De economische return van het premiebeleid voor energiebesparende maatregelen in gebouwen

Transcriptie

1 De economische return van het premiebeleid voor energiebesparende maatregelen in gebouwen Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen Geert Goeyvaerts en Marten Ovaere, Department of Economics, KU Leuven Onder leiding van prof. dr. Erik Buyst. Onderzoek in opdracht van het Vlaams Energieagentschap (VEA) bestek nr. VEA/REG/2016/EM/01

2 Inhoud Managementsamenvatting Inleiding Data Bel-first databank Overige databanken Ondernemingen Aantal ondernemingen Onderliggende samenstelling Dynamiek Natuurlijke personen Vergelijking met de buurlanden Conclusie ondernemingen Tewerkstelling Werknemers in ondernemingen Zaakvoerders Natuurlijke personen en zelfstandigen Detachering van werknemers Vergelijking met de buurlanden Conclusie werkgelegenheid Toegevoegde waarde, arbeidsproductiviteit en loonkost Totale netto toegevoegde waarde Toegevoegde waarde per onderneming Arbeidsproductiviteit en loonkosten Arbeidsproductiviteit Loonkosten Vergelijking met de buurlanden Conclusie toegevoegde waarde, arbeidsproductiviteit en loonkost Onderscheid renovatie en nieuwbouw De btw-inkomsten Enquêtes Conclusie Referenties Appendix Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

3 Lijst van figuren Figuur 1 Evolutie van het aantal ondernemingen per sector, Vlaanderen Figuur 2 Aantal ondernemingen volgens gespecialiseerde bouwwerkzaamheid, Vlaanderen Figuur 3 Evolutie van het aantal starters en stoppers in de bouwnijverheid (afdeling 41 en 43), Vlaanderen Figuur 4 Aantal btw-plichtige ondernemingen per rechtsvorm, Vlaanderen Figuur 5 De evolutie van het aantal btw-plichtige ondernemingen in afdeling 41 en 43 in Vlaanderen volgens rechtsvorm Figuur 6 Index van de evolutie van het aantal ondernemingen in de bouwsector in België en de buurlanden (basisjaar 2009) Figuur 7 Evolutie van het aantal voltijdse equivalenten per sector, Vlaanderen Figuur 8 Index van het aantal transacties van transacties en vergunningen voor nieuwbouw en renovatie, België Figuur 9 Aantal voltijdse equivalenten per ondernemingscategorie, Vlaanderen Figuur 10 Aandeel werkgelegenheidscategorie in totaal aantal ondernemingen, Vlaanderen Figuur 11 Aantal unieke personen waarvoor één of meerdere meldingen is gemaakt via het LIMOSAsysteem, alle mogelijke landen van afkomst (in duizenden) Figuur 12 Index van de evolutie van de tewerkstelling in de bouwsector in België en de buurlanden (basisjaar 2009) Figuur 13 Aandeel van iedere afdeling in de totale werkgelegenheid in de constructiesector, Figuur 14 De evolutie van de totale reële netto toegevoegde waarde per sector, Vlaanderen (miljard ) Figuur 15 Evolutie mediane reële netto toegevoegde waarde per onderneming volgens sector, Vlaanderen (in duizenden ) Figuur 16 Evolutie van mediane reële netto toegevoegde waarde per voltijdse equivalent volgens sector, Vlaanderen (in duizenden ) Figuur 17 Evolutie van de mediane reële loonkost per voltijdse equivalent volgens afdeling, Vlaanderen (in duizenden ) Figuur 18 Vergelijking van de mediane nominale loonkost en arbeidsproductiviteit in de bouwnijverheid, Vlaanderen Figuur 19 De evolutie in de gemiddelde arbeidsproductiviteit per werknemer in de bouw Figuur 20 De gemiddelde toegevoegde waarde per werknemer in Figuur 21 Evolutie van gemiddelde loonkost per werknemer in de bouwsector Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 3

4 Lijst van tabellen Tabel 1 Overzicht van de geraadpleegde databanken Tabel 2 Overzicht van aantal werknemers en zelfstandigen in de bouwnijverheid Tabel 3 Procentuele verandering in het aantal werknemers over de periode van 2009 tot en met Tabel 4 Verandering in gemiddelde arbeidsproductiviteit per werknemer van 2009 tot en met Tabel 5 Verandering in gemiddelde loonkost per werknemer van 2009 tot Tabel 6 Overzicht van de toegevoegde waarde per voltijdse equivalent per afdeling in de bouwsector, Vlaanderen Tabel 7 Aantal unieke personen waarvoor een melding is gedaan via het LIMOSA registratiesysteem Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

5 Managementsamenvatting In het eerste deel gaven we een overzicht van de methoden op basis waarvan de economische return van het subsidiebeleid voor energiebesparende maatregelen berekend kan worden. We duiden op het bestaan van twee categorieën methoden binnen de economische literatuur die gebruikt worden om de directe en indirecte effecten van beleidsmaatregelen te meten. Op basis van de bestaande modellen en data voor Vlaanderen besloten we om de multiplicators van het Federaal Planbureau te gebruiken om een eerste berekening te maken van de impact op de tewerkstelling en de daarmee gepaard gaande fiscale inkomsten. De resultaten van deze analyse worden gepresenteerd in het derde deel van deze studie. Het is echter moeilijk om de resultaten met betrekking tot de indirecte effecten te interpreteren zonder achtergrondinformatie over de sector waarin deze zich voor doen. Een toename van arbeidsplaatsen zegt op zichzelf niet zoveel als we dit niet kunnen vergelijken met het huidig aantal werknemers dat aan de slag is. Het tweede deel van onze studie moet dit gebrek aan informatie wegwerken door een overzicht te geven van verschillende parameters die het economische belang van sectoren reflecteren zoals de ondernemingen, werknemers, toegevoegde waarde en loonkost. ONDERNEMINGEN Aantal actief in de bouwsector in Vlaanderen is over de periode van 2007 tot en met 2014 toegenomen Op basis van de data van de Kruispuntbank van Ondernemingen stellen we vast dat in 2014 in totaal ondernemingen actief zijn in de bouwnijverheid. Het aantal is met 13% gestegen ten opzichte van Zowel afdeling 41 van de bouw en ontwikkeling van gebouwen als afdeling 43 van de gespecialiseerde bouwactiviteiten kende een toename in het aantal bedrijven van respectievelijk 10% en 14%. Deze trends zien we ook terug in de Bel-first data die ons toelaten om tot 2007 terug te gaan maar enkel ondernemingen bevat die een jaarrekening moeten neerleggen bij de Nationale Bank. Het aantal ondernemingen in de bouwnijverheid in Vlaanderen is volgens de Bel-first data over de periode van 2007 tot en met 2014 met ofwel 18% gestegen. De toename voornamelijk plaats in de gespecialiseerde bouwwerkzaamheden Met als sterkste uitschieters: Elektrotechnische installatiewerken aan gebouwen Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 5

6 Schrijnwerk Installatie van verwarming, klimaatregeling en ventilatie Dakwerkzaamheden Hoewel we hier geen enkel oorzakelijk verband kunnen aantonen, dienen we toch te wijzen op het feit dat het juist deze specialisaties zijn waarvan we verwachten dat de impact van een stijging in de vraag naar energiebesparende maatregelen relatief het grootste zal zijn. Het aantal startende ondernemingen is sinds 2007 aan het dalen en het aantal bedrijven dat de sector verlaat aan het stijgen. Het verschil tussen startende en stoppende ondernemingen werd hierdoor in 2014 voor het eerst sinds 2007 negatief. WERKNEMERS Het aantal werknemers in de bouwsector is over de periode van 2007 tot 2014 in Vlaanderen stabiel gebleven. Afhankelijk van de bron spreken we van een zeer lichte stijging van 0,05% (NBB) tot een daling van -0,54% (Bel-first). De globale evolutie is echter dezelfde. De tewerkstelling steeg van 2007 tot en met 2012 maar begon van dan af te dalen. In totaal waren er in de gehele bouwnijverheid in Vlaanderen, inclusief afdeling 42, werknemers aan de slag in 2014 (NBB) 1. Afdeling 43 van de gespecialiseerde werkzaamheden creëert dubbel zoveel arbeid als afdeling 41 en neemt toe terwijl de tewerkstelling in die laatste afdeling daalt. Als we naar de verschillende afdelingen kijken binnen de bouwsector dan stellen we vast dat afdeling 43 van de gespecialiseerde werkzaamheden met voltijdse equivalenten dubbel zoveel arbeid creëert als afdeling 41 van de bouw en projectontwikkeling met VTE s. Ook de onderliggende trends zijn verschillend. Terwijl het aantal voltijdse equivalenten met ongeveer 12% daalde in afdeling 41, noteerden we een stijging van 5,59% in de tewerkstelling voor afdeling 43. Hier zijn verschillende mogelijke verklaringen voor. Ten eerste heeft de financiële crisis wellicht een zwaardere impact gehad op de bouwondernemingen in afdeling 41 dan op de ondernemingen in afdeling 43. Deze bedrijven die over het algemeen gericht zijn op nieuwbouwprojecten, hebben 1 Indien we het aantal voltijdse equivalenten uit Bel-first optellen bij het aantal natuurlijke personen uit de KBO komen we op personen. Een mogelijke verklaring voor het verschil tussen beide cijfers is dat het cijfer van de Nationale Bank van België wellicht het aantal werknemers weergeeft en niet het aantal voltijdse equivalenten. 6 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

7 mogelijks een sterkere terugval ervaren in het aantal bestellingen of zelf projecten uitgesteld wegens het onzeker economisch klimaat. Ondernemingen en aannemers uit afdeling 43 staan veel meer in voor de werkzaamheden in het kader van renovaties van bestaande woningen. Ten tweede werd de renovatiemarkt ook verder ondersteund door het premiebeleid voor energie-efficiëntie investeringen waar veel huishoudens van hebben gebruik gemaakt ook in de jaren tijdens de economische recessie. Het aantal buitenlandse werkkrachten neemt toe. Het aantal unieke personen waarvoor een melding gemaakt is via het LIMOSA registratiesysteem is bijna verdrievoudigd over dezelfde periode. Het aandeel van gedetacheerde werknemers bedraagt ongeveer een vijfde van de totale tewerkstelling. TOEGEVOEGDE WAARDE, LOONKOST EN ARBEIDSPRODUCTIVITEIT De ondernemingen in beide afdelingen creëerden in totaal een toegevoegde waarde van miljoen in Over de periode van 2007 tot en met 2014 steeg de totale netto toegevoegde waarde in de bouw met 4%, wat overeenkomt met een gemiddelde jaarlijkse stijging van om en bij de 0,5%. Op het niveau van de onderneming zien we dat de helft van de ondernemingen in afdeling 41 een toegevoegde waarde van produceerde, terwijl dit in afdeling bedroeg. De mediane toegevoegde waarde per onderneming is wel gedaald over de periode van 2007 tot 2014 met 41% in afdeling 41 en met 26% in afdeling 43. De stijging in de totale toegevoegde waarde binnen de bouw werd dus uitsluitend gedreven door de toename in het aantal ondernemingen. De mediane arbeidsproductiviteit in afdeling 41 steeg met 6% tot in 2014, terwijl ze in afdeling 43 met slechts 3% groeide tot Dit resultaat krijgen we indien we enkel rekening houden met de ondernemingen die minstens één voltijdse equivalent rapporteren, stellen we vast dat Maar wanneer we ook de zaakvoerders meenemen in onze berekening, stellen we vast dat de arbeidsproductiviteit gedaald is over deze periode. De resultaten zijn dus gevoelig aan de manier waarop we het aantal werknemers berekenen. 2 Nominaal steeg de totale toegevoegde waarde van miljoen tot miljoen over dezelfde periode. 3 Nominaal steeg de gemiddelde toegevoegde waarde per VTE met 17% ( 8.713) in afdeling 41 en met 14% ( 7.504) in afdeling 43. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 7

8 1. Inleiding In het eerste deel gaven we een overzicht van de methoden op basis waarvan de economische return van het subsidiebeleid voor energiebesparende maatregelen berekend kan worden. We duiden op het bestaan van twee categorieën methoden binnen de economische literatuur die gebruikt worden om de directe en indirecte effecten van beleidsmaatregelen te meten. Op basis van de bestaande modellen en data voor Vlaanderen besloten we om de multiplicators van het Federaal Planbureau te gebruiken om een eerste berekening te maken van de impact op de tewerkstelling en de daarmee gepaard gaande fiscale inkomsten. De resultaten van deze analyse worden gepresenteerd in het derde deel van deze studie. Het is echter moeilijk om de resultaten met betrekking tot de indirecte effecten te interpreteren zonder achtergrondinformatie over de sector waarin deze zich voor doen. Een toename van arbeidsplaatsen zegt op zichzelf niet zoveel als we dit niet kunnen vergelijken met het huidig aantal werknemers dat aan de slag is. Het tweede deel van onze studie moet dit gebrek aan informatie wegwerken door een overzicht te geven van verschillende parameters die het economische belang van sectoren reflecteren zoals de ondernemingen, werknemers, toegevoegde waarde en loonkost. We zullen hiervoor gebruik maken van verschillende databanken die over gegevens met betrekking tot deze parameters beschikken. Hierbij willen we extra aandacht spenderen aan de evolutie die de sector de laatste jaren heeft doorgemaakt en zullen we proberen om binnen de bouwnijverheid zoveel als mogelijk een onderscheid te maken tussen renovatie en nieuwbouw. De data die beschikbaar is laat ons niet toe deze opsplitsing te maken. De meesten volgen immers de NACE-bel classificatie van economische activiteiten waarin er geen onderscheid wordt gemaakt naargelang de activiteiten uitgevoerd worden in een bestaande woning dan wel voor een nieuwbouw woning. Om toch enigszins een beter beeld te krijgen van hoe de renovatiesector zich verhoudt ten opzichte van de nieuwbouwsector, bekijken we de resultaten voor twee grote afdelingen binnen de bouwnijverheid afzonderlijk: afdeling 41 Bouw van gebouwen, ontwikkeling van bouwprojecten en afdeling 43 Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden. Vooraleer we de resultaten van deze beschrijvende studie in detail bespreken willen we er op wijzen dat de cijfers die we zullen presenteren op verschillende manieren geaggregeerd en geïnterpreteerd kunnen worden. Zo zijn er bijvoorbeeld de natuurlijke personen die een btw-nummer hebben. Deze mensen kunnen zonder problemen activiteiten uitvoeren in de bouwnijverheid, maar het is onduidelijk of deze groep van aannemers als ondernemingen gezien moeten worden. Bovendien is er 8 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

9 geen data beschikbaar omtrent hun inkomsten en uitgaven omdat men als natuurlijk persoon niet verplicht is om een jaarrekening neer te leggen. Het is daardoor moeilijk in te schatten of deze personen veel opdrachten verrichten of eerder enkele kleinere werken verrichten na hun uren als vaste werknemer. Er zijn nog enkele andere voorbeelden van dergelijke vraagstukken waarover weinig of geen data beschikbaar is, maar die de eindresultaten wel significant kunnen veranderen. Het is dus belangrijk om hier steeds bewust van te zijn vooraleer men cijfers uit dit rapport zonder meer zou citeren. 2. Data 2.1. Bel-first databank In deze analyse zullen we veel gebruik maken van bedrijfsinformatie uit de Bel-first databank van Bureau Van Dijk. De Bel-first databank bevat bedrijfseconomische gegevens van vennootschappen die een jaarrekening moeten neerleggen bij de Nationale Bank van België (NBB). Het gaat dan onder meer over data omtrent inkomsten en kosten, activa en passiva, tewerkstelling, enzoverder. Al deze gegevens zijn beschikbaar op het niveau van de onderneming. De data is beschikbaar voor de periode van 2007 tot en met Een belangrijke opmerking die we moeten maken is dat de data van de meest recente jaren 2015 en nog heel wat lacunes bevatten en ook voortdurend worden vernieuwd, aangepast en verder aangevuld. Daarom beperken we ons in deze studie tot de periode van 2007 tot en met 2014 waarvan we vrij zeker zijn dat deze compleet is. In de onderstaande analyses worden deze microdata op verschillende manieren gebruikt om geaggregeerde statistieken te berekenen die ons meer inzicht kunnen bieden in het economisch reilen en zeilen van de bouwnijverheid. Naast de verschillende voordelen van deze jaarrekeninggegevens, zoals de veelheid aan informatie op microniveau, kent het ook enkele beperkingen die een invloed kunnen hebben op de resultaten. We zullen deze beperkingen in de volgende sectie nader toelichten en de gevolgen wat betreft de interpretatie kort beschrijven. Ten eerste zijn eenmanszaken, zelfstandigen die hun activiteit niet via een rechtspersoon uitvoeren, niet verplicht om een jaarrekening neer te leggen bij de NBB. Zij komen dus ook niet voor in de Belfirst databank. Enkele van de aggregaten die we in deze studie zullen berekenen, zoals die omtrent de toegevoegde waarde, houden geen rekening met deze eenmanszaken omdat we niet over de nodige informatie beschikken. Gelukkig kunnen we op basis van data van de Kruispuntbank voor Ondernemingen (KBO) wel een zicht krijgen op het aantal eenmanszaken die actief zijn in de Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 9

10 bouwnijverheid (zie infra). Statistics Belgium publiceert namelijk jaarlijks het aantal btw-plichtige ondernemingen volgens rechtsvorm en industrietak. Aangezien eenmanszaken ook btw-plichtig zijn, komen zij wel voor in deze cijfers. De statistieken omtrent het aantal actieve ondernemingen en de werkgelegenheid kunnen we dus corrigeren, maar cijfers met betrekking tot de toegevoegde waarde kunnen behoudens bijkomende assumpties niet aangepast worden. Een tweede belangrijke beperking van de Bel-first data heeft te maken met de informatie omtrent de tewerkstelling in de ondernemingen. Zo worden zaakvoerders en vennoten sinds 1996 niet meer als werknemer geregistreerd in de data. Dit betekent dat we niet met zekerheid weten of een zaakvoeder al dan niet enige vorm van arbeid verricht in de activiteiten van de onderneming, zij het gespecialiseerde arbeid noodzakelijk in het productieproces van het bedrijf dan wel eerder managementactiviteiten om het proces in goede banen te leiden. In beide gevallen zouden de gepresteerde uren door de vennoten als arbeid gerekend moeten worden. Voor bepaalde grote bedrijven vormt de arbeid van de zaakvoeder slechts een kleine fractie van het totaal, maar zoals u later zult zien in deze studie zijn er veel ondernemingen die geen enkele werknemer opgeven. Zeker in een sector als die van de bouwnijverheid waarbij het productieproces niet altijd de arbeid van meer dan één werknemer vergt, is er een groot aandeel aannemers waarvan de eigen prestaties een belangrijke productiefactor vormen (bv. stukadoor, tegelzetter, ). Een derde beperking is dat er geen onderscheid wordt gemaakt naargelang een onderneming renovatie dan wel nieuwbouwactiviteiten uitvoert. In België gebruikt men de NACE-BELnomenclatuur voor de classificatie van ondernemingen volgens hun economische hoofdactiviteit 4, i.e. de activiteit die het meest bijdraagt tot de toegevoegde waarde van een onderneming. De NACE-BELnomenclatuur heeft meerdere detailniveau s en omvat secties en subsecties (gecodeerd met letters), afdelingen (2 cijfers), klassen (3 cijfers), groepen (4 cijfers) en subgroepen (5 cijfers). Bijvoorbeeld, afdeling 41 Bouw van gebouwen; ontwikkeling van bouwprojecten bevat de subgroepen: 41101: Ontwikkeling van residentiële bouwprojecten 41102: Ontwikkeling van niet-residentiële bouwprojecten 41201: Algemene bouw van residentiële gebouwen 41202: Algemene bouw van kantoorgebouwen 41203: Algemene bouw van andere niet-residentiële gebouwen Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

11 In de lijst van secties staat onder F de sectie bouwnijverheid. Deze sectie bestaat vervolgens uit drie afdelingen: afdeling 41 Bouw van gebouwen; ontwikkeling van bouwprojecten, afdeling 42 Wegen waterbouw en tenslotte afdeling 43 Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden 5. Gezien deze studie in de eerste plaats een zo verfijnd mogelijk beeld wil schetsen van het belang van de renovatiesector, zullen we afdeling 42 grotendeels negeren. In de plaats daarvan focussen we op de twee afdelingen uit de sectie bouwnijverheid die volgens ons van belang zijn, namelijk afdeling 41 en 43. Vanaf dit punt wordt het echter moeilijker om keuzes te maken. Zo omvat subklasse de algemene bouw van alle soorten residentiële gebouwen, inclusief volgens de formule sleutel op de deur van eengezinswoningen, appartementen en wolkenkrabbers. Maar daarnaast omvat ze ook het verbouwen en renoveren van bestaande residentiële gebouwen en het monteren en optrekken van geprefabriceerde residentiële gebouwen (FOD Economie, 2011). Het is dus niet mogelijk om op basis van de NACE-BEL nomenclatuur een onderscheid te maken in de gegevens tussen nieuwbouw en renovatie. Hetzelfde geldt voor de subklassen in afdeling 43 gespecialiseerde bouwwerkzaamheden. Deze bevat activiteiten zoals dakwerkzaamheden en schrijnwerk, maar er kan geen onderscheid gemaakt worden of ze worden uitgevoerd binnen een nieuwbouw dan wel voor een renovatie. Gegeven deze beperking inzake de classificatie van ondernemingen en activiteiten, zullen wij in het verder verloop van deze verkennende analyse geen onderscheid maken tussen nieuwbouw en renovatie. Aan het einde van dit rapport zullen enkele we methoden bespreken die het mogelijk zouden kunnen maken een inschatting te maken in het aandeel van de renovatiesector binnen het grotere geheel van de bouwnijverheid. We zullen wel een onderscheid maken binnen het geheel van ondernemingen in afdeling 41 naargelang ze betrekking hebben op de residentiële en de nietresidentiële bouw. Bedrijven die in de subklasse of vallen, de residentiële projectontwikkeling en algemene bouw van residentiële gebouwen, definiëren we als Projectontwikkeling en algemene bouw residentieel. Terwijl de bedrijven die onder subklassen 4102, en vallen de Projectontwikkeling en algemene bouw niet-residentieel vormen Overige databanken Om het economisch belang van de bouwnijverheid in kaart te brengen zullen we niet enkel gebruik maken van de Bel-first databank van Bureau Van Dijk. Zoals reeds hierboven vermeld zullen we deze aanvullen met data uit andere bronnen om een meer volledig beeld te krijgen. In tabel 1 geven we een overzicht van de databanken die we voor deze studie hebben geraadpleegd. We vermelden hier kort 5 Afdeling 42 De weg- en waterbouw wordt wegens zijn beperkte relevantie buiten beschouwing gelaten. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 11

12 welke deze zijn en voor welke doeleinden ze werden gebruikt. Ten eerste zijn er de registraties van btw-plichtige ondernemingen. Iedere persoon of vennootschap die btw-plichtige activiteiten wil uitvoeren moet een btw-nummer aanvragen. Deze ondernemingen worden dan geregistreerd in de Kruispunt Bank van Ondernemingen van waar er jaarlijks cijfers worden gepubliceerd door Statistics Belgium. Vervolgens maken we soms gebruik van cijferreeksen van de Nationale Bank van België die zij publiek beschikbaar maken via hun onlineplatform NBB.stat. De Nationale Bank publiceert cijfers met betrekking tot verschillende variabelen zoals de werkgelegenheid op het 2-cijferniveau van de NACE-bel classificatie. We gebruiken deze data als controle om de resultaten op basis van andere databanken mee te vergelijken. Vervolgens zijn er de gegevens uit het LIMOSA-registratiesysteem voor gedetacheerde arbeiders. Iedere buitenlandse werkgever of zelfstandige die activiteiten in België wil uitvoeren moet het verblijf van zijn werknemers of zichzelf registreren via LIMOSA. Waar de FOD Werkgelegenheid verantwoordelijk is voor de opzet van het registratiesysteem en de gegevens hieruit ontvangt, zorgt de Rijksdienst Sociale Zekerheid (RSZ) voor de verwerking ervan. Tenslotte zullen we ook af en toe beroep doen op gegevens van EUROSTAT. EUROSTAT is het statistisch agentschap van de Europese Commissie die verantwoordelijk is voor de verzameling, verwerking en publicatie van een enorme hoeveelheid data omtrent zeer uiteenlopende thema s in de Europese Unie. Tabel 1 Overzicht van de geraadpleegde databanken Bron Bel-first Nationale Bank van België NBB.Stat Limosa EUROSTAT Kruispunt Bank van Ondernemingen / / FOD Werkgelegenheid Centrale banken lidstaten Beheerder Bureau Van Dijk Statistics Belgium NBB Rijksdienst Sociale Zekerheid Europese Commissie Gegevens Bedrijfsgegevens jaarrekeningen Aantal btwplichtige ondernemingen Geaggregeerde cijfers nationaal en regio's Registratiegegevens gedetacheerde arbeiders Geaggregeerde cijfers EU-lidstaten Variabelen Ondernemingen Voltijdse equivalenten Netto toegevoegde waarde Loonkost btw-plichtige ondernemingen per rechtsvorm en NACE-code Registraties Unieke personen Ondernemingen Werknemers 12 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

13 3. Ondernemingen In dit hoofdstuk geven we een overzicht van het aantal ondernemingen dat actief is binnen de bouwnijverheid in Vlaanderen. Hiervoor starten we met een analyse van de data uit de Bel-first databank van Bureau Van Dijk. Op basis van de bedrijfsgegevens uit de Bel-first data kunnen we een gedetailleerd overzicht geven van het aantal ondernemingen en in welke subklassen van de bouwnijverheid ze juist actief zijn. De analyses op de Bel-first databank worden vervolgens aangevuld met cijfers van de Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO). In tegenstelling tot de bedrijfsgegevens uit Bel-first is deze laatste databank niet beperkt tot de bedrijven die een jaarrekening moeten neerleggen bij de Nationale Bank, maar rapporteert ze alle ondernemingen die btw-plichtige activiteiten uitvoeren in de bouwsector. Tenslotte maken we een vergelijking met de buurlanden op basis van gegeven uit EUROSTAT, het statistisch agentschap van de Europese Unie Aantal ondernemingen Het aantal ondernemingen dat in Vlaanderen actief is in de bouwnijverheid, is over de periode van 2007 tot en met 2014 gestegen met 18% van tot bedrijven. De grafiek in figuur 1 geeft de evolutie weer van het aantal ondernemingen in afdeling 41 en 43, met een verdere opsplitsing van de bedrijven in 41 volgens residentiële en niet-residentiële aard 6. Het aantal bedrijven dat actief is in afdeling 41 de bouw van gebouwen en ontwikkeling van bouwprojecten nam met 872 stuks toe. Wat een groei betekent van 10%. De subsectoren in de residentiële bouw namen het grootste gedeelte voor hun rekening, namelijk zo n 70% van de groei. Maar de sterkste toename zien we in afdeling 43 van de gespecialiseerde bouwwerkzaamheden. Het aantal ondernemingen steeg hier met wat neerkomt op een groei van 22%. De evolutie van het aantal ondernemingen kende over de tijdsperiode een vrij stabiele stijgende trend, maar deze lijkt na 2013 toch te keren. Ter vergelijking, in het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest nam het aantal ondernemingen in afdeling 41 en 43, relatief gezien, in gelijke mate toe als in Vlaanderen met een stijging van 17% en 18%. Wat overeenkomt met een stijging van respectievelijk en 814 ondernemingen. Er is dus geen groot verschil in de groeicijfers van de bouwnijverheid over de gewesten. We kunnen stellen dat Vlaanderen in lijn ligt van de nationale trend. 6 Alle figuren en tabellen in deze studie werden gemaakt op basis van de Bel-first data na bewerkingen van de auteurs tenzij anders vermeld. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 13

14 Figuur 1 Evolutie van het aantal ondernemingen per sector, Vlaanderen Afdeling 41: Bouw van gebouwen; ontwikkeling van bouwprojecten Projectontwikkeling en algemene bouw residentieel Projectontwikkeling en algemene bouw neit-residentieel Afdeling 43: Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden Bron: Bel-first, Bureau Van Dijk, eigen bewerking Onderliggende samenstelling In 2014 voerden 73% van de bedrijven een gespecialiseerde bouwwerkzaamheid uit en 27% zat in de ontwikkeling of bouw van residentiële bouwprojecten of gebouwen. Waar het aandeel van gespecialiseerde bouwbedrijven vrij constant is gebleven over de tijd, is het aantal ondernemingen die in de ontwikkeling van residentiële bouwprojecten zitten, subklasse 41101, sterk toegenomen ten koste van het aandeel algemene bouwbedrijven, subklasse Het aantal algemene bouwbedrijven is echter wel nog toegenomen. Afdeling 43 van de NACE-BEL classificatie bestaat uit een hele reeks aan gespecialiseerde bouwwerkzaamheden van slopen tot en met chapewerken. De subgroep waarin de meeste ondernemingen actief zijn is schrijnwerk gevolgd door elektrotechnische installaties aan bouwwerken en installatie van verwarming, klimaatregeling en ventilatie 7. Samen zijn deze goed voor meer dan bedrijven in Vlaanderen. Daarna volgen categorieën zoals loodgieterswerk, stukadoorswerk, schilderen van gebouwen, dakwerkzaamheden en de restcategorie overige gespecialiseerde bouwwerkzaamheden. Men moet hier wel oppassen met de grootte van deze 7 Voor meer informatie welke soort activiteiten iedere subklasse inhoudt, zie FOD Economie (2011). 14 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

15 subgroepen als teken van hun economisch belang te beschouwen. De grootte wordt namelijk sterk beïnvloed door de afbakening van de verzameling van economische activiteiten die onder een bepaalde subklasse valt. De subgroep schrijnwerk wordt bijvoorbeeld vrij breed omschreven. Hieronder vallen onder meer het plaatsen van buiten- of binnenschrijnwerk, muurkasten, inbouwkeukens, winkelinrichtingen, laboratoria- en modulaire meubelen, enz.. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 15

16 Figuur 2 Aantal ondernemingen volgens gespecialiseerde bouwwerkzaamheid, Vlaanderen 2013 Overige gespecialiseerde bouwwerkzaamheden Chapewerken Restaureren van bouwwerken Uitvoeren van metsel- en voegwerken Bouw van sierschouwen en open haarden Gevelreiniging Waterdichtingswerken van muren Dakwerkzaamheden Overige werkzaamheden in verband met de afwerking van gebouwen Glaszetten Schilderen van civieltechnische werken Schilderen van gebouwen Plaatsen van behang en vloerbedekking en wandbekleding van andere Plaatsen van vloerbedekking en wandbekleding van hout Plaatsen van vloer- en wandtegels Schrijnwerk Stukadoorswerk Overige bouwinstallatie, n.e.g. Isolatiewerkzaamheden Installatie van verwarming, klimaatregeling en ventilatie Loodgieterswerk Elektrotechnische installatiewerken, uitgezonderd aan gebouwen Elektrotechnische installatiewerken aan gebouwen Proefboren en boren Bouwrijp maken van terreinen Slopen Bron: Bel-first, Bureau Van Dijk, eigen bewerking. 16 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

17 Dynamiek Enerzijds worden er nieuwe ondernemingen opgericht, de starters. Anderzijds zijn er ondernemingen die, omwille van verscheidene redenen, hun activiteiten volledig stopzetten en ontbonden worden. De evolutie in het aantal starters en stoppers zal de dynamiek in het totaal aantal ondernemingen dat actief is in de bouwnijverheid sterk beïnvloeden. Daarnaast is de evolutie van het aantal starters en stoppers een belangrijke indicatie van de groei en economische gezondheid van een sector. Op figuur 3 zien we de evolutie van het aantal starters en stoppers in de bouwnijverheid van 2007 tot en met Het aantal starters is sterk afgenomen sinds 2007, terwijl het aantal stoppers over dezelfde periode toegenomen is. De stijging was de eerste jaren eerder matig, maar vanaf 2010 nam ze sterk toe. Het netto aantal nieuwe ondernemingen daalde hierdoor tot een dieptepunt in Dat laatste jaar waren er zelfs meer stoppers dan starters waardoor het saldo negatief werd. We moeten er hier wel op wijzen dat het mogelijk is dat de Bel-first databank voor het jaar 2014 nog niet volledig is, maar het aantal nog ontbrekende ondernemingen zal alleszins beperkt zijn. Uiteindelijk liggen de cijfers in de dalende lijn van de trend die zich in 2011 heeft ingezet. Figuur 3 Evolutie van het aantal starters en stoppers in de bouwnijverheid (afdeling 41 en 43), Vlaanderen STARTERS STOPPERS SALDO Bron: Bel-first, Bureau Van Dijk, eigen bewerking. Opmerking: het saldo is gelijk aan het verschil tussen de starters in jaar t en de stoppers uit jaar t-1. 8 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 17

18 3.2. Natuurlijke personen Naast de bedrijfsgegevensdatabank Bel-first van Bureau van Dijk, geeft ook Statistics Belgium cijfers vrij omtrent het aantal btw-plichtige ondernemingen in België. De bron van deze gegevens is de Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO) 9. Volgens de cijfers in de KBO waren er in 2014 in Vlaanderen btw-plichtige ondernemingen actief in afdeling 41 en 43. Dit aantal verschilt sterk met het aantal dat we berekend hebben op basis van de Bel-first databank waar we op een totaal van bedrijven kwamen. Het grote verschil tussen deze cijfers is dat Bel-first uitsluitend ondernemingen opneemt die een jaarrekening moeten neerleggen bij de NBB. Zo zijn onder meer natuurlijke personen hiertoe niet verplicht. Natuurlijke personen die een activiteit in de bouwnijverheid uitoefenen onder de vorm van een eenmanszaak komen hierdoor niet in de Bel-first databank terecht. De KBO daarentegen registreert alle ondernemingen die btw-plichtige activiteiten uitoefenen en maakt dus geen onderscheid volgens de rechtsvorm. Figuur 4 geeft het aantal btw-plichtige ondernemingen per rechtsvorm weer in De cijfers tonen duidelijk aan dat het verschil in het aantal ondernemingen tussen Bel-first en de KBO voornamelijk gedreven wordt door het groot aantal natuurlijk personen in de KBO. In totaal verrichtten natuurlijk personen btw-plichtige activiteiten in de bouwnijverheid. Veruit het grootste deel hiervan, personen ofwel 90%, valt onder afdeling 43. Deze groep van personen vormt tevens de helft van het totaal aantal btw-plichtige ondernemingen in deze afdeling. In afdeling 41 ligt het aandeel natuurlijk personen met 21% veel lager. Dit is ook niet verwonderlijk gezien de grotere reële en financiële verantwoordelijkheden die met de activiteiten in afdeling 41 gepaard gaan ten opzichte van de activiteiten in afdeling 43. De verschillen in de keuze voor een bepaalde rechtsvorm volgen onder andere uit de risico s die met de activiteiten gepaard gaan. Ondanks de verschillen in de totaalcijfers, zien we eenzelfde trend in de globale evolutie van het totaal aantal ondernemingen in de KBO als die in de Bel-first data. Figuur 5 toont dat het aantal btw-plichtige ondernemingen met 13% steeg van in 2008 tot in Zie voor meer informatie en de data omtrent het aantal Btw-plichtige ondernemingen in Vlaanderen en België. 10 Wegens het kleine aantal observaties hebben we volgende rechtsvormen samengevoegd onder de noemer Andere rechtsvormen : coöperatieve vennootschap, handelsvennootschap van buitenlands recht, handelsvereniging in deelneming of tijdelijke handelsvereniging, publiekrechtelijke instelling, VZW en andere rechtsvormen. 11 Ook in de Bel-first data nam het aantal ondernemingen met 13% toe over dezelfde periode. 18 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

19 Figuur 4 Aantal btw-plichtige ondernemingen per rechtsvorm, Vlaanderen BVBA Natuurlijke personen NV VOF Andere rechtsvormen Afdeling 41: Bouw van gebouwen; ontwikkeling van bouwprojecten RES NONRES Afdeling 43: Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden Bron: Kruispuntbank van Ondernemingen, eigen berekeningen. Figuur 5 De evolutie van het aantal btw-plichtige ondernemingen in afdeling 41 en 43 in Vlaanderen volgens rechtsvorm BVBA Natuurlijke persoon NV (naamloze vennootschap) of VGD (vennootschap bij wijze van geldschieten op aandelen) VGN (vennootschap onder gemeenschappelijke naam) of VEG (vennootschap bij wijze van eenvoudige geldschieting) Bron: Kruispuntbank van Ondernemingen, eigen berekeningen. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 19

20 3.3. Vergelijking met de buurlanden Naast de binnenlandse instanties, geeft ook het statistisch instituut van de Europese Unie, EUROSTAT, veel cijfermateriaal vrij over de economie. Deze data maken het mogelijk om de trend in Vlaanderen en België te vergelijken met die van de buurlanden. De cijfers van EUROSTAT verschillen echter van die van Bel-first en KBO waardoor het moeilijk is om definitieve conclusies te maken. Op basis van EUROSTAT zouden er in 2014 namelijk ondernemingen actief zijn in de gehele bouwsector 12, terwijl dit volgens de KBO er normaal gezien moeten zijn. Op Figuur 6 ziet u de evolutie van het totaal aantal ondernemingen actief in de bouwsector voor België en de buurlanden met uitzondering van Luxemburg. Over het algemeen lijken ze eenzelfde trend te volgen, maar bepaalde bewegingen doen vermoeden dat er veranderingen hebben plaatsgevonden inzake de dataverzameling en/of verwerking. Zo maakt het aantal ondernemingen in Duitsland een wel zéér grote sprong van 2013 tot 2014 van maar liefst 26%, maar ook in België zou het aantal bouwbedrijven met 10% zijn toegenomen. Dit laatste cijfer staat in schril contrast met onze berekeningen op basis van Bel-first en de KBO data, waarvoor we respectievelijk een stijging van 2% en een daling van 1% noteren. De scherpe veranderingen in de gegevens uit EUROSTAT, die we dus niet terugvinden in de Bel-first data of in de cijfers van de KBO, manen ons tot zekere terughoudendheid aan bij de interpretatie ervan. Figuur 6 Index van de evolutie van het aantal ondernemingen in de bouwsector in België en de buurlanden (basisjaar 2009) België Nederland Duitsland Frankrijk Bron: EUROSTAT, eigen berekeningen. 12 Afdeling 41, 42 en Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

21 3.4. Conclusie ondernemingen Er zijn vanuit verschillende bronnen gegevens beschikbaar die men kan gebruiken om een zicht te krijgen op het aantal ondernemingen dat actief is in de bouwsector. De meest complete, en wellicht ook meest betrouwbare, databank is de Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO) van de FOD Economie. De KBO registreert iedere onderneming die btw-plichtige activiteiten uitvoert. Andere databanken zijn meestal op één of andere wijze beperkt in hun reikwijdte zoals de Bel-first databank van Bureau Van Dijk die enkel ondernemingen registreert die een jaarrekening moeten neerleggen bij de Nationale Bank van België. Op basis van de data van de KBO stellen we vast dat in 2014 in totaal ondernemingen actief zijn in de bouwnijverheid. Het aantal is met 13% gestegen ten opzichte van Zowel afdeling 41 van de bouw en ontwikkeling van gebouwen als afdeling 43 van de gespecialiseerde bouwactiviteiten kende een toename in het aantal bedrijven van respectievelijk 10% en 14%. Deze trends zien we ook terug in de Bel-first data die ons toelaten om tot 2007 terug te gaan maar enkel ondernemingen bevat die een jaarrekening moeten neerleggen bij de Nationale Bank. Het aantal ondernemingen in de bouwnijverheid in Vlaanderen is volgens de Bel-first data over de periode van 2007 tot en met 2014 met ofwel 18% gestegen. Daarenboven vond de toename voornamelijk plaats in de gespecialiseerde bouwwerkzaamheden (afdeling 43) met als sterkste uitschieters: Elektrotechnische installatiewerken aan gebouwen Schrijnwerk Installatie van verwarming, klimaatregeling en ventilatie Dakwerkzaamheden Hoewel we hier geen enkel oorzakelijk verband kunnen aantonen, dienen we toch te wijzen op het feit dat het juist deze specialisaties zijn waarvan we verwachten dat de impact van een stijging in de vraag naar energiebesparende maatregelen relatief het grootste zal zijn. Indien de vraag naar dergelijke investeringen is gestegen als gevolg van het premiebeleid van de netbeheerders, zouden we in deze categorie van bouwondernemingen het grootste effect verwachten. Gegeven deze resultaten, stellen we vast dat de bouwnijverheid de nasleep van de financiële crisis al bij al goed heeft verwerkt 13. Maar ondanks de globale positieve trend, zien we ook dat het aantal startende ondernemingen sinds 2007 aan het dalen is en het aantal bedrijven dat de sector verlaat of definitief 13 Natuurlijk kunnen we ons geen idee vormen over de evolutie indien er geen crisis had plaatsgevonden. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 21

22 ontbonden worden aan het stijgen. Het verschil tussen startende en stoppende ondernemingen werd hierdoor in 2014 voor het eerst sinds 2007 negatief. Tenslotte dienen we op het belang van natuurlijke personen voor het uiteindelijke resultaat. Of we deze al dan niet bij het aantal ondernemingen rekenen heeft een belangrijke invloed op de cijfers. Er zijn namelijk natuurlijk personen die een btw-nummer hebben en activiteiten mogen ondernemen in de bouwnijverheid. Het is echter onduidelijk of deze personen al dan niet actief zijn en hoeveel opdrachten ze jaarlijks vervullen. Mogelijks zou data met betrekking tot de btw-inkomsten hier meer informatie over kunnen geven. Hoe dan ook situeert deze groep voor het grootste deel zich in de gespecialiseerde werkzaamheden. Gegeven de sterke link van deze afdeling met de renovatiesector, is het niet ondenkbaar dat deze grote groep natuurlijke personen binnen de renovatie een significant aandeel van de werken voor hun rekening nemen. 4. Tewerkstelling Nadat we in het vorige hoofdstuk een beeld hebben geschetst van het aantal ondernemingen dat actief is in de bouwnijverheid, gaan we nu hun belang na voor de Vlaamse economie. Daarvoor kijken we eerst naar de tewerkstelling die zij in Vlaanderen creëren. De populatie die actief is in de bouwsector bestaat uit verschillende grote groepen. Ten eerste zijn er de werknemers die arbeid verrichten voor de onderneming waar ze in dienst zijn. Ten tweede zijn er de zaakvoerders van deze ondernemingen die ook arbeid verrichten of mogelijks managementtaken uitvoeren. Ten derde zijn er zelfstandigen die niet over personeel beschikken maar als natuurlijk persoon of als zaakvoerder van een rechtspersoon activiteiten uitvoeren. Tenslotte moeten we ook een onderscheid maken volgens het land van herkomst van de personen. Zo kunnen zowel werknemers als zelfstandigen uit het buitenland ook werk verrichten in België. Deze laatste groep noemen we de gedetacheerde tewerkstelling. Om de tewerkstelling zo gedetailleerd mogelijk in kaart te brengen, zullen we wederom een beroep moeten doen op verschillende bronnen. Er bestaat geen enkele databank die over informatie beschikt omtrent elke subgroep binnen de populatie. De ondernemingen in de Bel-first databank rapporteren het aantal werknemers dat ze voltijds in dienst hebben, maar men kan er niets in terugvinden over natuurlijke personen die als zelfstandige aan de slag zijn in de bouwsector. Daarnaast verschillen de niveaus waarover gerapporteerd wordt. Zo zal de ene databank over gegevens beschikken voor de bouwnijverheid in zijn geheel waarin geen onderscheid kan worden gemaakt tussen de verschillende 22 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

23 afdelingen van de NACE-bel classificatie, terwijl anderen bronnen het mogelijk maken op het niveau van de subklassen te werken. We starten dit hoofdstuk met een analyse van de Bel-first databank om een zicht te krijgen op het aantal werknemers dat bij bouwbedrijven aan de slag is én het aantal vennootschappen zonder werknemers. Daarna kijken we op basis van de gegevens uit de KBO naar het belang van de zelfstandigen in de bouwsector. De cijfers uit beide databanken worden vervolgens vergeleken met cijfers van de Nationale Bank van België. Die laatste maakt een onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen, maar de data zijn enkel beschikbaar op het niveau van de bouwsector in zijn geheel. Tenslotte proberen we het belang van buitenlandse werknemers zo goed mogelijk in kaart te brengen op basis van gegevens uit het LIMOSA-registratiesysteem waarvan de data beheerd worden door de Rijksdienst Sociale Zekerheid (RSZ) Werknemers in ondernemingen De Bel-first databank beschikt over verschillende gegevens uit de jaarrekeningen van vennootschappen. Eén van de aspecten waarover bedrijven rapporteren is het aantal voltijdse equivalenten (VTE) dat ze tewerkstellen. Een voltijdse equivalent is een werknemer die een voltijdse werkweek presteert voor de onderneming. Aan de hand van deze data kunnen we relatief eenvoudig een goed beeld krijgen over de tewerkstelling in de bouwnijverheid. Maar er zijn ook enkele problemen met betrekking tot de data omtrent het aantal VTE s. Zo is er niet voor iedere onderneming een cijfer beschikbaar. Dit wilt echter niet zeggen dat er geen arbeid wordt verricht. Volgens ons zijn hier drie mogelijk verklaringen voor: i) ofwel zijn er effectief geen werknemers ingeschreven op het einde van het boekjaar en wordt er geen enkele arbeid binnen de onderneming verricht, ii) wordt de arbeid volledig of gedeeltelijk uitgevoerd door de zaakvoerders 14, iii) of gaat het om fouten in de data en zijn er wel degelijk mensen tewerkgesteld maar wordt hierover niet gerapporteerd. We zullen in dit hoofdstuk het aandeel van de bedrijven dat geen cijfer opgeeft berekenen en bespreken enkele mogelijke oplossingen. In 2014 stelden de bedrijven uit de Bel-first databank in totaal voltijdse equivalenten te werk. Daarvan was het grootste gedeelte, 76% om precies te zijn, actief in ondernemingen van gespecialiseerde bouwwerkzaamheden. Figuur 7 geeft de evolutie van de tewerkstelling in de bouwnijverheid weer vanaf We stellen vast dat de groei in het aantal ondernemingen zich niet 14 Mogelijks in combinatie met interim-arbeid of zwartwerk, maar dit geldt voor alle ondernemingen en over beide arbeidsvormen zijn er geen data beschikbaar om hier uitspraken te doen over hun belang. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 23

24 heeft vertaald in een stijging van de werkgelegenheid. Integendeel, het totaal aantal VTE s in afdelingen 41 en 43 is met 0,67% gedaald over de periode van 2007 tot en met Een belangrijke vaststelling is het scherp contrast tussen beide afdelingen. Waar afdeling 43 Gespecialiseerde werkzaamheden nog een groei laat optekenen van 5,59%, ofwel VTE s, werd afdeling 41 Bouw en ontwikkeling van gebouwen getroffen door een daling van 12,32% of VTE s. Het negatieve cijfer voor afdeling 41 is voornamelijk het gevolg van de daling van 14,37% in de projectontwikkeling en de algemene bouw van residentiële gebouwen. Binnen deze groep van ondernemingen wordt 90% van de voltijdse equivalenten tewerkgesteld in subklasse 41201, de algemene bouw. Het aantal werknemers in deze subklasse daalde fors met voltijdse equivalenten. Subklasse 41101, de ontwikkeling van residentiële bouwprojecten, lijkt nauwelijks werkgelegenheid te creëren. Figuur 7 Evolutie van het aantal voltijdse equivalenten per sector, Vlaanderen Afdeling 41: Bouw van gebouwen; ontwikkeling van bouwprojecten Projectontwikkeling en algemene bouw residentieel Projectontwikkeling en algemene bouw niet-residentieel Afdeling 43: Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden Bron: Bel-first databank, Bureau Van Dijk, eigen berekeningen. Er zijn verschillende factoren die deze discrepantie kunnen verklaren. Zo heeft de financiële crisis mogelijks een zwaardere impact gehad op de nieuwbouwmarkt dan op de markt van bestaande woningen. Het is immers niet onlogisch dat grotere ontwikkelaars bepaalde projecten hebben uitgesteld tot het economisch herstel in het vooruitzicht was. Maar ook de eisen inzake het EPB (EnergiePrestatie en Binnenklimaat) die vanaf 1 januari 2006 zijn ingevoerd hebben de bouwkost van nieuwbouwwoningen ongetwijfeld opgedreven wat een negatief effect kan hebben gehad op deze subsector. Op Figuur 8 tonen we de evolutie van het aantal transacties van bestaande woningen en 24 Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen

25 van het aantal vergunningen voor nieuwbouw en renovaties ten opzichte van hun niveau in De vergunningen voor nieuwbouw zijn na 2007 sterker achteruitgaan dan de transacties van bestaande woningen en de vergunningen voor renovaties. Het is echter moeilijk om hier met enige zekerheid een uitspraak over te doen. Bovenstaande redenen dekken wellicht niet het volledige plaatje en daarnaast zijn er voor ieder van hen stuk voor stuk tegenargumenten te verzinnen. Op basis van het verloop van verschillende parameters waaronder het aantal transacties maar ook de woningprijzen kan men stellen dat de Belgische woningmarkt geen crisis heeft doorgemaakt, zeker niet in vergelijking met andere landen zoals de V.S., Spanje of Nederland. Er is een dip merkbaar in het aantal transacties in 2009, maar deze is niet van dezelfde grootteorde als in deze laatste landen. Binnen de nieuwbouw is er een verschuiving aan het plaatsvinden die tewerkstellingseffecten met zich mee kan brengen. Zo is het aandeel woonhuizen in het totaal nieuwbouwwooneenheden aan het dalen ten opzichte van het aantal appartementen. Indien de bouw van een bepaalde grootte van woonoppervlakte in de vorm van appartementen minder arbeid vergt dan de bouw van dezelfde oppervlakte in de vorm van afzonderlijke woningen, zal de verschuiving naar appartementen een negatief effect hebben op de tewerkstelling. Tenslotte kan ook hier een rol zijn weggelegd voor het premiebeleid dat bepaalde gespecialiseerde bouwwerkzaamheden ondersteunen. Een stijging in de vraag naar energiebesparende maatregelen heeft wellicht voornamelijk een impact gehad op de tewerkstelling bij gespecialiseerde aannemers. Het grootste deel van de premies is namelijk gekoppeld aan de voorwaarde dat de investering uitgevoerd moest worden in een bestaande woning. Algemene aannemers of grotere projectontwikkelaars die hoofdzakelijk op nieuwbouwprojecten focussen ondervonden dus weinig of geen invloed van dit beleid. Deel 2. Het economisch belang van de bouwnijverheid in Vlaanderen 25