B2725/85 SCP Dataverzameling: onderzoeksverantwoording

Transcriptie

1 B2725/85 SCP Dataverzameling: onderzoeksverantwoording 5 januari 2004 De onderzoeksverantwoording van het project Sociale Uitsluiting waar Research voor Beleid de interviews voor heeft afgenomen bevat de volgende onderwerpen: - een korte schets van de verschillende fasen van het onderzoek; - de gemiddelde gespreksduur van de interviews; - de methode van dataverzameling en het afnemen van de interviews; - het opleveren van het bestand; - de responsverantwoording. 1. Korte schets van de verschillende fasen van het onderzoek 20 december 2002 heeft het SCP Research voor Beleid de opdracht gegund om in 20 achterstandswijken de data ten behoeve van het project Sociale Uitsluiting te verzamelen. Daar kwam op 18 juni een aanvullende opdracht bij om dezelfde data ook in 30 niet achterstandswijken te verzamelen. In totaal zijn er in 50 wijken interviews afgenomen voor dit project. In tabel 1 staan de namen en steden van de wijken waarin dit is gebeurd: Tabel 1 De wijken waar de interviews zijn afgenomen Stad Achterstandswijk Niet achterstandswijk Amsterdam 1. IJplein/Vogelenbuurt 1. Kadoelen 2. Nieuwe Pijp 2. Willemspark 3. Buitenveldert-Oost Purmerend 3. De Wheermolen 4. Purmer-Noord Zaanstad 4. Koogerveld 5. Peldersveld 6. Rooswijk Haarlem 5. Meerwijk 7. Transvaalbuurt 8. Sinnevelt Den Haag 6. Zuidwal 9. Oostbroek-Zuid 10. Geuzenkwartier 11. Burgen en Horsten Gouda 7. De Korte Akkeren Nieuw 12. Slagenbuurt Capelle aan den IJssel 8. De Hoeken 13. Schollevaar Noord Rotterdam 9. Oude Westen 14. Schiebroek 10. Nieuw Crooswijk 15. Prinsenland 11. Groot IJsselmonde Dordrecht 12. Krijspijnse Driehoek 16. Vogelenplein en omgeving 17. Oud-Dubbeldam Tilburg 13. Het Wandelbos 18. Huibeven 19. Udenhout Helmond 14. Eeuwsels 20. Groot Goor Venlo 15. St. Annakamp 21. Venkoelen 22. Klingerberg Heerlen 16. De Dem C.A. 23. Terworm 24. Schiffelerveld Arnhem 17. t Duifje 25. Alteveer-Cranevelt 26. De Laar-West Emmen 18. Emmermeer 27. Bargeres 28. Barger-Oosterveld Leeuwarden 19. Bloemenbuurt 29. Aldlan-Oost Dongeradeel 20. Dokkum binnen de Wallen 30. Dokkum Fonteinsland

2 De selectie van de wijken is door het SCP gedaan en ook heeft het SCP de vragenlijsten voor het onderzoek geleverd. De opdracht voor Research voor Beleid bestond er uit te adviseren over deze vragenlijsten, deze om te zetten in een elektronische vragenlijst en deze vragenlijsten op laptops te installeren en de gesprekken te laten afnemen. In totaal zijn in de achterstandswijken 431 interviews afgenomen en in de niet-achterstandswijken 429. Alvorens de interviews zijn afgenomen is er een pilot uitgevoerd. In totaal zijn er 5 proefinterviews gehouden. Naar aanleiding van deze pilot is de vragenlijst aangepast en vervolgens zijn de interviewers geïnstrueerd. Om er zeker van te zijn dat allochtonen voldoende in het onderzoek vertegenwoordigd zouden zijn, zijn de vragenlijsten ook vertaald in het Engels, Turks en Arabisch. Om deze vragenlijsten te kunnen afnemen is ook gewerkt met tolkinterviewers. Van 10 juni tot en met 22 augustus heeft de dataverzameling in de achterstandswijken plaatsgevonden. Omdat de opdracht om ook interviews te houden in niet achterstandswijken later aan Research voor Beleid is gegund eindigde de dataverzameling voor deze wijken later, namelijk op 5 september. Op 8 oktober is het definitieve bestand opgeleverd. 2. De gemiddelde gespreksduur De vragenlijst bestond in totaal uit iets meer dan 200 vragen. De gemiddelde gespreksduur voor de interviewers hebben we achterhaald door te kijken naar het geregistreerde aantal seconden per interview. Daaruit komt de volgende gesprekstijd naar voren: - achterstandswijken: 58 minuten; - niet achterstandswijken: 49 minuten. Deze cijfers behoeven echter wel de nodige nuancering. Zo registreert de computer de tijd vanaf het moment dat de interviewer de eerste vraag invoert tot aan het moment waarop de laatste vraag is ingevuld. De tijd die de interviewer nodig heeft om de respondent een korte toelichting te geven op het onderzoek, zijn spullen uit te pakken en klaar te zetten en het gesprek af te ronden zit daar niet bij. Voor deze tijd moet zeker ook 10 tot 15 minuten gerekend worden. Daarnaast hebben we ook ongeveer 10 procent van de respondenten teruggebeld. Aan deze mensen hebben we gevraagd of er inderdaad iemand van Research voor Beleid is langs geweest en hebben we tevens gecontroleerd of de antwoorden op enkele vragen klopten met wat de interviewers hebben gemeld. De conclusie luidt dat de gesprekken in de niet achterstandswijken gemiddeld genomen korter duurden. Dit komt ook overeen met de ervaringen van de interviewers. Die gaven aan dat mensen in de achterstandswijken meer moeite hebben met de begrippen in de vragenlijst en daarnaast vaak ook om een praatje verlegen zitten. De mensen in de achterstandswijken weiden vaker uit en lijken ook sneller afgeleid. De mensen in de niet achterstandswijken benaderen de vragenlijst zakelijker en gaan daar gemakkelijker door heen. 3. De methode van dataverzameling Random Walk De interviews zijn bij de mensen thuis afgenomen, face-to-face. Omdat de interviewers daarvoor onder meer in achterstandswijken met een laptop is deze mensen geadviseerd deze laptop in een rugzak of in een tas van de Aldi te vervoeren. Dit vermindert de kans op diefstal. Het interviewen bleek dan ook goed te gaan: er zijn uit het veld geen verhalen gekomen over nare ervaringen. De interviewers hebben de wijken doorlopen door middel van de random-walk -methode. Dit betekent dat ze willekeurig door de wijk zijn gelopen en telkens bij de derde deur aanbelden. Dat wil zeggen dat ze in een straat bij een huis aanbelden, twee deuren oversloegen, en dan bij het derde huis weer aanbelden. Om er voor te zorgen dat ze interviews in de gehele wijk afnamen en niet in een beperkt gedeelte kregen ze vier startadressen mee. Op deze manier werden er zowel gesprekken in het hart van de wijk als de randen gerealiseerd.

3 Thuis interviewen Om een gesprek af te kunnen nemen moest de interviewer bij de respondent naar binnen. Hij moest vragen of hij zijn of haar laptop op het elektriciteitsnet mocht aansluiten voor het interview. Vervolgens stelde de interviewer de vragen. In de meeste gevallen gebeurde dit in het Nederlands. In sommige gevallen is het gebeurd dat de vragen in het Engels, Turks of Marokkaans zijn gesteld door tolkinterviews. In dat geval lazen ze de vragen voor van vertaalde lijsten. De vragenlijst op de laptop was echter in het Nederlands. Dus in alle gevallen zijn de antwoorden in het Nederlands ingevoerd. Beschikbaarheid van de partner De vragenlijst bevatte niet alleen vragen over de respondent zelf, maar ook over de partner van de respondent. In 4 van de 10 gevallen zijn de vragen over de partner ook beantwoord door de partner. Hier bestaat geen verschil tussen de achterstandswijken en de niet achterstandswijken. De vermoedelijke verklaring daarvoor is gelegen in het feit dat de kans dat de partner thuis is ten tijde van het interview in beide type wijken gelijk is. In achterstandswijken zijn mensen gemiddeld vaker thuis. Daarentegen kost het meer moeite om mensen in niet achterstandswijken thuis te bereiken. De interviewers waren dan ook genoodzaakt veel gesprekken aan het begin van de avond of in het weekend af te nemen. Op die tijdstippen bleek ook de partner in een flink aantal gevallen thuis te zijn. Cadeaubon van 10.- Degenen die aan het onderzoek hebben meegewerkt ontvingen een cadeaubon van Het effect van de cadeaubonnen van 10.- is moeilijk aan te geven. De interviewers vertelden hun verhaal aan de deur waarin ze de respondent verzochten mee te werken aan het onderzoek. Veelal vertelden ze daar gelijk bij dat er een kleine beloning tegenover stond. Wel is het zo dat de interviewers het als zeer prettig hebben ervaren dat ze deze bonnen mochten uitdelen. En de indruk die ze hebben is dat deze cadeaubonnen vooral in de achterstandswijken enorm werden gewaardeerd. Het is ook zeker zo dat er personen zijn die hebben meegedaan vanwege de bonnen. In de niet achterstandswijken kwam dit in verhouding minder vaak voor. Een beloning van 10.- had volgens de interviewers weinig tot geen invloed op het meedoen aan het onderzoek. 4. Het opleveren van het bestand In september zijn de eerste versies van het bestand opgeleverd en het definitieve bestand is 8 oktober opgeleverd. Er bleken een aantal zaken niet goed in het codeboek te zijn verwerkt. Het ging daarbij vooral om de multipele respons variabelen. Deze hadden als vragen met de antwoordcategorieën ja/nee moeten worden opgeleverd en zaten in het bestand als multipele responsvariabelen. Ook bleken er als gevolg van een onjuiste doorverwijzing - een paar vragen, namelijk vragen 94 tot en met 97, 102 en 103, niet te zijn gesteld aan bepaalde groepen respondenten (de stille reserve). Dit is opgelost door deze mensen opnieuw te benaderen en alsnog te vragen naar de antwoorden. Het ging in totaal om 204 benaderingen. Daarnaast waren twee vragen niet in de elektronische versie van de vragenlijst opgenomen (vraag 150 en item e van vraag 234) en zijn deze derhalve aan niemand gesteld. Als laatste bestond er onzekerheid over vraag 208: heeft u het gevoel mee te tellen in de samenleving?. In de Engelse, Turkse en Arabische vragenlijst is deze vraag verkeerd opgenomen. De vraag luidt daar namelijk: voelt u zich buitengesloten?. Vandaar dat Research voor Beleid heeft uitgezocht in hoeverre dit de resultaten mogelijk heeft beïnvloedt. De conclusie luidt dat deze invloed naar alle waarschijnlijkheid gering is omdat navraag heeft uitgewezen dat de Engelse vragenlijst maar in een enkele keer is gebruikt. het gebruik van de Engelse lijst maar in zeer beperkte mate is gebruikt. In welke de mate de Turkse en Arabische vragenlijsten zijn gebruikt, is niet nagevraagd. Vandaar dat de antwoorden op vraag 208 met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd dienen te worden. Meer informatie hierover staat in de Bijlage. Ondanks de problemen bij de oplevering is het door Research voor Beleid geleverde bestand kwalitatief redelijk goed. De door het SCP benodigde informatie is voor de meeste vragen - op een goede manier uit het bestand te halen.

4 5. Responsverantwoording Tijdens hun route door de wijken hebben de interviewers de random-walk-kaarten bijgehouden. Deze kaarten bevatten informatie over de activiteiten die de interviewers hebben ondernomen om de gewenste respons te realiseren. Tabel 2 geeft de uitkomsten van deze kaarten:

5 Tabel 2 Respons in de 2 wijksoorten Wijken met lage SES Wijken met gemiddelde SES of hoger Totaal Aantal Procent Aantal Procent Aantal Procent Geslaagd gesprek 431 7,8% 429 9,2% 860 8,4% Niemand aanwezig ,4% ,2% ,9% Weigeringen ,4% ,4% ,3% Geen doelgroep 191 3,5% 188 4,0% 379 3,7% Taalproblemen 46 0,8% 11 0,2% 57 0,6% Case afgebroken 1 0,0% 1 0,0% 2 0,0% Anders, namelijk 113 2,1% 94 2,0% 207 2,0% Totaal ,0% ,0% ,0% - Voor de cellen die gemarkeerd zijn is ook ingevuld wat de staat van de straat is en de staat van het huis. Deze informatie had Research voor Beleid ook moeten leveren voor de geslaagde gesprekken. Dit is echter niet waargenomen. Deze informatie kunnen we derhalve ook niet opnemen. - Onder geen doelgroep vallen meerdere categorieën. De voornaamste zijn bedrijven en instellingen op adressen waar op basis van de random-walk methode aangebeld had moeten worden onder deze categorie geschaard. - Taalproblemen. Onder taalproblemen staan vooral die talen waarvoor de interviewers geen vertaalde vragenlijst hadden en waar we ook geen tolk voor hadden. Er staan er echter ook een paar tussen waarvoor geldt dat zij bijvoorbeeld Turks spraken. Van deze mensen hebben we de gegevens genoteerd en daar zou een tolk van ons langs gaan. In de tussentijd zijn we echter wel doorgegaan met het interviewen. Toen de interviews werden afgerond stonden er nog enkele afspraken met deze mensen. Deze hadden we echter niet meer nodig. Uiteraard hebben we ons wel gehouden aan het aantal allochtonen dat we moesten interviewen. Mogelijkerwijs heeft deze aanpak geleid tot een beperkte mate van selectieve uitval. - De antwoordcategorie anders namelijk bleek zeer divers. Enkele voorbeelden: de beoogde respondent(en) waren ziek, het desbetreffende pand stond leeg, er kon geen afspraak worden gemaakt vanwege drukke agenda s, de hoofdbewoners bleken niet thuis te zijn, et cetera. Tabel 3 Reden weigeringen Wijken met lage SES Wijken met gemiddelde SES of hoger Totaal Aantal Procent Aantal Procent Aantal Procent Geen tijd/zin ,3% ,7% ,4% Geen specifieke reden 126 9,0% 63 4,9% 189 7,0% Duur interview te lang 71 5,1% 104 8,1% 175 6,5% Tegen enquêtes (algemeen) 46 3,3% 15 1,2% 61 2,3% Anders, namelijk 88 6,2% 66 5,1% 154 5,7% Totaal ,0% ,0% ,0% De antwoordcategorie anders, namelijk bleek ook hier veelzijdig. Wederom enkele voorbeelden: er werd voor de respondent geweigerd, er waren anderen in huis aanwezig waarvan de respondent wilde dat die de antwoorden niet hoorden, sommigen vonden het een taboe-onderwerp, weer anderen wilden niet mee doen omdat ze gingen verhuizen, weer anderen hadden geen belangstelling/interesse, et cetera.

6 Tabel 4 Staat straat (indien respons: niemand aanwezig, weigering, taalproblemen of anders, namelijk ) Wijken met lage SES Wijken met gemiddelde SES of hoger Totaal Aantal Procent Aantal Procent Aantal Procent Zeer slecht 27 0,6% 7 0,2% 34 0,4% Slecht 426 8,7% 64 1,6% 490 5,5% Niet goed/niet slecht ,3% ,1% ,3% Goed ,5% ,6% ,0% Zeer goed 92 1,9% ,5% 519 5,8% Totaal ,0% ,0% ,0% Tabel 5 Staat huis indien respons: niemand aanwezig, weigering, taalproblemen of anders, namelijk ) Wijken met lage SES Wijken met gemiddelde SES of hoger Totaal Aantal Procent Aantal Procent Aantal Procent Zeer slecht 22 0,5% 4 0,1% 26 0,3% Slecht 376 7,7% 132 3,2% 508 5,7% Niet goed/niet slecht ,0% ,7% ,4% Goed ,6% ,7% ,8% Zeer goed 158 3,2% ,3% 698 7,8% Totaal ,0% ,0% ,0%

7 Bijlage: vraag 208 meetellen in de samenleving Het blijkt zo te zijn dat vraag 208 in de Engelse, Turkse en Arabische vragenlijst afwijkt van de Nederlandse vragenlijst. De vertaalde vragenlijsten kennen een foute vraagstelling. Daarom is het belangrijk vast te stellen in hoeverre deze vragenlijsten door de interviewers zijn gebruikt. Dit hebben we op twee manieren vastgesteld: - In de eerste plaats hebben we gekeken naar de antwoorden op vraag 208: heeft u het gevoel mee te tellen in de samenleving?. Deze zijn uitgesplitst naar autochtonen en allochtonen. Vervolgens hebben we gekeken naar die allochtonen die moeite hebben een gesprek in het Nederlands te volgen of moeite hebben zich in het Nederlands verstaanbaar te maken. Voor deze groep is gekeken in hoeverre het waarschijnlijk is dat deze mensen de Engelse lijst hebben gehad. Dit hebben we niet gedaan voor de Turkse en Arabische vragenlijst omdat te laat is geconstateerd dat deze vraagstelling onjuist was. Daarna zijn de antwoorden van deze mensen op vraag 208 bekeken. Als laatste kijken we naar de moeite die het mensen kost een gesprek in het Nederlands te volgen in relatie tot het antwoord op vraag Daarnaast hebben we onze interviewers gebeld en gevraagd in hoeverre ze daadwerkelijk met de Engelse vragenlijst hebben gewerkt. De antwoorden in de opgeleverde dataset De antwoorden op vraag 208 zijn afgezet tegen het autochtoon dan wel allochtoon zijn Tabel A Meetellen in de samenleving (v208) in relatie tot allochtoon zijn Meetellen Onbekend Autochtoon Allochtoon Totaal Weigert te antwoorden 4 0,6% 1 0,6% 5 0,6% Ja, in sterke mate 1 25% ,8% 63 36,8% ,7% Ja, enigszins 3 75% ,7% 68 39,8% ,8% Nee % 39 22,8% ,8% Totaal 4 100% % % % De verschillen tussen autochtonen en allochtonen zitten in de categorieën ja, enigszins en nee. Vervolgens hebben we bij de allochtonen gekeken naar degenen die: - een beetje of veel moeite hebben een gesprek te volgen in het Nederlands, of; - een beetje of veel moeite hebben zich verstaanbaar te maken in het Nederlands. Hier hebben we een uitdraai gemaakt van het geboorteland van de respondent. Tabel B Geboorteland van degenen die moeite hebben met de Nederlandse taal Geboorteland respondent Aantal Percentage Nederland 2 4,7% Suriname 2 4,7% Nederlandse Antillen/Aruba 2 4,7% Voormalig Ned. Indië/Indonesië 2 4.7% Turkije 10 23,3% Marokko 5 11,6% Oost-Europa 4 9,3% Zuid-Europa (Spanje, Portugal, Italië, Griekenland, Joegoslavië) 3 7,0% Overig Europa 1 2,3% Anders, namelijk 12 27,9% Totaal %

8 Het aannemelijk dat degenen die in Nederland zijn geboren de vraag in het Nederlands hebben gekregen. En het is niet ondenkbaar dat ook degenen uit Suriname, de Nederlandse Antillen/Aruba en voormalig Nederlands Indië/Indonesië de vraag in het Nederlands gesteld hebben gekregen. Al met al zijn er mogelijk ongeveer 35 personen die de vraag in het Engels, Turks of Arabisch gehad zouden kunnen hebben. Als laatste hebben we gekeken naar de moeite die het een respondent kost een gesprek in het Nederlands te volgen in relatie tot vraag 208. Tabel C Meetellen in relatie tot het moeilijk kunnen volgen van een gesprek in het Nederlands Meetellen/moeite Ned. gesprek weigert veel beetje geen Weigert te antwoorden 5 0,6% Ja, in sterke mate 3 8,6 5 16,7% ,8% Ja, enigszins 1 100% 21 60, % ,8% Nee 11 31, ,3% ,8% Totaal 1 100% % % % Er bestaat een relatie tot het (goed) kunnen volgen van een gesprek in het Nederlands en de mate waarin men het idee heeft mee te tellen in de samenleving. Naarmate men een gesprek in het Nederlands beter kan volgen (geen moeite), voelt men zit meer meetellen in de samenleving. Het nabellen van de interviewers Naast deze indicatie hebben we de interviewers die op het project hebben gewerkt nagebeld en daarvan zeggen drie interviewers dat ze de Engelse lijst hebben gebruikt. Bovendien zeggen velen dat ze de Engelse vragenlijst alleen als hulpmiddel hoefden te gebruiken bij een paar vragen. De overige vragen konden in het Nederlands worden afgedaan. Slechts in een enkel geval is de Engelse lijst integraal gebruikt.