Profielwerkstuk Geschiedenis Feminisme

Transcriptie

1 Profielwerkstuk Geschiedenis Feminisme Profielwerkstuk door S woorden 3 januari ,2 15 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1 Hoe zag de eerste feministische golf er uit? 1.1 Hoe waren de omstandigheden voor vrouwen voor de eerste feministische golf? Voor de eerste feministische golf werden vrouwen niet gelijk behandeld. De rechten voor vrouwen en mannen waren niet hetzelfde. Vrouwen hadden in vergelijking tot mannen weinig rechten maar veel plichten. De buitenwereld was voor de man de binnen wereld in het gezin voor de vrouw. Woorden die bij de vrouw pasten zijn: bescheidenheid, passiviteit en terughoudendheid. Dit verschil in geslacht is vooral te zien op het gebied van: Verhoudingen tussen mannen en vrouwen binnen het gezin Politiek Onderwijs Werk Verhoudingen tussen mannen en vrouwen binnen het gezin De vrouw hoorde binnen het gezin waar zij het huishouden en de verzorging van man en kinderen op zich moest nemen. Het huishouden en moederschap waren haar belangrijkste bezigheden. De ideale vrouw werd gezien als een vrouw die zich volledig bezighield met het huishouden. De vrouw werd tijdens haar hele opvoeding klaargestoomd om te dienen als goede moeder en huisvrouw Deze ideale huisvrouw was alleen mogelijk in een gezin waar de man genoeg verdiende om het hele gezin mee te onderhouden. In arbeidersgezinnen moest de vrouw naast het huishouden ook nog vaak werken in een fabriek. Een gemakkelijk leven had de vrouw dus niet Binnen het huwelijk was de vrouw gehoorzaam aan de man. De vrouw had de taak om de man tevreden te stellen. Volgens fatsoennormen was het verboden voor vrouwen uit betere milieus om te werken. Het was de taak van de man om haar financieel te voorzien. Dit betekende dat ongehuwde vrouwen afhankelijk waren van financiële steun van familie. Het was erg belangrijk voor een meisje om een goede huwelijkskandidaat te vinden omdat een vrouw niet zich zelf kon onderhouden. Ook bestonden er aparte regels voor gehuwde en ongehuwde vrouwen. Een ongetrouwde meerderjarige en handelingsbekwame vrouw was een individu en viel dan onder het persoonsrecht. Zij was vaak afhankelijk van steun van broer of vader. Eenmaal getrouwd viel zij onder het huwelijksrecht en was zij handelingsonbekwaam. Zij nam de nationaliteit van haar echtgenoot aan, zij was niet langer een verantwoordelijk wezen en viel onder een aantal Pagina 1 van 24

2 regels: zij kon geen voogd zijn, mocht geen eigen bezittingen hebben, zij mocht geen beslissingen nemen haar mening was dus niet van belang, zij moest wonen waar de man dit wilde en als zij de echtelijke woning verliet kon zij door haar echtgenoot terug gehaald worden. Naast de bescherming en gehoorzaamheid waren er ook nog rechten met betrekking tot de voortplanting en het kind: binnen het huwelijk kon de man de vrouw dwingen, eventueel met geweld, tot de geslachtsdaad. Maar het mocht geen verkrachting zijn of gepaard gaan met ernstig geweld Politiek Vrouwen hadden geen stemrecht en dus geen invloed op de politiek. Mannen vonden dat vrouwen geen stemrecht nodig hadden omdat het belang van de vrouw en kinderen deel uit maakt van het belang van de man. Mannen dachten dat vrouwen niet in staat waren om deel te nemen aan de politiek. Ze zouden geen objectief oordeel kunnen geven en te zwak van aard zijn. Onderwijs Basisopleidingen van meisjes waren over het algemeen slechter dan die van jongens. Meisjes zouden later toch huisvrouwen worden dus er was geen behoefte aan de zelfde opleiding als jongens. Onderwijs voor vrouwen was alleen toegestaan als het iets zou toevoegen aan de opvoeding van de kinderen. Jongens hadden na hun basisopleiding nog de mogelijkheid tot een vervolgopleiding. Er was geen reden om meisjes door te laten studeren. Hun positie op de arbeidsmarkt niet zou verbeteren omdat mannen vrouwen niet serieus namen. Ook vonden zij dat vrouwen niet hoorden te werken. Ook werd er aan getwijfeld of vrouwen wel genoeg verstand hadden om te studeren. Werk Het was niet gebruikelijk dat een vrouw werkte vooral niet in betere milieus. Men maakte onderscheid in mannen- en vrouwen werk. Onder vrouwen werk vielen taken die fijne, vlugge vingers, geduld en uithoudingsvermogen nodig haden zoals: textiel, kleding, schoenen, tabak voedsel en leer. Mannenwerk werd verbonden met spierkracht zoals: mijnbouw, Hout en metalen. Ook was het gebruikelijk dat er in vacatures naarst leeftijd, scholing en ervaring ook naar geslacht werd gevraagd. Als een werkgever geen vrouwen in dienst wilden gebeurden dat dus ook niet. Zo kwamen er speciale arbeidsplaatsen voor vrouwen en voor mannen. Buiten het verschil in arbeidsplaatsen voor mannen en vrouwen was er ook een verschil in loonhoogte, mannenwerk werd veel beter betaald dan vrouwenwerk. De enige mogelijkheid voor de vrouw was dus fabriekswerk een andere keuze was er niet. Dit werd slecht betaald en vrouwen werden er slecht behandeld bijvoorbeeld: lang achter elkaar werken, geen pauze, lang staand werken en ongunstige werktijd 1.2 Hoe is de eerste feministische golf ontstaan en welke personen hebben daar invloed op gehad? Bij het ontstaan van de eerste feministische golf zijn een aantal oorzaken op te noemen Er was een vrouwenoverschot, zeker van vrouwen uit de gegoede kringen. Het verhaal van Betsy Perk geeft de situatie goed weer. Onvrede. De vrouw werd bewust van het onrecht en wilde als zelfstandig individu haar rechten opeisen. Vrouwen wilden meer vrijheid om hun leven te leiden zoals zij dat graag wilden. Twee factoren zijn van groot belang geweest De veranderingen in de arbeid onder invloed van de industrialisatie In het verlengde hiervan veranderingen op het gebied van het onderwijs. Rechten Pagina 2 van 24

3 Vrouwen wilden gelijke kansen op de het gebied van onderwijs, gelijke rechten om beroepen uit te oefenen, gelijke salarissen, wettelijke bepalingen ten aanzien van het eigendomsrecht, gelijke rechten ten aanzien van hun kinderen, evenveel recht om van hun echtegenoot te scheiden en een sociale code, waarbij mannen net zo sterk veroordeeld zouden worden voor zondigen tegen het seksuele normen. Om bovenstaande rechten te verkrijgen werden er actiegroepen opgericht en werd er doelbewust actiegevoerd in de richting van politiek en maatschappij. Rond 1914 was een deel van de wensen vervuld. Middelbaar en universitair onderwijs stond ter beschikking van de vrouw, arbeidsvoorwaarden verbeterden Gelijke rechten Door de kiesrechtstrijd was de vrouwenbeweging uitgegroeid tot een massabeweging. De periode tot 1920 is men de eerste feministische golf gaan noemen. Feministen zijn zij die opkomen voor de rechten van de vrouw. Vrouwenemancipatie is dat de vrouw uit haar ondergeschikte positie treedt en gelijke rechten verwerft als de man. De vrouwen uit de welgestelde burgerij waren deze feministen. Zij hadden het geld en de tijd om zich te ontwikkelen en te organiseren. Werk Men had een vereenvoudiging van het huishouden. Door de uitvinding van machines. Ze hadden meer tijd, door de hulp van de dienstbodes. Ze wilden meer buitenshuis kunnen en willen doen. Ze kwamen op voor de arbeiders en deden sociaal werk. Het werd onfatsoenlijk gevonden als een vrouw ging werken. Arbeidsvrouwen Door de industrialisatie werden een groot deel van de landarbeidsters overbodig. Er ontstond een grote trek naar de grote steden met de fabrieken, maar er heerste slechte arbeidsomstandigheden. Er waren te weinig woningen, werkomstandigheden waren heel slecht en de lonen waren laag. Te laag om van rond te komen. De arbeidsvrouwen moesten wel gaan werken, maar zij kregen het slechtste werk tegen een lager loon dan de mannen. Deze vrouwen waren dubbel belast, omdat ze ook nog voor hun gezin moesten zorgen. Zoals gezegd de feministen waren over het algemeen vrouwen uit de betere kringen. Zij hadden de mogelijkheden om zich in te zetten voor een rechtvaardige maatschappij waarin niemand wordt gediscrimineerd ook de vrouw niet. Ze wilden volkomen gelijkstelling met de man. De arbeidersvrouwen hadden het al te druk met hun werk en hun gezin. Belangrijke personen voor de eerste feministische golf Er zijn verschillende vrouwen die veel invloed hebben gehad op de emancipatie van de vrouw, de gelijke rechten voor man en vrouw, daarvan ga ik van de belangrijkste personen uitgebreider vertellen wat zij daarvoor hebben gedaan. Betsy Perk Aletta Jacobs Wilhelmina Drucker Pagina 3 van 24

4 Betsy Perk ( ) Boeken en bladen Het rode kruis Samenwerking met Mina Kruseman Betsy Perk werd geboren in Delft. Haar vader was 20 jaar ouder dan haar moeder. Dit was zijn tweede huwelijk. Haar moeder stierf op 25 jarige leeftijd in het kraambed. Later trouwde haar vader opnieuw. Hij had in totaal 11 kinderen. Ze waren van gegoede stand. Betsy was een teer poppetje, klein, mager. Ze was niet mooi, wel intelligent. Dit was het ergste wat een meisje kon overkomen. Lelijk en slim. Dit betekende zo goed als zeker een leven als ouwe jongejuffrouw of oude vrijster. Een derde van de vrouwen trouwde niet. De starre verdeling in standen maakte de markt uitermate krap. Een huwelijk beneden je stand was uitgesloten. Haar leven zou bestaan uit haken, op de kinderen van haar broers passen en afhankelijk zijn van familie leden. Aan een baan hoefde zij niet te denken. Betsy verzette zich tegen zo n toekomst. Ze had niet veel mogelijkheden, er was geen goed onderwijs, leren van goede manieren, handwerken en wat basiskennis. Haar broers werden, militair, arts of dominee. Zij en haar zusters bleven thuis om te verkommeren. Boeken en bladen Het enige eerbare beroep voor vrouwen was kunstenares. Muziek maken, schrijven of schilderen, je mocht er geen geld mee verdienen. Betsy begon te schrijven. Haar eerste boek was geen feministisch boek. Ze kwam erachter dat het huiselijk geluk maar voor een paar vrouwen was weg gelegd.ze startte met een vrouwenblad Ons Streven Ze kreeg hulp van een dominee en deze streepte alles wat naar feminisme rook eruit. Ze wilde niets meer met het blad te maken hebben. Ze startte een nieuw vrouwenblad Onze Roeping.Het was een voorzichtig feministisch blad, dat opkwam voor het recht van de vrouw op onderwijs, beroepsscholing en werk, maar ook huishouding, het echtgenote-en moederschap als het hoogst bereikbare zag. Het rode kruis Betsy had als doel om de vrouwen duidelijk te maken dat werken en geld verdienen geen schande was. Ze brachten geld bij elkaar voor het Rode Kruis. Het enthousiasme van de vrouwen wilde ze vasthouden en in 1871 werd Arbeid Adelt opgericht. In krap een jaar waren er 25 afdelingen door het hele land. Het doel was, de vrouwen te helpen haar arbeid uit te breiden, haar door werkverschaffing en vakopleiding te brengen tot economische onafhankelijkheid. Samenwerking met Mina Kruseman Betsy werd door intern onenigheid aan de kant geschoven. Zij ging met een andere vrouw Mina Kruseman op tournee. Twee excentrieken. Betsy sprak over de sociale positie en toekomst van de vrouw. Mina over de rechteloosheid van de vrouw. Men nam hun niet serieus, het publiek kwam om te lachen, ze werden beoordeeld op uiterlijk, en men vond dat Nederland voldoende geëmancipeerd was. Betsy Perk was met Mina Kruseman de eerste strijdbare feministe. Zij waren de eersten die in het openbaar durfden zeggen dat werk en geld verdienen geen schande is voor een vrouw. Dat moet voor vrouwen een hele openbaring zijn geweest. Pagina 4 van 24

5 Strijd voor haar eigen stand Betsy bleef wel een dochter van haar tijd, die de mensen streng in standen verdeelde. Zij heeft haar hele leven gevochten voor het recht op werk, maar helaas alleen en uitsluitend voor de vrouwen in haar eigen stand. Voor de ellende van de arbeidsters in de opkomende industrie en voor de vrouwen van de arbeiders die kapot gingen door het zware werk, had zij geen oog. Aletta Jacobs ( ) Schoolloopbaan Eigenpraktijk Pessarium Kiesrecht Politieke strijd Arbeidsomstandigheden Geliefde Schoolloopbaan Allereerst iets over Aletta Jacobs. Aletta Jacobs wilde al vanaf jonge leeftijd net als haar vader en oudere broer arts worden, het kwam toen niet in haar op dat, dat moeilijk zou gaan worden als vrouw zijnde. Aletta moest naar een jongedameschool waar ze zich moest verdiepen in het leren van handwerken en goede manieren van praten leerde en het huishouden leerde doen, ze hield het op deze school 14 dagen vol, daarna ging ze terug naar huis. Thuis werd een afspraak gemaakt, overdag hielp ze haar moeder met het huishouden en s avonds kreeg ze Duitse en Franse les. Maar het werkte niet ze verwaarloosde het huishouden en werd steeds stiller, ze wilde meer dan alleen Duitse en Franse les. Haar vader ging haar Grieks en Latijnse les geven, en op 15 jarige leeftijd op 26 juli 1870 behaalde ze haar leerling-apothekers diploma maar het was nog niet zeker of ze in de toekomst ook daadwerkelijk dokter kon worden. veel mensen waren tegen idee dat Aletta wilde gaan studeren voor arts maar daar trok zij zich niets van aan, maar wanneer iemand arts wilde worden moest hij of zij een academische studie volgen. De liberale minister J.R. Thorbecke liet Aletta Jacobs een jaar op proef studeren aan de Groningse universiteit. Jongens kregen nooit een proefjaar. Aletta haalde erg goede resultaten en daardoor werd ze definitief aangenomen. De studie was voor Aletta net zo zwaar als voor de andere. Alleen kreeg zij er nog een extra last bij, de Nederlandse pers reageerde erg afkeurend tegenover het eerste meisjes-studentje. Ze spraken kwaad over haar uiterlijk en haar motivatie voor de studie. Ook enkele gezinsleden werden door hun omgeving getreiterd. Een van Aletta s broers verklaarde haar daarom zelfs voor dood. Ondanks al dit negatiefs zette Aletta toch door, later kwam haar broer ook terug op zijn besluit. Nadat Aletta klaar was met haar studie medicijnen, besloot zij deze met een proefschrift af te ronden. Binnen een jaar was deze klaar, het ging over de lokalisatie van psychologische en pathologische verschijnselen in de grootte hersenen, dit leverde haar op 8 maart 1879 de doctorstitel. Dit was een belangrijke datum in de Nederlandse geschiedenis, want er was niet eerder een vrouw gepromoveerd. Eigen praktijk In 1879 vestigde dr. A.H. Jacobs haar praktijk in de Amsterdamse herengracht. Ze gaf gratis consulten aan arme volksvrouwen in de Jordaan, zij vond dat het doorlopend zwanger zijn, slecht voor het vrouwenlichaam. Pagina 5 van 24

6 Pessarium Doordat Aletta een brief had geschreven naar de Duitse arts Mensinga ontving zij in 1882 een aantal pessaria (het eerste voorbehoedsmiddel voor vrouwen). Een aantal patiëntes was bereid dit voorbehoedsmiddel in de praktijk toe te passen. De resultaten waren gunstig en dr. Jacobs besloot om het pessarium voor te schrijven, ze was ook lid van de Nieuw-Malthusiaansche Bond, die bond was een voorstander van geboortebeperking. Veel patiënten vroegen om dit pessarium, ook mensen die er in het openbaar tegen strijden. Toen het voorbehoedsmiddel geaccepteerd werd, werd Aletta een gewaardeerd spreekster, zij sprak op nationale en internationale congressen. Kiesrecht In 1882 waren vrouwen volgens de wet niet uitgesloten van het kiesrecht, zij mochten kiezen en gekozen worden. Maar Aletta Jacobs haar verzoek aan de gemeenteraad van Amsterdam om haar op de kieslijst te plaatsen, werd geweigerd. In de nieuwe grondwet van 1887 werd voor de zekerheid alleen gesproken van mannelijke inwoner van Nederland, waardoor de vrouwelijke volgers volgens de wet geen kiesrecht bezaten. Politieke strijd Aletta zag de voordelen in van het strijden voor het vrouwenkiesrecht in verenigingsverband. In 1894 werd de Vereniging voor vrouwenkiesrecht opgericht, afgekort tot VVK. In 1895 werd ze presidente van de afdeling Amsterdam, in 1903 presidente van het landelijke bestuur. Daarmee had ze een zware taak. Zij was het gezicht van het vrouwenkiesrecht en moest dus overal aanwezig zijn. Met anderen trok ze het land door om propagandalezingen te geven. Ze schreef in kranten en tijdschriften om duidelijk te maken waar het vrouwenkiesrecht zo goed voor was. Ze organiseerde congressen en bijeenkomsten en onderhield internationale contacten, met andere bonden zoals NASWA (National American Woman Suffrage Association) en IWSA (International Woman Suffrage Alliance). In 1922 werd de lange strijd beloond. Voor het eerst mochten de vrouwen gaan stemmen, omdat in 1919 de wet dat toestond. Arbeidsomstandigheden Dokter Jacobs constateerde dat veel vrouwen die in winkels werkte vaak gynaecologische klachten kregen, omdat zij veel uren achter elkaar moesten staan. Aletta vond dat vrouwen wel geschikt waren voor fabriekswerk of op werkplaatsen maar ze vond dat de arbeidsomstandigheden veel te slecht waren, via publicaties en oproepen liet zij dit aan de buitenwereld weten. Vrouwencomités in het hele land steunden haar, maar medici en winkeliers keerden zich tegen haar. Maar door de publiciteit raakte het grote publiek ook op de hoogte, waardoor de mening van de mensen langzamerhand veranderde. Onder die druk zorgden steeds meer winkeliers voor een zit plaats waar de vrouwen tussendoor op konden uitrusten. Pas in 1920 werd dit wettelijk verplicht Geliefde Aletta kreeg een liefdesrelatie met Carel Victor Gerritsen maar de wet dwong Aletta in een ondergeschikten positie. De belofte van gehoorzaamheid die zij aan de echtgenoot moest afleggen, de wettelijke zeggenschap over kinderen en eigendom, en andere regelingen maakten de gehuwde vrouw afhankelijk van haar echtgenoot. Aletta maar ook haar geliefde Gerritsen konden zich niet vinden in deze wetten. Ze schreef dat zij van mening waren dat een vrouw die zichzelf respecteert, onder de bestaande huwelijkswetten geen huwelijk kan sluiten. Toch trouwde Aletta met Carel Victor, maar dat was uit praktische overwegingen: Aletta verlangde naar het moederschap. Pas in 1957 werd de belofte van gehoorzaamheid uit de wetgeving geschrapt en verloor de man de zeggenschap over de gemeenschap van goederen en daarmee de martiale macht. Pagina 6 van 24

7 Wilhelmina Drucker ( ) Vrije vrouwen vereniging Vereniging voor vrouwenkiesrecht Gedachtenis Wilhelmina Drucker heeft haar leven geweid aan de politiek en de vrouwenbeweging. Ze was niet getrouwd en had geen kinderen. Haar moeder was een ongehuwde moeder die haar 2 dochters zelfstandig en financieel onafhankelij opvoedt. Dit was in die tijd heel bijzonder en schandelijk, dat zal de voedingsbodem zijn geweest voor haar actieve strijd voor rechtvaardigheid. Ze raakte geïnteresseerd in het socialisme en werd daarin actief. Ze had veel kritiek en men werd ook bang van haar. Er werd over haar verteld dat ze ruw, gevoelloos voor het goede in de man, gevaarlijk voor de vrede in het gezin, voor het gevoel van eer en zedelijkheid, vooral bij jeugdige vrouwen. Zij bevordert luiheid en verwaarlozing in de huishouding. Ze was geen mannenhaatster maar ze vond dat mannen geen bevoorrechte positie hadden ten opzichte van vrouwen. Ze kon boeiend vertellen over haar radicale opvattingen over het huwelijk, de godsdienst en de huishoudelijke arbeid. In de politiek, het socialisme kreeg ze niet voldoende steun. Ze vonden het geen belangrijke zaken die zij aan de orde stelde. Vrije vrouwen vereniging In 1889 besluit ze om samen met een aantal vrouwelijke leden een zelfstandige feministische vereniging op te richten. Alleen vrouwen mochten lid worden en ze waren niet onder geschikt aan een politieke partij. Ze noemde zich de Vrije Vrouwen Vereniging. Ze gingen voor het kiesrecht voor de vrouw, vrouwen hadden ook recht op een baan buiten de deur, de rechtspositie moest verbeterd worden Wilhelmina Drucker ging door het hele land spreekbeurten houden, op afdelingsvergaderingen van politieke partijen maar ook in cafés en zaaltjes. Vereniging voor vrouwenkiesrecht In 1893 werd de vereniging voor Vrouwenkiesrecht opgericht. Deze club had maar een doel, het kiesrecht voor de vrouwen te verkrijgen. Men hield openbare vergaderingen, men gaf tijdschriften uit. Zoals ik al eerder geschreven heb was Wilhelmina geen mannenhaatster maar toch was er een groep die dat wel vonden, ze zou een haat tegen de mannen hebben en de betekenis van het moederschap en gezin niet erkennen. Ze was radicaal, erg radicaal. Dat was voor velen bedreigend. Jarenlang heeft ze het blad Evolutie uitgegeven. Ze was hoofdredactrice en het was de belangrijkste spreekbuis uit het begin van deze eeuw. Ze nam geen blad voor haar mond. Haar felheid maakte het soms moeilijk voor anderen met haar samen te werken. Ze was een voorvechtster, radicaal en fel. Ze liet zich niet de wet voorschrijven, ook niet door haar politieke partij. Ze was totaal onafhankelijk. Gedachtenis In 1925 stierf zij. Aletta Jacobs schreef over haar, met Wilhelmina Drucker is een leven van gestadig werk in het belang der vrouw heen gegaan. Moge de jongere generatie willig en krachtig genoeg zijn om de strijd voor wettelijke, Pagina 7 van 24

8 maatschappelijke en economische gelijkstelling van de vrouw voort te zetten, zodat niet dat verloren gaat wat met zooveel offers is opgebouwd. In 1939 is er een monument van haar onthuld. 1.3 Wat waren de gevolgen van de Eerste Feministische golf? De vrouwen hadden in de Eerste Feministische golf veel bereikt. Ze hadden nu onder ander recht op onderwijs, passief en later ook actief kiesrecht. Ook werden ze al wat meer gelijkwaardig behandeld. Grote veranderingen zijn vooral gehaald op gebied van: Politiek Onderwijs Werk Politiek In 1848 is de basis gelegd voor ons huidige grondwetstelsel er zijn echter wel verschillen, niet iedereen had het recht om te stemmen, dat is nu wel anders. In 1848 werd er het zogeheten censuskiesrecht ingevoerd dat wilde zeggen dat mannen alleen maar mocht stemmen als ze een bepaald bedrag aan directe belastingen betaalde. Dat dit alleen mannen mochten zijn stond niet op die manier direct in de wet, men ging er vanuit dat alleen mannen geld verdienden dus alleen zij belasting zouden kunnen betalen. Dit bedrag werd de census genoemd. Op grond van deze census hadden in 1850 voor de Tweede kamer personen kiesrecht. In 1877 was er een vrouwelijke arts, Dr. Aletta Jacobs die genoeg verdiende om aan deze census te voeldoen. Ze stelde zich verkiesbaar voor de gemeenteraad in Amsterdam maar Alletta s verzoek om haar op de kieslijst te plaatsen werd geweigerd. In een grondwetsherziening van 1887 werd een aantal dingen veranderd. In dat jaar werd in de Grondwet vastgelegd dat alle mannen van 23 jaar en ouder en met een vastgesteld minimaal inkomen kiesrecht hadden. In 1882 werd dit kiesrecht uitgebreid en hadden bijna alle mannen kiesrecht. In 1917 kregen vrouwen passief kiesrecht. Dat wil zeggen dat de vrouwen wel gekozen mochten worden, maar nog niet zelf mochten stemmen. Ook werd het kiesrecht niet meer op census gebaseerd. Toen werd het algemeen mannenkiesrecht ingevoerd, waarin werd bepaald dat iedere man mocht kiezen of zich verkiesbaar mocht stellen. Het recht om te mogen kiezen werd ook meteen gecombineerd met een wet die de mannen verplichtte om ook daadwerkelijk te komen stemmen. Kieswet werd daarmee ook kiesplicht. Aletta Jacobs werd in 1918 verkiesbaar gesteld door de Vrijzinnig Democratische Partij. Vrouwen konden zich verkiesbaar stellen maar dit wilde nog steeds niet zeggen dat men ook op de vrouwen ging stemmen. Deze wet werd meer gebruikt als een sisser, vrouwen kregen een deel van wat ze wilden maar echt veel hadden ze er niet aan. Aletta Jacobs kreeg onvoldoende stemmen voor een kamerzetel. Pas 32 jaar later dan dat mannen actief kiesrecht kregen, kregen ook vrouwen actief kiesrecht op 18 september Dit betekende dat vanaf nu ook vrouwen mochten stemmen. Aletta Jacobs werd door velen in het hele land gezien als de grote overwinnaar. Eindelijk had ze na al die jaren het doel bereikt waar zij en mede feministen voor had gestreden. Bij de verkiezingen van 1922 konden de vrouwen voor het eerst gebruik maken van hun kiesrecht Onderwijs Pagina 8 van 24

9 Tot 1871 mochten de meisjes niet naar de universiteit. In deze tijd twijfelde men er aan of meisjes wel genoeg verstand hadden voor de universiteit. Na dat Aletta Jacobs met succes haar studie afronden werd het voor vrouwen en meisjes steeds makkelijker om een vervolgopleiding te kunnen volgen. Al was dat niet zonder slag of stoten, vrouwelijke studenten werden veel geplaagd door professoren en mede leerlingen. Er werden veel vervelende opmerkingen gemaakt over het feit dat ze vrouw waren. Maar niet iedereen kon studeren, veel arme gezinnen waren afhankelijk van inkomsten van moeder en/of dochters. Op 1 januari 1901 is de leerplicht ingevoerd. Kinderen van 6 tot 12 jaar moesten een school bezoeken of huisonderwijs krijgen. Later werd dit met 4 jaar verlengd. Vanaf dit moment is er veel veranderd in het onderwijs vooral het aantal personen wat deel nam aan het onderwijs en het ontstaan van meerdere studie richtingen. Met de Grondwet van 1917 financiert de overheid vanaf die tijd zowel het openbaar als het bijzonder onderwijs. In de twintigste eeuw kwamen er meer schoolsoorten voor voortgezet onderwijs en specifieke beroepsopleidingen bij. In de loop der tijd werden vrouwen beetje bij beetje meer geaccepteerd in het onderwijs. Werk Vrouwen hadden de mogelijkheid om betere banen te krijgen omdat ze geschoold waren. Echt gemakkelijk was het niet om een goede baan te vinden, als bij een sollicitatie de keuze gemaakt moest worden tussen een man of vrouw werd er vaak voor de man gekozen. Als vrouwen een studie hadden afgerond gingen ze vaak werken maar als zei trouwden stopte ze vaak met werken om voor het huishouden te zorgen. Mannen zagen vrouwen nog steeds niet graag werken. Tijdens de economische crisis in de jaren 30 mochten vrouwen helemaal niet meer werken, omdat ze de baantjes van de mannen zouden afpakken, terwijl die baantjes voor de mannen hard nodig waren. Na de oorlog werden de vrouwen meer gerespecteerd, omdat ze in de oorlog het huishouden goed draaiende hadden gehouden. Ook kregen veel huishoudens modernere apertuur zoals stofzuiger en wasmachine. Door deze nieuwe technologische ontwikkelingen werd het huishouden minder zwaar waardoor vouwen meer tijd over hadden. Door de groeiende welvaart in de jaren 50 waren er meer vouwen nodig als arbeidskracht. Toen de vrouwen eenmaal aan het werken waren wilden ze hun baantjes ook niet meer afstaan. Door te werken waren vrouwen niet meer financieel afhankelijk van mannen en dat beviel ze wel. Vanaf die tijd zie je dat vrouwen steeds meer zijn gaan werken. Conclusie hoofdstuk 1 Hoe zag de eerste feministische golf er uit? Politiek Dankzij onder andere Aletta Jacobs en Wilhelmina Drucker die in de eerste feministische golf voor het vrouwen kiesrecht hebben gestreden, hebben vrouwen in Nederland sinds 1919 het kiesrecht. Dit betekende dat vrouwen wat te zeggen kregen in de maatschappij. In 1918 wordt Suze Groeneweg (SDAP) als eerste vrouw lid van de Tweede Kamer. Na die tijd zijn er langzamerhand meer vrouwen in de politiek gekomen in 2006 was 36,7% van de parlementariërs vrouw. Verwacht word dat dit in de toekomst zal stijgen. Onderwijs Tot aan de eerste feministische golf werd er gedacht dat vrouwen niet slim genoeg waren voor om te studeren. Tot 1871 mochten meisje ook niet naar de universiteit. Nadat Aletta Jacobs had bewezen dat vouwen weldegelijk slim genoeg waren voor de universiteit werd het voor vrouwen steeds gemakkelijker om een studie te gaan volgen. Dit had als gevolg dat toegang tot hoger onderwijs toegankelijk werd voor vrouwen, maar dat betekende niet dat het ook Pagina 9 van 24

10 vanzelf sprekend was dat vrouwen gingen studeren. Werk Doordat vrouwen konden gaan studeren kregen ze meer mogelijkheden op de arbeidsmarkt en hadden ze kans op betere banen. Daardoor is werk voor de vrouw steeds normaler geworden. Toch was het wel de bedoeling dat vouwen huisvrouwen zouden worden en dat de man de kostwinner zou zijn. Hoofdstuk 2 Hoe zag de periode tussen de eerste en tweede feministische golf er uit voor vrouwen? 2.1 Wat was de positie van de vrouw in de economische crisis in de jaren 30 van de twintigste eeuw? Nederland in crisis tijd De eerste feministische golf is al weer een tijdje geleden. Vrouwen hebben inmiddels het kiesrecht verkregen. Kort na het verkrijgen van het kiesrecht (1919) verandert de Vereniging Voor Vrouwenkiesrecht haar naam in de Nederlandsche Vereniging van Staatsburgeressen. De staatsburgeressen stonden voor een nieuwe uitdaging. Het belangrijkste actie punt was gerealiseerd, maar dat betekende niet dat er niets te strijden overbleef. Tien jaar later brak de economische crisis uit in Amerika. Op negenentwintig oktober 1929, ook wel zwarte donderdag genoemd, brak de economische crisis uit in de Verenigde Staten. Aandelenkoersen kelderden tot een dieptepunt, banken gingen failliet en duizenden Amerikanen zagen hun geld in rook opgaan. Het begin van de crisis is een feit. De economische crisis trof niet alleen de Verenigde Staten, maar de economische crisis verspreidde zich over de hele wereld. De gevolgen waren enorm. Ook Nederland werd getroffen door de crisis. Nederland dreef handel met de Verenigde Staten bijvoorbeeld bloemen. Door de crisis wilde niemand in de Verenigde Staten de producten nog hebben. De handel zakte in. In Nederland raakten bijna een half miljoen mensen hun baan kwijt. Deze periode gaf niet veel kansen voor vrouwen. Er was veel werkloosheid, mannen hadden al veel moeite met het vinden van een baan. Er waren verschillende redenen waarom de vrouwen emancipatie stagneerde. Vrouwen waren na de eerste feministische golf tevreden over wat ze hadden bereikt. De nog steeds vastgeroeste moraal over de positie van de vrouw Ongunstig politiek klimaat De economische crisis gaf niet veel kansen voor vrouwen. Vast geroeste moraal over vrouwen Na de eerste feministische golf zijn de mogelijkheden voor vrouwen ( vooral scholing) al iets verbeterd maar de manier hoe het merendeel van de mensen dacht over vrouwen was nog steeds in tact. Nog steeds zagen veel mannen het moederschap als hoogst bereikbare doel voor vrouwen en werd werken gezien als ongepast Politiek In de jaren twintig en dertig kwam de arbeidsmarktpositie van vrouwen door beperkende overheidsmaatregelen zoals het beperken van vrouwenarbeid, steeds meer onder druk te staan. Dankzij het algemeen kiesrecht zaten de Pagina 10 van 24

11 confessionelen stevig in het zadel en domineerden zij de achtereenvolgende kabinetten. Het stemgedrag van de vrouw week niet zo veel af van dat van de man. Dit had met name te maken met het feit dat Nederland te maken had met verzuiling. De confessionele leiders hadden hun achterban stevig aan zich gebonden. Het was vanzelfsprekend geworden dat een katholieke arbeider lid was van een katholiek vakbond, een katholieke krant las, met een katholieke vrouw trouwde en op een katholieke partij stemde. Voor mannen was het daarom ook vanzelfsprekend dat hun vrouw ook op de zelfde partij stemde. Het stemgedrag hing zeer sterk samen met in welke zuil je thuis hoorde. In deze periode was vijf keer het kabinet onder leiding van de antirevolutionair Colijn, het was een sterke leider die stond voor een krachtig gezag. Alleen oog voor emancipatie van vrouwen had hij niet. De confessionelen handelden vanuit standpunten uit het christendom waar de vrouw ondergeschikt is aan de man, zij zagen het liefst de vrouw in het gezin die zorgde voor de opvoeding van de kinderen. De in hun ogen verwerpelijke gelijkstelling van mannen en vrouwen probeerden zij weer aan te tasten, niet door de politieke rechten af te schaffen, maar door een negatief politiek klimaat ten opzichte van betaalde Vrouwenarbeid te creëren. Ze deden dit door te stellen dat het huwelijk een van de voornaamste taken was van de vrouw. Voor gehuwde maar ook voor ongehuwde vrouwen werd betaalde arbeid gezien als ongewenste uitzondering. Zo ging de politiek er mee om, het overheidsbeleid bevoorrechtte mannen ten opzichte van vrouwen. Een van de bekendste acties van de vrouwenbeweging in de jaren dertig is die tegen het voorontwerp van de wet houdende beperkende bepalingen inzake arbeid van gehuwde vrouwen, of beter bekend als het voorontwerp van Romme. Wat hield dit wetsvoorstel in? Ambtenaressen, onderwijzeressen en vrouwen in ondernemingen die in het huwelijk traden, konden op grond van de overheidsmaatregel uit 1924 en 1925 worden ontslagen. Deze regel maakten het mogelijk vrouwen te ontslaan op grond van hun burgerlijke staat. Voor arbeid van gehuwde werksters bij particulieren, vrouwen die in de zaak van hun echtgenoot meewerkten of voor kostwinners en bedrijven die niet zonder de (seizoen)arbeid van gehuwde vrouwen konden, maakte Romme een uitzondering op het natuurlijk bestel. Hoewel het wetsontwerp en de voorafgaande beperkende overheidsmaatregelen de gehuwde vrouw troffen, kregen ongehuwde vrouwen nu ook te maken met de maatregelen van de overheid. Ook hun positie op de arbeidsmarkt verslechterde erdoor. Door werkgevers werden zij beschouwd als vrouwen die als ze zouden trouwen moesten gaan stoppen met hun betaalde arbeid. Enkele brieven naar het Nationaal Bureau voor Vrouwenarbeid bevestigen dit. Een vrouw die in 1937 volledig bevoegd en met ervaring solliciteerde naar een rijksbetrekking bij het onderwijs had letterlijk van de inspecteur gehoord dat zij als vrouw, geen schijn van kans had op een rijksbetrekking aangezien op alle inspecteurs de verplichting rustte alle mannelijke sollicitanten die maar enigszins in aanmerking konden komen, voor te laten gaan. In 1938 verwierp de Hoge Raad van Arbeid met 25 tegen 15 stemmen het voorontwerp van Romme, op grond van het ontbreken van betrouwbare cijfers en mankementen van technisch-juridisch aard. Romme besloot het ontwerp niet in de kamer te presenteren. Toch heeft het voorontwerp effect gehad op vrouwenarbeid. Betaalde arbeid werd op deze manier alleen nog maar meer als mannelijk terrein gedefinieerd. In 1934 stelde minister De Wilde van financiën voor om ook ongehuwde ambtenaressen die niet in speciaal vrouwelijke beroepen werkten, te vervangen door mannen. In 1935 werd de wet van de vrijzinnig-democratische minister Marchant van het ministerie Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen van kracht, waardoor alle onderwijzeressen moesten worden ontslagen nadat ze in het huwelijk traden. Met Pagina 11 van 24

12 het crisis argument dat de werkloosheid onder kostwinners zou verminderen. De kern van de wet was het uitsluiten van vrouwen. Maar de politiek verpakte deze wet als maatregel tegen de werkloosheid. In 1935 volgde een voorontwerp van de vrijzinnig-democratische minister Slingenberg van sociale zaken voor de particuliere sector: in fabrieken, werkplaatsen of kantoren mochten geen meisjes beneden de 16 jaar werken. In die tijd was het nog niet gewoon dat meisjes naar een middelbare school gingen of gingen studeren. Daarom duwde deze wet de meisjes in het huishouden. NVB De Nederlandse regering probeerde crisis en werkeloosheid zowel in het begin van de jaren twintig als na de grote beurskrach van 1929 af te wentelen op vrouwen. Een organisatie die zeer alert was op aanvallen op vrouwenarbeid, was het Nationaal Bureau voor Vrouwenarbeid (NVB) Het doel van het NVB was, schreef directrice Anna Polak in 1923, elke aanleg ( ) tot zijn recht te doen komen, opdat iedere vrouw economisch en zedelijk zal kunnen leven als een vrij mensch en huwend of niet-huwend, moeder of niet moeder, aan de gemeenschap waarvan zij deel uitmaakt de volle maat zal mogen geven van haar kennen en kunnen (1). De NVB deed dit door het bevorderen van de uitbreiding van de werkkring van vrouwen en het verbeteren van hun arbeidsvoorwaarden. NBV had als taak het verkennen, verruimen en verbeteren van het arbeidsterrein van de Nederlandse vrouw, een belangrijk middel hiertoe was het geven van voorlichting over beroepen die voor meisjes mogelijk waren. Dit deden ze door middel van het uitgeven van boek leidraad voor Nederlandsche meisjes waarvan er 7500 exemplaren in 1928 naar scholen werden gestuurd. Daarnaast verzamelde het NBV documentatiemateriaal, hield spreekuur en enquêtes, publiceerde rapporten, brochures en jaarverslagen en gaf lezingen. 1 in W.G de Bas (red.), Gedenkboek (ter gelegenheid van het 25 jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina 2.2 Wat was de positie van de vrouw tijdens de Tweede Wereldoorlog? Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland binnen. Nederland probeerde neutraal te blijven net als in de Eerste Wereldoorlog. Ondanks de hevige strijd capituleerde het Nederlandse leger na het verwoestende bombardement op Rotterdam van 14 mei. De capitulatie werd op 15 mei getekend. Nederland werd vanaf toen bezet door de Duitsers. Het leven in de periode van de Tweede Wereldoorlog veranderde enorm. Alle media werden in de gaten gehouden door de bezetter, handel overzee was niet meer mogelijk en veel bedrijven moesten gaan produceren voor de Duitsers. Ook het onderwijs veranderde snel tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo werd het aantal uren Duits uitgebreid en werden NSB ers als leraar aangesteld. De meeste scholen bleven in eerste instantie open, maar later in de oorlog sloten veel scholen hun deuren. De bevrijding van Nederland startte op 17 september 1944 met de opmars van de Amerikanen in Limburg. De Geallieerden bevrijdden het zuiden van Nederland. In het westen brak de hongerwinter aan. Het westen van Nederland werd in de lente van 1945 bevrijd. Op 5 mei ondertekenden de Duitsers de capitulatie. Deze periode bood weinig kansen voor vrouwen. Net als in de crisisperiode waren er weinig kansen voor ontwikkeling op het gebied van vrouwenemancipatie. Een aantal van die redenen zijn: Pagina 12 van 24

13 Door de bezetting van de Duitsers kon er niet meer vrij gepubliceerd worden waardoor bepaalde vrouwenblaadjes niet meer verschenen De kansen op de arbeidsmark waren zeer klein. Sommige bedrijven werkten voor de bezetter, andere produceerden helemaal niet meer. Dit was vooral het geval in de Hongerwinter omdat er geen brandstoffen meer waren. Vrouwen waren helemaal niet zo bezig met hun emancipatie in deze periode. Het voornaamste doel was overleven in de oorlog. Tewerk stelling in Duitsland In Nederland werden mannen tewerkgesteld in Duitsland. Dit gebeurd al in de jaren dertig maar dan nog op vrijwillige basis. Tijdens de bezetting werden er door middel van propaganda arbeiders geworven. Aanvankelijk gebeurt het werken in Duitsland op vrijwillige basis. Eind juni 1940 stelt het departement van Sociale Zaken dat gemeenten dwang mogen uitoefenen om mannelijke arbeidskrachten naar Duitsland te sturen In mei 1943 moeten alle mannen van 18 tot 35 jaar zich melden voor de arbeidsinzet. Veel mannen melden zich niet of bemachtigen een vrijstelling omdat ze bijvoorbeeld in een slechte gezondheid verkeren. Keuringsartsen en ambtenaren helpen daarbij. De maatregel levert maar arbeidskrachten op, in plaats van de verwachte In 1944 wordt daarom de totale arbeidsinzet afgekondigd: mannen van 16 tot 40 jaar kunnen bij razzia s worden opgepakt en gedeporteerd. Uiteindelijk hebben Nederlanders onder zeer uiteenlopende omstandigheden in Duitsland gewerkt. Dit is een derde van de mannen die daarvoor in aanmerking kwam. De vrouwen van de mannen die in Duitsland tewerkgesteld werden, moesten de taken van de man overnemen om te kunnen overleven. Dit gebeurde niet op hele grote schaal. Vaak werden vrouwen ingezet in bijvoorbeeld de verzorging, administratief werk of werkten ze in fabrieken. In landen als Groot-Brittannië en de Verenigde staten werkten veel vrouwen in de wapenindustrie terwijl de mannen aan het front aan het vechten waren voor de Geallieerden. In landen die niet bezet waren door de Duitsers zoals de Verenigde Staten heeft het daarom ook veel invoeld gehad op de emancipatie voor vrouwen. In Nederland werd iedereen ingezet om het leven draaiende te houden. Ook vrouwen droegen hun steentje bij, niet met het oog op vrouwenemancipatie, maar met het oog op de oorlog doorkomen. Nazi s tegenover vrouwen De Nazi s geloofden in het onderscheid tussen mannen en vrouwen. Zij waren sterk gekant tegen het idee van emancipatie van de vrouw. Ze benadrukten dat mannen en vrouwen een verschillende rol in het maatschappelijk leven hadden, gebaseerd op de natuurlijke verschillen. Vrouwen waren niet minderwaardig, maar anders. Zij moesten zich richten op hun natuurlijke rol als echtgenotes en huismoeders. Ze werden daarom aangemoedigd om thuis te blijven en veel kinderen te baren, politiek was een mannentaak. Om deze ideologie zoveel mogelijk in stand te houden, werden echtscheidingswetten en wetten met betrekking tot abortus verscherpt. Daarnaast werd het moeilijker gemaakt voor vrouwen om een baan te nemen of om te studeren aan een universiteit. Toen de Nazi s in 1933 de macht overnamen in Duitsland werden vrouwenorganisaties gedwongen te kiezen tussen acceptatie van de nazidoctrines, wat betekende dat het nazi-ideaal moest worden overgenomen, óf opheffing van de vrouwenorganisatie. Veel organisaties gaven daarom de voorkeur aan opheffing. Toen Nederland bezet was door Duitsland werden deze organisaties ook niet geaccepteerd in Nederland. Omdat er geen vrijheid van drukpers was konden organisaties als de Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen en Gelijk Pagina 13 van 24

14 Staatsburgerschap niet meer vrij publiceren. Het verenigingsblad Vrouw en Gemeenschap verscheen niet meer tijdens de oorlog. 2.3 Wat was de positie van de vrouw in de opbouwjaren na de oorlog en in de jaren 50 van de twintigste eeuw? Periode na de Tweede Wereldoorlog Op 5 mei 1945 capituleerde het Duitse leger in Nederland. De oorlog qa voorbij, Nederland moest opnieuw worden opgebouwd. Tijdens de oorlog was veel infrastructuur, zoals bruggen, wegen en spoorwegen vernietigd. Ook waren huizen, fabrieken en gebouwen vernietigd of beschadigd. Iedereen droeg een steentje bij. Door een vereniging van krachten en beschikbare hulp van onder andere het Marshallplan, werd Nederland weer opgebouwd. Na de oorlog was het de vraag of de verzuiling zou terugkeren. Tijdens de bezetting was een gevoel van eensgezindheid gegroeid. Sommigen hoopten dat het een doorbraak in het verzuilde Nederland zou betekenen, maar hier kwam weinig van terecht. De staat had zich voor de oorlog erg weinig met het volk bemoeid. Hier kwam na de oorlog verandering in. Veel mensen vonden dat het een taak was van de overheid om goed voor zijn burgers te zorgen. Dit gebeurt ook. In 1946 vormden de KVP en de PvdA een roomsrode coalitie. Zij bouwden de verzorgingsstaat op. In de jaren vijftig heerste er veel optimisme, de oorlog was voorbij, er was tevredenheid over de gevestigde democratische orde en er was welvaart. In deze periode begint het idee over vrouwen langzaam te veranderen. Toch is er nog zeker sprake van het oude vastgeroeste moraal. Negatieve ontwikkelingen: Na de oorlog werd het gezinsdenken weer sterker. Het gezin werd gepropageerd als veilige haven waarin de moeder een essentiële functie had. Maatregelen zoals het ontslaan van gehuwde vrouwen, die voor de oorlog vrouwenarbeid hadden beperkt, werden weer van kracht. Positieve ontwikkelingen: Er was economische groei en daarmee meer vraag naar arbeidskrachten. Verbetering in opleidingsmogelijkheden voor jongeren, ook voor meisjes Toen bedrijven zich meer gingen richten op de laatste arbeidsreserve moesten eerst wettelijke beperkingen opgeheven worden, en dat gebeurde ook. Na 1945 werden de oude normen en waarden over het gezin weer hersteld. Vrouwen moesten vooral goede moeders zijn voor hun kinderen. Het gezin werd gezien als de veilige thuishaven. In dit ideaalbeeld paste geen vrouw die werkte Daarom werde maatregelen die betaalde arbeid voor gehuwde vouwen voor de oorlog beperkte weer van kracht. Vrouwen moesten hun ambitie richten op de opvoeding van de kinderen. Daarin zouden zij de meeste vervulling moeten vinden. Voor ongehuwde meisjes en vrouwen was het wel mogelijk om te werken. Door de wederopbouw waren er veel arbeidskrachten nodig. Na 1952 kwam er wat ruimte voor vernieuwing, door met name de economische groei. Meisjes en vrouwen kregen in de loop van de jaren vijftig meer mogelijkheden. De economie groeide en daarmee ook de werkgelegenheid. Ook de opleidingsmogelijkheden voor jongeren verbeterden waardoor jongeren langer op school bleven. Het aantal ongehuwde vrouwen nam af. Door de overheidsmaatregelen die betaalde vrouwenarbeid voor gehuwde vrouwen Pagina 14 van 24

15 belemmerden, had deze groep weinig kansen. Langzaam begonnen bedrijven zich te richten op ongehuwde maar ook gehuwde vrouwen omdat er een krappe arbeidsmarkt was. Daarvoor moesten eerst de belemmeringen uit de weg worden geruimd. Dit gebeurde in Het ontslagrecht voor huwende vrouwelijke ambtenaren werd afgeschaft. Toen dit eindelijk was gebeurd, verbeterde de positie van vrouwen. In eerste instantie koos het merendeel toch nog voor werk binnen het eigen huis, maar de opvattingen over werkende vrouwen veranderde wel. Het was geen zaak meer van de overheid of werkgever, maar het was de keuze van de vrouw zelf. Op 14 juni 1956 werd de 'Wet handelingsonbekwaamheid' afgeschaft. Getrouwde vrouwen mochten werken, een bankrekening openen en zonder toestemming van manlief op reis. Vrouwen hadden dus duidelijk meer rechten verkregen, maar het ouderwetse rolpatroon bleef voor een heel groot deel intact. Conclusie hoofdstuk 2 Hoe zag de periode tussen de eerste en tweede feministische golf er uit voor vrouwen? Vrouwen in de jaren 30 van de twintigste eeuw hadden heel weinig mogelijkheden. Dit heeft een aantal redenen. Er heerst op dat moment een ongunstig politiek klimaat tegenover vrouwen en door de economische crisis zijn er nauwelijks kansen op de arbeidsmarkt. Behalve deze politieke en economische redenen zijn er ook maatschappelijke redenen zoals de moraal die heerst over vrouwen. De man was de kostwinner en de vrouw zorgde voor de kinderen en deed het huishouden. Het hoogst bereikbare doel voor vrouwen was kinderen krijgen en ze grootbrengen. Als de oorlog aanbreekt verandert het leven in Nederland, alles wordt in de gaten gehouden door de bezetter. Er is geen vrijheid van drukpers meer waardoor vrouwenblaadjes niet meer gedrukt kunnen worden. Op de arbeidsmarkt waren ook weinig kansen, veel bedrijven gingen produceren voor de Duitsers, anderen stopte de productie helemaal. Dit gebeurt vooral in de Hongerwinter als er een tekort is aan brandstoffen. De Nazi s waren niet voor vrouwen emancipatie, zij zagen het liefst de vrouw in het huishouden en vrouwen organisaties werden niet geaccepteerd. De positie van de vrouw was in de periode van de Tweede Wereldoorlog was nog vaak die in het gezin. Soms was het anders als bijvoorbeeld hun mannen tewerk gesteld werden in Duitsland. Na mei 1945 werden de oude normen en waarde weer hersteld, de moeder in het gezin werd als heel belangrijk beschouwd. Ook maakten de belemmeringen van de overheid de kansen op de arbeid markt niet gemakkelijk. Dit verandert rond De economie gaat flink vooruit en dat zorgt voor een krappe arbeidsmarkt. Daarom wordt in 1955 de ontslagregeling voor gehuwde vrouwen opgeheven en in 1956 werd de 'Wet handelingsonbekwaamheid' afgeschaft. Dit geeft vrouwen veel meer kansen maar toch wordt de vrouw nog graag gezien in het gezin. In deze periode begint de positie van de vrouw al een klein beetje te veranderen maar de grote doorbraak op het gebied van vrouwenemancipatie blijft uit. Hoofdstuk 3 Hoe zag de tweede feministische golf er uit? 3.1 Hoe was de situatie voor vrouwen voor de tweede feministische golf in de jaren 60 van de twintigste eeuw? De jaren 60 In het beging van de jaren 60 heerste er optimisme in Nederland. Nederland had het leven na de oorlog weer op de Pagina 15 van 24

16 rails. Economisch ging het beter dan ooit, er was geen werkloosheid, lonen stegen en het leven werd steeds makkelijker door welvaartsartikelen zoals de auto en de televisie De zuilen stonden recht overeind, maar de verzuilde opvattingen en verzuilende mentaliteit verdwenen naar de achtergrond. Mensen stonden veel meer open voor andere opvattingen dan vroeger. Ook het geloof zakte naar de achtergrond, mensen gingen zich afzetten tegen de macht van de kerk en de kerk verloor veel aanhangers. Ook de jongeren waren aan het veranderen. Zij begonnen zich af te zetten tegen de ouderen en een eigen levensstijl te ontwikkelen. Zij waren het niet meer eens met de ouderwetse wijze waarop hun ouders hun opvoedden, ze wilden verandering. Verschillende jongerengroeperingen waren de hippies en de Provo s. De ontzuiling en de maatschappelijke onrust leidden tot politieke veranderingen. De confessionelen verloren in 1967 hun meerderheid in de kamer en raakten binnen enkele jaren bijna dertig zetels kwijt. Ook kwam er een nieuwe ontzuilde partij: D66. Zij wilden zich niet vasthouden aan een bepaalde ideologie zoals dat tot 1966 wel was gebeurd. Ook in de muziek verandert veel. De opkomst van de beatmuziek uit Engeland, met voorop The Beatles, de Rolling Stones en The Who. De protestzangers: Bob Dylan, Donovan, Melanie en in Nederland Boudewijn de Groot. Woorden die goed passen bij de jaren 60 is verandering en protest. De maatschappij veranderen van een starre, verdeelde maatschappij naar een lossere en een meer open maatschappij die schreeuwde om verandering. Deze periode gaf zeker kansen voor vrouwen: Door de introductie van de anticonceptiepil hadden vrouwen meer zeggenschap over zwangerschappen. De veranderende maatschappij was dit een geschikte periode om actie te gaan ondernemen. Vrouwen werden zelf bewust van hun achterstallige positie in de maatschappij. Er was een sterke economische groei die veel kansen bood op de arbeidsmarkt. Er kwamen huishoudelijke apparaten in huis die het huishouden een stuk makkelijker maakten. Anticonceptiepil De voorbehoedsmiddelen die er waren moesten op het condoom na allemaal door vrouwen worden gebruikt. Als de man geen condoom wilden gebruiken ( dan voel ik niets, klaagde hij), dan was zij kwetsbaar. Het zogenaamde oppassen beter bekend als voor het zingen de kerk uit, waarbij de man voor zijn zaadlozing zich terugtrok, maakte de vrouw afhankelijk van zijn zelfbeheersing. De thermometer methode waarbij de vrouw de vruchtbare ovulatieperiode bepaalde was ook onbetrouwbaar. Een voorbehoedsmiddel wat meer betrouwbaar was, was het pessarium, maar het plaatsen van de baarmoederring met bijbehorende zaaddodende pasta eiste een handigheid die niet iedereen bezat. Kortom, het gebruik van voorbehoedsmiddelen was een gedoe. In februari 1962 peilden drie onderzoeksbureaus van de N.V.S.H. (Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming) in Nederland of er belangstelling bestond voor een nieuw voorbehoedsmiddel, de pil. Deze was gemakkelijk verkrijgbaar bij de huisarts, hierdoor kregen vrouwen meer zeggenschap over zwangerschap. Vrouwen hoefden niet meer bang te zijn voor ongewenste zwangerschappen, de vrouw beslist zelf. Het krijgen van kinderen kon dus worden beperkt. Hierdoor kon het gezin kleiner blijven waardoor de vrouw niet meer al haar tijd nodig had voor het gezin. Door deze extra tijd kon een vrouw bijvoorbeeld gemakkelijker gaan werken. Veranderende maatschappij De maatschappij was duidelijk aan het veranderen. Vastgeroeste normen en waarden waren steeds meer aan het loskomen. Dit kwam door de ontzuiling maar ook door de veranderende jongeren die zich gingen afzetten tegen de Pagina 16 van 24