Dames en heren, welkom op onze jaarlijkse waterschapsdag die als thema de Gouden Driehoek heeft.

Transcriptie

1 Gouden Driehoek wordt Blue Deal Jaarrede Waterschapsdag 19 maart 2012 Dames en heren, welkom op onze jaarlijkse waterschapsdag die als thema de Gouden Driehoek heeft. Een speciaal welkom voor de voorzitter van het Interprovinciaal Overleg, de heer Remkes en de voorzitter van de VNG mevrouw Jorritsma. Wij verwelkomen ook in het bijzonder leden van de Eerste en Tweede kamer en vertegenwoordigers van provinciebesturen en natuurlijk al onze overige gasten. Na de pauze verwelkomen wij in ons midden Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje, alsmede staatsecretaris Joop Atsma, de Commissaris der Koningin van deze provincie, de heer Franssen, en locoburgemeester Baldewsingh van Den Haag. Ook de gastsprekers de heer Wientjes, voorzitter van VNO-NCW en Prof. Brinksma, de rector magnificus van de TU Twente, zullen we dan verwelkomen. Wij waterschappers hier in deze zaal bijeen, zijn zeer vereerd met uw aller komst. Deze Waterschapsdag 2012 is niet per ongeluk vandaag gepland, aan het begin van Wereldwaterweek. We hebben als Unie besloten om onze waterschapsdag voortaan steeds in deze week te hebben. Wij zijn zeer vereerd met de bereidwilligheid van de Prins van Oranje om na de pauze het woord tot ons te richten in zijn hoedanigheid van voorzitter van de Advies Commissie Water. Deze eerste keer staat onze dag in het teken van de samenwerking in de Gouden Driehoek van Onderzoek, Bedrijfsleven en Overheid. Waterschappen dus. Ná de pauze en de toespraak van de Prins zullen onze panelleden hun visie daarop geven. En ik deel nu alvast graag enkele gedachten met u hierover. Ik doe dat tegen de achtergrond van ons werk en onze omgeving. Hoe varen we scherp aan de wind en hoe gaan we om met onzekere omgevingsfactoren: economische, politieke en fysieke? Innovatie is daarbij het thema. Ik doe maar meteen een schot voor de boeg: innovatie is bij ons van alle eeuwen. Wij vinden ons zelf immers telkens wéér uit. Als instituut, als functionele overheid en ook in ons werk. Aan het eind van de dag wil ik graag met u een Blue deal sluiten. Waterschappen gaan innovaties toepassen in projecten, die in de Gouden Driehoek worden ontwikkeld binnen de topsector water. Voor ons waterbeheer in Nederland, maar ook voor de exportpositie van Nederland in het buitenland. Eerst kijk ik met u terug op het afgelopen jaar. Omstreeks deze tijd in 2011, zaten we midden in de onderhandelingen die zouden leiden tot het Bestuursakkoord Water, dat we in mei tekenden. Ondertussen werd daarvoor, eind 2010, het Bestuursprogramma van de Unie vastgesteld onder de titel Scherp aan de wind. Daarin is verwoord dat we in 2013 gezien willen worden als alom erkende innovatieve overheid. Dit door vanuit het beleidsveld water een bijdrage te leveren aan maatschappelijke opgaven in de

2 fysieke leefomgeving van klimaat, duurzame energie en duurzame voedselvoorziening. En dat niet alleen langs het pad van technologische vernieuwing, maar ook met sociale en bestuurlijke innovaties. Het speelveld en onze ambitie was daarmee bepaald. In april tekenden we als Unie mee aan het brede Bestuursakkoord van het Kabinet en de decentrale overheden. Voor het eerst in onze geschiedenis. We horen er bij en dat is hiermee vastgesteld. De acties die daar bij horen om 750 miljoen euro te winnen aan doelmatigheid in het waterbeheer en tegelijk te verminderen op bestuurlijke drukte hebben we met onze partners nu actief onderhanden. Ik proef veel nieuwe energie. De druk moet er op blijven en dan ben ik er van overtuigd dat we resultaten zullen kunnen laten zien. Een beter recept voor succes is er volgens mij niet. Onze staatssecretaris heeft dat ook beaamd in zijn reactie op de motie Schouw en daar zijn wij hem erkentelijk voor. De collega s van IPO en VNG stonden daarbij zij aan zij met ons, en dat waarderen wij bijzonder. Dank jullie wel daarvoor. Dat was grote klasse. Werk in uitvoering gaat immers boven structuurdiscussies! En wij zijn van het werk. De staatssecretaris heeft in een recent interview in Het Waterschap ons echter ook een spiegel voorgehouden. Waterschappen hebben weinig vrienden in Den Haag zei hij. En hij sprak van een ivoren toren en riep ons op meer te investeren in politiek draagvlak en ons te richten op de kerndoelen. Ik herken hier veel van en we moeten hier inderdaad als Unie en als waterschappers aan blijven werken. En dat doen we ook. Dames en heren, Waterschappen zijn en blijven actiegerichte overheden. Ons land zou er beroerd voorstaan als wij onze taken zouden verzaken. We investeren per jaar meer dan één miljard in nieuwe werken. Wij moeten daarbij voortdurend willen innoveren. En ondertussen kwijten wij ons van onze beheerstaken. Op 330 zuiveringen én langs km dijken en km watergangen. Veiligheid, droge voeten, voldoende en schoon water. Dat zijn onze kerndoelen. Waterschappen hebben een belangrijke maatschappelijke functie. Zij hebben dat ook tijdens de extreme wateroverlast jongstleden januari weer bewezen. Met name in Friesland en Groningen, maar ook elders. Hoe wij calamiteiten op een nuchtere manier het hoofd weten te bieden. Dat brengt mij weer terug van het veld naar Den Haag. In een jaarrede kan ik niet om een aantal onderwerpen heen. Al is het staccato. Politieke issues die ons raken zijn momenteel de verkiezingen, de omvang van de besturen, de waterschapsbelastingen, het natuurbeleid en de veiligheidsnormeringen voor de dijken. Daarnaast speelt een aantal wetgevingstrajecten. De verkiezingen liggen voor het parlement ter behandeling. Wij vertrouwen in elk geval op uitstel tot Wat we vinden van directe of indirecte verkiezingen is genoegzaam bekend, wij zijn voor direct, maar dat hoef ik hier niet meer te herhalen. Het is nu aan de politiek. Over de omvang van de besturen hebben wij een advies afgegeven. De verkleining is kennelijk vooral politiek ingegeven, want veel geld zal het bij ons niet opleveren. We hebben 660 AB leden die ongeveer 200 euro per maand krijgen. Als er daar 130 af gaan levert dat heel weinig op zou ik zeggen.

3 Vanochtend spraken de staatssecretaris en wij, samen met LTO en anderen, nog over de belastingen. Ons advies is helder geweest en biedt een oplossing voor de zogenaamde weeffout. Invoering in 2013 was afgesproken. Of dat nog gaat lukken, valt nu te bezien. Aan ons zal het niet liggen. Het natuurbeleid is under re-construction kunnen we wel zeggen. Door de samenloop met waterdoelen, nationale en internationale verplichtingen, raakt dat ons. Minder Ecologische Hoofdstructuur betekent minder synergie, en dus het risico van uitstel van doelen of oplopende kosten aan onze kant. Daar komt de hydrologie van de Programmatische Aanpak Stikstof nog eens bij. We brengen dat momenteel met de provincies in kaart. Een winstwaarschuwing aan het kabinet is echter zeer aan de orde. De veiligheidsnormering van de dijken is onderdeel van de ontwikkeling van het Deltaprogramma en de Deltabeslissingen in Allerlei mogelijke strategieën die bijdragen aan een vergroting van de waterveiligheid en een duurzame zoetwatervoorziening komen op tafel. De uitdaging zit hem de komende tijd in het beoordelen van de mogelijkheden in het regionale waterbeheer en het leggen van verbindingen met maatregelen in het nationale watersysteem. Vorige week gaf de Adviescommissie Water haar advies uit over de Waterveiligheid. Ik verwacht dat de voorzitter van de ACW daar straks wel op in zal gaan. Als waterschappen gaan we nu onder regie van de Deltacommissaris is de regio aan de slag met de aanpassingen van de veiligheidsaanpak en het proces op te komen tot nieuwe normeringen. In het Bestuursakkoord Water zijn nieuwe afspraken gemaakt over de verdeling van verantwoordelijkheden en financiering ten aanzien van de primaire waterkeringen. De waterschappen investeren vele miljoenen (vanaf miljoen per jaar) in het Hoogwaterbeschermings-programma, op basis van een verdeling met het Rijk. We zijn financieel betrokken en verantwoordelijk voor de vele verbeterwerken die in uitvoering komen in het nieuwe HWBP. Daarom wordt nu, in gezamenlijkheid met het Rijk, gewerkt aan het opzetten van een doelmatig en beheersbaar programma, met een aangepaste manier van toetsen, programmeren, financieren en uitvoeren. Op 8 maart hebben de partijen van het Bestuursakkoord Water bij elkaar gezeten op een Werkconferentie in Utrecht. Het feit dat daar een paar honderd direct betrokkenen bijeen waren, mét de staatssecretaris, om actief te werken aan de realisatie van acties is op zich al een signaal. Het bestuursakkoord water is binnen 9 maanden mainstream geworden voor waterbeherend Nederland. Het bestuursakkoord vormt hét antwoord op politieke discussies over besparingen en vermindering van bestuurlijke drukte. Ik schaar mij achter de Staatssecretaris in zijn constatering in Utrecht dat de uitwerking van het bestuursakkoord over de volle breedte goed op gang is.

4 We zijn goed op weg om onze gezamenlijke verantwoordelijkheid naar de samenleving te dienen en een gezond en slagvaardig openbaar bestuur waar te maken. Niet alleen in het kader van het Bestuursakkoord of in moties van de Tweede Kamer liggen onze financiën voortdurend onder het vergrootglas. Dat kan en dat moet, en we kunnen met een zekere trots laten zien dat ondanks de significant toenemende investeringen van de afgelopen jaren, onze belastingopbrengsten met alle lokale variatie overigens gemiddeld het minst stijgen van alle overheden. De jaarlijkse stijging bedroeg tussen 2006 en 2012 gemiddeld 2,6%. Ik noem hier ook de Wet Houdbare Overheidsfinanciën (kortweg de Wet Hof). Met deze wet beoogt het kabinet begrotingsevenwicht tussen inkomsten en uitgaven te bevorderen. Te beginnen bij het Rijk, maar ook bij decentrale overheden. Ik zal u niet vermoeien met de details van het EMU-saldo, maar als er geen oplossing wordt gevonden voor de bijzondere investeringspositie en vermogenspositie van decentrale overheden dan betekent dat we bij de waterschappen óf een half miljard moeten bezuinigen in essentiële watertaken, óf de burger een veel hogere rekening moeten presenteren. Bij een sluitende begroting en de gematigde kostenstijgingen die we gewoon nú al hebben is dat aan niemand uit te leggen. Wat volgens mij wél is uit te leggen is dat de waterschappen zich verplicht en gecommitteerd voelen om door te gaan met afgesproken en noodzakelijke maatschappelijke investeringen, tegen aanvaardbare tarieven. Een heel ander onderwerp is de Omgevingswet waaraan momenteel gewerkt wordt. Wij kijken in beginsel positief naar die nieuwe wet. Met de komst van de Waterwet is eind 2009 al een enorme slag gemaakt wat betreft vereenvoudiging: 8 wetten zijn geïntegreerd, met als resultante: één integrale watervergunning. Die Waterwet vormt voor de waterschappen nu het referentiekader, waaraan een nieuwe omgevingswet dan ook getoetst zal worden. Het streven moet er wat mij betreft op gericht zijn dat de burger voor zijn of haar vergunningen terecht kan bij één - liefst digitaal - loket, waarachter in één gebundelde en vlotte procedure de verschillende overheden ieder vanuit hun eigen functionele verantwoordelijkheid de aanvraag behandelen. Je gaat er over of niet. De waterbeheerder gaat daarbij dus over het water. Maar verantwoordelijk kan je alleen maar zijn als je de tools van vergunningverlening, toezicht én handhaving effectief en deskundig kunt inzetten. Hierop zullen wij de omgevingswet dus beoordelen. We trekken hierbij als waterbeheerders gezamenlijk op met Rijkswaterstaat. En dan kijk ik met u naar vandaag en naar morgen, en ons dagthema. Waterschappen werken niet alleen efficiënt, maar innoveren ook voortdurend. Dat komt voort uit drie motieven: 1. we moeten steeds maatwerkoplossingen bieden, want de geografische en hydrologische omstandigheden zijn overal verschillend. Landelijk blauwdrukken bestaan niet;

5 2. we moeten dat doen tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Er is een behoorlijke tarievendruk, niet alleen vanuit Den Haag, maar traditioneel juist vanuit de eigen besturen die daarin een belangrijke rol vervullen; 3. we moeten inspelen op steeds nieuwe eisen, opgaven en inzichten (b.v. over extremen in het klimaat en het weer). In ons werk moeten we omgaan met grotere onzekerheden. Dat maakt dat we zeer adaptief moeten zijn. Deze drie motieven vormen belangrijke innovatie prikkels voor de waterschappen. In het afgelopen jaar zijn belangrijke stappen gezet op het thema water als Topsector in de Gouden Driehoek. In juni verscheen het rapport Water verdient het waarin een eerste advies is gegeven op de vraag hoe Nederland haar leidende rol in de mondiale watersector verder kan versterken. In de daarop volgende periode is die actieagenda op basis van businesscases verder uitgewerkt in voorstellen voor innovatiecontracten in de Gouden Driehoek en in een Human Capital Agenda. Deze voorstellen werden op 30 december aangeboden aan de minister van EL&I en de staatsecretaris van IenM. Ik wil eerst kort ingaan op de mensen die het moeten doen. Het Human Capital. Als wij het over innovatie hebben, dan is dat immers meer dan alleen technische innovatie. De adviescommissie Water en de Human Capital Agenda van de Topsector Water gaven ons vorig jaar een stevig advies om te investeren in toekomstige waterprofessionals. Als ik de getallen op mij in laat werken dan kijken we aan tegen een tekort van 7000 mensen per jaar in de weg-en waterbouwsector in Er is dus echt werk aan de waterwinkel. Want om te kunnen innoveren, nu en in de toekomst, zijn mensen nodig die van water en van wanten weten. Binnenkort presenteert de stuurgroep Watereducatie, op basis van aanbevelingen die zij onder voorzitterschap van Marga Kool heeft geformuleerd, naar ik verwacht een heldere handreiking over hoe jongeren te betrekken bij water. Vernieuwing betekent ook dat je kijkt hoe je het werk organiseert. Flexibel en steeds meer ongebonden van plaats en tijd. Op outcome gericht in plaats van op input. Dat kan alleen op basis van vertrouwen. Als je weet welke resultaten je afspreekt, dan hoeven die niet binnen negen tot vijf uur te worden gerealiseerd: dat kan ook s avonds en vaak ook thuis. Dat betekent dat waterschappen proberen optimale werkomstandigheden te creëren waarin medewerkers optimaal kunnen functioneren.

6 Dames en heren. Ik sprak in het begin van een Blue Deal. Op 3 oktober is tussen 30 bedrijven en organisaties en het Rijk al een Gréén Deal gesloten. Dat vond plaats op de Rioolwaterzuivering van de Stichtse Rijnlanden in Nieuwegein. Niet toevallig. Voor de waterschappen is de deal met het Rijk van groot belang omdat we zo een versnelling kunnen maken in de ontwikkeling naar duurzame economische groei. Gezamenlijk gaan wij de komende jaren meer duurzame energie produceren en werken we aan innovatieve technieken voor het sluiten van kringlopen van water en grondstoffen. Een ontwikkeling waarvan ook het Nederlandse bedrijfsleven in internationaal verband kan profiteren. Met de Green Deal hebben de waterschappen toegezegd dat ze in 2015 minimaal 12 Energiefabrieken realiseren en 3 tot 5 locaties waar fosfaat wordt teruggewonnen. Is dit alles bijzonder? Nee, niet bij waterschappen. Investeren en innoveren is wat ons betreft gewoon werk in uitvoering. In de Topsector Water investeren universiteiten en kennisinstellingen, samen met bedrijven en overheden in kennisontwikkeling en -toepassing. IenM, Rijkswaterstaat en de waterschappen zullen zich inspannen om toepassingen te vinden voor innovaties die binnen de Gouden Driehoek in de Topsector Water worden ontwikkeld. Ons uitgangspunt is dat we steeds starten bij de vraag vanuit ons werk. De consortia zullen ons naar ik verwacht dus intensief betrekken bij de ontwikkeling van hun innovaties. Ik roep hen daar althans toe op. De kennisinstellingen van de watersector, Rioned, STOWA en KWR hebben, als uitvloeisel van het bestuursakkoord water, al vast een gezamenlijke onderzoeksagenda opgesteld die in het najaar van 2011 is gepresenteerd. Ik zou het mooi vinden als wij aan het einde van deze dag met elkaar in de Gouden Driehoek een Blue Deal kunnen afsluiten. Waterschappen gaan innovaties toepassen in projecten, die in de driehoek ontwikkeld worden binnen de Topsector Water. Waterschappen maken hun vraag duidelijk richting de kennisinstellingen en bedrijven. We zien dat ook al van de andere kant. Zo zoeken bedrijven en kennisinstellingen verenigd in de consortia Building with Nature en Flood control de waterschappen al op. Heel goed. Aanstaande vrijdag ligt er een concreet voorstel voor onze Ledenvergadering om hierover een Innovatiecontract te tekenen. Onze Blue Deal zou kunnen inhouden dat we na dit begin in de komende jaren meerdere van deze contracten zullen gaan sluiten. Het gaat om noodzakelijke kennis voor ons waterschapswerk in de komende decennia, voor de thuismarkt van ons bedrijfsleven, en als springplank voor exportbevordering. Waterschappen moeten daarbij als het aan mij ligt ook werken aan innovatief aanbesteden. Best lastig, best wennen voor ons. Wij verwachten dat óók het bedrijfsleven een omslag in denken maakt: denk vanuit de maatschappelijke opgaven van het waterschap. Zoek ze op, maak gebruik van hun kennis om te bepalen welke innovaties maatschappelijk meerwaarde hebben. Waterschappen zijn grote investeerders en wij kunnen de economie samen versterken. Wij hebben elkaar gewoon nodig. Als je dat allemaal de revue laat passeren, dan roept dat de vraag op: wat moeten

7 dan de condities zijn om zo n Blue Deal te sluiten? Waar zitten de kansen en de sterktes, maar ook de zwaktes en de bedreigingen. Ik nodig de sprekers na de pauze, met name in het panel, van harte uit om hun ideeën daarover met ons te delen. Ik ben daar zeer benieuwd naar en voor nu dank ik u voor de aandacht.