Jaarverslag jaar jong, klaar voor de toekomst. Jaarverslag. Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

Transcriptie

1 Jaarverslag jaar jong, klaar voor de toekomst Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

2 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, Delft, april 2015 Dit jaarverslag is vastgesteld in de vergadering van het Bestuur op 1 april Teksten uit dit jaarverslag kunnen met bronvermelding worden overgenomen.

3 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 3 Algemene informatie De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap is een particuliere natuurbeschermingsorganisatie die zich inzet voor aankoop, inrichting en beheer van natuurgebieden. De stichting, onderdeel van De- 12Landschappen, is in 1934 door onder meer bankier mr. K.P. van der Mandele opgericht en zet zich al 80 jaar actief in om natuur en landschap duurzaam veilig te stellen voor de inwoners van de provincie Zuid-Holland. Iedere provincie kent een dergelijk provinciaal Landschap dat zich richt op Natuur Dichtbij. Het Zuid-Hollands Landschap heeft als (statutair) doel: veiligstellen van natuur en waardevol landschap in Zuid-Holland, met in het verlengde daarvan het bieden van recreatiemogelijkheden en het behouden van monumenten op haar terreinen. Zij doet dit door gebieden voor de inwoners van Zuid-Holland zo mogelijk aan te kopen en zorgvuldig te beheren. Het beleid en de bijbehorende activiteiten zijn uitgewerkt in het meerjarenbeleidsplan Natuur dichtbij , dat beschikbaar is op de website Missie De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap streeft naar een duurzaam evenwicht tussen mens en natuur, door voor beide rust en ruimte te creëren. Om dit te bereiken, stelt de stichting natuur en (cultuur)landschap veilig door aankoop, beheer en ontwikkeling van natuurterreinen binnen de provinciegrenzen. De stichting geeft hierover voorlichting en doet aan belangenbehartiging ten behoeve van natuur en landschap. Ook voorlichting, belangenbehartiging en fondsenwerving behoren tot de structurele taken. Het Zuid-Hollands Landschap - met ruim donateurs - beheert eind hectare in de provincie Zuid-Holland, verdeeld over bijna 120 natuurgebieden.

4

5 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 5 Inhoudsopgave Algemene informatie 3 Voorwoord 7 1. Natuur en Landschap Natuurbeheer Beheer objecten derden Opstallen Recreatie en Toezicht Recreatie Toezicht en Handhaving Kwaliteitsborging natuurbeheer Beheerplanning en -evaluatie Monitoring Onderzoek en Veldwaarnemingen Natuurwetenschappelijke Commissie Communicatie, Voorlichting en Educatie Beschermerswerving en Fondsenwerving Beleid en Samenwerking Ontwikkeling Samenwerking Personeel en Organisatie Vrijwilligers 66 Bijlage 1: Organisatie 68 Bijlage 2: Organisatieschema Bijlage 3: Verantwoordingsverklaring 71

6 80 jaar jong, klaar voor de toekomst

7 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 7 Voorwoord In 2014 zijn veel puzzelstukjes op de juiste plaats terecht gekomen. Talloze veranderingen waar onze organisatie zich in de voorgaande jaren mee bezig heeft gehouden, werden in 2014 afgerond. 80 jaar jong, klaar voor de toekomst De personele bezetting kreeg, weliswaar afgeslankt, vorm. De medewerkers van de Groene Motor gingen onder de vlag van Landschap en Erfgoed Zuid-Holland aan het werk. Ook zijn er afspraken gemaakt over een intensievere en formelere samenwerking met Erfgoedhuis Zuid-Holland. Een compliment aan alle medewerkers die na de reorganisatie weer vol energie aan de slag zijn gegaan, is hier zeker op zijn plaats. Met het nieuwe meerjarenbeleidsplan Natuur dichtbij kunnen we gericht naar de toekomst kijken. In financieel opzicht geeft 2014 een tweeledig beeld. Positief zijn de extra inspanningen die we leverden om meer bedrijfsvrienden bij ons werk te betrekken. Met verschillende partijen zijn gesprekken gaande. Ook hebben we enkele grote erfenissen en legaten mogen ontvangen. Mede hierdoor konden we in ons 80 jarig jubileumjaar enkele nieuwe natuurgebieden verwerven. Aansprekend voorbeeld vind ik de uitbreiding van polders Poelgeest in Oegstgeest. We kunnen de natuur hier een nieuwe impuls geven en tegelijkertijd de recreatieve mogelijkheden vergroten. De direct omwonenden zagen dit wel zitten, gezien de vele giften die we van hen mochten ontvangen. Het onderstreept tevens het belang om mensen te betrekken bij de natuur in de buurt. In 2014 hebben we daar op vele manieren invulling aan gegeven. De Leidse Hooidagen, speciaal voor gezinnen, en de Dag van de Zandmotor voor ouderen zijn hier geslaagde voorbeelden van. En laten we ook de fietstocht Tour de ZHL en de Archeondag die we in het kader van ons 80-jarig jubileum organiseerden niet vergeten.

8

9 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 9 De dalende trend wat betreft beschermersaantallen heeft zich in 2014 helaas voortgezet. Ondanks enkele wervingsacties is het aantal beschermers met ruim afgenomen tot net iets meer dan In 2015 streven we ernaar met een nieuw ontwikkelde marketingstrategie het tij te keren. Met nieuwe diensten en producten werken we eraan onze inkomsten toch op peil te houden. Dit is extra belangrijk omdat 2014 het laatste jaar was dat we een provinciale boekjaarsubsidie ontvingen. Zo gaan we binnen het nieuwe samenwerkingsverband Buitenleven Vakanties een vakantiehuisje verhuren. Voor de realisatie van het Nationaal Natuur Netwerk (NNN) voorheen Ecologische Hoofdstructuur in Zuid-Holland was 2014 een teleurstellend jaar. Nadat de herijking van de NNN begin 2014 definitief was geworden, hadden we gehoopt dat de provincie het uitvoeringsbeleid daadkrachtig op zou pakken. Helaas hebben we de enige stukken NNN die dit jaar gerealiseerd zijn op eigen initiatief gerealiseerd, zoals de uitbreiding bij de Nespolder bij Bergambacht in de Krimpenerwaard. Het beheer van de natuur en waardevolle landschappen in Zuid-Holland blijft natuurlijk onze kerntaak. Verheugend is in dat kader de afgeronde natuurontwikkeling in de Hooge Boezem achter Haastrecht, de uitbreiding van de natuur in de Oostvlietpolder bij Leiden en het in beheer nemen van de heringerichte Vosse- en Weerlanerpolder bij Hillegom. In de laatste dagen van 2014 bereikte ons het goede nieuws dat een eerder door de provincie Zuid-Holland afgewezen subsidieaanvraag voor het realiseren van de maalinrichting in de Boezemmolen nr. 6 bij Haastrecht toch is toegekend. De ,= zal eraan bijdragen dat de in 2010 gerestaureerde molen weer een echt werkende molen wordt wordt een veelbelovend jaar! Michiel Houtzagers, Directeur Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

10 10 Voorwoord De medewerkers krijgen bij de werkzaamheden in het veld hulp van talloze vrijwilligers

11 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 11 1 Natuur en Landschap Het Zuid-Hollands Landschap beheert hectare natuur en waardevolle landschappen. De werkzaamheden zijn divers en hebben tot doel de leefomstandigheden van planten en dieren te behouden waar mensen actief van kunnen genieten (natuur voor mensen, mensen voor natuur). De medewerkers krijgen bij de werkzaamheden in het veld hulp van talloze vrijwilligers. Ook in 2014 zijn er weer een groot aantal projecten uitgevoerd waar de natuur en recreanten baat bij hebben. 1.1 Natuurbeheer Beheerkosten De beheerkosten over 2014 komen uit op een bedrag van 644,= per hectare ten opzichte van 545,= over In 2014 is er circa ,= meer uitgegeven dan vorig jaar. De stijging heeft onder andere te maken met stijging van de kosten van het product Recreatie ( ,= meer). Dit kwam doordat er meer ruimte in de begroting beschikbaar was vanwege de boekjaarsubsidie. Ook aan monitoring is circa ,= meer uitgegeven ten opzichte van vorig jaar. De subsidiabele hectaren zijn toegenomen met circa 10 hectare. Bij het berekenen van de beheerkosten is geen rekening gehouden met baten. Beheer eendenkooi De Zouwe Vrijwilligers van de eendenkooi De Zouwe zijn er in geslaagd om het beheer zo goed mogelijk af te stemmen op de eenden. Meer dan in voorgaande jaren is er in de planning rekening gehouden met de periodes dat de eenden gebruik maken van de plas. Werkzaamheden aan het water zijn snel uitgevoerd en alleen op momenten dat er geen eenden aanwezig waren. Ook is er tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden rekening gehouden met het lawaai dat veroorzaakt wordt en de windrichting. Verder zijn eerder al rietschermen vernieuwd, zodat eenden vanaf de plas geen mensen door de kooi zien lopen.

12 12 Natuur en Landschap In het najaar waren er weer dagen dat er meer dan eenden op de kooiplas lagen. Dat is voor het eerst sinds jaren en de vrijwilligers zijn daar met recht trots op! De kooiplas met de eenden is goed te overzien van achter het kijkscherm aan de Zouwedijk bij Ameide. Inrichting percelen Diefdijk Aan de Diefdijk bij Leerdam zijn de eerder aangekochte percelen ingericht om een goede uitgangssituatie te creëren voor bloemrijk hooiland en soorten van het kleinschalige agrarische cultuurlandschap, zoals de kamsalamander. Het gebied heeft veel potentie voor natuur omdat het op de zogenaamde overslaggronden ligt. Tijdens de dijkdoorbraken van de Diefdijk in 1571 en 1573, waarbij het Schoonrewoerdse Wiel werd gevormd, werd door de kracht van het water veel zand meegevoerd. Dit zand is net na het wiel afgezet bovenop de oorspronkelijke grond. Het gebied is daardoor heel anders van opbouw dan de andere gebieden aan de Diefdijk. De aankoop en inrichting werden financieel mogelijk gemaakt door het VSBfonds. Polder Achterbroek In polder Achterbroek bij Bergambacht zijn twee percelen zodanig ingericht dat het waterpeil afgestemd kan worden op de wensen van de weidevogels. De eigendommen van het Zuid-Hollands Landschap liggen binnen het als Nationaal Natuur Netwerk begrensde deel van het Veenweidepact. In het Veenweidepact is aangegeven dat in het gebied een weidevogeldoelstelling gerealiseerd dient te worden. Op dit moment is het waterpeil echter volledig afgestemd op het landbouwkundig gebruik, waardoor het gebied slechts in geringe mate geschikt is voor weidevogels. Door in een deel van het jaar het peil op te zetten, wordt het gebied meer geschikt voor weidevogels en zullen de aantallen toenemen. Het aanhouden van een lager peil in de zomer en herfst dient vooral om het gebied goed beheerbaar te houden en te voorkomen dat het gebied volgroeit met pitrus. De inrichting van het gebied is dusdanig gepland dat de sloten waar tijdelijk een hoger peil gerealiseerd wordt geheel grenzen aan percelen die in eigendom zijn van het Zuid- Hollands Landschap. De grenssloten met andere eigenaren vallen buiten het project. Doordat het huidige reservaat doorsneden wordt door een aantal particuliere percelen, ontstaan in feite twee ZHL-deelgebieden met een flexibel peil dat is afgestemd op de natuurdoelen. De negatieve invloed van het agrarisch peil blijft daarmee beperkt tot de randen van de twee deelgebieden. De ambitie van het Zuid-Hollands Landschap is om ook de tussenliggende percelen te verwerven, waarna er een aaneengesloten gebied met een natuurpeil gerealiseerd kan worden. Beheer Zouweboezem In de Zouweboezem bij Ameide is weer de nodige houtopslag uit de rietlanden verwijderd. Dit is nodig om te voorkomen dat het riet verbost

13 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 13 en de moerasvogels verdwijnen. Het rietland moet eigenlijk in het voorjaar onder water staan, maar dat is nog onvoldoende het geval. Het Zuid-Hollands Landschap zet daarom de nodige capaciteit in om de peilbeheerder van het Natura 2000-gebied, het Waterschap Rivierenland, te overtuigen van het belang van een beter peilbeheer. In het gebied zijn diverse sporen van een otter gesignaleerd zoals sprays en predatie van zwarte sternnesten. Helaas is de soort nog niet waargenomen. Broeihoop voor de ringslang Leerlingen van het Lekkerkerkse Gemini College hebben aan de Elserkade in Berkenwoude een broeihoop aangelegd voor ringslangen. De ongevaarlijke ringslang is in het noorden van de Krimpenerwaard door beheersmaatregelen van het Zuid-Hollands Landschap in aantal fors toegenomen. Eén van die maatregelen is de aanleg van broeihopen waarin de eieren kunnen uitkomen. Eerste houtveiling en haardhoutverkoop Het Zuid-Hollands Landschap heeft een heel aantal bospercelen in eigendom en beheer die zijn aangeplant tijdens de ruilverkaveling in de Vijfheerenlanden. Inmiddels zijn de bomen zo groot geworden dat het nodig is om een deel van de bomen weg te halen (dunnen), zodat de bomen die blijven staan voldoende ruimte krijgen om verder te groeien. Voor een deel wordt dat gedaan door bomen alleen om te zagen of te ringen. Dood hout hoort in een bos en is een bron van leven voor mossen, paddenstoelen, allerlei insecten en daarmee ook weer voor insecteneters als spechten en andere vogels. Een ander deel van het hout wordt verkocht en draagt daarmee bij aan het verlagen van de beheerkosten. In 2014 is dat voor het eerst op een bijzondere manier gedaan, namelijk via een houtveiling op 1 november. Bomen die weg moeten, zijn gemerkt in het bos en werden vervolgens bij opbod op stam verkocht. De veiling werd samen met het Utrechts Landschap georganiseerd. Onder toeziend oog van een notaris bracht de veilingmeester de houtkavels onder de hamer en is al het hout verkocht. Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap en het Utrechts Landschap hoefden geen veilingkosten te betalen. In 2014 werd er ook weer op diverse locaties haardhout verkocht. Een volle kruiwagen kostte 20,=. Beschermers konden een kruiwagen voor slechts 5,= volladen. Onderzoek polder Achthoven Studenten van Van Hall Larenstein hebben in polder Achthoven bij Lexmond uitgebreid onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om nieuw blauwgrasland te ontwikkelen. Dit zeldzame hooilandtype stelt heel specifieke eisen aan de bodem en waterhuishouding en kan zich dus niet zomaar overal ontwikkelen. Het is de bedoeling dat het Zuid- Hollands Landschap het blauwgrasland in deze polder met drie tot acht

14 14 Natuur en Landschap hectare gaat uitbreiden. Hiervoor is een overeenkomst afgesloten met de provincie Zuid-Holland, die het project financiert. Waterbergingslocatie getest Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden heeft de herinrichting van de polder Hooge Boezem bij Haastrecht als piekwaterbergingsgebied, in combinatie met natuurontwikkeling in april 2014 afgerond. Het heringerichte gebied werd door Commissaris van de Koning, Jaap Smit officieel geopend. Om te testen of het waterbergingsgebied, in beheer bij het Zuid-Hollands Landschap, functioneert, is in augustus gecontroleerd ruim kubieke meter water ingelaten. De test is gelukkig geslaagd. Daags daarna is het water afgelaten naar de lager gelegen polder Hoenkoop en vandaar uit via het al bestaande gemaal weer de Hollandse IJssel in gemalen. Dit heeft een dag of drie geduurd. Positieve gevolgen van de water- inlaat zijn dat er verspreiding van zaden plaats heeft kunnen vinden. Veel moerasplanten hebben drijvende zaden die anders niet verder komen dan de slootrand. Diverse watervogels en stellopers hebben het nieuwe natuurgebied snel ontdekt. Zomerklokjes Stormpoldervloedbos verplaatst In het Stormpoldervloedbos bij Krimpen aan den IJssel is door een dijkverzwaring een klein stukje natuur verdwenen. Vooronderzoek toonde aan dat de grootste locaties van zeldzame soorten als het zomerklokje zich buiten het projectgebied bevonden. Het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard heeft de zomerklokjes die wel in het af te graven deel stonden, verplaatst naar een andere geschikte locatie. Aan de zuidkant van het Stormpoldervloedbos wordt door het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard de verloren gegane oppervlakte gecompenseerd met een nieuw aan te leggen stukje natuur. Kooikreek Klein Profijt uitgediept In Klein Profijt, een buitendijks natuurgebied langs de Oude Maas bij Rhoon, heeft Rijkswaterstaat de dichtgeslibde Kooikreek uitgediept. Het project is in goed overleg met het Zuid-Hollands Landschap uitgevoerd. Door de werkzaamheden doen eb en vloed hun werk weer en verbetert de waterkwaliteit. De bever en bijzondere planten als de spindotter profiteren ervan. De beverpopulatie gedijt prima in Klein Profijt: tijdens excursies per kano zijn veel vraatsporen en roetsjbanen waargenomen. Verbetering waterkwaliteit Tenellaplas In opdracht van het Zuid-Hollands Landschap is eind oktober de Tenellaplas in de Duinen van Oostvoorne gebaggerd. Door het verwijderen van een laag slib verbetert de waterkwaliteit. De oude situatie had ongunstige gevolgen voor de in de plas levende dieren en planten. Om voldoende variatie aan soorten in een duingebied te behouden, zijn plassen en poelen van groot belang, onder andere voor verschillende libellensoorten, kranswieren en waterdieren, zoals

15 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 15 De werkzaamheden zijn gefinancierd uit de zogeheten PAS-gelden. PAS staat voor Programmatische Aanpak Stikstof. Dit geld is opgebracht door de overheid en de industrie om de kwaliteit van de natuur in Natura 2000-gebieden te behouden en te versterken. Een normaal proces van aangroei van bagger in de Tenellaplas wordt de laatste 50 jaar aanzienlijk versneld door stikstof. Stikstof is een meststof die onder andere door de industrie in de lucht komt. Bezoekerscentrum Tenellaplas de poelslak. Slib zorgt voor te veel voeding in het water waardoor sommige planten heel hard groeien en zo andere planten overwoekeren. Door met regelmaat de sliblaag te verwijderen, blijft het water voedselarm en dus gezond. Aan de werkzaamheden waren strikte voorwaarden verbonden. De aannemer werkte zorgvuldig ter bescherming van de flora en fauna in en rondom de Tenellaplas. Een baggerzuigboot in de plas pompte de opgezogen bagger via buizen naar een zogenaamd depot. Bagger werd op minimaal vermogen gezogen om hinder voor fauna te vermijden. Daarnaast werd de oever ontzien van zware machines zoals tractoren of graafmachines. In het depot kan de bagger indrogen, waarna het vervolgens weer ingezaaid wordt als grasland. Via regen komt de stikstof in de natuur en heeft een ongunstige uitwerking op veel planten- en diersoorten. Door projecten via de PASgelden te financieren, kan schade worden hersteld. Inrichting Ommeloop In 2013 wist het Zuid-Hollands Landschap haar natuurgebied Ommeloop bij Brielle met drie hectare uit te breiden. In 2014 is een inrichtingsplan voor het gebied gereed gekomen. Omdat het Waterschap Hollandse Delta ooit een onderbemalingsvergunning voor het gebied heeft afgegeven, is het mogelijk het waterpeil aan te passen ten opzichte van het omringende agrarische gebied. Het plan voorziet in een peilverhoging. Dit zal het nieuwe stukje Ommeloop botanisch nog interessanter maken. Ook nu al blijkt het nieuw verworven stuk polder, met een karakteristieke rabbattenstructuur, een grote botanische rijkdom te herbergen. Een vegetatieopname door vrijwilligers van het Zuid-Hollands Landschap en leden van de plantenwerkgroep

16 16 Natuur en Landschap in het gebied. De reden hiervan is stikstofdepositie. Door eeuwenlange begrazing groeien er in dit gebied veel bijzondere planten. Het is een van de weinige groeiplaatsen van de zeldzame herfstschroeforchis en de harlekijn, beide orchideeën soorten. Het Zuid- Hollands Landschap zet zich al jaren in voor het behoud van deze natuur. Toch winnen de ruigteplanten zoals bramen en biezen het op sommige plaatsen van de bijzondere planten. Belangrijke oorzaak is het uit de lucht regenen van voedingsstoffen veroorzaakt door menselijke activiteiten zoals industrie, intensieve landbouw en verkeer. Juist in voedselarme gebieden als de Westduinen zorgt stikstofdepositie voor een versnelde verruiging van de vegetatie. In het Europees beschermde natuurgebied (Natura 2000) kunnen zo de natuurwaarden achteruitgaan. Ook deze maatregelen zijn onderdeel van het PASproject. van de KNNV heeft uitgewezen dat er op dit moment al 70 verschillende plantensoorten in het gebied voorkomen. Door de zoute kwel in de polder zitten hier talloze zeldzame en bedreigde soorten bij. Fraaie voorbeelden hiervan zijn knolvossenstaart, gewone zoutmelde, veldgerst, kamgras en zilte rus. Door de aanleg van een belevingspad wordt het nieuwe stukje Ommeloop ook voor recreanten beleefbaar. Beheermaatregelen in Westduinen De Westduinen in Ouddorp zijn zogenaamde vroongronden. Duingras- De Westduinen landen die, uitgezonderd in de winter, worden begraasd door koeien. Zo grazen er in de Westduinen elke zomer tientallen zoogkoeien met één of twee kalveren. Het Zuid-Hollands Landschap is in 2014 gestart met aanvullende beheersmaatregelen Beheermaatregelen zijn het fasegewijs schonen van poelen en het maaien en afvoeren van ruigte. De poelen zijn ontdaan van begroeiing, waardoor libellen en amfibieën voldoende diep en schoon water behouden. Stukken duin begroeid met grassen en bramen worden niet meer opgegeten door de koeien en veroorzaken ongewenste bosontwikkeling. Door met een maai- en zuigmachine de ruigtes op te ruimen en aanvullend een paar jaar te maaien, blijven de duingraslanden open en soortenrijk.

17 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 17 Het Zuid-Hollands Landschap hoopt op de terugkeer van de konijnenstand om de duingraslanden in stand te houden. Op een kleine oppervlakte is geplagd. Door de voedselrijke bovenlaag te verwijderen, kan de vegetatie van open duingrasland zich weer ontwikkelen. De aantallen herfstschroeforchis in de Westduinen blijven, met wat schommelingen, op een imposant peil. Werkzaamheden op Goeree De weilanden tussen de Klarenbeekweg, Doornweg en Westduinen bij Ouddorp zijn heringericht. Door de herinrichting kan in de toekomst midden tussen de schapen worden gerecreëerd en het landschap extra worden beleefd. Een vast hekwerk verving het tijdelijke hekwerk voor het beweiden met schapen. Houten streekeigen hekken vervingen de huidige toegangshekken, waardoor het terrein in drie delen is opgesplitst. Langs de Klarenbeekweg staat een nieuwe fietsenstandaard, een veilige overstap over het hekwerk geeft de bezoeker toegang tot het weiland, waar ook een picknickset en informatiepaneel zijn geplaatst. Daarnaast is de oude greppelstructuur hersteld en een schurveling (voormalige zandwal) beplant. Bij de Doornweg is een rij knotwilgen en een elzensingel aangeplant. Aanleg vispaaiplaats Langs het natuurgebied De Zeven Gaten in De Lier is in nauwe samenwerking tussen het Hoogheemraadschap Delfland en het Zuid-Hollands Landschap een 0,85 hectare grote vispaaiplaats aangelegd. De uitbreiding van dit bijzondere natuurgebied is eerder mogelijk gemaakt door een aantal fondsen en erfenissen/legaten voor het Zuid-Hollands Landschap. De paaiplaats is specifiek ingericht voor snoek. Deze roofvis jaagt op bodemwoelende soorten als brasem en karper. Door de paaiplaats kan de snoek zich beter voortplanten en bijdragen aan een evenwichtigere visstand. Afname van bodemwoelende witvis zal de waterkwaliteit ten goede komen. Ontwikkelingen rondom Vinetaduin De camping van VaFaMil (voormalige defensiecamping), grenzend aan het Vinetaduin in Hoek van Holland, is ontruimd. Het Zuid-Hollands Landschap, de gemeente Rotterdam en het Regionaal Openbaar Vervoer Beraad zijn in overleg om de voormalige camping in beheer te krijgen. Enerzijds biedt de ligging van de camping de mogelijkheid om een voormalige duinvallei in ere te herstellen, anderzijds bieden de bestaande faciliteiten van de camping de mogelijkheid kleinschalige verblijfsrecreatie in het gebied te realiseren. Ook heeft de huurder van de woning Strandweg 17 zijn pand verlaten en onderzoekt het Zuid-Hollands Landschap de mogelijkheden voor verblijfsrecreatie in deze voormalige defensiewoning (eigendom Zuid-Hollands Landschap). Zorgen zijn er om de aanleg van de Hoekse Lijn.

18 18 Natuur en Landschap Het doortrekken van de spoorlijn in Hoek van Holland gaat zeker effect hebben op de natuurwaarden van het duingebied Vineta en de Van Dixhoorndriehoek. Ook biedt het kansen om de jaarrondrecreatie uit Rotterdam een impuls te geven. Hier zit zeker een groot aandeel potentiële beschermers tussen die speciaal voor het duingebied van Hoek van Holland komen. Het Zuid-Hollands Landschap volgt de ontwikkelingen van de spoorlijn nauwlettend en overlegt met de projectleiders van Rotterdam om deze ontwikkeling met het minste effect voor natuur en meeste effect voor de natuurgerichte recreant te laten verlopen. het landgoed. Dergelijk onderzoek heeft een looptijd van een jaar. Uitvoerende werkzaamheden staan nu gepland voor najaar De aanwezige vrijwilligersgroep is gestart voorbereidende werkzaamheden uit te gaan voeren voor het project. Voor de andere deelprojecten is een prioritering opgesteld en zijn in projectbladen samengevat, waardoor snel subsidie kan worden aangevraagd. Ook zijn de eerste overleggen gestart met de gemeente Noordwijkerhout om de reconstructie van de Gooweg samen met het verleggen van de parkeerplaats en het verbeteren van de entree van het landgoed op te laten gaan. De reconstructie van de Gooweg staat gepland voor 2016 of Herstel Nieuw Leeuwenhorst De voorbereidingen voor het herstel van de Spiegelvijver en Koepelberg op Nieuw Leeuwenhorst bij Noordwijkerhout zijn gestart. Ondanks het uitblijven van een definitieve beschikking (alleen digitale toezegging) van de provincie Zuid-Holland zijn om vertraging te voorkomen wel de eerste onderzoeken naar flora en fauna gestart. Dit vooronderzoek is erop gericht om een beeld te krijgen van de bestaande vleermuispopulatie in het oude bomenbestand op Laarzenpad Wassergeest Cliënten van s Heeren Loo in Noordwijk hebben een deel van het Laarzenpad Wassergeest opnieuw aangelegd. Wassergeest is een gebied vol hakhoutbosjes en sloten. Elke keer dat een sloot overgestoken moet worden, heeft een wandelaar een dammetje nodig. Al die dammen zijn met hakhout ter plaatse door de mensen van s Heeren Loo gemaakt. In de winter helpen de cliënten ook bij het onderhoud van Wassergeest, vooral met zaagwerk. 1.2 Beheer objecten derden Eiland van Brienenoord Op 22 maart is het raster rond de Volkstuinvereniging Van Brienenoord op het Eiland van Brienenoord in Rotterdam opgeknapt. Het raster houdt de Schotse Hooglanders, die op het natuureiland grazen, buiten het volkstuinencomplex. De werkzaamheden vonden plaats in het kader van de landelijke vrijwilligersactie NLDoet. De Schotse Hooglanders kwamen op 9 mei naar het eiland. Het weelderig groene eiland in de Maas wordt jaarlijks door de runde-

19 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 19 groeien en hebben ze een goed begin gemaakt met het verwijderen van de invasieve exoot de Japanse duizendknoop. Vanaf oktober zijn de cliënten van ASVZ gestart in de Ridderkerkse Griend met het knotten van de griend. Het is voor beide organisaties nog verkennen, maar het begin is veelbelovend. Van Dixhoorndriehoek ren bijgehouden. Het grazen zorgt voor variatie in het gebied en biedt ruimte voor planten en dieren. Vogels als de braamsluiper en zwartkop hebben in de dichte struiken een geschikte broedplaats. Ze kunnen op de korte stukken insecten vangen voor hun jongen. Ook vlinders gedijen goed in een wisselend open en dicht landschap. In 2013 werden er twee kalveren op het eiland geboren, in 2014 zijn deze met hun moeder mee naar het eiland teruggekomen. ASVZ helpt De Rotterdamse zorginstelling ASVZ is in de zomer van 2014 gestart op het Eiland van Brienenoord om met cliënten te werken in de natuur. Onder begeleiding van het Zuid-Hollands Landschap hebben ze met en groep van circa vijf personen de gehele zomer het eiland vrij gehouden van zwerfvuil, zijn bomen verwijderd op plaatsen waar die niet moeten Weidevogelcompensatiegebied Goeree In de loop van 2014 is voor de provincie een circa 4,5 hectare groot gebied, dat voor weidevogels is ingericht, in beheer genomen. Het Zuid- Hollands Landschap heeft meegedacht over de gewenste inrichting zoals de aanleg van flauwe oevers en plasdras situaties. Weliswaar voorlopig op tijdelijke basis; tot en met 31 december Het gebied ligt nabij De Schans, ten zuidoosten van Ouddorp, en dient ter compensatie voor het verdwijnen van weidevogelgebied als gevolg van de aanleg van de zuidelijke randweg bij Gouda. Werkzaamheden Van Dixhoorndriehoek De Van Dixhoorndriehoek ligt voor de kust bij Hoek van Holland en ontstond in de jaren 70 van de vorige eeuw door een enorme hoeveelheid zand op te spuiten. De driehoekige kustverbreding ontwikkelde zich in de volgende decennia tot een open duingebied met bijzondere soorten (Natura 2000). In de laatste jaren is het gebied door stikstofdepositie snel dichtgegroeid met struweel en is de natuurkwaliteit sterk afgenomen.

20 20 Natuur en Landschap Om dit proces te keren is het Zuid-Hollands Landschap gestart met werkzaamheden waardoor de natuurkwaliteit en sociale veiligheid worden vergroot en de recreatievoorzieningen verbeteren. De werkzaamheden, gefinancierd door de provincie Zuid-Holland, worden in meerdere fases uitgevoerd. In 2014 is door het verwijderen van struweel, door te plaggen en door stuifgaten te creëren ruimte ontstaan voor het herstel van grijs duin. Dit is een zeldzaam en zeer vegetatierijk duintype waar Nederland een internationale verantwoordelijkheid voor draagt. In totaal gaat het in de eerste fase om tien hectare. Ook het padenstelsel wordt aangepast. Er heeft veelvuldig overleg plaatsgevonden met diverse natuurwerkgroepen. Ontwikkelingen Spanjaards Duin De ontwikkeling van Spanjaards Duin tussen Hoek van Holland en Monster begint erg spannend te worden. In de duinvallei ontstaat langzaam een zoetwaterbel onder het maaiveld, welke nodig is een bijzondere en zeldzame duinvalleivegetatie te krijgen met soorten als parnassia en vleeskleurige orchis. Maar zover is het nog niet. De eerste planten die zich nu laten zien in de vallei zijn nog zoutminnende soorten zoals zeeraket, zeepostelein en stekend loogkruid. De ontwikkeling naar de gewenste vegetatie zal nog een aantal jaren om zich laten wachten. De vallei is wel ontdekt door diverse diersoorten. Zo heeft er zeker een kleine plevier gebroed en wordt de vallei bezocht door vos, konijn, rugstreeppad en velduil. Zorg is er over de verruiging van het duin door duindoorn. Het Zuid-Hollands Landschap houdt dit in de gaten en grijpt waar nodig in. Andere zorg is er over de financiering van het beheer. Het Fonds Spanjaards Duin zou het beheer voor 30 jaar moeten dekken, maar door niet gecalculeerde kosten ten behoeve van de monitoring van het gebied en het jaarlijks herstel van hekwerken wordt het budget sneller uitgeput dan begroot. In 2015 vindt er een evaluatie van de beheerovereenkomst plaats met Rijkswaterstaat en is deze uitputting een punt van bespreking. Oostvlietpolder fase 2 van start Na de aanleg van t Vogelhoff in de Oostvlietpolder in 2013, zijn in 2014 voorbereidingen getroffen voor de aanleg van de tweede fase. Het gaat hierbij om de herinrichting van een polder tussen en ten oosten van de Leidse volkstuincomplexen OTV, Roomburg, Vlietpark en Oostvliet. Na de herinrichting zal het gebied zowel ecologisch al recreatief aantrekkelijker worden. Daarnaast zal de waterkwaliteit verbeteren. De plannen worden uitgevoerd door de gemeente Leiden, die hiermee voldoet aan de compensatieverplichtingen vanuit de verbreding van de A4. Ook realiseert de gemeente er watercompensatie mee ten behoeve van de Rijnlandroute. Het Zuid-Hollands Landschap is actief betrokken bij het ontwikkelen van de plannen en zal het beheer na de herinrichting ter hand nemen.

21 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 21 Inrichting Vosse- en Weerlanerpolder afgerond De gemeente Hillegom en het Zuid-Hollands Landschap hebben een overeenkomst gesloten over het beheer van de Vosse- en Weerlanerpolder. Al 15 jaar wordt er gepraat verrommelen. Eind november heeft de regio een presentatie gehouden voor de raad van Hillegom. Ondanks de kritische geluiden van de lokale natuurorganisaties en raad, spraken de KNNV Bollenstreek, Landgoed Ockenburgh over de inrichting, maar in 2014 is het daadwerkelijk gebeurd. De inrichting zorgde wel voor veel discussie met de lokale natuurorganisaties over de effecten op de bestaande weidevogelstand. Het Zuid-Hollands Landschap is zich hier bewust van, maar wanneer de polder geen functie krijgt als natuur- en recreatiegebied, dan zal deze geheel ten prooi vallen aan de omliggende ruimtelijke ontwikkelingen en volledig landschappelijk Vogelwerkgroep Kennemerland-Zuid en Milieucoalitie Bollenstreek hun vertrouwen uit in het Zuid-Hollands Landschap als betrouwbare en serieuze beheerder. De gemeente Hillegom draagt het gebied in beheer over in Landgoedherstel landgoed Ockenburgh In navolging van de herinrichting van de Koeweide en de nieuwe parkeerplaats aan de Monsterseweg op landgoed Ockenburgh in Den Haag

22 22 Natuur en Landschap is in 2014 het park opgeknapt. In opdracht van de gemeente Den Haag is op het landgoed onder andere de houtopstand aangepakt en zijn de gazons en de wandelpaden hersteld of opnieuw aangelegd. In het najaar werd ook de verlichting van de oprijlaan vernieuwd, met als doel dat vleermuizen ongestoord hun weg kunnen vinden in het gebied. De herstelwerkzaamheden van het parkbos werden gecombineerd met het herstel van de oude zichtlijnen naar het landhuis. Een aantal bomen is verwijderd nabij het landhuis. De gekapte bomen zijn vervangen door nieuwe exemplaren. De renovatie van het landgoed, inclusief het herstel van de Spiegelvijver en de naastgelegen brug, zal in 2015 worden afgerond. 1.3 Opstallen Bijenstal t Vogelhoff geopend Op 22 maart 2014 is een nieuwe bijenstal geopend in t Vogelhoff aan de rand van Leiden. Wat de stal bijzonder maakt, is dat het via crowdfunding tot stand is gekomen en gemaakt is van duurzaam gewonnen eikenhout uit de directe omgeving (landgoed Huys te Warmont). De stal biedt onderdak en beschutting aan tienduizenden bijen, zodat deze bestuivers hier veilig kunnen overwinteren. Dankzij de samenwerking tussen De Bijkerij, het Zuid-Hollands Landschap, de gemeente Leiden en vele particuliere donateurs staat er nu een robuust bouwwerk dat er jaren tegenaan kan. Het Zuid-Hollands Landschap stelde eikenhout ter beschikking uit eigen bos, Aannemer Groen en Grondwerken zorgde voor transport en de studenten van de afdelingen Betontechniek en Bouwtechniek van ROC Leiden hielpen in de uitvoering. t Vogelhoff Verblijfsrecreatie Er is onderzoek gedaan naar het ontwikkelen van vakantiewoningen als mogelijk nieuw verdienmodel. Er zal bij wijze van pilot één vakantiewoning in de Duinen van Voorne worden ontwikkeld. Er wordt aangesloten bij Buitenleven Vakanties, een nieuw samenwerkingsverband tussen Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en De12Landschappen.

23 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 23 Maalinrichting Boezemmolen nr. 6 Eind 2014 ontving het Zuid-Hollands Landschap het bericht dat een eerder door de provincie Zuid- Holland afgewezen subsidieaanvraag voor het realiseren van een waterloop en de maalinrichting in de Boezemmolen nr. 6 bij Haastrecht toch is toegekend. In 2010 is de molen aan de buitenzijde gerestaureerd, inclusief het herstel van de kap en de wieken. De ,= zal eraan bijdragen dat de molen weer een echt werkende molen wordt. Om de resterende kosten te kunnen dekken, staat voor 2015 een wervingsactie gepland.

24 24 Voorwoord Zuid-Holland is de drukste provincie van het land. Tot rust komen en ontspannen kan bij uitstek in de natuur

25 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 25 2 Recreatie en Toezicht Het Zuid-Hollands Landschap vindt het belangrijk dat mensen kunnen genieten van de natuur en waardevolle landschappen in Zuid-Holland. Het Zuid-Hollands Landschap vindt het belangrijk dat mensen kunnen genieten van de natuur en waardevolle landschappen in Zuid-Holland. Verbinding van mens en natuur is een van de speerpunten van het nieuwe meerjarenbeleidsplan. Enerzijds wordt recreatie gestimuleerd door het aanbieden van fiets- en wandelroutes, anderzijds worden in de terreinen nieuwe wandelpaden aangelegd, vogelkijkschermen gebouwd en banken geplaatst. Om de recreatie in goede banen te leiden, is professioneel toezicht door buitengewoon opsporingsambtenaren onontbeerlijk. Door het wegvallen van de provinciale boekjaarsubidie is de personele bezetting van boa s helaas te laag. Voor het Zuid-Hollands Landschap is dit een punt van zorg. 2.1 Recreatie Fietsen tussen twee werelden Een nieuwe fietsroute van de Duinen van Oostvoorne naar de Maasvlakte verbindt natuur met industrie. Die combinatie van twee werelden maakt de tocht tot een echte belevenis. De Rotterdamse wethouder Alexandra van Huffelen en wethouder Erik Mulder van de gemeente Westvoorne openden de route in maart 2014 in aanwezigheid van diverse industriële buren van het Zuid-Hollands Landschap. Tijdens de 35 kilometer lange tocht is via smartphone of tablet veel achtergrondinformatie te zien en te beluisteren. De Twee Wereld Fietsroute is mogelijk gemaakt door: E.O.N., Restaurant Aan Zee, RET/ Fast Ferry, Windpark Slufterdam, Rabobank Voorne-Putten Rozenburg, Smullen met korting en de Nationale Postcode Loterij. Nieuwe Plagroute Burgemeester De Prieëlle van de gemeente Ouderkerk a/d IJssel opende op 5 juli de nieuwe Plagroute door de Berkenwoudse Driehoek en omgeving. De oude Plagroute is uitgebreid met een nieuw stuk waardoor recreanten nu een avontuurlijke rondwandeling kunnen maken van 3,5 of 8,5 kilometer. Ook is de bereikbaarheid van de route verbeterd door het aanleggen van parkeerplek De Nesse.

26 26 Recreatie en Toezicht Deze aanpassingen zijn mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij. Open Monumentendag Tijdens Open Monumentendag op 13 september waren verschillende monumenten van het Zuid-Hollands onder andere rondleidingen en korte presentaties over de geschiedenis van het Meisjeshuis verzorgd. Hier kwamen ruim 900 mensen op af. Vanaf bezoekerscentrum Tenellaplas vertrok er een treintje naar de Biberbunker, die op die dag te bezoeken was. Kinderen konden schapen drijven of aaien, de kabouterroute doen, de dieren in het bezoekerscentrum bekijken, of zich vermaken met Oudhollandse spelletjes. In de Krimpenerwaard werd Open Monumentendag gecombineerd met de Rabobank fietstocht Krimpenerwaard in Beweging en Kunst langs de Lek. Boezemmolen 6 bij Haastrecht en eendenkooi Bakkerswaal waren eveneens te bezichtigen. Daarnaast kon een bezoek worden gebracht aan het monumentale kooihuisje in eendenkooi De Zouwe bij Ameide. Bezoekers Boezemmolen 6 Bezoekerscentrum Tenellaplas Bezoekerscentrum Tenellaplas is dankzij de vrijwilligers achter de balie weer 210 dagen geopend geweest. Vanuit het bezoekerscentrum werden negen kindermiddagen, de Duinendag en talloze excursies georganiseerd. Het Zuid-Hollands Landschap werkte bij verschillende activiteiten nauw samen met IVN en KNNV. Populair zijn nog steeds de rugzakroutes voor kinderen die op die manier de natuur meer beleven. Landschap geopend voor publiek. In het Meisjeshuis in Delft, het voormalige weeshuis en nu kantoor van Erfgoedhuis Zuid-Holland en het Zuid-Hollands Landschap, werden In het najaar is een vrijwilligerswervingsactie gehouden. Dit heeft vier nieuwe vrijwilligers opgeleverd. Door de teruglopende subsidie vanuit de provincie was meer inzet van vrijwilligers noodzakelijk. Het tekort

27 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 27 zal in 2015 groter worden waarvoor alternatieve verdienmodellen zoals bedrijfssponsoring moeten worden ontwikkeld. De optie betaald parkeren stuit lokaal op weerstand maar blijft een van de opties. De verhuur van de vergaderruimte levert langzaam meer inkomsten op. Eind 2014 is er Wi-Fi geïnstalleerd, de verlichting verbeterd en een supergroot projectiescherm opgehangen. De NPL-fietsen werden in de zomermaanden regelmatig uitgeleend en ook het gratis oplaadpunt voor elektrische fietsen werd veelvuldig gebruikt. 2.2 Toezicht en Handhaving Toezicht Om de leefbaarheid, veiligheid en natuurwaarden in natuurterreinen te waarborgen, heeft het Zuid-Hollands Landschap deskundige toezichthouders, welke zijn aangesteld als buitengewoon opsporingsambtenaren (boa), in dienst. Streven is per regio minimaal 1 FTE aan toezicht te hebben. Toezicht in de terreinen heeft meerdere functies. In eerste plaats als controle op het dagelijks gebruik van de terreinen. De terreinen worden jaarlijks door vele tienduizenden recreanten bezocht. Toezichthouders zorgen dat deze recreatiedruk in goede banen wordt geleid en de natuurwaarden van de terreinen zo min mogelijk nadelige invloed hebben van dit gebruik. Naast een controlerende functie is er ook een voorlichtende taak. Toezichthouders spreken mensen aan, geven voorlichting over gebruik van het terrein en over voorkomende flora en fauna. Tevens bieden zij de recreant een helpende hand, zoals hulp bij het zoeken naar verdwaalde wandelaars en houden ze toezicht op de veiligheid van de terreinvoorzieningen. Handhaving Naast voorlichting en controle zijn de boa s bevoegd om handhavend op te treden. Dit wordt gedaan als een waarschuwing niet afdoende is. Bijvoorbeeld bij overlast of ongewenst gebruik, loslopende/jagende honden, verstoring van de aanwezige fauna, het uitsteken of wegnemen van beschermde planten, motorcrossers, dumpingen van afval, vandalisme, stroperij en andere vormen van overlast en milieucriminaliteit. In het jaar 2014 zijn er 700 officiële waarschuwingen uitgedeeld en is er 230 keer proces-verbaal opgemaakt door de buitengewoon opsporingsambtenaren van het Zuid-Hollands Landschap. Er wordt mede op het gebied van toezicht en handhaving samengewerkt met andere organisaties. Door samenwerking kan er beter en daadkrachtiger worden opgetreden. Organisaties waar op toezicht- en handhavingsgebied mee wordt samengewerkt zijn onder andere de Politie, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Groenservice

28 28 Recreatie en Toezicht Zuid-Holland, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid en diverse gemeentes. Zuid-Holland, waardoor de financiële dekking van het toezicht voor een groot deel is weggevallen. Inzetbaarheid Punt van zorg van het Zuid-Hollands Landschap is de beperkte inzetbaarheid van opsporingsambtenaren (momenteel 2,64 FTE). Deze lage bezetting vindt zijn oorsprong in het wegvallen van de boekjaarsubsidie vanuit de provincie De effecten zijn sterk merkbaar. Er is een toename van inbraken in de vleermuisbunkers in het Staelduinse Bos en Vinetaduin. Daarnaast is er een toename van overtredingen als loslopende honden, paarden buiten de ruiterroute en mountainbikers op wandelpaden. In de duingebieden zijn er meer constateringen gedaan van illegaal crossen met motorvoertuigen. Door gericht toezicht is het toch gelukt om in vijf gevallen proces-verbaal tegen motorcrossers op te maken. Niet alleen het Zuid-Hollands Landschap meet deze toename, ook recreanten melden dit door telefonische en schriftelijke klachten over overtredingen en overlast in terreinen. Het Zuid-Hollands Landschap maakt zich ernstig zorgen over de lage bezetting van de toezichthouders. Uiteraard zijn bezoekers welkom, ook in grotere aantallen, maar dan moet je als organisatie de capaciteit hebben om stromen te scheiden en negatieve situaties te voorkomen. En daar heb je handhavingscapaciteit voor nodig! Er wordt gezocht naar een oplossing. Hierbij wordt onder andere ook gekeken naar de inzetmogelijkheden van meer vrijwillige toezichthouders en gastheren en -dames.

29 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 29

30 Welke effecten het beheer heeft op de flora en fauna in de natuurgebieden wordt door monitoring vastgelegd

31 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 31 3 Kwaliteitsborging natuurbeheer Het beheer van natuur en landschap is bij het Zuid-Hollands Landschap in goede handen. In 2014 is gewerkt aan het opstellen van verschillende nieuwe beheerplannen en deelregiovisies. Welke effecten het beheer heeft op de flora en fauna in de natuurgebieden wordt door monitoring vastgelegd. Het Zuid-Hollands Landschap maakt hierbij dankbaar gebruik van deskundige vrijwilligers, maar in 2014 zijn ook externe deskundigen ingezet. Certificering Natuurbeheer Het Zuid-Hollands Landschap is sinds 2013 gecertificeerd natuurbeheerder op basis van het Kwaliteitshandboek Natuurbeheer. De certificering houdt verband met de Subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer (SNL), een belangrijke inkomstenbron voor het Zuid-Hollands Landschap. De beschrijving van de beheerkwaliteitscyclus (beheerplanning - beheeruitvoering - monitoring - evaluatie) in het Kwaliteitshandboek biedt de provincie als subsidieverstrekker zekerheid dat de kwaliteit van het natuurbeheer voldoende is geborgd bij het Zuid-Hollands Landschap. De certificering wordt steeds belangrijker. Zo wordt deze ook een voorwaarde voor het Zuid-Hollands Landschap en andere beheerders om te kunnen meedingen naar NNN-grond die de provincie Zuid- Holland openbaar op de markt gaat verkopen. In 2014 heeft het Zuid-Hollands Landschap het eigen Kwaliteitshandboek Natuurbeheer tegen het licht gehouden. In een nieuwe versie van het Kwaliteitshandboek zijn wijzigingen als gevolg van de reorganisatie/krimp doorgevoerd. Ook zijn aandachtspunten aangegeven voor verbetering van de interne organisatie. In 2015 wordt uitvoering gegeven aan deze verbeteringen. Bovendien is in samenwerking met De12Landschappen een nieuwe paragraaf over projecten toegevoegd

32 32 Kwaliteitsborging natuurbeheer aan het Kwaliteitshandboek, waarvoor het Zuid-Hollands Landschap eind 2014 een aanvullende certificering heeft verkregen. Met deze certificering voor projecten wordt het eenvoudiger om subsidie te krijgen en te verantwoorden, voor inrichting van natuurgebieden in bepaling van ambities, signalering van kansen en bedreigingen en daarbij de keuze van prioriteiten met betrekking tot de ontwikkeling van natuur, cultuurhistorie, erfgoed en de beleving ervan, is het nodig om de breed geformuleerde ambities nader te concretiseren in operationele plannen per deelregio. De drie regio s van het Zuid- Hollands Landschap (Kuststreek, Veenweiden en Eilanden) zijn nader te onderscheiden in totaal 8 deelregio s, gebaseerd op samenhangende landschappelijke kenmerken. In de regio Eilanden zijn dat de deelregio s Goeree, Voorne en IJsselmonde. De regio Kuststreek heeft als deelregio s de Bollenstreek, Westland en Rijnstreek. De regio Veenweiden wordt onderscheiden in de deelregio s: Krimpenerwaard en Vijfheerenlanden. Kanoën door Klein Profijt het kader van de Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap (SKNL). Maar mogelijk ook voor bijvoorbeeld financiering van maatregelen in het kader van programma s als de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). De kracht van een operationeel plan per deelregio moet zijn dat hierin vraagstukken of ambities vanuit een breder perspectief kunnen worden benaderd dan vanuit een afzonderlijk terreincluster of natuurgebied (waarvoor beheerplannen worden opgesteld). Door over de grenzen van de terreinen heen te kijken, zal naar verwachting de keuze voor de ontwikkelingsrichting van een terrein worden vereenvoudigd. Deelregiovisies Het meerjarenbeleidsplan beschrijft de ambities voor de organisatie aan de hand van de 4 B s op een hoog abstractieniveau en heeft betrekking op de gehele provincie Zuid-Holland. Om te kunnen komen tot een goede Door in de deelregiovisies ook scherp te zijn op gebieden met hoge waarden (parels) en gebieden die minder aantrekkelijk zijn, kunnen ook beter onderbouwde besluiten worden genomen over de plaatsen waar het Zuid-Hollands Landschap

33 Jaarverslag 2014 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 33 met nadruk in wil zetten en locaties die vanuit een standaard benadering worden beheerd. Voor een klein deel van de minder interessante gebieden zou zelfs kunnen gelden dat verkoop of ruil kan worden overwogen. Ook het ontwikkelen van verdienmodellen, benutten van kansen op het gebied van cultuurhistorie en erfgoed en het vergroten van de belevingsmogelijkheden van de terreinen gaat beter per deelregio, omdat daarin vaak dezelfde stakeholders actief zijn en er dezelfde onderwerpen spelen. Publiek en ondernemers voelen zich eerder betrokken bij een streek (deelregio) dan bij een afzonderlijk natuurterrein. Deelregiovisies liggen qua abstractieniveau tussen het meerjarenbeleidsplan en de beheerplannen. In 2014 is een start gemaakt met de deelregiovisies en in 2015 zullen de eerste deelregiovisies worden opgeleverd. 3.1 Beheerplanning en -evaluatie De planning van de beheerplancyclus is in 2014 herzien, zodat deze efficiënter is en beter aansluit op de nieuwe SNL/N2000-monitoringscyclus van de provincie. In 2014 zijn nieuwe beheerplannen opgesteld voor vijf natuurterreinclusters, namelijk Zouweboezem e.o., Uiterwaarden Lexmond, Solleveld (Ockenburgh e.o.), Nieuw Leeuwenhorst en Noordwijk. Bij de totstandkoming van de beheerplannen wordt ten opzichte van voorheen meer gekeken naar de mogelijkheden die de terreinen bieden voor natuurbeleving en het genereren van inkomsten. Ook betrekt het Zuid-Hollands Landschap vaker het publiek bij het opstellen van de beheerplannen, bijvoorbeeld door een klankbordgroep. De Natuurwetenschappelijke Commissie (NWC) wordt in een vroegtijdig stadium in het proces betrokken voor inhoudelijke expertise. Vaak al bij een eerste veldbezoek of vroege conceptfase van het beheerplan. Behalve ecologische expertise, betreft het ook kennis op het gebied van cultuurhistorie, natuurbeleving en economie. Behalve de beheerplannen die het Zuid-Hollands Landschap zelf maakt voor haar terreinen, worden op provinciaal niveau ook overkoepelende beheerplannen gemaakt voor Natura 2000-gebieden. In deze gebieden zijn meerdere terreinbeheerders en belanghebbenden actief. Waar het Zuid-Hollands Landschap terreinbeheerder is, is zij betrokken bij de totstandkoming van de Natura 2000-beheerplannen en behartigt zij de belangen van de terreinen. In het Natura 2000-beheerplan Zouweboezem dat in 2014 tot stand kwam, heeft het Zuid-Hollands Landschap bereikt dat er nu serieus werk van gemaakt wordt om het peilbeheer in dit gebied af te stemmen op de moerasvogels. Ook in andere Natura 2000-gebieden neemt het Zuid-Hollands Landschap deze rol op zich.