Als slapen spannend is Slaap herstellen bij mensen met een EMB. Anja Doornveld en Sylvia Loos, Sherpa, Baarn

Transcriptie

1 Als slapen spannend is Slaap herstellen bij mensen met een EMB Anja Doornveld en Sylvia Loos, Sherpa, Baarn

2 Inhoud presentatie Slaap -Even voorstellen -Waarom een presentatie over slaap? -Hoe werkt ons slaapmechanisme? -Hoe herken je slaapproblemen? -Wat kun je zelf doen om slaapproblemen -te verminderen? -Het verhaal van Wanda

3 Waarom een presentatie over slaap? Slaap is de basis van ons bestaan. Zonder goede slaap, geen goed leven!

4 Waarom een presentatie over slaap? We slapen met zijn allen steeds minder lang en goed. Dat heeft verschillende oorzaken: Feitjes Eén van de meest belangrijke is onze huidige levensstijl en de invloed hiervan op onze slaap hygiëne. Al deze zaken beïnvloeden onze slaapkwaliteit en daarmee direct ook onze kwaliteit van bestaan. Helaas onderschatten veel mensen de impact van slaap op het bestaan en is er in de zorg sprake van onder-diagnostiek. We brengen als zorgprofessionals enkel de Wakkere uren in beeld! Bron: NSWO

5 Wat is Slaap Hygiëne? 1- Licht en donker Voldoende licht overdag. Veel cliënten zitten in een te donkere woning/dagbesteding S nachts moet de slaapkamer verduisterd zijn om in diepe slaap te kunnen komen Het deel in de hersenen waar slaaphormoon gemaakt wordt, is zeer gevoelig voor licht en donker.

6 Wat is Slaap Hygiëne? 2- Beweegpatroon Mensen met een EMB hebben te weinig lichaamsbeweging op een dag. Dit verstoort het biologische ritme Zij komen vaak te weinig buiten Veel mensen met een EMB kunnen slecht ontspannen en maken te veel stresshormoon aan; beweging helpt stresshormoon te verminderen en dus ontspannen.

7 Wat is Slaap Hygiëne? 3- Slaap en waak ritme Bedrituelen kunnen helpen te ontspannen (klik) Uitslapen, te lang op bed liggen en (veel) te vroeg naar bed gaan, verstoren het ritme. Overdag geen dutjes doen die langer dan 30 min duren Kalenderleeftijd is leidend, niet de ontwikkelingsleeftijd

8 Wat is Slaap Hygiëne? 4- temperatuur Warmte en kou; er is weinig zicht op dag/nachttemperatuur Er zijn vaak te warme of te koude slaapkamers: een koele slaapkamer helpt beter slapen (16-18 gr) Goed ventileren in de slaapkamer helpt om beter binnenklimaat te verkrijgen 5- Voedsel en vocht Mensen met een EMB eten en drinken vaak op een andere wijze. Daarnaast gebruiken zij vaak diverse medicatie waar bijwerkingen kunnen zorgen voor verstoring van opname van voedingsstoffen; hierdoor kunnen te korten ontstaan (vit D, B12) Vochttekort kunnen zorgen voor verstoringen in het lichaam.

9 Wat is Slaap Hygiëne? 6- geluiden en stilte Geluiden houden mensen (onbewust) uit de diepe slaap Geluidsoverlast kan ook verkeerslawaai of een ventilatiesysteem zijn Stilte bevordert diepe slaap We slapen te weinig: Mannen hebben gemiddeld 7 tot 8 uur slaap nodig. Vrouwen gemiddeld 8 tot 9 uur

10 Voorwaarden om tot een goede slaap te komen 1- Voldoende slaapdruk of slaapschuld 2- Slaapregulatie (slaaphygiene, ritme en slaapfases doorlopen) 3- Ontspannen en veilig zijn 4- De wil om te slapen (slaapwens) Een goede slaap, daar ben je een hele dag mee bezig! Het behouden of herstellen van een goede slaap vraagt om een 24 uur benadering. Een persoon met EMB heeft óók ondersteuning nodig in de nachtelijke uren! Zeker als hij of zij overdag de ander nodig heeft om zich veilig te voelen

11 Hoe werkt ons slaapmechanisme? Biologisch ritme

12 Slaap bestaat uit verschillende fases De Niet Rem slaap en de Rem slaap. Dit bij elkaar één slaapblok. De Niet-Rem slaap bestaat uit vier verschillende fases. Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4. De fases 3 en 4 worden samen de diepe niet-rem slaap genoemd. De Rem slaap is een fase die volgt op de niet-rem slaap.

13 Structuur van slaap bron: NSWO

14 De verschillende Structuur van slaapfases Waar is de Niet remslaap goed voor? Het heeft een herstellend vermogen De weerstand wordt opgebouwd in deze fases Optimale celdeling, celgroei en celherstel vindt plaats Optimale bloeddruk daling De ademhaling verdiept De hartslag vertraagt De stofwisseling vertraagt bron: NSWO

15 Waar is de Remslaap goed voor? Structuur van slaap Het heeft een herstellend vermogen van het psychische welbevinden Ervaringen van de dag worden verwerkt en geïntegreerd in het bestaan Leerprocessen vinden plaats Emoties worden verwerkt Concentratievermogen wordt gestimuleerd bron: NSWO

16 Wat weten we over de slaap van mensen met een EMB? Van de mensen met een verstandelijke beperking heeft 67% een slaapprobleem. Men doet er langer over om in slaap te komen Fase 2 van de N-remslaap wordt langzaam bereikt. Fase 3-4 moeizaam of helemaal niet Hoe ernstiger de beperking, hoe minder REM slaap Vaak korte periodes van indutten Samenvattend lijkt de slaap op die van oudere mensen. Legrain, 1998

17 Problemen door slechte slaap Slaperigheid, microdutjes en onbedoeld in slaap vallen Verandering van stemming/gedragsproblemen Nervositeit en depressiviteit Verminderde motoriek/ valincidenten Aantasting van het geheugen en concentratievermogen Slechtere communicatie en besluitvaardigheid Toegenomen prikkelbaarheid Gewichtstoename Verhoogde kans op stofwisselingsziekten en diabetes Verhoogde kans op hoge bloeddruk, beroerte en hartaanval

18 Slaapproblemen en bijkomende handicaps Epilepsie: Hier is sprake van een vicieuze cirkel. Mensen met epilepsie hebben meer slaapproblemen, mensen met epilepsie en slaapproblemen hebben meer last van epileptische aanvallen. Verkorting van de totale hoeveelheid slaaptijd (men is s nachts veelvuldig kortdurend wakker) Afname van de REM slaap met 20-50% die ook in kwaliteit (minder snelle oogbewegingen) minder is De N-REM slaap is meestal oppervlakkiger en onstabieler Stores et al., 1998; Lammers & Declerck, 2001

19 Hoe ontstaan slaapproblemen? Specifieke aandoeningen en/of syndromen Slechte slaap hygiene Afwijkingen in hormonale huishouding Lichamelijke aandoeningen (copd, spieraandoeningen, hart en vaatziekten Chronische stress en overbelasting Leeftijd gerelateerde slaapklachten

20 Specifieke slaapverstoorders bij mensen met een EMB Slechte slaaphygiëne (te lang in bed, onderactivering, te weinig licht overdag, te veel licht gedurende de nacht) Reflux Pijn Epilepsie Apneu Bijwerkingen van medicatie

21 Hoe kun je slaap meten? Actigrafie Watchpat Polysomnografie Smartwatch Niet valide Nachtcamera

22 Wat kun je doen om slaap te verbeteren? Slaaphygiëne verbeteren: routine, betere bedtijden, donkere kamer, goede beweging, eetpatroon, verlichting Verzwaringsdekens of verzwaringsvesten Vitamine D, magnesium, B12 Verwijzers inzetten Aromatherapie Muziek (drempelmomenten) Voorlezen; multisensory story telling Massage Warmte Chronotheraptie of lichttherapie Haptonomie Tentbedden/poseybedden/cloudcuddle Cbg (cannabis vanuit familie vaak gegeven)

23 Casuïstiek: de monsters in de nacht Het verhaal van Wanda

24 Casuïstiek: de monsters in de nacht Wanda is een vrouw van 61 jaar met het Angelmansyndroom. Over het algemeen is Wanda een vrolijke, ondeugende dame die houdt van contact en samen doen. De laatste 4 jaar echter, zagen verwanten en begeleiding Wanda langzaamaan veranderen; ze werd minder vrolijk en overdag leek ze erg vermoeid. Uit informatie van de nachtzorg kwamen verder geen bijzonderheden; Wanda leek goed te slapen. s nachts was zij stil en leek te slapen. Vanwege de vermoeidheid hebben we toch een slaapmeting bij haar gedaan. Eerst alleen met de actiwatch en later aanvullend met de nachtcamera. Dit leverde de volgende informatie op:

25 Casuïstiek: de monsters in de nacht Wanda lag veel wakker (80% van de nacht) en deed er erg lang over in slaap te vallen. Als dat eenmaal gelukt was, werd ze ook snel weer wakker. Daarbij lag Wanda ook nog elke nacht erg lang op bed. (>10 uur) Ze lag doorgaans zonder deken; koud? Ging pas weer slapen als de nachtzorg deken goed had gelegd, maar die kwamen op wisselende tijden. Wanda maakte geen geluid! Enkel het rammelen van haar bed was af en toe hoorbaar. Positie van het bed; ze kon de deur niet zien, maar deed verwoede pogingen hier toe Wankelheid van het bed; ze bewoog veel en heftig Moeite met ontspannen Was er sprake van pijn? Andere kamer; de huidige kamer zit naast rumoerige brievenbus? Had soms ontlasting s nachts; laxatie vaak in de namiddag

26 Casuïstiek: de monsters in de nacht Door de uitgebreide slaapmeting, wisten we goed wat er met en bij Wanda gebeurde in de nacht. Helaas maakte Wanda geen enkel geluid in de nacht als zij zonder deken lag of lag te huilen; nachtzorg hoorde haar alleen als ze schudde aan haar bed. Dit deed ze niet elke nacht. We beseften dat we niet zo maar klaar zouden zijn met wat interventies, maar dat we stap voor stap naar een betere slaap toe moesten gaan werken. De eerste stappen waren: Ergotherapie i.v.m. blootwoelen in de nacht; andere deken Haptotherapie ingezet i.v.m. leren ontspannen Bedtijden aanpassen Middagdutje < 30 min instellen Steviger bed met extra remmen i.v.m. hevig schudden in bed bij onrust Fysiotherapie betrokken om transfers te coachen Aanpassen laxatie schema Paracetamol.

27 Casuïstiek: de monsters in de nacht Gedurende de maanden hierna hebben we wederom diverse malen de nachten gemeten (actiwatch en camera) om te kijken wat de interventies deden We zagen verbeteringen m.b.t. warmte in de nacht; de deken bleef beter over Wanda liggen. Bed op andere plek zodat ze de deur kon zien; dit gaf meer rust Haptotherapie heeft gekeken hoe Wanda zich kon ontspannen (ligorthese, waterbed) Ze gaf minder pijnsignalen aan. Toch waren er nog aandachtspunten; Wanda viel nog laat in slaap, sliep niet lang achtereen en keek veel naar de deur. Ze oogde erg angstig in de nacht. Overdag was ze nog vaak moe. Ze had vaak erg koude voeten. Hierna de volgende interventies ingezet;

28 Casuïstiek: de monsters in de nacht Ligorthese ter ontspanning. In eerste instantie overdag, later ook in de nacht. Voetmassages voor het naar bed gaan; als onderdeel van het bed ritueel en ter ontspanning. Bed ritueel uitgebreid met muziek. Overdag een middagdutje handhaven Ook deze interventies werden nagemeten. Nu zagen we de volgende veranderingen: Door het bed ritueel en met name de warme voeten viel Wanda aanzienlijk sneller in slaap en sliep zij iets langer. Verder zagen we ook overdag ander gedrag; ze at en dronk slechter, wat erg bijzonder is voor haar. Ze lag bijna de hele dag te slapen en trippelde niet meer rond in haar trippelstoel

29 Casuïstiek: de monsters in de nacht. We hebben direct de nachtcamera ingezet, omdat we vraagtekens hadden bij de inzet van de ligorthese: In deze meting hadden we haar drie dagen in de ligorthese en drie dagen zonder ligorthese We zagen dat: Ondanks het feit dat Wanda overdag graag in haar ligorthese lag, dit s nachts anders bleek te zijn. Ze probeerde steeds omhoog te komen om de deur te zien. Er was een reflux zichtbaar. Hiermee was ze niet bekend! Door de ligging in de orthese kon Wanda zich niet meer omdraaien en lag dus in rugligging waardoor de reflux toenam. Dit had grote gevolgen voor zowel dag als nacht. Verder zagen we dat Wanda continu bang was om alleen te zijn (zoeken, wachten op iemand, kijken naar deur, zelfs huilen wat begeleiding nog nooit bij haar hadden gezien).

30 Casuïstiek: de monsters in de nacht De volgende interventies zijn ingezet; Orthese enkel voor overdag als begeleiding er was Maagbeschermers en middel tegen misselijkheid ingezet Overleg gehad met de mensen van Barry Emons ivm mogelijk ander bed (veiliger, geborgen) Er is toen een tentbed op proef ingezet. Hierin kon Wanda zich gewoon omdraaien, kijken in haar kamer, de deur zien, maar had ze het ook warmer en gaf het bed een geborgenheid. Bij het bekijken van de nachtbeelden zagen we een andere Wanda; Wanda viel sneller in slaap, maar belangrijk was; ze sliep door! En voor het eerst sliep ze uren achtereen! Er was ontspanning zichtbaar; ook als ze wakker was. De medicatie deed zijn werk; er was geen reflux zichtbaar.

31 Casuïstiek: de monsters in de nacht En overdag? Nu, eindelijk, na een paar maanden zien we weer een wakkere, ondeugende, met smaak etende Wanda. Al veel bereikt, maar nog niet klaar! Wat nu nog?

32 Iets om vast te houden in de nacht!

33 Vragen??