Samenvatting Geschiedenis Ten oorlog!

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Ten oorlog! Samenvatting door een scholier 4780 woorden 15 mei ,4 9 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Ten oorlog! Europese oorlogen Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de lange 19e eeuw ( ) veranderen oorlogen van karakter: van politiek instrument in handen van de vorsten naar gehele samenlevingen die bij oorlogen betrokken worden; uitlopend in WO!: een totale oorlog. Historisch kader Kritiek van de rationele- verlichte filosofen op het absolutisme en studentenmaatschappij. Zij streefden naar volkssoevereiniteit, gelijkheid voor de wet en vrijheid op economisch en godsdienstig gebied ontstaan van democratische revoluties met discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap De industriële revolutie resulteerde in een industriële samenleving: een klassensamenleving met grote tegenstellingen; met verzet van de burgerij tegen de macht van de vorst. De opkomst van het liberalisme en het nationalisme resulteerde in revoluties in 1830 en 1848 de macht van het parlement (die deden wat het volk wilde) werd versterkt; er ontstond een democratiseringsproces onder leiding van de liberalen. Iets later organiseerden de confessionelen (christelijke partij) en de socialisten (meer aandacht voor de sociale kwestie) zich. De politieke bewustwording stimuleerde het nationalisme dit leidde in Duitsland en Italië tot eenwording in een land als Oostenrijk-Hongarije (met al die verschillende volken) tot ontbinding. De behoefte aan rondstoffen/afzetmarkten stimuleerde het imperialisme wedloop om kolonies. Door imperialisme, nationalisme, militarisme en wapenwedloop kwamen er steeds grotere tegenstellingen tussen de Europese staten. In de industriële samenleving ontstond er door uitbreiding van het onderwijs voor vrouwen uit de gegoede burgerij en middenklasse nieuwe (beroeps) mogelijkheden, bijv. in de verpleging/gezondheidszorg. Naast een stijging van welvaart en opleidingsniveau ook een bredere verspreiding van informatie (o.a. over de oorlog) De schaalvorming in de economie en industrie zorgde voor enorme veranderingen in de oorlogvoering. Tijdens WO1 veranderde de kaart van Europa en de machtsverhoudingen in Europa; grote rijken stortte in; vorsten werden van tronen gestoten; er kwamen nieuwe staten. Communisme en fascisme (later: Pagina 1 van 10

2 nationaal-socialisme) kregen kansen. De Russische revolutie (1917) gaf het communisme een machtsbasis; de VS speelden nu ook internationaal een rol; europa moest een stap terug doen; democratisering en feminisme werden versterkt; de Volkenbond werd opgericht (maar flopte) In de jaren 20 optimisme, massaconsumptie tot economische crisis H1 De Napoleontische oorlogen 1.1 Aanleiding en oorzaken van de coalitieoorlogen tegen Frankrijk. Door de Franse Revolutie kwam Frankrijk in oorlog met andere Europese landen. De eerste van de 7 coalitieoorlogen ontstond doordat Frankrijk in 1792 de oorlog aan Oostenrijk (gesteund door Pruisen) verklaarde. Oorzaak: de angst van de franse revolutionaire regering voor een aanval van Oostenrijk uit angst voor een streven van burgers naar invloed op de regering én bang gemaakt door de gevluchte Franse adel om de Franse revolutie ongedaan te maken. Deze oorlog verliep niet goed voor de Fransen de revolutie radicaliseerde (werd nog erger/fanatieker) de koning werd van verraad beschuldigt en ter dood gebracht. Toen al waren idealisme en nationalisme een kenmerk van de franse revolutionaire legers. 1.2 Verloop van de oorlogen In de jaren daarna behaalden de franse legers successen in geheel Europa. Een poging van Napoleon in 1798 om de Engelsen te verzwakken door een aanval op Egypte (route naar India) leverde niet veel op op zee bleef Engeland oppermachtig. Vanaf het moment dat Napoleon aan de macht kwam domineerde hij de politieke situatie in Europa. Hij wist door een aantal oorlogen de macht van Frankrijk in Europa te versterken. In de bezette gebieden werd het gedachte goed van de revolutie via wetgeving opgelegd. De mislukte veldtocht tegen rustland in 1812 baracht de ommekeer. Het verzet in Europa tegen de Franse overheersing organiseerde zich in de volkerenslag! Bij Leipzig (1813) werd het Franse leger verslagen Parijs werd bezet. Napoleon afgezet Verbannen naar Elba komt terug de honderd dagen slag bij Waterloo. Napoleon naar St. Helena verbannen. 1.3 Oorlogvoering Het vertrek van veel adellijke officieren uit Frankrijk leidde tot verzwakking van cavalerie en infanterie en versterking van de (moderne) artillerie o.l.v. niet adelijke-officieren. I.v.m. een dreigende nederlaag werd in Frankrijk ik 1792 de dienstplicht ingevoerd Frankrijk kreeg een leger onder controle van politieke commissarissen van ongeveer 1 miljoen soldaten. Wetenschappers verbeterden de bewapening. Vast onderdeel van Napoleons strategie: d.m.v. artillerievuur het leger van de vijand vernietigen. De tegenstanders namen de hervormingen veel later over dienstplicht in Oostenrijk in 1808, in Pruisen 1814, wel kwam er al in 1808 een minister van oorlog in Pruisen. 1.4 Economie en oorlog De lange duur, de gehanteerde tactieken, de schaal waarop oorlog werd gevoerd waren van invloed op de economie. De invoering van de algemene dienstplicht leverde een groot leger op (1.3 miljoen Fransen werden opgeroepen), maar verlies aan arbeidskrachten in de landbouw en nijverheid. In alle oorlogvoerende landen steeg de belastingdruk + versterkt door de vorderingen in de bezette gebieden verarming van de burgerbevolking. De uitrusting, het transport, en de verzorging van de legers ware in handen van particuliere ondernemers (de regering zag dat niet als hun taak) en bleef zwak. Met het Continentaal Stelsel (1806) begon Napoleon Pagina 2 van 10

3 een economische oorlog tegen Engeland (afzet in Europa afsnijden Engeland verzwakken). Maar het werkte niet. Engeland richtte zich meer op de koloniën het koloniale rijk werd verstrekt ten koste van Frankrijk en bijv. Nederland. 1.5 Soldaten in de oorlog De oorlogen waren grote veldslagen; met veel gewonden (vooral door de artillerie); de medische zorg was minimaal. Soldaten raakten uitgeput door het eindeloos marcheren; gebrek aan voedsel; de weersomstandigheden (vooral bij de tocht naar Rusland) 1.6 Burgers en oorlog Vooral in Frankrijk kwam de samenleving volledig ten dienste te staan van de oorlog; wetenschappers moesten het leger moderniseren; de belastingen gingen omhoog; in door Frankrijk bezette gebieden werd de dienstplicht ingevoerd. De hervormingen van wetgeving en bestuur werden niet altijd gewaardeerd. Gevolg: actief en passief verzet tegen Napoleon nam toe. De invoering van het Continentale stelsel leidden tot tekorten aan koloniale producten op het Europese vasteland smokkelarij. 1.7 Pers en propaganda Propaganda oa via drukpers, schilderkunst- zorgde voor een verheerlijking van Napoleon en de zegeningen van de revolutie. Tegenstanders gebruikten dezelfde propagandamiddelen om hun afkeer van de revolutie, de dienstplicht, de belastingdruk en de Franse macht duidelijk te maken. 1.8 Gevolgen van de oorlog Na de nederlaag van Napoleon het Werner Congres (1814/1815): streven naar een nieuwe Europese machtsevenwicht; met herstel van de oude en vorming van nieuwe staten. Engeland, Rusland, Oostenrijk en Pruisen waren de winnaars ; in Frankrijk herstel van de Bourbons op de troon; België en Nederland (+ Luxemburg) werden verenigd. Een tijdvak van restauratie begon. Legers werden weer gevormd met huursoldaten, die vooral de eigen bevolking in bedwang moesten houden. De Russische Tsaar Alexander I richtte in 1815 de Heilige Alliantie (later: Grote Alliantie) op een verbod van vorsten, die op basis van het Christendom, liberalisme en nationalisme bestreden. Vooral de Oostenrijkse regeringsleider von Metternich was daar actief in. Europa was een Concert van Staten ; crises hielden zij door interne samenwerking (ministersconferenties) onder controle. Maar de politiek conservatieve en economisch gematigd liberale regimes kregen steeds meer te maken met nationalistische en liberale bewegingen. H2 de Krimoorlog ( ) 2.1 Aanleiding en oorzaken Europa rond 1840 in het westen de liberale staten Frankrijk en Groot Brittannië en in het midden en oosten het conservatieve blok, Pruisen, Oostenrijk en in de hoofdrol Rusland (als leider van de Heilige Alliantie). Rusland liep in economisch opzicht achter bij de andere landen; de industrialisatie en de aanleg van spoorlijnen verliep moeizaam. Wel nam de macht van Rusland in het gebied rond de zwarte zee toe en botste daar met het Turkse Rijk. In 1853 brak de Krimoorlog uit. Oorzaak: ruzie tussen de Russische tsaar n de Turkse sultan over de bescherming van de (orthodoxe) christenen in het Osmaanse rijk en de heilige plaatsen in Jeruzalem. Frankrijk steunde als belangrijke handelspartner en financier het Turkse Rijk, ook omdat keizer Napoleon III zich als beschermer zag van de rooms katholieke christenen in het Turkse Rijk en hij wilde zijn invloed daar handhaven. Groot Brittannië steunde het Turkse Rijk om uitbreiding van Pagina 3 van 10

4 de Russische macht in het Midden-Oosten tegen te gaan (eigen belang). 2.2 / 2.3 Verloop van de oorlog / oorlogvoering In 1853 bezette Rusland Turkse grensgebieden aan de Donau (die in 1854 al weer door Oostenrijk bezet waren, Rusland weg) Turkse oorlogverklaring aan Rusland. Het Turkse Rijk kreeg steun van Frankrijk en Groot Brittannië het lukte niet om tot een diplomatieke oplossing te komen. Er werd zowel op zee en ter land gevochten. Groot Brittannië ging over tot zeeblokkades van Rusland in het zuiden (zwarte zee) en noorden (Oostzee). Na een landing van Franse troepen en troepen uit Groot Brittannië werd de Krim het belangrijkste strijdtoneel enkele veldslagen en de belegering van de Russische marinehaven Sebastopol; tussen september 1854 en november 1855 lagen Franse en Britse troepen in loopgraven voor de stad. 2.4 Economie en oorlog De Krimoorlog duurde niet lang en betekende geen zware economische belasting voor de oorlogvoerende landen. Groot Brittannië en Frankrijk konden zonder problemen een leger op de been brengen en financieren. Economische motieven waren voor Frankrijk en Groot Brittannië belangrijk. Frankrijk had al plannen om het Suezkanaal te graven + haar belangen als handelspartner van het Turkse Rijk. Voor Groot Brittannië kwam de toegang tot de koloniën bij een Russische expansie in gevaar. De zwakte van het Turkse Rijk werd wel overduidelijk. 2.5 Soldaten in de oorlog Vooral in het Engelse leger waren de omstandigheden slecht (in het Franse leger was het beter): gebrekkige verzorging, slechte bevoorrading, kou en epidemieën kostten veel soldaten het leven. Dit was in de 19e eeuw gebruikelijk: meer mensen verloren hun leven door ziektes dan door oorlogshandelingen. Met name in het engelse leger was er een groot verschil tussen de omstandigheden waarin de soldaten verkeerden. Officieren organiseerden adellijke jachtpartijen en diners. Gewone soldaten hadden gebrek aan alles. De verbetering en de reorganisatie van de gezondheidszorg in de burgermaatschappij had niet geleid tot verbetering van de medische voorzieningen voor de soldaten. Krantenberichten in Groot Britannië over de slechte medische verzorging leidden tot protesten op uitnodiging van het ministerie van oorlog reorganiseerde Florence Nightingale de medische zorg voor soldaten. Haar activiteiten leidden tot verbetering van de omstandigheden, vooral hygiëne, waarin de soldaten verkeerden. In Groot Britannië startte Florence Nightingale een verpleegstersopleiding en werd er een Medical Army School opgericht. Zij vond met anderen (maar lang niet iedereen!), dat het leger zelf zijn soldaten moest verzorgen. Er ontstond een discussie over de regels voor oorlogvoering en de effecten daarvan op het leven van de soldaten en burgers. Conclusie: een betere zorg voor gewonde dienstplichtige soldaten heeft een gunstig effect op de publieke unie. 2.6 Burgers en oorlog In Frankrijk weinig enthousiasme onder de bevolking voor de oorlog, maar Napoleon III zag zijn belangen bedreigd Napoleon won de discussie. In Groot Britannië koloniale belangen bedreigd door Russische expansie- steunde de bevolking in het begin de oorlog later niet meer (in de kranten stond de ellende). Naar de mening van de Russen werd niet gevraagd - Tsaar Nic. I bepaalde wat er gebeurde. Het optreden van Florence Nightingale stimuleerde de opkomende vrouwen beweging vrouwenarbeid in de medische zorg en het onderwijs voor meisjes uit de burgerij werd meer geaccepteerd. 2.7 Pers en propaganda Pagina 4 van 10

5 Engelse pers: Rusland is een bolwerk van reactie en conservatisme; Frankrijk en Groot Britannië verdedigen het liberale denken. De nationalistische steun nam af toen oorlogscorrespondenten per telegraaf berichtten over de wantoestanden in de loopgraven van Sebastopol Berichtgeving in kranten met (voor het eerst) foto s: The Times was de eerste krant waarin de gruwelen van de oorlog eerlijk werden weergegeven. Gevolg: In Groot Britannië in 1856 militaire censuur ter controle van de berichtgeving. 2.8 Gevolgen van de oorlog In 1855 was er een troonswissel in Rusland een Frans vredesinitiatief succesvol partijen in Parijs om de tafel in 1856 werd vrede gesloten. Frankrijk werd door de overwinning de sterkste macht op het Europese vasteland. De Britse macht op zee reikte nu zelfs tot in de Zwarte Zee. De Britse regering erkende de noodzaak tot legerhervorming. Rusland verloor zijn machtpositie in Europa. Het Russische leger: bleek weinig mobiel, schoot technisch tekort, was slecht uitgerust en slecht georganiseerd. Rusland en Oostenrijk bleken tegenstrijdige belangen op de Balkan te hebben einde conservatief verbod. Het zwarte Turkse rijk - de zieke man van Europa - was na deze oorloog meer en meer afhankelijk van de grote Europese staten. In leidende Turkse kringen werd over hervorming van het bestuur nagedacht; o.a. over terugkeer naar een zuiver Islamitisch bewind. H3 De Frans-Duitse oorlog Aanleiding en oorzaken De autoritaire keizer Naopleon III was in eigen land minder populair geworden. De bevolking (vooral de bourgeoisie) raakte teleurgesteld in zijn buitenlandse politiek een soort VS van Europa onder Franse leiding met Parijs als middelpunt en hij hoopte door een internationaal succes zijn positie te verbeteren. De Pruisische koning Wilhelm I wilde Pruisen militair versterken en kwam met voorstellen tot legerhervorming de meerderheid liberale volksvertegenwoordiging was tegen Wilhelm I benoemde Bismarck tot kanselier; ideaal Bismarck; Duitse eenheid o.l.v. Pruisen! tegen de wil van het parlement werd het leger hervormd Pruisische overwinningen op Denemarken en Oostenrijk oprichting van de Noord Duitse Bond (einde Duitse Bond met Oostenrijk) Napoleon III: deze ontwikkelingen zijn bedreigend voor het Europese machtsevenwicht. De Pruisische opstelling bij de Spaanse troonopvolging in 1970 was aanleiding voor een Franse oorlogsverklaring. De 3 zuid-duitse staten Beieren, Baden en Württemberg kozen de kant van Pruisen de oorlog kwam in het teken te staan van de Duitse eenheid. 3.2 Verloop van de oorlog Met enthousiasme trokken beide partijen de oorlog in (andere landen bleven neutraal). Deze verliep in het begin uiterst succesvol voor Pruisen, Elzas-Lotharingen werd binnengevallen; de mobilisatie van het Franse leger werd een fiasco/de organisatie was gebrekkig: bij Sedan moest een deel van het Franse leger capituleren en werd Napoleon III gevangen genomen. De woede in Parijs was groot er kwam een voorlopige regering die De Derde Republiek uitriep deze regering van nationale verdediging zette de oorlog voort om Parijs ontstond een belegeringsoorlog: de Duitse legers moesten het opnemen tegen nieuw gevormde Franse legers én gewapende burgers begonnen een guerrillastrijd tegen de Duitsers Bismarck liet Parijs bombarderen. In januari 1871 werd in Versailles het Duitse keizerrijk o.l.v. Wilhelm I uitgeroepen. Gedwongen door hongersnood gaf de Franse regering zich over. De Duitsers stelde harde eisen: Elzas + deel van Lotharingen naar Duitsland + forse schade vergoeding. 3.3 Oorlogvoering Het doel van de Pruisische legerhervorming was het versterken van de aanvalskracht door: invoering Pagina 5 van 10

6 driejarige dienstplicht; oprichting nieuwe regimenten; ontwikkeling nieuwe wapens; aanleg van wegen en spoorwegen en gebruikmaking van telegrafie. Ook Frankrijk ging in 1867 over tot legerhervorming, maar Napoleon III kreeg onvoldoende financiële middelen ene r was geen strategie voor een oorlog met Duitsland. Het leger bleef steunen op de ervaring van beroepsmilitairen + nieuwe wapens. Tijdens de oorlog bleek het Pruisische legere niet geschikt voor een belegerings- en guerrillaoorlog Bismarck nam de leiding over van de generale staf en besloot tot artilleriebombardementen op Parijs om de oorlog te beëindigen. 3.4 Economie en oorlog Na 1850 snelle industrialisatie en economische groei in Pruisen; ook in Frankrijk economische vooruitgang extra investeringen in het leger waren mogelijk; in Frankrijk mindere mate dan in Pruisen. Tijdens de oorlog belemmerde het gebruik van wegen en spoorwegen de handel. De Franse economie leed schade door de oorlogsactiviteiten in en rond Parijs en de bezetting van delen va Frankrijk. Maar door de korte duur van de oorlog bleef de invloed op de economie beperkt. De Duitse overwinning en eenwording stimuleerde de economie. Ook de Franse economie herstelde zich snel; schadevergoeding werd snel betaald. 3.5 Soldaten in de oorlog Nieuw wapens maakten de oorlog gruwelijk; tijdens de veldslagen vielen vele duizenden slachtoffers. De Pruisische regering wilde een snelle afloop van de strijd en accepteerde daarom deze verliezen. Later werd met voorzichtig. Tijdens het beleg van Parijs stierven veel soldaten aan de pokkenepidemie. Veel Franse militairen stierven in Duitse krijgsgevangenkampen. Het Rode Kruis een onafhankelijke interne organisatie (in 1864 opgericht door Henri Dunant) die hulp ging verlenen aan alle gewonden op het slagveld- kwam voor het eerst op grote schaal in actie; mobiele hulpcolonnes verzorgden en Duitse en Franse gewonden. Het Rode Kruis opereerde binnen de regels van het oorlogsrecht en stond haaks op het pacifisme (tegen oorlog zijn) van Florence Nightingale. Zij vond dat het leger zelf voor zijn gewonden moest zorgen. Het Rode Kruis zou alleen maar verhevigen. 3.6 Burgers en oorlog Veel Fransen sloegen in 1870 op de vlucht; o.a. naar Parijs. In de bezette gebieden gingen de Fransen gebukt onder de hoge kosten van de bezetting. In parijs, waar 2 miljoen mensen opgesloten zaten, heerste wanorde, hongersnood en de pokkenepidemie. Veel mensen sloten zich aan bij de Nationale Garde een volksleger aan en kregen wapens om de stad te verdedigen. Na de oorlog leidden de ellende en het wantrouwen t.o.v. de regering tot een volksopstand, een opstand van de gewapende Parijse arbeiders zij kozen een radicaal bestuur: de commune van Parijs de leiders streefden naar maatschappelijke gelijkheid een 2e beleg volgde mensen kwamen om bij straatgevechten. Karl Marx beschouwde deze strijd al een voorloper van de internationale revolutie. 3.7 Pers en propaganda In beide landen werd de oorlog, om de nationale eer (!!), aanvankelijk gesteund door de pers. Artikelen van oorlogscorrespondenten versterkten het vijandbeeld; het was een strijd voor christelijke waarden tegen een onbeschaafde vijand. De val van het keizerrijk in Frankrijk resulteerde in persvrijheid en minder eensgezindheid over de oorlog; met name door linkse pamfletten. In de Duitse pers werd de oorlog vooral bekeken in het kader van de Pagina 6 van 10

7 Duitse eenwording in populaire tijdschriften, zoals Kladderadatsch, verschenen spotprenten over de oorlog. 3.8 Gevolgen van de oorlog Frankrijk kende eerst de ellende rond de Commune van Parijs. Daarnaast was er onvrede over het gebiedsverlies en had de nationale trots een deuk opgelopen revanchegedachten. Het nieuwe Duitse keizerrijk kreeg de suprematie (=overheersing) op het vasteland van Europa de met succes gevoerde oorlogen; de demografische kracht (bevolkingsaantal); en de economische groei versterkten de nationale trots. De status van het leger nam toe: militaire deugden werden civiele (=burgerlijke) deugden! Het Duitse militaire model, met o.a. de algemene dienstplicht en aan het hoofd generale staven, vond navolging in andere Europese landen. Het vertrouwen in een offensieve tactiek zou bijdragen aan de ellende van WOII. H4 Eerste Wereldoorlog ( ) 4.1 Aanleiding en oorzaken Aanleiding: de moordaanslag op de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand op 28 juni 1914 in Sarajevo waar Servië voor verantwoordelijk was gesteld. Oorzaken: door nationalisme, imperialisme, economische competitie, wapenwedloop en militarisme waren de interne verhoudingen verziekt. Het machtsevenwicht was na 1870 verstoord door de opkomst van Duitsland, dat o.l.v. Wilhelm II een Weltpolitik voerde. Europa was verdeeld in bondgenootschappen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Italië tegenover Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië. Landen die elkaar militaire steun beloofden in geval van oorlog oorlog werd gezien als een middel om macht en invloed veilig te stellen in 1914 trok men vol goede moed ten strijde de oorlog zou kort zijn (dacht men!) de regeringen kregen brede steun voor de oorlog (zelfs van de socialisten!). Pacifistische organisaties, o.a veel vrouwenorganisaties, bleven tegen. Eind 1914 was het optimisme verdwenen. 4.2 Verloop van de oorlog WO1 was een wereldoorlog: ook buiten Europa werd gevochten, VS en Japan deden mee + soldaten uit de kolonies. De geallieerden (Gr. Br., Fr en Rusland) stonden tegenover de Centralen (Duitsland en O-H). In Europa was er een tweefrontenoorlog: een Westfront loopgraven oorlog (bijv. slag bij Verdun 1916) en een oostfront bewegingsoorlog (bijv. Tannenberg 1914). Aan het oostfront won Duitsland, in het westen gaf de deelname van de VS de doorslag (de Duitse troepen waren uitgeput). De Duitse generaals begrepen dat de oorlog niet te winnen was en stelden een burgerregering in (die ze later de schuld van de nadelige Vrede van Versailles zouden geven); de nieuwe regering begon vredesonderhandelingen en Wilhelm II trad af 11 november 1918 wapenstilstand. 4.3 Oorlogvoering WO1 was een totale oorlog. Door de dienstplicht waren er miljoenenlegers; geleid door generaals die veel invloed hadden op de nationale politiek. In de meeste legers was de kloof tussen officieren en manschappen kleiner geworden. Deze grote legers vereisten nauwkeurige planning en inzet van de spoorwegen. In het Duitse Von Schlieffenplan en het Franse Plan XVII deed men dat ook. De vuurkracht van de legers was door technische en industriële ontwikkelingen enorm toegenomen; geweren en kanonnen waren verbeterd. De combinatie van machinegeweren, loopgraven en prikkeldraad gaven tot 1917 verdedigers het voordeel boven de aanvallers massale aanvallen leidden tot massaslachtingen Pagina 7 van 10

8 zonder veel terreinwinst. De generaals, o.a. Britse generaal Haig, werden verweten gewetenloze slachters te zijn. Om de patstelling (= niemand kan meer winnen) te doorbreken werden na 1915 meer bommen en granaten geproduceerd en werd gifgas ingezet. Het gebruik van gifgas had geen strategisch effect, maar was zeer negatief voor het moreel van de soldaten en de publieke unie. Tanks en vliegtuigen speelden aan het eind van de oorlog een grotere rol. Na 1917 minder massale aanvallen en beter door vuurkracht begeleid. De Britten beheersten, ondanks het gebruik van Duitse onderzeeboten, de zeeoorlog. In Afrika en het Midden-Oosten werd gevochten om de positie van tegenstanders te verzwakken. 4.4 Economie en oorlog WO1 landen gingen over in een oorlogseconomie economie compleet in het teken van de oorlog steeds meer sturing vanuit de overheid dus: geleide economie. Regeringen dwongen oorlogsleningen af: hieven hoge belastingen en ze kregen steun van de vakbonden. Minder geïndustrialiseerde landen o.a. Rusland hadden moeite de oorlog vol te houden. Door de enorme aantallen dienstplichtigen tekort aan (deskundige) arbeiders deskundige arbeiders en en vrouwen werkten in de oorlogsindustrie (na de oorlog moesten we er weer uit) invloed op vrouwenemancipatie en invoering vrouwenkiesrecht. IN alle landen ontstond schaarste. De oorlogvoering, de Geallieerde zeeblokkade en de Duitse onbeperkte duikbotenoorlog leidden na 1916 tot tekorten aan grondstoffen en voedsel de Geallieerden konden door konvooivaart de invoer vanuit de VS herstellen de VS exporteerden voor miljarden $ voedsel en wapens na de oorlog hadden de Europese landen hoge schulden aan de VS. 4.5 Soldaten in de oorlog WO1 was een massaslachting op ongekende schaal veel slachtoffers van rond de 20 jaar een verloren generatie. Soldatenleed: massale sterven, ziekten, neuroses zelfverminking en zelfmoord kwam voor om de terugkeer naar het front te voorkomen. Maar soldaten waren ook daders: wreedheden tegen burgers, soldaten, gevangenen. Nationalisme, sociaal darwinisme, vijandbeelden, propaganda versterkten de drang om de vijand te vernietigen; heilige oorlog voor de beschaving tegen barbarij werd aan beide kanten gezegd. WO1 in het algemeen een oorlog van instemming: soldaten verdedigden hun eigen land tegen de bezetters. Massale muiterij of opstanden onder soldaten bleven lange tijd uit. In 1917 eerst scheuren: het Russische leger viel uiteen door massale desertie, vrijwillige overgave of opstand Russische revolutie. In Frankrijk in 1917 algemene stakingen enkele doodvonnissen, maar de Franse legerleiding stelde grote aanvallen uit. De soldaten wilden wel hun vaderland verdedigen. Na 1870 verbeterde medische kennis en logistiek aantal soldaten dat aan ziekten stierf nam af ziekten niet meer de belangrijkste doodsoorzaak rond het front. Het aantal gewonden was te groot voor de medische diensten. Ondanks hun inzet en resultaten stierven veel gewonden onderweg nar een hospitaal. De miljoenen gewonde soldaten die niet meer konden vechten, werden opgevangen in speciale ziekenhuizen; plastische chirurgie en behandeling van geesteszieken verbeterden aanzienlijk. Ernstig verminkten werden in tehuizen op het platteland (weg)gestopt. 4.6 Burgers en oorlog WOI was een soldatenoorlog. De burgers steunden de oorlog die door soldaten werd uitgevochten. Alleen rond de frontlinieveel schade. Internationale afspraken over oorlogvoering en oorlogsrecht o.a. de Geneefse Conventie (1864) werden geschonden. Alle oorlogvoerende landen maakten zich schuldig aan wreedheden tegen burgers; bijv. de Duitse legers in België oorlogsmisdaden. Directe burgerdoden vielen vooral in de frontlinie grote stromen vluchtelingen (bijv. Belgen naar NL). IN bezette gebieden werden burgers gedeporteerd of te werk gesteld *(bijv. Belgen in Duitsland maar ook Russen, Roemenen etc.) Pagina 8 van 10

9 Krijgsgevangenen werden overal slecht behandeld en te werk gesteld. Indirecte burgerdoden vielen vooral door schaarste door blokkades en onbeperkte duikbotenoorlog voedseltekorten ong. 30 miljoen burgers stierven door honger en ziekte. Vooral onder de armste delen van de bevolking schaarste voedselrellen. Artsen, verpleegsters, medicijnen vooral voor de soldaten. Ann het eind van de oorlog stierven miljoenen verzwakte burgers aan de Spaanse griep. Het Rode Kruis pleitte voor naleving internationale afspraken en riep op tot vrede (werd o.a. door het nationalisme gewantrouwd). In alle landen verzamelde de nationale Rode Kruis afdelingen geld en goederen voor de soldaten; en vrouwen werkten als verpleegsters aan het front. In de nationalistische propaganda werd het rode kruis voorgesteld als een moeder die zorgde voor de eigen soldaten. In het hoofdkwartier in Zwitserland werden gegevens bijgehouden voer gewonden, dode soldaten, krijgsgevangenen, etc. Het Rode Kruis was actief achter het front en onder controle van de miljoenen geneeskundige diensten. In 1917 kreeg het Rode Kruis de Nobelprijs voor de Vrede. De paus en vrouwenorganisaties riepen zonder succes op tot vrede. 4.7 Pers en propaganda WOI was een propaganda. Door de opkomst van de massamedia moesten regeringen rekening houden met én invloed uitoefenen op de publieke opinie. Naast de pers waren er ook films, bioscoopjournaals van belang. In Frankrijk en Groot Brittannië kwamen er wetten om de persvrijheid te beperken; kranten paste ook zelfcensuur toe. Na 1916 werd de censuur zelf uitgebreid tot persoonlijke brieven, die de gruwelijke werkelijkheid vaak het meest concreet beschreven. In de oorlogspropaganda werden uiteraard de wreedheden van de tegenstander gebruikt de tegenstanders werden afgeschilderd als barbaren/oorlogsmisdadigers. Feiten werden opgeklopt, verdraaid, eindeloos herhaald. De geruchtenstromen waren niet tegen te houden. Er ontstond een agressieve oorlogscultuur en beide partijen vonden uieraard God aan hun zijde een samengaan van nationalisme en religie in een agressieve civil religion. Propaganda kwam niet alleen van regeringen/oorlogsministers, maar ook schrijvers, onderwijzers, fabrikanten, geestelijken drogen daar spontaan aan bij een breed gedragen oorlogscultuur, met een enorme haat tegen de vijand. 4.8 Gevolgen van de oorlog Aan het oostfront kwam er een end aan de oorlog door de vrede van Brestlitovsk (maart 1918) om de revolutie te redden accepteerden de Bolsjewieken (Rus. Communisten) de strenge vredesvoorwaarden. In het Westen werd de wapenstilstand en vrede gesloten door een burgerregering van socialisten en liberalen dolkstootlegende. Duitsland zou niet verloren hebben maar verraden zijn door de politici. De nieuwe regering Weimar republiek sloeg wen een communistische revolutiepoging neer. Midden en Oost Europa vervielen na de oorlog ineen politieke en economische chaos. Er was sprake van een communistische revolutiedreiging. Dit werd versterkt door de teruggekeerde soldaten die geen werk en geen waardering vonden. Het nationalisme zorgde voor het uiteenvallen van Oostenrijk-Hongarije en het Turkse rijk. In beide staten woonden namelijk veel verschillende volken. De nieuwe grenzen in Europa leverden een nieuwe minderhedenproblematiek op. De grote drie : Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS bepaalden de toekomst van de verliezers, maar waren sterk verdeeld. Wilson, President van de VS, had zijn 14 punten plan, met oa zelfbeschikkingsrecht voor Pagina 9 van 10

10 volken en oprichten van een volkenbond. Frankrijk wilde een nieuwe oorlog voorkomen wilde Duitsland keihard aanpakken. Uiteindelijk (tot onbegrip van de Duitsers) vrede van Versailles! Duitsland kreeg de schuld van de oorlog en moest (enorme) herstelbetalingen betalen. Voor de koloniën en Arabische volken gold het zelfbeschikkingsrecht niet. In de Volkenbond zouden conflicten vreedzaam kunnen worden opgelost, maar het had geen machtsmiddelen; ook werd de VS geen lid - weinig succesvol. Vanaf 1922 was er ook nog het Permanente hof van Justitie. Met het verdrag van Locarno (1925) en het Briand-Kellogg Pact (1928) leek de wereldvrede zeker. Door WO1 miljoenen Europeanen in rouw herdenkingswoede - overal oorlogsmonumenten, o.a. voor de (niet geïdentificeerde) onbekende soldaat. Vooral de soldaten werden herdacht, niet de burgerslachtoffers. Na de oorlog een stroom van publicaties, gedichten, romans etc. - zowel aanklachten als lofzangen. Ook in de beeldende kunsten invloeden van de oorlog. De instabiliteit na WO1 leidde tot totalitaire regimes - fascisme in Italië en communisme in de Sovjet Uni. Het gebrek aan vertrouwen in de Weimar-Republiek, samen met de onvrede over de vrede van Versailles en de naoorlogse verbittering droegen bij aan de opkomst van de nationaal-socialisten / Hitler en het ontstaan van WO2. Pagina 10 van 10