Eindrapport Niets uit deze rapportage mag gekopieerd of vermenigvuldigd worden zonder toestemming van GD

Transcriptie

1 Analyse van het antibioticumgebruik over de periode 2013 t/m het 1 ste halfjaar van 2016 & Karakteristieke eigenschappen van hoogen laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens Rapport van het project Bedrijfskenmerken, bedrijfsinrichting, diergezondheid en factoren in kennis houding gedrag op zeugen- en vleesvarkensbedrijven met een laag versus een hoog antibioticumgebruik GD projectnummer Eindrapport Niets uit deze rapportage mag gekopieerd of vermenigvuldigd worden zonder toestemming van GD Auteurs: Jobke van Hout, Manon Holstege Projectleider: Hans Bultman Eindverantwoordelijke: Manon Houben Datum: 23 november 2017 In opdracht van / gesubsidieerd door: in opdracht van de POV en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

2 Inhoudsopgave 1. VOORWOORD LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN SAMENVATTING INLEIDING BEDRIJVEN MET VLEESVARKENS HET VERLOOP VAN HET ANTIBIOTICUMGEBRUIK & KENMERKEN Verloop van het antibioticumgebruik bij vleesvarkens over 2013 t/m de 1 ste helft van 2016 SDa benchmarkwaarden Resultaat verloop antibioticumgebruik vleesvarkens SDa benchmarkwaarden Conclusie verloop antibioticumgebruik vleesvarkens SDa benchmarkwaarden Verloop van het antibioticumgebruik bij vleesvarkens over 2013 t/m de 1 ste helft van 2016 percentielgrenzen Resultaat verloop antibioticumgebruik vleesvarkens percentielgrenzen Conclusie verloop antibioticumgebruik vleesvarkens percentielgrenzen Algemene bedrijfskenmerken van structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens over 2015 t/m de 1 ste helft van Resultaten algemene bedrijfskenmerken structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens Conclusie algemene bedrijfskenmerken structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens FACTOREN KENMERKEND VOOR STRUCTUREEL HOOG- EN LAAGGEBRUIKENDE BEDRIJVEN MET VLEESVARKENS OP BASIS VAN ENQUÊTERING Deelnemende bedrijven met vleesvarkens Resultaten van factoren waarbij multivariabele analyse niet mogelijk was Resultaten multivariabele analyse vleesvarkens Conclusie factoren kenmerkend voor structureel hoog-/laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens Conclusie factoren waarbij multivariabele analyse niet mogelijk was Conclusie resultaten multivariabele analyse CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN LITERATUUR ENQUÊTES VLEESVARKENS blz. 2 van 74

3 1. Voorwoord In deze rapportage worden de resultaten van het project Bedrijfskenmerken, bedrijfsinrichting, diergezondheid en factoren in kennis houding gedrag op zeugen- en vleesvarkensbedrijven met een laag versus een hoog antibioticumgebruik gerapporteerd en bediscussieerd. Deze rapportage betreft de resultaten van de varkensbedrijven met vleesvarkens. De resultaten van de varkensbedrijven met zeugen/biggen zijn in een separate rapportage vermeld. De auteurs willen de volgende organisaties en betrokkenen danken voor hun onmisbare inzet bij dit project: De Stuurgroep van het project met vertegenwoordiging vanuit het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de Producenten Organisatie Varkenshouderij, Wageningen Livestock Research, Autoriteit Diergeneesmiddelen en de Vakgroep Gezondheidszorg Varken van de KNMvD. Kiwa CMR, DGB en de Stichting Geborgde Dierenarts voor het verstrekken van de gegevens; IDTS voor het anonimiseren van alle gegevens; Alle varkenshouders die in het kader van dit project benaderd zijn en/of deelgenomen hebben; Chantal Steuten. blz. 3 van 74

4 2. Lijst van gebruikte afkortingen en begrippen Gebruikte afkortingen: 95%BI = het 95% BetrouwbaarheidsInterval AB = AntiBioticum DAP = DierenArtsenPraktijk DDD = Dier Dag Dosering DGB = De Groene Belangenbehartiger GD = Gezondheidsdienst voor Dieren IKB = Integrale Keten Beheersing OR = Odds Ratio PC2 = Tweecijferig postcode gebied (eerste twee cijfers van de postcode) SDa = Autoriteit Diergeneesmiddelen SDa categorie = de categorieën varkens waarbinnen het antibioticumgebruik in Nederland gebenchmarkt wordt UBN = Uniek Bedrijfs Nummer UDN = Uniek Dierenartsen Nummer VBI = Veterinaire Benchmark Indicator Begrippen uit de statistiek: Univariabele analyse = het één op één bekijken van de associatie tussen een factor (bijvoorbeeld dieraantallen) en het antibioticumgebruik. Multivariabele analyse = het bekijken van de associatie tussen meerdere factoren tegelijk (bijvoorbeeld dieraantallen, hygiënemaatregelen en gedrag) en het antibioticumgebruik. 95% Betrouwbaarheidsinterval = hiermee wordt aangegeven dat met 95% zekerheid de werkelijke waarde ergens in deze range ligt. Confounder = een factor die geen direct maar een indirect effect heeft op het antibioticumgebruik door invloed op de associatie tussen een andere factor en het antibioticumgebruik. Forward modelselectie = het stuk voor stuk toevoegen van nieuwe factoren aan een model om te kijken of deze additionele factor een significante associatie heeft met het antibioticumgebruik. Odds ratio (OR) = De verhouding tussen twee odds. Odds is de verhouding tussen de waarschijnlijkheid dat een factor aanwezig is en de waarschijnlijk dat de factor niet aanwezig is. R kwadraat (R 2 ) = een maat voor de hoeveelheid variatie in het antibioticumgebruik die verklaard wordt door de factoren in een model. blz. 4 van 74

5 3. Samenvatting De focus in dit project lag op het bieden van praktisch uitvoerbare handvatten om antibioticumgebruik op varkensbedrijven met vleesvarkens te verminderen. Om deze handvatten te vinden, stonden twee doelstellingen centraal in dit project: 1. Het verkrijgen van inzicht in het verloop van het antibioticumgebruik op alle varkensbedrijven met vleesvarkens in Nederland in de periode van 2013 tot en met de 1 ste helft van Het karakteriseren van bedrijven met vleesvarkens die vanaf 1 januari 2015 tot en met de 1 ste helft van 2016 langdurig weinig en langdurig veel antibiotica toepasten (respectievelijk structurele laag- en hooggebruikers) wat betreft: a. Bedrijfskenmerken (zoals omvang en bedrijfstype); b. Bedrijfsinrichting/bedrijfsvoering; c. Diergezondheid; d. Kennis, houding en gedrag. Doelstelling 1 had betrekking op alle bedrijven met (voldoende) vleesvarkens, doelstelling 2 had specifiek betrekking op structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven; de groep bedrijven die wat betreft antibioticumgebruik tussen deze uitersten inzit werd bij doelstelling 2 buiten beschouwing gelaten. Bij doelstelling 2 is gekeken naar zogenaamde statistische associaties. Dit betekent dat gekeken is of, op basis van statistische analyses, een bepaalde factor (bijvoorbeeld bedrijfstype) samenhangt (geassocieerd is) met de hoogte van het antibioticumgebruik. Deze associaties geven echter géén oorzaak-gevolg verband weer; bedrijfstype kan dus geassocieerd zijn met antibioticumgebruik maar is niet per definitie de oorzaak van het lage, dan wel hoge, antibioticumgebruik. Om na te gaan of de gevonden statistische associaties, logische, relevante relaties kunnen betreffen is gebruik gemaakt van literatuuronderzoek en expertopinies afkomstig van de leden van de Stuurgroep van dit project. Verloop antibioticumgebruik op alle bedrijven met vleesvarkens in Nederland t/m 1 ste helft van 2016 Beoordeeld met de SDa benchmarkwaarden had bijna driekwart van de 2248 geïncludeerde bedrijven met vleesvarkens minimaal zes van de zeven halve jaren in de periode van 2013 t/m de 1 ste helft van 2016 een groen (laag) antibioticumgebruik. Slechts 8.1% van de 2248 bedrijven had meer dan de helft van de periode (minimaal vier van de zeven onderzochte halve jaren) een oranje/rood antibioticumgebruik 1. Deze bevindingen, in combinatie met het lage percentage bedrijven dat wél frequent van kleur veranderde (6.2%), duiden op een blijvend laag of hoog niveau van antibioticumgebruik en dus op meer structurele onderliggende oorzaken. Desondanks zijn 42 van de 124 bedrijven die heel 2013 oranje/rood waren, in staat gebleken blijvend over te schakelen van een oranje/rood naar een groen antibioticumgebruik. Dit duidt op potentieel beïnvloedbare factoren die een rol spelen in de mate van antibioticumgebruik. Bij het toepassen van 25%/75% percentielgrenzen 2 kwam circa 8% van de bedrijven met vleesvarkens gedurende (nagenoeg) de gehele periode van 2013 t/m de 1 ste helft van 2016 naar voren als laaggebruiker (minimaal zes van de zeven halve jaren laag) en circa 6% als langdurig 1 SDa benchmarkwaarden vleesvarkens 2013/2014: groen < 10 DDD; 10 oranje 13; rood > 13 DDD. SDa benchmarkwaarden vleesvarkens 2015/2016: groen < 10 DDD; 10 oranje 12; rood > 12 DDD. 2 25%/75% percentielgrenzen: de 25% laagst gebruikende en de 25% hoogst gebruikende bedrijven met vleesvarkens. blz. 5 van 74

6 hooggebruiker (minimaal zes van de zeven halve jaren hoog). De toepassing van percentielgrenzen leidt daarmee tot scherpere extremen voor laaggebruikers dan de toepassing van de SDa benchmarkwaarden. Omdat in dit project juist ook het vergelijk tussen de uitersten centraal staat om kritische succesfactoren voor laag antibioticumgebruik te identificeren, en omdat zowel in de laag- als hooggebruikers groepen voldoende bedrijven aanwezig moeten zijn voor statistische analyse, zijn in de verdere analyses de percentielgrenzen toegepast. Karakterisering structurele laag- en hooggebruikers op basis van algemene bedrijfskenmerken 1 januari 2015 t/m 1 ste helft van 2016 Structureel laag- en hooggebruikende bedrijven waren bedrijven met drie opeenvolgende halve jaren een laag respectievelijk hoog antibioticumgebruik, op basis van de 25%/75% percentielgrenzen voor de SDa categorie vleesvarkens in de periode 2015 en eerste helft van In totaal voldeden 262 structurele laaggebruikers en 225 structurele hooggebruikers aan de selectiecriteria voor de analyse van algemene bedrijfskenmerken (zoals bedrijfsomvang, bedrijfstype). De algemene bedrijfsgegevens (beschikbaar via beide IKB organisaties) van deze 487 bedrijven werden statistisch geanalyseerd om de succes- en risicofactoren voor laag dan wel hoog antibioticumgebruik op bedrijven met vleesvarkens in beeld te krijgen. De resultaten zijn in Tabel 1V weergegeven. De bedrijven die buiten de categorieën structureel hoog- en laag antibioticumgebruik vielen, werden buiten beschouwing gelaten: de resultaten (zie Tabel 1V t/m Tabel 3V) hebben dus betrekking op een specifieke groep bedrijven in Nederland. Tabel 1V: karakterisering van het structurele laag- en hooggebruik op basis van algemene bedrijfskenmerken Factor algemeen bedrijfskenmerk Bedrijfsomvang (aantal vleesvarkens) Associatie: structurele laaggebruikers ten opzichte van structurele hooggebruikers...*... zijn vaker kleinere bedrijven (minder dan 1000 vleesvarkens) Verklaring? Literatuur: geen eenduidige verklaring beschikbaar. Noot: er zijn ook grote bedrijven met een structureel laag antibioticumgebruik. Zeugen (aanwezig) hebben vaker tevens zeugen. Verklaring onbekend. Provincie zijn vaker in de provincies Gelderland, Overijssel en de overige (varkensarme) provincies gelokaliseerd en minder vaak in de provincies Noord Brabant en Limburg. Dit is onafhankelijk van bedrijfsgrootte. Verklaring onbekend. Literatuur: - Onderzoek uit Duitsland toont geen associatie tussen regio en AB behandelfrequentie aan. * Laaggebruikers worden vergeleken met hooggebruikers. Dus laaggebruikers hebben/doen vaker.. dan hooggebruikers. De associaties in Tabel 1V werden gecorrigeerd voor varkensdichtheid : dit betekent dat varkensdichtheid in een gebied zelf géén significante associatie had met een laag of hoog antibioticumgebruik. Deze factor was wel van invloed op de associatie tussen andere factoren in het model en een laag of hoog antibioticumgebruik. De mate waarin een factor geassocieerd is met de hoogte van het antibioticumgebruik is hier dan ook voor gecorrigeerd en kan dus niet verklaard worden door de varkensdichtheid. De resultaten uit Tabel 1V betreffen statistische associaties. Op basis van literatuuronderzoek en expertopinies is vervolgens nagegaan of dit logische, relevante relaties zouden kunnen betreffen. De resulterende factoren, geassocieerd met de mate van antibioticumgebruik, omvatten mogelijke blz. 6 van 74

7 succesfactoren: uit nadere analyse kan mogelijk volgen welke factoren echte succesfactoren zijn en waarom. Karakterisering structurele laag- en hooggebruikers op basis van enquête 1 januari 2015 t/m 1 ste helft van 2016 Op basis van een enquête was aanvullende informatie beschikbaar voor 48 structureel laag- en 42 structureel hooggebruikende bedrijven met vleesvarkens. Bedrijven werden als structureel laag- of hooggebruiker gekwalificeerd op basis van de 25%/75% percentielen zoals hierboven beschreven. De bedrijven die buiten de categorieën structureel laag- en hoog antibioticumgebruik vielen, worden buiten beschouwing gelaten: de resultaten (zie Tabel 2V en Tabel 3V) hebben dus betrekking op een specifieke groep bedrijven in Nederland. De resultaten uit Tabel 2V en 3V betreffen statistische associaties. Daarom is op basis van literatuur onderzoek en expertopinies nagegaan of dit logische, relevante relaties zouden kunnen betreffen. Tabel 2V: Multivariabele analyse - significante en relevant geachte associaties tussen laag- of hooggebruik en verschillende factoren Multivariabele analyse van het structurele laag- en hooggebruik* Factor bedrijfsinrichting Associatie: structurele laaggebruikers Verklaring? /bedrijfsvoering ten opzichte van structurele hooggebruikers ** Bedrijfsgrootte hebben vaker minder vleesvarkens. Literatuur: geen eenduidige verklaring beschikbaar [1-4]. Noot: er zijn ook grote bedrijven met een structureel laag antibioticumgebruik. Factor diergezondheid Associatie: structurele laaggebruikers Verklaring? ten opzichte van structurele hooggebruikers ** Groepsbehandelingen passen vaker géén Feit. groepsbehandeling toe. Factor kennis, houding, Associatie: structurele laaggebruikers Verklaring? gedrag ten opzichte van structurele hooggebruikers ** Afgaan op dierenarts...gaven minder vaak aan alleen Verklaring onbekend; antibiotica te gebruiken als de dierenarts zegt dat het nodig is Mogen ervaren minder politieke druk om het AB gebruik op hun bedrijf te verlagen. Expert opinie: laaggebruikers voelen zich vanwege hun laaggebruik mogelijk minder aangesproken door de politiek. * Deze resultaten zijn gecorrigeerd voor de varkensdichtheid rondom een bedrijf en de ideeën van varkenshouders omtrent rol van AB gebruik in de dierhouderij ten aanzien van volksgezondheid. ** Laaggebruikers worden vergeleken met hooggebruikers. Dus laaggebruikers hebben/doen vaker.. dan hooggebruikers. Het multivariabele model waarvan de resultaten in Tabel 2V vermeld zijn, verklaarde ruim 60% van de waargenomen variatie in het antibioticumgebruik (hoog/laag). Groepsbehandelingen verklaarden, tezamen met bedrijfsgrootte, het grootste deel van deze variatie. Omdat blz. 7 van 74

8 groepsbehandelingen en bedrijfsgrootte zo n sterke invloed hadden in de modellen, zijn de multivariabele modellen ook nog op een paar andere manieren opgebouwd om na te gaan of andere relevante factoren overschaduwd werden door de factoren groepsbehandelingen en bedrijfsgrootte. Hieruit bleek het volgende: Wanneer groepsbehandelingen uit het model weggelaten werden, bleken structurele laaggebruikers significant minder vaak luchtwegaandoeningen en diarree te hebben gehad bij de vleesvarkens in circa heel Wanneer kennis, houding en gedrag uit het model weggelaten werden, werden dezelfde resultaten gevonden voor de factoren bedrijfsvoering/bedrijfsinrichting en diergezondheid als vermeld in Tabel 2V. Alleen werd een kleiner deel van de variatie verklaard: circa 46%. Dat betekent dat kennis, houding en gedrag een duidelijke rol spelen in het verklaren van laag dan wel hoog antibioticumgebruik. Wanneer uitsluitend gekeken werd naar kennis, houding, gedrag en bedrijfsgrootte bleek dat structurele laaggebruikers minder vaak met de voervoorlichter over antibioticumgebruik praten, minder vaak alleen antibiotica gebruiken als de dierenarts aangeeft dat het nodig is, minder vaak vinden dat het antibioticumgebruik op hun bedrijf verder verlaagd kan worden, minder politiek druk ervaren om het antibioticumgebruik op hun bedrijf te verlagen en vaker risico s voor de volksgezondheid mee laten spelen in hun beslissingen rondom het antibioticumgebruik. Ook uit dit model bleek dat kennis, houding en gedrag een duidelijke rol spelen in het verklaren van laag dan wel hoog antibioticumgebruik. Dit werd eveneens bevestigd door het model waarin uitsluitend kennis, houding en gedrag factoren meegenomen werden. Tot slot zijn de 49 bedrijven met 1000 of meer vleesvarkens (18 laag- en 31 hooggebruikers) nader geëvalueerd wat betreft hun antibioticumgebruik: de laaggebruikers hebben minder vaak luchtwegaandoeningen gehad bij de vleesvarkens in circa heel 2016, ze ervaren minder politieke druk om het antibioticumgebruik op hun bedrijf te verlagen en ze verkrijgen vaker informatie over het verlagen van het gebruik door deelname aan studieclubs. Vanwege de veelheid aan en complexiteit van de gegevens die uit de enquêtes resulteerden, konden niet alle factoren gezamenlijk in de multivariabele analyse meegenomen worden. Daarom is in Tabel 3V een overzicht gegeven van de univariabele analyses die potentieel interessant zijn. Dit betreft dus factoren die niet meegenomen konden worden in de multivariabele analyses en die daardoor slechts één-op-één geanalyseerd zijn. Tabel 3V: Univariable analyse - significante en relevant geachte associaties tussen laag- of hooggebruik en verschillende factoren Univariabele (één op één) analyse van het structurele laag- en hooggebruik Factor bedrijfsinrichting / bedrijfsvoering Fte per 200 vleesvarkens** Gesloten bedrijfsvoering Associatie: structurele laaggebruikers ten opzichte van structurele hooggebruikers..* behoren relatief vaker tot de groep bedrijven met het hoogste aantal fte s per 200 vleesvarkens. voeren vaker geen dieren aan (indien wel dan een lagere aanvoerfrequentie). Verklaring? Aantal aanvoer UBNs voeren minder vaak van twee of Expert opinie: Gecorreleerd met bedrijfsgrootte, kleinere bedrijven hebben vaak meer fte s per 200 vleesvarkens. Expert opinie: - Minder (kans op) insleep van ziekteverwekkers. blz. 8 van 74

9 Factor - diergezondheid Vaccinaties Factor kennis, houding, gedrag Probleem ervaren Ervaren controle (perceived control) Kunnen meer UBNs varkens aan. - Minder (kans op) insleep van ziekteverwekkers. Associatie: structurele laaggebruikers ten opzichte van structurele hooggebruikers * passen minder verschillende vaccinaties toe bij de vleesvarkens. leggen vaker varkens op die voor opleg minder verschillende vaccinaties gekregen hebben. Associatie: structurele laaggebruikers ten opzichte van structurele hooggebruikers * beoordelen hun AB gebruik vrijwel altijd als laag; meer dan de helft van de hooggebruikers beoordeelde het AB gebruik niet als hoog. maken zich in het algemeen geen zorgen over hun AB gebruik; een kwart van de hooggebruikers maakt zich wel zorgen. zijn tevreden over hun AB gebruik; bijna de helft van de hooggebruikers was hier (zeer) ontevreden over.... vinden bijna allemaal dat je als varkenshouder veel invloed hebt op de hoeveelheid AB die je op je bedrijf moet inzetten; de helft van de hooggebruikers is het hier mee eens.... vinden bijna allemaal dat je als varkenshouder genoeg tijd (in je dagelijkse bedrijfsvoering) beschikbaar hebt om het AB gebruik op je bedrijf te verlagen. Hooggebruikers vonden dit op één na allemaal. driekwart van de laaggebruikers vindt dat de huidige hoeveelheid AB die op het bedrijf ingezet wordt, noodzakelijk is om gezondheidsproblemen onder controle te houden. Alle hooggebruikers vinden dit. Verklaring? Oorzaak gevolg onbekend. Oorzaak gevolg onbekend. Verklaring? Feit. Expert opinie: laaggebruikers ervaren meer controle over het eigen gedrag. Dit past binnen de Theory of Planned Behavior, die aangeeft dat een gevoel van controle over het eigen gedrag nodig is om bepaald gedrag te vertonen. * Laaggebruikers worden vergeleken met hooggebruikers. Dus laaggebruikers hebben/doen vaker.. dan hooggebruikers. ** Dit betreft bedrijven met uitsluitend vleesvarkens (geen zeugen). Feit. Feit. blz. 9 van 74

10 Een groter deel van de hooggebruikers ervaart, vergeleken met de laaggebruikers (zie Tabel 3V) het antibioticumgebruik als hoog. Echter, meerdere hooggebruikers beoordelen hun antibioticumgebruik niet als hoog en zijn tevreden over het antibioticumgebruik. Zolang bedrijven hun structureel hoge antibioticumgebruik niet als een probleem ervaren, zijn zij mogelijk ook niet ontvankelijk voor (een aanpak gericht op) het verlagen van het antibioticumgebruik. Conclusie en aanbevelingen Uit dit onderzoek is gebleken dat diergezondheid een terugkomend thema is in de resultaten van de verschillende analyses. Bedrijven met een structureel laag antibioticumgebruik lijken ook daadwerkelijk minder gezondheidsproblemen te ervaren bij hun dieren. De heeft geleid tot de volgende aanbevelingen: - Het verdient aanbeveling indicaties aan antibioticumgebruik te koppelen, waarmee inzichtelijk gemaakt kan worden welke ziekteproblematiek geassocieerd is met welk antibioticumgebruik. Zodoende kan mogelijk duidelijk worden of op hoog- en laaggebruikende bedrijven dezelfde indicaties spelen en waar de nadruk zou kunnen komen te liggen bij verdere bevordering van de varkensgezondheid. - Het verdient aanbeveling de beschikbaarheid van standaard verzamelde gegevens in de varkenssector te verbeteren, waardoor varkensbedrijven mogelijk beter begeleid kunnen worden naar een hoger diergezondheidsniveau. Omdat ook naar voren komt dat grote bedrijven, hoewel relatief vaker behorende tot de hooggebruikers, óók tot de structurele laaggebruikers kunnen behoren, verdient het aanbeveling de bijbehorende varkenshouders te zien als interessante doelgroep om de achterliggende oorzaken, gerelateerd aan het gebruik van antibiotica, te onderzoeken. Met behulp van bijvoorbeeld verdiepende interviews kunnen zowel factoren inzake kennis, houding en gedrag aangaande antibioticumgebruik alsmede praktische aspecten rondom de bedrijfsvoering nader bevraagd worden. Dit leidt tot een vergelijking tussen grote bedrijven met een structureel hoog of laag antibioticumgebruik, wat mogelijk zal resulteren in concrete aandachtspunten/handvatten voor het verder verlagen van het antibioticumgebruik op (grote) hooggebruikende bedrijven. Andere belangrijke thema s die uit dit onderzoek naar voren komen, zijn: vaccinatiebeleid, biosecurity (waaronder gesloten bedrijfsvoering en aanvoerbeleid) en groepsbehandelingen. Deze onderwerpen kunnen eveneens bevraagd worden in de bovengenoemde verdiepende interviews. Tenslotte heeft dit onderzoek aangetoond dat, zoals hierboven al aangestipt, kennis, houding en gedrag ( mindset ) een rol spelen bij een structureel laag of hoog antibioticumgebruik. Ondernemers handelen niet alleen op basis van rationele inzichten. Inzicht in sociaal-psychologische factoren is van belang om het (beslissings-)gedrag van ondernemers ten aanzien van het antibioticumgebruik te kunnen begrijpen en desgewenst te ondersteunen. Uit dit onderzoek is gebleken dat mogen, probleem ervaren, ervaren controle (perceived control) en kunnen elementen zijn die van belang zijn om mee te nemen in een mogelijk vervolgtraject. Enerzijds kunnen deze factoren meegenomen worden bij verdiepende interviews. Anderzijds is het zeer aanbevelenswaardig om te toetsen of een vorm van coaching bij kan dragen aan een verdere reductie van het antibioticumgebruik op (structureel) hooggebruikende bedrijven. Onderdeel van deze coaching kan gericht zijn op het achterhalen van de achterliggende oorzaken van het gedrag van de individuele varkenshouder. De resulterende kennis kan benut worden waarbij het uiteindelijke doel is om een varkenshouder zelf richting een lager antibioticumgebruik te laten bewegen. Daarnaast kunnen de bovengenoemde thema s (biosecurity etc.) meegenomen worden in het coachingstraject. De driehoek varkenshouder, dierenarts en andere erfbetreders zou hier in ieder geval bij betrokken moeten worden. blz. 10 van 74

11 4. Inleiding Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) hebben de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) gevraagd onderzoek uit te voeren naar kritische succes- en faalfactoren voor het realiseren van een laag antibioticumgebruik op varkensbedrijven met vleesvarkens. De focus ligt op handelingsperspectief voor varkenshouders: het bieden van praktisch uitvoerbare handvatten om antibioticumgebruik te verminderen. Om deze handvatten te vinden, stonden twee doelstellingen centraal in dit project: 1. Het verkrijgen van inzicht in het verloop van het antibioticumgebruik op alle varkensbedrijven met vleesvarkens in Nederland in de periode van 2013 tot en met de 1 ste helft van Het karakteriseren van bedrijven met vleesvarkens die vanaf 1 januari 2015 tot en met de 1 ste helft van 2016 langdurig weinig en die langdurig veel antibiotica toepasten (respectievelijk structurele laag- en hooggebruikers) wat betreft: a. Bedrijfskenmerken (zoals omvang en bedrijfstype); b. Bedrijfsinrichting/bedrijfsvoering; c. Diergezondheid; d. Kennis, houding en gedrag. Door het verloop van het antibioticumgebruik in kaart te brengen (doelstelling 1), zal duidelijk worden of bedrijven langdurig (structureel) in een bepaalde antibioticumgebruikscategorie (laag, middel, hoog) blijven of dat er meer of minder frequent wisselingen van categorie optreden (niet structureel). De mate waarin gewisseld wordt van antibioticumgebruikscategorie is van belang voor de nadere duiding van achterliggende oorzaken: - Wanneer een structurele oorzaak ten grondslag ligt aan laag of juist hoog antibioticumgebruik, zal een bedrijf structureel laag, midden of hoog blijven wat betreft antibioticumgebruik. - Wanneer een bedrijf van langdurig hoog wisselt naar een structureel (gemiddeld of) laag antibioticumgebruik, duidt dit op potentieel beïnvloedbare oorzaken: de varkenshouder heeft een verandering doorgevoerd waardoor structureel verbetering opgetreden is. - In plaats van structurele oorzaken kunnen ook juist kortdurende (ziekte)incidenten/oorzaken leiden tot een hoger antibioticumgebruik. In dat geval zal een bedrijf één keer of meerdere keren wisselen van gebruikscategorie, al naar gelang van het optreden van de (ziekte)incidenten/oorzaken. Wanneer het verloop van het antibioticumgebruik in kaart is gebracht (doelstelling 1), zal ook duidelijk worden of het huidige gemiddelde antibioticumgebruik, zoals gerapporteerd door de SDa [5], een gevolg is van structurele hooggebruikers of juist van continue wisselingen in het antibioticumgebruik. Zodoende wordt duidelijk welk type gebruiker, een structurele hooggebruiker of juist een frequente wisselaar, de voornaamste doelgroep zal worden om een verdere reductie van het antibioticumgebruik te realiseren. Vervolgens zullen specifiek alle structurele hoog- en laaggebruikers op hoofdlijnen nader worden gekarakteriseerd door algemene bedrijfskenmerken van deze bedrijven te analyseren (doelstelling 2a). Deze algemene bedrijfskenmerken zijn afkomstig uit de IKB gegevens en betreffen bijvoorbeeld omvang en bedrijfstype. Daarnaast zal op basis van enquêtering een meer diepgaand inzicht worden verkregen in diergezondheid, bedrijfsinrichting/bedrijfsvoering en kennis, houding en gedrag van een selectie van hoog- en laaggebruikende bedrijven (doelstelling 2b t/m 2d). Dit zal mogelijk resulteren in (concrete) aandachtspunten/handvatten voor het verlagen van het antibioticumgebruik op hooggebruikende bedrijven. Door deze werkwijze zal eveneens inzichtelijk worden of kennis, houding en gedrag al dan niet een belangrijk aanknopingspunt moeten vormen in het verder verminderen van het antibioticumgebruik. blz. 11 van 74

12 Doelstelling 1 heeft betrekking op alle bedrijven met vleesvarkens, doelstelling 2 heeft specifiek betrekking op structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven; de groep bedrijven die wat betreft antibioticumgebruik tussen deze uitersten inzit wordt bij doelstelling 2 buiten beschouwing gelaten. Noot: Voordat de analyses, zoals hierna beschreven, uitgevoerd werden, werden gegevens opgevraagd bij de databanken van beide IKB organisaties (IKB Varken en IKB Nederland Varkens), samengevoegd en getoetst op bruikbaarheid. Niet alle beschikbare gegevens konden worden benut (te kleine bedrijven, afwijkend bedrijfstype, incomplete registratie antibioticumgebruik bij een IKB organisatie etc.). Dit betekent dat voor alle in feite een valide selectie van bedrijven gelezen moet worden. In deze rapportage worden de belangrijkste bevindingen (en de bijbehorende onderzoeksmethodieken) besproken; voor details over het opbouwen en valideren van de databestanden, de onderzoeksmethodieken inclusief statistische analyses en aanvullende resultaten: zie de aparte bijlage behorende bij dit rapport. blz. 12 van 74

13 5. Bedrijven met vleesvarkens het verloop van het antibioticumgebruik & kenmerken Box 1V: toelichting definities hoog-/laaggebruik op bedrijven met vleesvarkens Hoog- en laaggebruik op bedrijven met vleesvarkens is op twee manieren gedefinieerd: 1. Op basis van de SDa benchmarkwaarden groen, oranje rood. Omdat het totale aantal rode bedrijven te klein was om statistisch te kunnen analyseren, werden oranje en rood in de analyses samengevoegd tot één categorie. 2. Op basis van de 25%/75% percentielgrenzen (voor uitleg: zie Box 3V): de 25% laagst gebruikende en de 25% hoogst gebruikende bedrijven met vleesvarkens. Het hoog-, dan wel laaggebruik werd per halfjaar bepaald Verloop van het antibioticumgebruik bij vleesvarkens over 2013 t/m de 1 ste helft van 2016 SDa benchmarkwaarden Box 2V: SDa benchmarkwaarden De grenzen van de SDa benchmarkcategorieën groen, oranje en rood waren als volgt: Vleesvarkens Jaar 2013/ /2016 Groen (<) Oranje ( ) Rood (>) Resultaat verloop antibioticumgebruik vleesvarkens SDa benchmarkwaarden In totaal konden 2248 bedrijven worden geanalyseerd ten aanzien van het antibioticumgebruik in de periode 2013 t/m de eerste helft van Deze bedrijven werden gekarakteriseerd als bedrijf met vleesvarkens (zie bijlage) en hadden een bekend antibioticumgebruik in de totale studieperiode. Bijna driekwart van de 2248 bedrijven met vleesvarkens had over de periode 2013 tot en met de 1 ste helft van 2016 continu hetzelfde antibioticumgebruiksniveau; een aanzienlijk deel van deze bedrijven was langdurig groen (50.1%) of hooguit één halfjaar oranje/rood (21.6%) (zie Tabel 4V). Tabel 4V: verloop antibioticumgebruik op basis van SDa benchmarkwaarden (2248 geïncludeerde bedrijven in totaal) Aantal bedrijven (% van het totaal) Hele periode (2013 t/m 1 ste helft van 2016) dezelfde kleur 1136 (50.5%) 1 Hele periode (2013 t/m 1 ste helft van 2016) groen 1127 (50.1%) Hele periode (2013 t/m 1 ste helft van 2016) oranje/rood 9 (0.4%) Tenminste éénmaal van kleur gewisseld, ongeacht kleur 1112 (49.5%) 1 M.u.v. één halfjaar oranje/rood, gehele periode groen 486 (21.6%) Maximaal twee keer van kleur gewisseld 1879 (83.6%) Tweemaal van kleur gewisseld, ongeacht kleur 531 (23.6%) Vier of meer van de zeven halve jaren oranje/rood (8.1%) Bedrijven die heel 2013 oranje/rood waren: 124 (5.5%) Bedrijven die heel 2013 oranje/rood waren en in 2 de helft 2015 en blz. 13 van 74

14 1 ste helft 2016 groen geworden zijn: 42 van de 124 bedrijven (33.9%) Bedrijven die heel 2013 groen waren: 1638 (72.9%) Bedrijven die heel 2013 groen waren en in 2 de helft 2015 en 1 ste helft 2016 oranje/rood geworden zijn: 37 van de 1638 bedrijven (2.3%) Maximaal twee halve jaren achter elkaar dezelfde kleur, ongeacht kleur 1 Samen 100%; 2 Dit kunnen zowel opeenvolgende als niet opeenvolgende oranje/rode halve jaren betreffen. 139 (6.2%) Slechts zelden was een bedrijf continu oranje/rood (9 bedrijven). In totaal had slechts 8.1% van de bedrijven meer dan de helft van de periode (minimaal vier van de zeven onderzochte halve jaren) een oranje/rood antibioticumgebruik. Overigens blijkt uit Tabel 4V dat deze bedrijven die langdurig oranje/rood waren, wel in staat waren om naar de groene categorie op te schuiven Conclusie verloop antibioticumgebruik vleesvarkens SDa benchmarkwaarden Bijna driekwart van de bedrijven met vleesvarkens is al zes of zeven halve jaren op rij in staat een groen antibioticumgebruik te hebben. Slechts 8.1% van de bedrijven had meer dan de helft van de periode (minimaal vier van de zeven onderzochte halve jaren) een oranje/rood antibioticumgebruik. Deze bevindingen, in combinatie met het lage percentage bedrijven dat wél frequent van kleur veranderde (6.2%, zie Tabel 4V), duidt op een blijvend laag of hoog niveau van antibioticumgebruik en dus op meer structurele onderliggende oorzaken. Desondanks zijn er bedrijven die in staat blijken blijvend over te schakelen vanuit een oranje/rood naar een groen antibioticumgebruik. Dit duidt op potentieel beïnvloedbare factoren die een rol spelen in de mate van antibioticumgebruik. Een structurele, aanhoudende problematiek kan ten grondslag liggen aan een langdurig oranje/rood antibioticumgebruik. Uit nadere analyse zou kunnen blijken wat de aard van deze problematiek is: ziektekundig (bijvoorbeeld niet goed beheersbare ziekteproblematiek) of gerelateerd aan mindset etc. Het koppelen van indicaties aan antibioticumgebruik zou hierbij inzichtelijk kunnen maken welke ziekteproblematiek is geassocieerd met welk antibioticumgebruik. Zodoende wordt duidelijk of op hoog- en laaggebruikende bedrijven dezelfde indicaties spelen en waar de nadruk zou kunnen komen te liggen bij verdere bevordering van de varkensgezondheid. Die bedrijven die vanuit groen slechts één half jaar oranje/rood waren, hebben waarschijnlijk te maken gehad met korte (ziekte)incidenten die weliswaar leiden tot een tijdelijk hoger antibioticumgebruik maar die goed beheersbaar blijken. blz. 14 van 74

15 5.2. Verloop van het antibioticumgebruik bij vleesvarkens over 2013 t/m de 1 ste helft van 2016 percentielgrenzen Box 3V: toelichtend voorbeeld over gebruik percentielen De percentielgrenzen geven de dierdagdosering waarde aan waaronder de 35% laagst gebruikende bedrijven zich bevinden (het 35% percentiel) of waarboven de 35% hoogst gebruikende bedrijven zich bevinden (het 65% percentiel). Onderstaande figuur Voorbeeld percentielen licht dit toe: - Horizontaal is de hoogte van de dierdagdoseringen weergegeven; - Verticaal is het aantal bedrijven (227 in totaal) weergegeven.35% (79) van de bedrijven hebben een dierdagdosering van 1, de resterende bedrijven hebben een dierdagdosering van minimaal 2. De 35% percentielgrenswaarde is 2: 35% van de bedrijven heeft een dierdagdosering lager dan 2. 35% (79) van de bedrijven hebben een dierdagdosering van 4 of hoger, 65% van de bedrijven hebben een dierdagdosering lager dan 4. De 65% percentielgrenswaarde is 4: 35% van de bedrijven hebben een dagdosering van 4 of hoger. Door gebruik te maken van percentielgrenzen wordt het mogelijk om nog sterker naar extremen (extreem laag antibioticumgebruik, extreem hoog antibioticumgebruik) te kijken dan wanneer de SDa benchmarkcategorieën gebruikt worden. blz. 15 van 74

16 DDD halfjaar Resultaat verloop antibioticumgebruik vleesvarkens percentielgrenzen Figuur 1V: Verloop antibioticumgebruik op bedrijven met vleesvarkens op basis van percentielen Periode 25% percentiel waarde 75% percentiel waarde De 25% en 75% percentielwaarden geven de DDD waarde weer die per halfjaar bij een bepaald percentiel hoort. Op basis van de 25%/75% percentielgrenzen op 2248 bedrijven met vleesvarkens bleek dat zowel de grenswaarde van het lage antibioticumgebruik (de DDD waarde behorende bij het 25% percentiel) als de grenswaarde van het hoge antibioticumgebruik (de DDD waarde behorende bij het 75% percentiel) op laag- en hooggebruikende bedrijven met vleesvarkens redelijk stabiel bleef door de jaren heen (zie Figuur 1V). De 25% percentielwaarde bleef daarmee constant laag. In totaal 178 (7.9%) van de 2248 bedrijven met vleesvarkens behoorden minimaal zes van de zeven halve jaren (2013 tot en met de 1 ste helft van 2016) tot de 25% laagste gebruikers (zie Tabel 5V). In totaal 125 bedrijven (5.6%) behoorden minimaal zes van de zeven halve jaren tot de groep 75% hoogste gebruikers (zie Tabel 5V). In het algemeen is er een behoorlijke groep bedrijven met een vrij gemiddeld antibioticumgebruik zonder extreme uitschieters omhoog of omlaag: ruim de helft van de bedrijven met vleesvarkens heeft nooit of slechts één halfjaar tot de 25% laagste gebruikers behoord (58.2%). Een even groot aantal bedrijven heeft nooit of slechts één halfjaar tot de 25% hoogste gebruikers behoord (55.2%). Tabel 5V: verloop antibioticumgebruik op basis van percentielgrenzen (2248 bedrijven in totaal) Aantal bedrijven (% van het totaal) Hele periode (2013 t/m 1 ste helft van 2016) in 25% laagste gebruikers 76 (3.4%) M.u.v. één halfjaar gehele periode in 25% laagste gebruikers 102 (4.5%) Hele periode (2013 t/m 1 ste helft van 2016) in 25% hoogste gebruikers 46 (2.1%) M.u.v. één halfjaar gehele periode in 25% hoogste gebruikers 79 (3.5%) blz. 16 van 74

17 Voor details over het verloop van het antibioticumgebruik op basis van de percentielgrenzen wordt verwezen naar de bijlage. Het algemene patroon in het verloop van het antibioticumgebruik komt grotendeels overeen met het beeld op basis van de SDa benchmarkwaarden. Uitzondering hierop vormt het zeer kleine aantal bedrijven (zes) dat in staat was om vanuit langdurig hooggebruik in 2013 (behoren tot de 25% hoogste gebruikers) over te schakelen naar een laaggebruik (behoren tot de 25% laagste gebruikers) in de tweede helft van 2015 en de eerste helft van Tot slot werd het antibioticumgebruik van de structureel hooggebruikende bedrijven in 2015 en de eerste helft van 2016 met vleesvarkens (n= 225 bedrijven) voor de SDa categorie vleesvarkens teruggezet naar het mediane antibioticumgebruik in de totale onderzoekspopulatie (ongeacht hoogte antibioticumgebruik; n= bedrijven) voor elk van de drie halve jaren (1 januari 2015 tot en met de eerste helft van 2016). Hierdoor nam het totale antibioticumgebruik in de SDa categorie vleesvarkens binnen de totale onderzoekspopulatie met circa 23% af (zie Tabel 6V). Voor een verdere toelichting van de definitie structureel hooggebruik, zie hoofdstuk 5.3. Tabel 6V: afname antibioticumgebruik in de totale onderzoekspopulatie bij terugzetten structureel hooggebruik bij vleesvarkens naar mediane antibioticumgebruik Gemiddelde (mediaan) DDDhalfjaar Gemiddelde DDDhalfjaar aangepast Procentuele verandering 2015 halfjaar (1.18) % 2015 halfjaar (1.11) % 2016 halfjaar (1.06) % Gemiddelde DDDhalfjaar (mediaan) = gemiddelde (mediaan) DDDhalfjaar in totale onderzoekspopulatie vóór aanpassing hooggebruikers; Gemiddelde DDDhalfjaar aangepast = gemiddelde DDDhalfjaar in totale onderzoekspopulatie wanneer in desbetreffende halfjaar het antibioticumgebruik van de hooggebruikers teruggezet is naar de mediaan Conclusie verloop antibioticumgebruik vleesvarkens percentielgrenzen Op basis van de percentielgrenzen blijkt dat circa 8% van de bedrijven met vleesvarkens blijvend (minimaal zes van de zeven halve jaren) laag en circa 6% blijvend (minimaal zes van de zeven halve jaren) hoog zit wat betreft het antibioticumgebruik. Dit zijn voor zowel de hoog- als laaggebruikers aanzienlijk lagere aantallen bedrijven dan op basis van de SDa benchmarkwaarden zoals vermeld in hoofdstuk Ook blijkt dat op basis van de percentielgrenzen een veel kleiner aantal bedrijven in staat is over te schakelen van langdurig hoog- naar langdurig laaggebruik. Concluderend leidt het gebruik van percentielen duidelijk tot scherpere extremen (bij een laag gebruik) dan de SDa benchmarkwaarden. Omdat in dit project juist deze extremen, structureel hoog en laag antibioticumgebruik, met elkaar vergeleken zullen worden om bedrijven te karakteriseren (doelstelling 2), is een duidelijk contrast tussen hoog en laag antibioticumgebruik vereist. Daarom wordt in het verdere project met de percentielwaarden gewerkt i.p.v. met de SDa benchmarkwaarden bedrijven met een bekend antibioticumgebruik in geheel 2015 en de eerste helft van 2016, die voldoen aan de inclusiecriteria (zoals minimum aantal zeugen) om tot de onderzoekspopulatie in dit project te behoren. blz. 17 van 74

18 Tot slot is berekend dat wanneer op bedrijven met vleesvarkens een omschakeling van structureel hoog (d.w.z. drie opeenvolgende halve jaren een hoog antibioticumgebruik (heel 2015 en eerste helft 2016)) naar een mediaan antibioticumgebruik plaats zou vinden, dit zou resulteren in een verlaging van het gemiddelde antibioticumgebruik van circa 23% Algemene bedrijfskenmerken van structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens over 2015 t/m de 1 ste helft van 2016 Box 4V: toelichting gebruikte bedrijfskenmerken en statistische analyse bedrijven met vleesvarkens Omdat bepaalde bedrijfskenmerken vóór 1 januari 2015 niet altijd betrouwbaar waren, is er voor gekozen de associatie tussen laag- en hooggebruik en algemene bedrijfskenmerken alleen te onderzoeken voor de periode 1 januari 2015 tot en met de 1 ste helft van Er werd uitsluitend gekeken naar structurele laag- en hooggebruikende bedrijven (structureel = drie opeenvolgende halve jaren laag respectievelijk hoog antibioticumgebruik), op basis van de 25%/75% percentielgrenzen. Verschillende algemene bedrijfskenmerken werden bij elkaar in een statistisch groeimodel gevoegd ( multivariabele analyse op basis van (handmatige) forward modelselectie ) om na te gaan welke kenmerken geassocieerd waren met hoog- of juist laag antibioticumgebruik. Bij forward modelselectie voeg je steeds een kenmerk toe om te kijken of deze een effect heeft. Soms bleek dat een kenmerk geen direct effect had op het antibioticumgebruik maar een indirect effect, via een ander kenmerk. Een kenmerk met zo n indirect effect wordt confounder genoemd. In de modelselectie werd rekening gehouden met confounders. Bij deze statistische modellen wordt vaak een pseudo R kwadraat genoemd: dit is een maat voor de hoeveelheid variatie in het antibioticumgebruik die verklaard wordt door het model (ook wel STATA R 2 genoemd in dit rapport). De volgende bedrijfskenmerken waren via de IKB organisaties (IKB Varken en IKB Nederland Varkens) beschikbaar voor het statistische groeimodel: dieraantallen per diercategorie (vleesvarkens en zeugen), verloop in dieraantallen (krimp en groei), het bedrijfstype (bepaald vanuit de aanwezige diercategorieën: vermeerderingsbedrijf, vleesvarkensbedrijf), eventuele veranderingen in het bedrijfstype, provincie, de varkensdichtheid per tweecijferig postcodegebied, wisselingen van UDN (Uniek Dierenartsen Nummer)/DAP (Dierenartsenpraktijk), aantal bedrijven met vleesvarkens onder de relatie UDN/DAP, de VBI (Veterinaire Benchmark Indicator). De VVL status en de aanwezigheid van andere diersoorten, slechts beschikbaar voor bedrijven van één van beide IKB organisaties, werden apart geanalyseerd maar deze resultaten zijn in dit rapport buiten beschouwing gelaten (zie bijlage voor details). Naast de multivariabele analyse is op een meer gedetailleerd niveau gekeken naar de inzet van tweede keuze antibiotica (als percentage van het totale antibioticumgebruik) over de periode 1 januari 2015 tot en met de eerste helft van 2016 voor structurele hooggebruikers vergeleken met niet-structurele hooggebruikers (= inclusief structurele laaggebruikers met enig antibioticumgebruik). Uitsluitend deze vergelijking werd gemaakt omdat structurele laaggebruikers vaak überhaupt geen antibiotica gebruikten waardoor verdeling van werkzame stoffen ook niet te onderzoeken was. Daarnaast is voor structurele en niet-structurele hooggebruikers specifiek naar de verdeling van werkzame stoffen binnen het totale antibioticumgebruik gekeken. blz. 18 van 74

19 Tot slot is de variatie in het aandeel structurele hoog- en laaggebruikers binnen DAPs en UDNs geëvalueerd; alleen de resultaten wat betreft DAPs worden hier gerapporteerd. Zie de bijlage voor meer details betreffende UDNs en voor inzicht in de wijze waarop de VBI (via het UDN) gerelateerd was aan de hoog-/laaggebruiker status van een bedrijf. Nota bene: de groep bedrijven structurele en niet- structurele hooggebruikers omvat dus deels andere bedrijven en daarmee ook een groter aantal bedrijven dan de groep structurele hoog- en laaggebruikers Resultaten algemene bedrijfskenmerken structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens Middels multivariabele analyse is geëvalueerd welke algemene bedrijfskenmerken karakteristiek waren voor structureel hoog- of laaggebruikende bedrijven (logistische regressie zie bijlage; 225 hooggebruikers en 262 laaggebruikers). Tabel 7V: resultaten van de multivariabele analyse algemene bedrijfskenmerken structureel hoog- en laaggebruikende bedrijven met vleesvarkens Factor OR 95% BI P-waarde N N LG N HG Gemiddeld 0 zeugen aantal zeugen < ( 15& 16) > Gemiddeld <1000 vleesvarkens aantal < vleesvarkens ( 15& 16) vleesvarkens >2500 vleesvarkens < Provincie Gelderland Limburg Noord-Brabant Overijssel Overig OR = Odds Ratio; BI = Betrouwbaarheidsinterval; N = aantal bedrijven; N LG = aantal structureel laaggebruikende bedrijven; N HG = aantal structureel hooggebruikende bedrijven. De cellen waar een - ingevuld staat, zijn de referentiecellen. Dit wil zeggen dat, bijvoorbeeld, de referentiecategorie gemiddeld aantal zeugen 0 is. De categorieën < 500, en > 800 worden vergeleken met de referentiecategorie. Uit het resulterende eindmodel bleek dat structurele laaggebruikers met vleesvarkens in vergelijking met structurele hooggebruikers significant (zie Tabel 7V): - Vaker kleinere bedrijven waren (1000 vleesvarkens en minder); - Vaker tevens zeugen hadden; - Vaker in de provincies Gelderland, Overijssel en de overige (varkensarme) provincies gelokaliseerd waren. Dit was onafhankelijk van de grootte van de bedrijven want zowel provincie als bedrijfsgrootte zijn samen in het model meegenomen en hebben naast elkaar een toegevoegde waarde bij het verklaren van het antibioticumgebruik; blz. 19 van 74

20 Bovenstaande resultaten zijn gecorrigeerd voor de varkensdichtheid in het tweecijferige postcode gebied van het bedrijf. De pseudo R kwadraat van het model was 30.5% wat betekent dat de verschillende bedrijfskenmerken in het model gezamenlijk 30.5% van de variatie in het antibioticumgebruik (hoog of laag) verklaren. In de totale set van 2748 bedrijven met vleesvarkens, dus ongeacht de hoogte van het antibioticumgebruik en/of algemene bedrijfskenmerken, lag het aandeel tweede keuze antibiotica (als percentage van het totale antibioticumgebruik) gedurende de gehele studieperiode op een laag niveau (lichte daling waarneembaar) (zie Tabel 8V). Dit gold ook voor de structurele hooggebruikers versus de niet-structurele hooggebruikers. Deze gegevens hadden betrekking op de periode van 1 januari 2015 tot en met de eerste helft van Tabel 8V: aandeel van tweede keuze antibiotica als percentage van het totale antibioticumgebruik op bedrijven met vleesvarkens Gemiddeld % Aantal bedrijven* 95% BI Eerste helft , Tweede helft , Eerste helft , % BI = 95% Betrouwbaarheidsinterval. * Wanneer het antibioticumgebruik op bedrijven nul was, kon ook geen verhouding van tweede keuze antibiotica (als percentage van het totale antibioticumgebruik) berekend worden en werd het bedrijf niet meegenomen in de analyse. Figuur 2V: aandeel tweede keuze antibiotica als percentage van het totale antibioticumgebruik bij vleesvarkens niet structurele hooggebruikers structurele hooggebruikers % 2e keus 1501 % 2e keus 1502 % 2e keus = eerste helft van 2015; 1502 = tweede helft van 2015; 1601 = eerste helft van blz. 20 van 74

21 percentage van de totale DDD Er was geen significant verschil in het gemiddelde percentage tweede keuze antibiotica tussen de structurele hooggebruikers en alle andere (niet-structureel hooggebruikende) bedrijven met vleesvarkens (zie Figuur 2V): 2.1% (95%BI= ; n=225 bedrijven) bij de structurele hooggebruikers versus 2.8% (95%BI= ; n=1790 bedrijven met antibioticumgebruik in alle drie de halve jaren) bij de niet-structurele hooggebruikers. Wat betreft de verschillende groepen werkzame stoffen zoals tetracyclines, macroliden/lincosamiden bleek dat structurele hooggebruikers een significant hoger percentage tetracyclines en macroliden/lincosamiden (als percentage van het totale antibioticumgebruik) inzetten, vergeleken met niet-structurele hooggebruikers (zie Figuur 3Va en 3Vb). Figuur 3Va: aandeel werkzame stoffen groepen van het totale antibioticumgebruik bij vleesvarkens in de groep bedrijven die niet tot de structurele hooggebruikers behoren Figuur 3Vb: aandeel werkzame stoffen groepen van het totale antibioticumgebruik bij vleesvarkens in de groep bedrijven die tot de structurele hooggebruikers behoren gem % fenicolen gem % macro/linco gem % penicillines gem % TmpS gem % tetracyclines gem % fenicolen gem % macro/linco gem % penicillines gem % TmpS gem % tetracyclines De niet-structurele hooggebruikers zetten een significant hoger percentage penicillines in, vergeleken met structurele hooggebruikers. Het gemiddelde percentage penicillines, macroliden/lincosamiden en penicillines in de studieperiode is voor beide groepen weergegeven in Tabel 9V. Tabel 9V: aandeel van groepen werkzame stoffen als percentage van het totale antibioticumgebruik gemiddeld over de studieperiode (geheel 2015 en de eerste helft 2016) Niet-structurele hooggebruikers N=1790 Structurele hooggebruikers N=225 % van het totale gebruik Gemiddelde 95%BI Gemiddelde 95%BI % tetracyclines % macroliden/ lincosamiden % penicillines % BI = 95% Betrouwbaarheidsinterval. Wanneer gekeken werd naar het percentage structurele hoog- en laaggebruikers onder DAPs, werd zichtbaar dat er 55 DAPs waren die in de gehele studieperiode (1 januari 2015 t/m eerste helft 2016) minimaal 10 geïncludeerde bedrijven met vleesvarkens onder zich hadden. Het minimale percentage structurele laaggebruikers onder deze DAPs was 0% en het maximale percentage 29.3% (gemiddeld 9.1%, mediaan 7.7%). Het minimale percentage structurele hooggebruikers onder deze DAPs was 0% blz. 21 van 74