtevoorcollectieve aankopenenenergiemaatregelen.budgetisvoldoendevoorzeventot tienwijkaanpakken; gemeenten,greenhomeencommunicatieadviseurparticipereninde werkgroep;mogelijknogaangevuldmetanderepartners. gemeentenfaciliterendeuitvoering;stellenruimtebeschikbaaretc. Inzetpergemeente:circa50uur (metgeslotenbeurs) Communicatieadviseur:circa30uur (BudgetondersteuningRegionaal Energieloket/resterendemiddelenVNGBudget) Monitor Greenhomelevertperwijkgerichteaanpakeenrapportageoverderesultaten.

28 ParticulierenenVVE's3 Besparingsconcepten Context Drechtstedenheeftruim woningen,waarvancirca koopwoningen.voornagenoegaldezewoningenbetekentdituiteindelijkdat zeafgeslotenwordenvanhetaardgas.eenforseopgave,wetendedatde woningvoorraadtechnischverouderdis.bijnadehelftheefteenindicatieflabel DtotenmetG.TellenwedaardeC-labelsbijopdanisditaantalruim In2016warenvandecirca51.000definitievelabelsslechts8600A/B. Dewoningenmoetentransitieklaargemaaktworden,zowelalshetgaatomhet treffenvanenergiebesparendemaatregelenalshettreffenvanmaatregelen voordeovergangnaareenalternatievewarmtevoorziening. Deopgavevraagtveelvandeparticulierewoningeigenaren,maarookvanons. WewillendeparticulierewoningeigenarenenVVE'sintensiefondersteunen, begeleidenenhandelingsperspectiefbieden,ondermeermethetregionaal Energieloket;organiserenactiesetc. Weziendaarbijhetbelangommetheningesprektegaaneningesprekte blijven. Eencomplicerendefactorisdateengrotegroepbewonersgeentoegangheeft totfinancieringterwijlenergiebesparingjuisttotlageremaandlastenkan leiden.voordezegroepishetbelangrijkomtoegangtekrijgentot laagdrempeligebesparingsconceptendiedirectgeld (maarookcomfort)gaan opleveren.denkhierbijaanleaseenesco-achtigeconstructies.het Woningabonnement (Deventer)ishiervaneenbekendvoorbeeld.Hetwordt uitgevoerdmetpubliek/privaatgeld. Samenwerkende partners EnergieCoöperatieDordrecht gemeenten ProvincieZuid-Holland lokaal/regionaalbedrijfsleven (ondernemers;installatiebedrijven;doehet-zelfmarktenetc). RegionaalEnergieloket (Greenhome) BouwendNederland/UnetoVNI Banken OokpartnersalsStimuleringsfondsVolkshuisvestingwordtbetrokken. Resultaat Verkenning,inclusiefadvieswaarin:

29 29 beschikbareconceptenwordenbeschreven (voor-ennadelenvoor woningeigenaren); ingegaanwordtopdefinancieringsconstructies:publieke-private financiering;wel/nietrevolverendetc. (mogelijke)rolvandesamenwerkendepartnersaanbodkomt; aangegevenwordthoeweditorganisatorischkunneninbedden. Watgaanwe daarvoordoen? Infebruariisdecitydealwoningabonnementdooreengrootaantalpartijen (oabouwendnederland;unetovni;gemeentes)ondertekend.degedachteis datdeenergiebesparingsopgavevooralookdoordemarktwordtopgepikt,met nameomeenstructureleaanpakmogelijktemaken. Dekennisenervaringenvandeaangesloten partijenwillenwegebruikenvoor eenverkenningnaardemogelijkhedenvoordeparticulierewoningeigenarenin dedrechtsteden. Deverkenningrichtzichopdetoepassingsmogelijkhedenvanhet WoningabonnementzoalsdatinDeventerisontwikkeld (hierbijisde financieringvandemaatregelaaneenwoningeigenaargekoppeld)eneen varianthierop: hetwoninggebondenabonnement (waarbijdefinanciering wordtgekoppeldaaneenwoningzelf). Hetaanbiedenvaneenwoningabonnementbrengthetstapsgewijze aanpassen/verduurzamenvanwoningenbinnenbereik.ditisuitermate geschiktvoorwoningendieophetwarmtenetdrechtstedenworden aangesloten. VerkenningwordtdooreenwerkgoeponderregievanhetStrategischE-team uitgevoerd. Wathebbenwe daarvoornodig? Wiedraagtwat bij? Inbreng (metgeslotenbeurzen):regionaal/lokaalbedrijfsleven,bouwend Nederland,banken,Greenhome,ECD,PZHengemeenten.Ookanderepartners dieeenbijdragekunnenenwillenleverenwordenbetrokken Wetmilieubeheer1 Handhavingsprogramma Context DeWetmilieubeheerverplichtbedrijveneninstellingenmeteen energiegebruikgroterdan50.000kwhenmeerdan25.000m3 aardgasequivalentenomenergiebesparingsmaatregelentenemenmeteen terugverdientijdvanvijfjaarenkorter.ooksteltdeeuropeseenergie- EfficiencyRichtlijn (EED),alsmededeomgevingsvergunning (bij grootverbruikers)hetuitvoerenvaneenenergiebesparingsonderzoek

30 30 verplicht.deomgevingsdienstzuidhollandzuidvoertvoordegemeentenin dedrechtstedenhettoezichtopbedrijvenuitvolgenseenvastgestelde handhavingsstrategie.conformhetmeerjarenplanenergiebesparingvan OZHZwordengemeentenondersteundinhetbehalenvandedoelstellingen vanderegionaleenergiestrategiedrechtsteden.deomgevingsdienstricht zichhierbijopenergiebesparinginbredezin.ditomvattevensaanvervoer gekoppeldenergieverbruik. Dehandhavingsstrategieisopgebouwduittweesporendieelkaarversterken, OZHZengemeentennemennaastderegulerendeenregisserenderoleen faciliterendeenstimulerenderolindoorverschillendeinformatieveen adviserendetrajectenmetbrancheondernemingenen ondernemersverenigingen. Inonzehandhavingsprogramma sintensiverendedrechtstedendekomende jarendeaandachtvoorenergiebesparingbijbedrijveneninstellingen. Daarnaastwordtinsamenwerkingmetgemeentenhetstimulerendespoorop hetgebiedvanenergiebesparingnaderingevuld. Totslotwordtenergieenenergiebesparingenvervoersmanagement structureelmeegenomenbijhetopstellenvanomgevingsvergunningen. Samenwerkende partners regulerende spoor OZHZ;trekkerregulerendespoor Gemeenten Ondernemersverenigingen Brancheondernemingen Samenwerkende partners stimulerende spoor Gemeenten;trekkerstimulerendespoor OZHZ Ondernemersverenigingen Brancheondernemingen Winkeliersverenigingen Koepelvanbeleggers Parkmanagementorganisaties/BIZ Bedrijvenmakelaars Resultaat Eenstructureleengewaarborgdeaanpakvandewettelijketakenvoor energiebesparingbijbedrijveneninstellingen. Brancheen/ofgebiedsgerichteaanpakenergiebesparinggerichtophet stimulerenvanbedrijventothetnemenvanenergiebesparendemaatregelen. Voorbeeldprojectenensuccesverhalen.Nieuwesamenwerkingsverbanden. Watgaanwe daarvoordoen? Controleopenergiebesparing Vergunningverlening Beoordelenenergiebesparingsonderzoekenenenergie-audits Themacontrolesenergiebesparingmetaanvullendadvies

31 31 Branchegerichteaanpakstimulering Gebiedsgerichteaanpakstimulering (bijv.bedrijventerreinen) InhetJaarprogrammageneriektoezicht2018vandeomgevingsdienstZuid HollandZuidzijnvoordevolgendeprojectenophetgebiedvan energiebesparingopgenomen: Projectbranchegerichteaanpakterugdringenenergiegebruik Middelseenbrancheaanpakwordttoezichtgehoudenbijinrichtingenop artikel2.15vanhetactiviteitenbesluit.dezeregelgevingdicteerthetnemen vanenergiebesparendemaatregelenmeteenterugverdientijdvanvijfjaarof minderbijinrichtingenmeteenenergiegebruikvanmeerdan50.000kwh elektraof25.000m3gas.deinrichtingenwordenperbranchebenaderdmet behulpvandebranchegerichteerkendemaatregelenuitbijlage10vande Activiteitenregeling ProjectEED (EuropeanEnergy-EfficiencyDirective).Derecent ingevoerdeeuropeanenergy-efficiencydirective (EED)schrijftvoor datgroteondernemingenmetmeerdan250fteconcernbreeden vaakmetaanwezigheidinmeerderegemeenteneensindevierjaar eenenergie-auditmoetenuitvoeren.ozhzbeoordeeltdeaudit rapportagesprojectmatigophetvoldoenaandegesteldeeiseninde 'TijdelijkeRegelingImplementatierichtlijnEnergieEfficiëntie'. Inheteerstekwartaalvan2018zalhetconceptvanhandhavingsprogramma ZuidHollandZuid2019opgesteld.Bijhetopstellenvanditprogrammazal wordenbezienhoeenergiebesparingmeeraandachtkankrijgenenhoedit naardetoekomstwordtgefinancierd.doorhetverschuivenvanaandacht binnenhetprogrammaofdeinzetvanextramiddelen. Wathebbenwe daarvoornodig Inde2018wordter inhetjaarprogrammageneriektoezicht , (=968uur,=0,69FTE)gebudgetteerdvoortoezichtophetgebiedvan energiebesparingindedrechtsteden Budget Uren FTE GemeenteAlblasserdam ,04 GemeenteDordrecht ,22 GemeenteHendrik-Ido-Ambacht ,06 GemeentePapendrecht ,08 GemeenteSliedrecht ,08 GemeenteZwijndrecht ,13 GemeenteHardinxveld- Giessendam ,09 TOTAAL ,69 Ditisonvoldoendeomopeenstructurelewijzetewerkenaande doelstellingenvanhetenergie-akkoordenderegionaleenergiestrategie. Omhettoezichttewaarborgenenuittevoerenis,indeidealesituatieop basisvanhetbedrijvenbestand,minimaalvoor2ftestructureelbudgetnodig indedrechtsteden.oftewel1.39fteformatieuitbreiding.ditbetekentper gemeentehetvolgende:

32 Budget Uren FTE Aanvulling opbudget GemeenteAlblasserdam , GemeenteDordrecht , GemeenteHendrik-Ido-Ambacht , GemeentePapendrecht , GemeenteSliedrecht , GemeenteZwijndrecht , GemeenteHardinxveld-Giessendam , TOTAAL , Overwerkprogrammaeninzetophetgebiedvanenergieenenergiebesparing wordenbijhettotstandkomenvandewerkplannenvoordejaren2019en verderafsprakengemaakttussenozhzengemeenten.voorextrainzetop hetgebiedvanenergieenenergiebesparingkunnenmogelijkdebudgetten "lokaleprioriteiten"wordenaangewend. Deomgevingsdienstvervult opdrachtvangemeenteneenfaciliterendeen stimulerenderol.omditvormtegeveniseraanvullendophetbudgetvoor toezichtca.1fte (structureel)budgetnodig.hierbijzijndekosten gerelateerdaanhetbedrijvenbestand.ditbetekenthetvolgendeper gemeente: 2019 Budget Uren FTE GemeenteAlblasserdam ,06 GemeenteDordrecht ,31 GemeenteHendrik-Ido-Ambacht ,09 GemeentePapendrecht ,11 GemeenteSliedrecht ,12 GemeenteZwijndrecht ,18 GemeenteHardinxveld-Giessendam ,13 TOTAAL ,00 Overhetvormgevenvanhetstimulerendespoorwordenpergemeente afsprakengemaakt Monitor Monitoringkandooreenonderzoekteverrichtennaardeeffectenvande Wetmilieubeheerendeactiviteitenvandeomgevingsdienst. Monitoringopdevoortgangvanhetproject Wetmilieubeheer2 Kredietverstrekkingfinanciers Context Methetinstellenvaneenverklaringwaarmeebedrijvenkunnenaantonendat zeophet juiste spoorzittenindeenergietransitie,ishetmogelijkomte

33 33 beoordelenofbedrijvenvoldoenaandewet-enregelgevingvoor energiebesparing.hiermeekunneneisengesteldwordenindecontextvan financiering.wijstrevennaarhetontwikkelenvaneendergelijkeverklaring. Hiervoorishetnoodzakelijkomeenadequaatoverzichttehebbenvande "energieprestaties" (energiegebruik,getroffenmaatregelen,energielabelpand etc.)vanhetmkb. OpditmomentwordterdoorECN (EnergieonderzoekCentrumNederland) voordeomgevingsdiensteneenprojectoverbig-datauitgevoerd.hiermee wordtgetrachteenoverzichttemakenvandeenergieverbruikenvanalle bedrijfspandeninnederland.eenanderdeelvandeopdrachtisdeaanlegvan eengroenregistermethierinperbedrijfaangegevendebijhetbedrijfinbezit zijndekeurmerkenenhetenergielabelvanhetbetreffendebedrijfspand. Dit registerkan,aangevuldmetlokalegegevensoverenergiegebruikengetroffen maatregelendebasisvormenvooreenregionaalregister.vanuitditregister kan opverschillendemanierenwordengecommuniceerd.waarondermet kredietverstrekkers. Overditlaatsteishetnoodzakelijkeen (regionale)werkafspraaktemaken tussenfinanciersendeomgevingsdienst. Samenwerkende partners OZHZ Gemeenten Banken Resultaat Hetresultaatbestaatuit 3elementen: 1. Dataverzamelingenverwerking (opstellenregister) 2. Werkafsprakenkredietverstrekkersovergegevensuitwisseling 3. Verklaringafgevenbedrijven Watgaanwe daarvoordoen? Bouwenvaneengroenregistervoorderegio,Onderzoekenjuridische implicatiesenopstellenwerkafsprakenmetnoodzakelijkeformats Wathebbenwe daarvoornodig Benodigdemiddelen: outofpocketnihil Uren Monitor Deextrastimulansvanuitdefinancierenomgevingsdienstheefteenpositief effectopenergiebesparingbijbedrijven.