5. Recente ontwikkelingen en evoluties Next2next-programma Herstel online De Skuul: vernieuwende werkwijzen

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Woord vooraf... Intro... Inhoudsopgave... Inleiding... 1 Hoofdstuk 1: Verslaving en afhankelijkheid in de 21 ste eeuw: actuele visies en theorievorming Inleiding Waarom gebruiken we middelen? Gevolgen van gebruik Wat is een verslaving? Verslaving vanuit neurobiologisch perspectief: motivatie, zelfregulatie en stress Neurobiologische systemen betrokken bij verslaving Neurobiologische fasen in de ontwikkeling naar verslaving Neurobiologische pathogenese verslaving: wrapping-up Natuurlijk verloop verslaving Kwetsbaarheden voor overgaan van gebruik naar problematisch gebruik Neurobiologisch Genetica Gen-omgeving Omgeving Aard en wijze gebruik middel Kwetsbaarheden voor evolutie naar chronisch gebruik Gedragsverslavingen Behandeling van verslaving Nu De toekomst Farmacologisch Psychosociaal Neuromodulatie Identificatie subgroepen Secundaire preventie Gebruik en verslaving in de toekomst Conclusie Referenties Hoofdstuk 2: Herstel van verslaving: achtergrond en situering Inleiding Herstel Ontstaan van het herstelparadigma binnen de geestelijke gezondheidszorg... 36

2 2.2 Ontstaan van het herstelparadigma binnen de verslavingszorg Herstelgericht werken in Vlaanderen Definitie en belangrijke elementen van (persoonlijk) herstel Herstel binnen de GGZ Herstel binnen de verslavingszorg Herstelkapitaal Herstelgerichte hulpverlening Herstel in een niet-vrijwillige context Conclusie Referenties Hoofdstuk 3: Herstelondersteuning in Nederland: een stand van zaken Inleiding Visie op verslaving Cliëntperspectief Ondersteund door professionals Situering en politieke context Herstelbeweging in Nederland Marktwerking Financiering De cliëntenbeweging initieert het begrip herstel In de psychiatrie Anti-psychiatriebeweging Cliëntenbeweging en boegbeelden Rehabilitatiebeweging In de verslavingszorg Therapeutische gemeenschappen Wet medezeggenschap cliënten Zelfhulpgroepen Actuele situatie Bottom-up ontwikkelingen Handvest van Maastricht Herstelacademies Destigmatisering Ervaringsdeskundigheid Top-down initiatieven Bestuurlijk akkoord Visiedocument GGZ Nederland Ontwikkeling zorgstandaarden Herstel en wetenschap in Nederland Sociale teams... 74

3 5. Recente ontwikkelingen en evoluties Next2next-programma Herstel online De Skuul: vernieuwende werkwijzen Conclusie Referenties Hoofdstuk 4: Omvang van (problematisch) middelengebruik in Vlaanderen en vraag naar behandeling Inleiding Omvang van middelengebruik in Vlaanderen Gebruik van alcohol en illegale drugs bij de Vlaamse bevolking Gebruik van alcohol en illegale drugs door scholieren en studenten Gebruik van alcohol en illegale drugs in het uitgaansleven Problematisch middelengebruik Problematisch alcoholgebruik bij de Vlaamse bevolking Problematisch gebruik van illegale drugs bij de Vlaamse bevolking en specifieke groepen Gezondheidsschade door alcohol en druggebruik Hulpvraag bij problemen met middelengebruik Maatschappelijke kost Conclusie Referenties Hoofdstuk 5: Preventie en prevalentie van nieuwe psychoactieve verslavingen Inleiding Wetgeving Categorieën Cijfergegevens Gebruik van NPS in België Internationale cijfers De aanbodzijde Uitdagingen voor preventie en hulpverlening Conclusie Referenties Hoofdstuk 6: Herstelondersteunend werken binnen de ambulante verslavingszorg Inleiding Het biopsychosociaal model Een brede invulling van herstel Ambulante verslavingszorg Ambulante alcoholhulpverlening Ambulante drughulpverlening Troeven die herstelondersteunend werken facilitieren Ervaren drempels en barrières die herstelondersteunend werken bemoeilijken

4 3. Inspirerende methodieken en hun link met kernelementen van een herstelondersteunende benadering Open consult: een laagdrempelige benadering van personen met een chronische alcoholverslaving Spuitenruil en herstelondersteunend werken Herstelondersteunend werken door intersectoraal samenwerken: cliëntoverleg en zorgpaden Samenwerking met andere sectoren: de praktijk van het Algemeen Welzijnswerk Uitdagingen voor de ambulante verslavingszorg Conclusie Referenties Hoofdstuk 7: Residentiële behandeling van verslaving en herstel Inleiding Residentiële behandeling Historiek Ontstaan van de residentiële verslavingszorg op het eind van de jaren Oprichting van gespecialiseerde zorgeenheden voor drugverslaafden Aanpassing van het zorglandschap als reactie op de HIV/aids-epidemie Aard en omvang van residentiële behandeling Therapeutische gemeenschappen stappen/Minnesota model Cognitieve gedragstherapie Gecombineerde behandeling Geplande behandelduur in residentiële zorgprogramma s Behandelelementen Intake assessment Behandelingsplanning Behandelingsproces Detoxificatie Toedienen van substitutiebehandeling Andere gezondheidsinterventies Sociale re-integratie Continuïteit van zorg Conclusie Referenties Hoofdstuk 8: Herstelgerichte hulpverlening, ook onder drang bij druggebruikers in contact met justitie Inleiding Hulpverlening binnen een strafrechtelijke context Doorverwijzing naar de hulpverlening onder drang is beter dan geen behandeling Herstel in beweging: toenemende aandacht voor herstel in wetenschap, beleid en praktijk Het stopproces met druggebruik en criminaliteit: verweven processen

5 3.1.1 Processen die herstel en desistance bevorderen Een ruimere benadering van herstel ook binnen het (strafrechtelijk) beleid Inspirerend praktijkvoorbeeld: de drugbehandelingskamer in Gent Aanbevelingen Onderzoek naar herstel en desistance kunnen van elkaar leren Investeer in stigmareducerende initiatieven en betrek de gemeenschap Focus op sterktes: een centrale plaats voor ervaringsdeskundigheid Conclusies Referenties Hoofdstuk 9: Nazorg en continuïteit van zorg als herstelgerichte ondersteuning en de complementaire kracht van ervaringsdeskundigheid en zelfhulp Inleiding Nazorg en continuïteit in de verslavingszorg Motivatie tot deelname aan nazorg en de introductie van sociale media Familiegroepen: het betrekken van significante anderen Ervaringsdeskundigheid als complementaire bron in de verslavingszorg Zelfhulpgroepen als sociale steun Conclusie Referenties Hoofdstuk 10: De ervaringen van het sociaal netwerk met betrekking tot het herstelproces van een naaste Het ontstaan van een bredere kijk op het sociaal netwerk Familiale relaties onder druk door druggebruik Stress-strain-coping-support-model De ervaringen van significante anderen met betrekking tot het herstelproces van een naaste Betrokkenheid van familie Interventies Personen met een psychische kwetsbaarheid Conclusie Referenties Hoofdstuk 11: Ondersteuning en behandeling van personen met een dubbele diagnose Achtergrond Persoonlijk herstel vanuit het perspectief van personen met een dubbele diagnose Implicaties voor behandeling Villa Voortman Conclusie Referenties Hoofdstuk 12: Ondersteuning en behandeling van personen met een verstandelijke beperking die middelen gebruiken: balans tussen empowerment en controle Achtergrond Uitdagingen in de praktijk

6 3. Herstelvisie bij personen met een verstandelijke beperking Project Link Conclusie Referenties Hoofdstuk 13: Probleemgebruik en sociaal herstelkapitaal bij personen met een migratieachtergrond Inleiding Herstelkapitaal Middelengebruik bij personen met een Turkse en Oost-Europese migratieachtergrond in Gent Community-Based Participatory Research De Turkse casus in Gent De Oost-Europese casus in Gent Herstelkapitaal bij personen met een Turkse en Oost-Europese migratieachtergrond in Gent Sociaal kapitaal Economisch kapitaal Menselijk kapitaal Cultureel kapitaal Negatief herstelkapitaal Conclusie Referenties Hoofdstuk 14: Ondersteuning van ouders met verslavingsproblemen en hun kinderen Inleiding De opvoedingssituatie van kinderen van ouders met een drugverslaving Cijfers over het aantal kinderen van ouders met een drugverslaving Gevolgen voor de psychosociale ontwikkeling Achtergronden en mogelijke oorzaken Diagnostiek Behandeling Behandelresultaten Prognose Preventie Conclusie Referenties Hoofdstuk 15: Herstelgerichte zorgsystemen Inleiding Basisprincipes van een herstelgericht zorgsysteem Voorbeelden van het succesvolle herstelparadigma in Noord-Amerika Brits-Columbia Connecticut Philadelphia Chicago

7 4. Welke lessen leren we uit deze Noord-Amerikaanse voorbeelden? Het Lothians abstinentieprogramma en het Serenity Café (Verenigd Koninkrijk) Het Lothians and Edinburgh Abstinence Programme (LEAP) Serenity Café Conclusie Referenties Epiloog Affiliaties...