Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 4, Tijd van Steden en staten

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 4, Tijd van Steden en staten Samenvatting door een scholier 1693 woorden 21 maart ,5 9 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Tijdvak 4 Paragraaf 1 Rond het jaar 1000 zag Europa er anders uit bevolking sterk toegenomen christenen meer land veroverd handel leefde op steden kwamen tot bloei kerk had meer invloed, Paus had meer macht 3 grote landen in west Europa: Engeland, Frankrijk en Duitsland Vanaf de 10 e eeuw werden woeste gronden tot landbouwgebied gemaakt. Moeras werd drooggelegd, sloten werden gegraven in veengebieden, hellingen en bergen werden gebruikt. Nederland: gebied achter duinen ontginnen, daarna veengebieden in Utrecht en Holland droogleggen (samenwerken). Edelen en kloosters probeerden boeren aan te trekken, boeren een klein bedrag betalen, minder horigen. Ook ontginning in België, Frankrijk, Italië en Duitsland. Akkerbouw techniek verbeterde, dus opbrengst was groot. Keerploeg: plaggen werden nu ook omgekeerd (niet alleen losgescheurd) Ossen vervangen door paarden: konden beter trekken Drieslagstelsel: twee keer in de drie jaar werd gezaaid (niet om het andere jaar) Meer voedsel geproduceerd dan vroeger --> bevolking nam toe --> overschotten werden verhandeld. Meer eten, meer tijd voor andere beroepen. Specialisatie in bijv. wol weven, leer looien, bier brouwen en handelen. Ambachtslieden gingen in steden wonen. Handel kwam tot bloei in Italiaanse steden zoals Venetië, Genua en Pisa (contacten met Byzantijnse Rijk, Midden- Oosten). Handelsroutes: Pagina 1 van 6

2 Vanaf Italië via Frankrijk, Vlaanderen naar Engeland In Vlaanderen en Noord-Frankrijk ontstonden laken steden (wol uit Engeland) Steden langs Oostzee, Noordzee, Frankrijk en spanje In 13 e eeuw: Hanze; verbond van steden met als centrum Lübeck (Deventer, Kampen, Zwolle) Handelsproducten in Europa: specerijen, graan, wijn, vis, zout en metalen voorwerpen. Buitenlandse handel was minder belangrijk dan plaatselijk en regionale handel. Steden waren afhankelijk van het omringende platteland. Belangrijkst: laken en bier. Belangrijkste gebiedsuitbreiding: Zuid-Italië: gebieden die onder controle stonden van moslims werden veroverd (Sardinië en Sicilië) Spanje: rond 1000 viel het rijk van de Omajjaden en drongen de christelijke staten op (Reconquista; herovering). 2 e helft van 11 e eeuw speelde Rodrigo Diaz de Vivar (El Cid; de heer) grote rol. Rond 1200 groot deel van Spanje in bezit genomen door christenen. Kruistochten: Vanaf 1096 waren er militaire expedities om het heilige land te veroveren. Tot 1292 gebied beheerst door christenen. Koningen van Scandinavische landen namen christendom aan. Delen van Duitsland werden gekoloniseerd. Polen, Bohemen en Hongaren verslagen en koningen van die landen kozen het christendom tot officiële godsdienst. In 1095 maakte paus Urbanus II bekend dat de christenen het Heilige Land moesten gaan veroveren (hoopte dat Byzantijnse keizer zijn gezag over het christendom zou accepteren). Veel mensen meldden zich vrijwillig aan: Hoopten beter bestaan te hebben in Palestina Paus beloofde dat iedereen vergeven zou worden van zijn zonden, kwamen in hemel Edelen en ridders konden macht en roem krijgen. Jongere zoons die geen erfenis kregen konden daar leen veroveren. Er was weinig tegenstand door de moslims, doordat ze zelf al met elkaar in oorlog waren. Julie 1099 namen de christenen Jeruzalem over. Moslims gingen samenwerken en tweede kruistocht was nodig, later een derde. In totaal 7 grote kruistochten, nog een paar kleine. In 1291 ging Akko verloren, laatste stad van kruisvaarders. Door kruistochten ontstonden er handelscontacten tussen Italië en Midden-Oosten, specerijen en zijde belangrijk. Europa maakt kennis met hoogontwikkelde cultuur van Islam. Paragraaf 2 Kooplieden hadden vast punt nodig om voorraden op te slaan en voor veiligheid. Gunstige plek: kruising van (water)wegen Bisschoppen, hertogen graven: probeerden mensen aan te trekken --> jaarmarkt en veiligheid bieden, welvaart voor hen en nederzettingen ontstonden. Ook ambachtslieden, ze moesten iets met de producten doen. Stadlucht maakt vrij: geen horigen meer Inwoners gingen onderhandelen --> privileges (tolvrijheid, geen diensplicht, recht op een markt). Soms ook rechtspraak, heet stadsrecht. Landsheer wilde er iets voor terug --> financiële en militaire steun. Stad kon eigen keuren (wetten) maken Burgerrecht: burgerij= nieuwe stand, werden anders beschermd dan boeren. Arme, ongeschoolde arbeiders hadden geen burgerrecht. Schepenen: groep mensen om de stad te besturen en recht te spreken Pagina 2 van 6

3 Schout, baljuw of drost: voorzitter van schepenen, vertegenwoordiger van landsheer. Vroedschap: stadsraad onder leiding van een of meer burgemeesters gekozen door de burgers 2 procent was doodstraf à lange gevangenisstraffen waren duur (veel voeding en bewaking) Gilde: organisatie van meesters, manen die zelfstandig hetzelfde bedrijf uitoefende Meesterproef: werkstuk waardoor je bewijst dat je het vak meester bent en waardoor je lid mag worden van een gilde (had je dit afgelegd? Dan kon je stemrecht krijgen) Belangrijke doelen van gilden: Economisch: bevorderen van een goed bestaan van de leden Sociaal: zorgen voor zieke, bejaarde leden en weduwen en wezen Godsdienstig: samen een altaar van beschermheilige van hun beroep in een kerk Verdediging van de stad: liepen wacht, in geval van oorlog trokken ze ten strijde Verdediging zorgde voor stagnatie van economie --> uitvindingen verboden --> lastig om in een gilde te komen --> gildedemocratieën (invloed op het stadsbestuur vast gelegd) Paragraaf 3 Gregoriaanse beweging: in de 11 e eeuw ontstond een beweging die misstanden in de kerk wilde aanpakken (vernoemd naar paus Gregorius VII) Gregorius VII: - streefde naar meer macht voor de kerk en de paus - Tegengaan van wereldse benoemingen Drie gevolgen: 1. De bedelorden: binnen de kerk werden kloosterorden opgericht waarvan de leden hun bezit opgaven en bedelend in hun levensonderhoud voorzagen. 2. De ketterij: onder de gewone mensen ontstonden allerlei vernieuwingsbewegingen, kerk vond dat sommige stromingen afweken van de geloofsleer. Deze ketters werden uit de kerk gestoten en vervolgd. 3. De inquisitie: kerkelijke rechtbanken werden opgericht voor het vervolgen van de ketters. Door gregoriaanse beweging ook kruistochten en conflicten tussen de keizer en de paus over de benoeming van bisschoppen. Sober leven, hard werken en giften van gelovigen zorgden ervoor dat de kloosters rijker werden. Dat mocht niet, hun ideaal was armoede. Franciscus van Assisi was zoon van een rijke koopman (Noord-Italië) Nadat hij ziek werd gaf hij in 1206 bezittingen weg --> groep volgelingen. Fransicanen/minderbroeders: geen bezit en afhankelijk van anderen voor levensonderhoud. Belangrijke rol gespeeld aan universiteiten en wetenschap, ketterij. Dominicus de Guzmán --> Dominicanen: preekten tegen ketters, deden veel aan onderwijs. Belangrijke rol gespeeld aan universiteiten en wetenschap, ketterij. Veel mensen teleurgesteld in kerk --> geestelijken gingen verder met weelderige leven. Noord Italië: nieuwe stroming, katharen (grieks: zuiver). Het woord ketter is ervan afgeleid (iemand die afwijkt van de Pagina 3 van 6

4 officiële geloofsleer. Ook wel Albigenzen. Kenmerken: verwerpen van al het stoffelijke (bezit, lichaam, krijgen van kinderen), was nl. gemaakt door duivel. Ook leven in eenvoud en armoede. Jezus was niet een goddelijk wezen (in lichaam geboren) alleen een afgezand van God. 1209: Innocenius III --> kruistocht tegen katharen 1244: Montségur ingenomen, laatste dorp van Albigenzen. Waldenzen: Pierre Valdès (franse koopman), een armoedebeweging. Niet in strijd met geloof, wel conflict --> uitspraak: iedereen kan priester worden. Kerkelijke rechtbank = pauselijke inquisitie Verdachten hadden weinig rechten, inquisiteurs vonden bekeren het belangrijkst (ziel van medemens redden). Bernard Gui was bekende inquisiteur. Inquisiteurs altijd op zoek naar nieuwe doelwitten, eind van Middeleeuwen is de heks het doelwit. Toppunt van macht van pausen in 13 e eeuw door gregoriaanse beweging, kruistochten, bedelorden en inquisitie. 1309: pausen vestigen zich niet meer in Rome, maar in Avignon Babylonische ballingschap van de pausen = teruglopende macht van paus 1378: oplossing, terugkeren naar Rome, daarna spijt à weer fransman, keerde terug naar Avignon. Westers schisma: tijd dat de christelijke wereld in 2 partijen was gedeeld door 2 pausen. 1409: de 2 pausen wilden niet aftreden à 3 pausen 1417: 1 paus voor hele kerk, gezag van paus wel verzwakt. Paus werd politiek figuur dat in Midden-Italië zijn gebied verdedigde. Paragraaf 4 Investituurstrijd: conflict tussen de keizer en de paus over de benoeming van bisschoppen. Hendrik IV ( ): sterke heerser, bleef bisschoppen zelf benoemen 1076: Hendrik liet Gregorius VII afzetten door de Duitse bisschoppen toen hij zei dat hij zelf alle macht had. Gregorius VII: stopte Hendrik in kerkelijke ban. Hendrik ging naar Canossa en viel voor Gregorius op zijn knieën à terug in kerk. Hendrik had weer macht. Gregorius werd weer afgezet, nieuwe paus werd benoemd. Concordaat van Worms: paus zou voortaan de bisschop zijn kerkelijke ambt geven en de keizer gaf hem zijn wereldlijke goederen. In praktijk waren de hoge geestelijken van het bisdom, zij waren van adel en kregen meer macht over de benoeming van bisschoppen. Machtigste mannen in DE: zeven keurvorsten, zij kozen de keizer. Duitsland werd geen nationale staat. Engeland bewoond door een verzameling van verschillende Germaanse volken, Angelsaksen. Pagina 4 van 6

5 1066: Willem van Normandië --> recht op troon --> versloeg Engelse koning bij battle of Hastings. Rechtspraak stond onder controle van koningen, dus nationale staat. Maatregelen om macht te versterken in Frankrijk: familie Capet; vaste belasting, huurleger, afzetbare ambtenaren. 1328: Capets in mannelijke lijn uitgestorven, Edward III maakt aanspraak op troon (hij Engels, moeder Frans). Standenvergaderin koos Filips VI van Valois. 1337: Edward valt Frankrijk binnen (troon opeisen) 1453: honderdjarige oorlog (met onderbrekingen) 1429: Voor Karel VII staan zaken er slecht voor, de engelse koning (een baby) is gekroond tot koning van Frankrijk. Jeanne d Arc: boerendochter van 15/16, hoorde stemmen in haar hoof. Ging naar het hof in Chinon. Karel had wonder nodig à Jeanne mee als mascotte. Fransen deden extra hun best, ze namen Orléans + 3 andere steden in. Karel werd in Reims tot koning gezalfd. 1430: Jeanne d Arc werd gevangengenomen en uitgeleverd aan de Engelsen. Jaar later veroordeeld tot ketterij --> brandstapel Bisschop van Utrecht: als bondgenootschap van de keizer wereldlijke macht over de provincies Utrecht, Overijsel, Drenthe en Groningen. 9 e eeuw: graven voegde grotere gebieden bij elkaar; Vlaanderen, Brabant, Holland en Gelre. Vlaanderen en Brabant het rijkst en machtigst. Door Concordaat van Worms kon keizer geen sterke bestuurders aanstellen in Utrecht. 12 e eeuw: Holland en Gelre namen gebieden van Utrecht af. Bisschop raakte door oorlogjes in de schulden. 1100: machthebbers in Kennemerland noemde zich graven van Holland. Minder macht dan hertogen en bisschoppen. Breidden macht uit naar zuiden en bouwde daar vesting om tol te heffen op scheepvaart. Dordrecht, Haarlem, Delft bloeide op, doordat ze stadsrechten kregen. Bevorderde handel. Floris V van Holland: steunde steden, legde dijken aan. Niet zo goed met edelen omgaan. Koning Eduard I van Engeland: haalde ontevreden edelen over om hem gevangen te nemen in Holland en Zeeland werden geërfd --> graven van Hennegouwen 15 e eeuw: Vlaanderen, Brabant en Hennegouwen in handen van hertogen van Bourgondië. Hertog Filips de Goede: belasting (goede inkomsten), rechtbank (goede centrale macht). Nederland niet 1 staat, ook niet nationale staat. Enige bindende was hertog van Bourgondië. Nationale staat lukt het best als: Er een rechtbank is Er een staand leger is Ambtenaren die ontslagen konden worden Vaste belastingen Pagina 5 van 6

6 Ontstaan van een stad: Jaarmarkt op een kruispunt van wegen Burcht (veiligheid!) Houten huisjes Kerk --> veel sparen --> stenen kerk Stadsrecht: jezelf besturen en verdedigen Muur Voor schoolexamen: Vroege middeleeuwen Agrarische samenleving Weinig macht van de paus Bijna geen handel Koningen waren zwak Late middeleeuwen Agrarisch-urbane samenleving Macht van de paus komt terug Handel in opkomst Sterke koningen Pagina 6 van 6