Door middel van deze brief willen wij u onze beleidsnota Fryslân op het juiste spoor doen toekomen.

Transcriptie

1 Aan: CC: Provinciale Staten van Fryslân Postbus HM Leeuwarden Gedeputeerde Staten van Fryslân Onderwerp: WgSiF-Document: Fryslân op het juiste Spoor Geachte Statenleden, Leeuwarden, 1 februari 2013 Door middel van deze brief willen wij u onze beleidsnota Fryslân op het juiste spoor doen toekomen. De Werkgroep Spoor in Friesland (WgSiF) is van mening dat, na het afblazen van de spoorlijn Groningen-Heerenveen, de provincie Fryslân haar best moet doen om een groot deel van de daarmee vrijgevallen RSP-gelden in te zetten ten behoeve van de OV-bereikbaarheid van Fryslân. De voorstellen waarmee het college van Gedeputeerde Staten tot op heden is gekomen zijn een stap in de goede richting, maar benutten nog niet de volle potentie die Fryslân op OVgebied te bieden heeft. De werkgroep mist een integrale visie op de mogelijkheden om het openbaar vervoer per spoor in Fryslân te verbeteren. Derhalve hebben ondergetekenden zélf een beleidsnota opgesteld: Fryslân op het juiste spoor. Deze nota sluit uiteraard nauw aan op de projecten die reeds in gang zijn gezet, maar biedt ook inzicht in mogelijkheden om het OV in Fryslân naar een hoger kwaliteitsniveau te tillen. Kenmerkend voor onze nota is dat wij uitgaan van een horizon die verder in de tijd ligt. De concessie voor de regionale spoorlijnen loopt af in In verband met de lange doorlooptijd van infrastructurele maatregelen is het wenselijk om nu al te beginnen met een tijdpad voor maatregelen die pas bij de concessiewisseling in zullen gaan. Wij denken dan bijvoorbeeld aan het overwegen van elektrificatie van de regionale spoorlijnen, iets wat gezien de verwachte stijging van de brandstofprijzen en het afschaffen van de rode diesel wellicht ook economisch kan zijn: een eenmalige investering die de structurele kosten omlaag brengt. Als financiële dekking voor de in onze beleidsnota voorgestelde maatregelen kijken wij eerst en vooral naar de RSP-gelden die zijn vrijgevallen met het afblazen van de spoorlijn Groningen- Heereveen. Daarnaast adviseren wij om wat betreft de spoorlijn Leeuwarden-Zwolle in te haken op de landelijke discussie over het opwaarderen van het zogenaamde kernnet met ERTMStreinbeveiliging en 25kV-bovenleidingsspanning. Hoogachtend, mr. drs. Arthur Kamminga Zelfstandig vervoersontwikkelaar Menno van der Veen Voorzitter Werkgroep Spoor in Fryslân Correspondentieadres: Jan van Scorelstraat CV Leeuwarden

2 Spoorvisie van de Werkgroep Spoor In Fryslân Fryslân op het juiste spoor Januari 2013

3 Voorwoord De Werkgroep Spoor in Fryslân heeft tot doel om het gebruik van de spoorweginfrastructuur in de provincie Fryslân te bevorderen en overheden te stimuleren om te investeren in het spoor. Op deze wijze kan het spoor bijdragen aan een verbeterde bereikbaarheid en duurzame economische ontwikkeling van Noord-Nederland. De spoorvisie Fryslân op het juiste spoor is het resultaat van een door de werkgroep uitgevoerde analyse van het huidige spoorgebruik in Fryslân, de reeds bestaande plannen voor de toekomst en realistisch mogelijkheden om het spoorgebruik in de toekomst verder te stimuleren. Kijk voor meer informatie op de website van de WGSIF: 2

4 Inhoud A Concrete maatregelen Leeuwarden Groningen Bremen (D) 4 Harlingen Haven Franeker Leeuwarden 7 Leeuwarden Sneek Stavoren 9 Leeuwarden Heerenveen Zwolle 11 B Duurzaam spoorvervoer Elektrificatie noordelijke nevenlijnen 13 Goederenvervoer per spoor 14 Aanbevelingen 16 3

5 Deel A Concrete maatregelen Leeuwarden Groningen ( Bremen) De spoorlijn Leeuwarden Groningen verbindt de provinciehoofdsteden van Fryslân en Groningen. Op dit traject rijden twee stoptreinen en één sneltrein per uur. De sneltrein stopt onderweg alleen in Buitenpost en is met name populair onder forensen en studenten die op dit traject pendelen. De stoptrein heeft een belangrijke rol in de ontsluiting van de aan de spoorlijn gelegen plaatsen: Hurdegaryp, Feanwâlden, De Westereen en Buitenpost. Twee sneltreinen per uur De verbetering van de spoorlijn Leeuwarden Groningen is opgenomen als concreet project in het Regio-Specifiek Pakket (RSP). Tot 2017 worden maatregelen uitgevoerd die het mogelijk moet maken om ieder uur twee sneltreinen te laten rijden. De maatregelen in Fryslân zijn beperkt. In Leeuwarden wordt een extra perron (spoor 6b) gebouwd en tussen Leeuwarden en Feanwâlden wordt de baanvaksnelheid verhoogd naar 130 kilometer per uur. Maatregelen zijn onvoldoende Hoewel het positief is dat er wordt geïnvesteerd in de spoorlijn Leeuwarden Groningen, vreest de Werkgroep dat de maatregelen onvoldoende zijn. De snelheidsverhoging op het traject Leeuwarden Feanwâlden maakt het maar nét mogelijk dat de tweede sneltrein kan rijden; een vertraging zal snel worden doorgegeven op andere treinen, waardoor een olievlekwerking optreedt. Tussen Leeuwarden en Feanwâlden is maar één passeermogelijkheid, in Hurdegaryp. Hier is spoor 2 het doorgaande spoor en spoor 1 het passeerspoor. In de huidige dienstregeling passeren hier alleen de stoptreinen elkaar. Doordat het passeerspoor slechts een beperkte lengte heeft is Hurdegaryp ongeschikt om sneltreinen elkaar te laten passeren: door de korte lengte van het passeerspoor zal tenminste één van de treinen moeten stilstaan of zeer langzaam rijden. 4

6 Werkgroep: vóór 2017 traject Camminghaburen Hurdegaryp verdubbelen De Werkgroep is van oordeel dat een stabiele treindienst met 4 treinen per uur (2 stoptreinen en 2 sneltreinen) tussen Leeuwarden en Groningen alleen mogelijk is indien het spoor tussen Leeuwarden en Feanwâlden partieel verdubbeld wordt. Het traject tussen Leeuwarden Camminghaburen en Hurdegaryp is hier het meest voor geschikt. Er zijn slechts twee enkelsporige overwegen op dit traject (Alddiel en bij Tytsjerk); de overweg in de N355 bij Hurdegaryp is al dubbelsporig. Bovendien is dubbelspoor hier zonder grote of kostbare ruimtelijke ingrepen inpasbaar. Werkgroep: vóór 2017 snelheid Leeuwarden Feanwâlden omhoog naar 140 km/h Het plan is om de baanvaksnelheid vóór 2017 te verhogen van 100 naar 130 km/h. De Werkgroep stelt dat het opportuun is om hier 140 km/uur van te maken. De meerkosten voor deze hogere snelheid zijn marginaal terwijl hierdoor meer ruimte ontstaat om vertragingen in te halen. Tussen Feanwâlden en de grens met Groningen is de baanvaksnelheid reeds 140 km/h. Werkgroep: tijdpad naar volledige verdubbeling en elektrificatie na 2017 Ondanks de maatregelen ten behoeve van een tweede sneltrein blijft de capaciteit van de spoorlijn Leeuwarden Groningen suboptimaal: nog zijn er lange enkelsporige deeltrajecten waardoor treinen in tegenovergestelde richtingen elkaar bij vertragingen snel in de weg zitten. Bij vier treinen per uur per richting leidt dit tot olievlekwerking. De kwaliteit en betrouwbaarheid van de treinverbinding is daarom laag. De enige structurele oplossing is een volledige verdubbeling van het gehele traject. Met het oog op duurzaam verkeer en vervoer en stijgende dieselprijzen pleit de Werkgroep voor een tijdpad naar elektrificatie van de noordelijke nevenlijnen. In 2020 loopt de concessie voor deze spoorlijnen af en wordt naar verwachting nieuw materieel besteld. Omdat elektrificatie tijdens de looptijd van een concessie leidt tot hoge kosten in verband met aanpassing van niet-afgeschreven materieel, is 2020 een uitgelezen kans om over te schakelen op elektrische treinen. Indien de concessie wederom een tijdsduur heeft van 15 jaar, doet een volgende kans zich pas in 2035 voor. (Zie verder onder project B1.) Werkgroep: aansluiting zoeken bij project sneltrein Groningen Bremen De Provincie Groningen en Duitse deelstaat Niedersachsen werken aan de realisatie van een sneltrein tussen Groningen en Bremen. De Werkgroep stelt dat de Provincie Fryslân bij dit initiatief moet aanhaken en moet inzetten op het geheel of gedeeltelijk doortrekken naar Leeuwarden van deze sneltreinen. In de zomermaanden kunnen bovendien enkele treinen doorrijden naar Harlingen Haven, in aansluiting op de boten van/naar Vlieland en Terschelling. 5

7 Snelheidsverhoging Leeuwarden - Feanwâlden naar 140 km/uur Hurdegaryp - Camminghaburen ook vóór 2017 verdubbelen Aansluiting Fryslân op plannen sneltrein Groningen - Bremen v.v. Reeds verdubbeld Verdubbeling vóór 2017 gepland Tijdpad naar verdubbeling resterende delen ná 2017 Maatregelenkaart spoorlijn Leeuwarden - Groningen 6

8 Harlingen Haven Franeker Leeuwarden De trein Harlingen Haven Leeuwarden heeft een belangrijke rol voor de ontsluiting van Noordwest-Fryslân, met name voor forensen en scholieren. Ook vervult deze lijn een toeristische functie, onder andere in aansluiting op de veerboten naar Vlieland en Terschelling. Optimalisatie De huidige ambitie voor de spoorlijn naar Harlingen is beperkt. Er wordt gewerkt aan kleine optimalisaties: snellere wissels in Dronrijp en Franeker waardoor treinen sneller de stations kunnen binnenrijden en vertrekken. Deze ontwikkeling juicht de Werkgroep toe. Daarnaast wordt gekeken naar het spoorgebruik en mogelijke infrastructurele aanpassingen rondom het station van Leeuwarden. Werkgroep: baanvaksnelheid waar mogelijk naar 140 km/uur De Werkgroep is van mening dat de spoorlijn Leeuwarden Harlingen meer ambitie kan gebruiken. Het verhogen van de baanvaksnelheid van 100 naar 140 km/uur verkort de reistijd en maakt ruimere aansluitingen in Leeuwarden mogelijk. Daarnaast vergroot dit de speling in de dienstregeling, waardoor de treinverbinding kwalitatiever en betrouwbaarder wordt. Werkgroep: onderzoek mogelijkheden en meerwaarde sneltrein Gezien het grote verschil in het aantal reizigers van/naar Harlingen en Franeker enerzijds en Deinum en Dronrijp anderzijds, kan het de moeite waard zijn om te onderzoeken of een sneltrein op dit traject meerwaarde heeft. Een treinreis van Leeuwarden naar Harlingen Haven duurt momenteel 25 minuten voor een traject van 27 kilometer, een gemiddelde snelheid van 65 kilometer per uur. Een sneltrein in combinatie met voornoemde snelheidsverhoging kan dit terugbrengen naar ongeveer 18 minuten. 7

9 Snelheidsverhoging naar 140 km/uur Onderzoek sneltrein Harlingen - Leeuwarden Maatregelenkaart spoorlijn Harlingen Haven - Leeuwarden 8

10 Leeuwarden Sneek Stavoren De spoorlijn Leeuwarden Stavoren vormt de belangrijkste OV-ontsluiting van Zuidwest- Fryslân. Met name het traject tussen Leeuwarden en Sneek is druk. Derde trein naar Sneek Dankzij een passeerspoor bij Sneek Noord kunnen nu drie treinen per uur tussen Leeuwarden en Sneek rijden, waardoor een 20-minutendienst ontstaat. Dit sluit goed aan op de tijden van de huidige treinen naar Zwolle. Werkgroep: snelheidsverhoging Leeuwarden Sneek Noord naar 140 km/uur Door de snelheid tussen Leeuwarden en Sneek te verhogen naar 140 km/uur kan de reistijd worden verkort en ontstaat meer ruimte om aansluitingen te verbeteren of vertragingen in te halen. Hierdoor ontstaat een kwalitatievere en beter betrouwbare treinverbinding. Werkgroep: in de spits meer treinen Leeuwarden Sneek IJlst v.v. Door een snelheidsverhoging tussen Leeuwarden en Sneek Noord ontstaat ook ruimte om in de spits meer treinen te laten rijden, bijvoorbeeld vier keer per uur tussen Leeuwarden en Sneek. Ook zou een deel van de in Sneek kerende treinen kunnen doorrijden naar IJlst. Stoomtrein Sneek Stavoren De Friese Stoomtrein Maatschappij had plannen om toeristische treinen met stoomtractie te laten rijden tussen Sneek en Stavoren. Deze stichting is failliet gegaan, ondanks dat in beide plaatsen de infrastructurele aanpassingen bijna voltooid waren. In een recente studie is naar voren gekomen dat zelfstandige exploitatie zonder subsidie niet haalbaar is. Een alternatief is de exploitatie te integreren in de normale treindienst van Arriva. De Werkgroep stelt dat een toeristische stoomtrein niet ten koste mag gaan van de huidige treinverbinding van Arriva. Integratie in de reguliere treindienst lijkt ons om diverse praktische redenen ook niet haalbaar. Werkgroep: toeristische stoomtrein als sociaal project Er zijn een aantal toeristische stoomtreinen in Nederland, maar die zijn allemaal op ruime afstand van Fryslân. De STAR in Stadskanaal, SHM in Hoorn en VSM in Beekbergen zijn de dichtstbijzijnde. De Werkgroep denkt dat er ruimte is voor een stoomtrein in Zuidwest- Fryslân en wijst erop dat museumspoorlijnen elders in Nederland door lokale overheden gebruikt worden voor sociaal beleid. Dergelijke organisaties zijn bij uitstek geschikt voor het opdoen van werkervaring en kunnen een rol spelen in re-integratie. Een subsidie aan een museumspoorlijn sorteert effect op zowel werkgelegenheid, toerisme als op het gebied van re-integratie, scholing en werkervaring. Al deze aspecten zouden moeten worden meegenomen bij een beslissing over dit project. 9

11 Snelheidsverhoging naar 140 km/uur In de spits meer treinen Leeuwarden - Sneek - IJlst v.v. Toeristische stoomtrein Sneek - Stavoren v.v. als sociaal project Maatregelenkaart spoorlijn Leeuwarden Sneek Stavoren 10

12 Leeuwarden Heerenveen Zwolle De spoorlijn Leeuwarden-Zwolle is onderdeel van het nationale kernnet. Daarnaast heeft deze spoorlijn een belangrijke rol voor verplaatsingen op de as Leeuwarden-Heerenveen. Ieder uur rijdt er één volwaardige Intercity van Leeuwarden naar Rotterdam, één op alle stations stoppende Intercity van Leeuwarden naar Den Haag en in de spits een stoptrein van Leeuwarden naar Wolvega. Vanaf de zomer van 2013 gaat de stoptrein doorrijden naar Meppel en vanaf 2014 gaat deze trein ook buiten de spits rijden. Vier treinen per uur Vanaf 2017 moeten ieder uur twee volwaardige Intercity s tussen Leeuwarden en Zwolle (verder naar Rotterdam/Den Haag) en twee stoptreinen tussen Leeuwarden en Meppel rijden. De Werkgroep merkt op dat er vanaf dat moment dus geen rechtstreekse treinverbinding meer is met Zwolle vanaf de stations Grou-Jirnsum, Akkrum en Wolvega. Vanaf 2021 moeten deze stoptreinen doorrijden naar Zwolle, maar daarvoor moet eerst het spoor tussen Zwolle en Herfte (splitsing met spoorlijn naar Emmen) worden uitgebreid. Tot die tijd zullen reizigers in Steenwijk moeten overstappen op de Intercity naar Zwolle. In Meppel geeft de stoptrein géén aansluiting richting Zwolle, wel richting Groningen. Werkgroep: aanpak spoor Zwolle-Herfte heeft topprioriteit; aanpak vóór 2017 Het traject tussen Zwolle en de gelijkvloerse splitsing bij Herfte is onacceptabel druk. Ieder uur rijden er tien reizigerstreinen per richting, waardoor er geen ruimte is voor meer treinen naar Leeuwarden. Wat betreft de Werkgroep verdient de aanpak van dit knelpunt topprioriteit. De ambitie zou moeten zijn om het knelpunt niet in 2021 maar in 2017 te hebben opgelost. Dit voorkomt dat reizigers van de stoptreinstation tussen Leeuwarden en Meppel vanaf 2017 hun rechtstreekse verbinding met Zwolle verliezen en in Steenwijk zullen moeten overstappen op de Intercity naar Zwolle (en verder). Station Leeuwarden Werpsterhoek Net ten noorden van de voormalige halte bij Wirdum wordt een nieuw station voorzien, Leeuwarden Werpsterhoek. De realisering en ingebruikname van dit station is voorzien rond 2018/2020, afhankelijk van de ontwikkeling van de woningbouw aan de zuidkant van Leeuwarden. In de jaren daarvoor worden al wel twee onderdoorgangen aangelegd. De Werkgroep vraagt zich af of dit project een herijking nodig heeft nu de crisis in de woningbouw wellicht lange tijd zal aanhouden. Station Werpsterhoek zou evenwel een belangrijke rol kunnen spelen als transferium. Om een frequentere verbinding met het centrum van Leeuwarden te bieden kan overwogen worden om een deel van de treinen uit Groningen naar dit station door te laten rijden. 11

13 Werkgroep: onderzoek naar snelheidsverhoging, elektrificatie met 25 kv en aanleg ERTMS In het verlengde van de landelijke discussie over verbetering van het spoor kan de spoorlijn Leeuwarden Zwolle worden opgewaardeerd naar specificaties vergelijkbaar met die van de in december 2012 opgeleverde Hanzelijn. Deze nieuwe spoorlijn tussen Lelystad en Zwolle is ontworpen voor snelheden tot 200 kilometer per uur en is uitgerust met het Europese beveiligingssysteem ERTMS, naast het Nederlandse ATB. Bovendien is de spoorlijn voorbereid op een hogere bovenleidingspanning: 25 kilovolt wisselstroom in plaats van het in Nederland gebruikelijke 1500 Volt gelijkstroom. De spanning van 25 kv sluit beter aan op die van andere Europese landen en is min of meer een voorwaarde voor snelheden hoger dan 160 kilometer per uur. De huidige maximumsnelheid tussen Leeuwarden en Zwolle is 140 kilometer per uur, het maximum wat het beveiligingssysteem ATB toestaat. De spoorlijnen van Leeuwarden en Groningen naar Zwolle zijn door hun geïsoleerde ligging en aansluiting op de Hanzelijn geschikt om te worden omgebouwd als eerste stap in een gefaseerde opwaardering van het gehele Nederlandse hoofdspoorwegennet. Station Leeuwarden Werpsterhoek Ieder uur 2x Intercity en 2x Sprinter Topprioriteit voor uitbreiding spoor Zwolle - Herfte v.v. Onderzoek naar mogelijkheden voor snelheidsverhoging, 25 kv en ERTMS Maatregelenkaart spoorlijn Leeuwarden Zwolle 12

14 Deel B Duurzaam spoorvervoer Elektrificatie noordelijke nevenlijnen De noordelijke nevenlijnen zijn niet geëlektrificeerd. Het ligt in de lijn der verwachting dat de dieselprijzen in de toekomst verder zullen stijgen. Dit heeft gevolgen voor de exploitatiekosten van deze spoorlijnen en daarmee het aanbod dat kan worden gerealiseerd. Overschakelen op elektrische treinen tijdens de looptijd van een concessie is zeer kostbaar, aangezien dan nog niet-afgeschreven treinen moeten worden vervangen of kostbare aanpassingen moeten ondergaan. In 2020 loopt de concessie voor de noordelijke nevenlijnen af en dit is de kans om te kiezen voor elektrische treinen. Werkgroep: vanaf 2020 elektrische treinen op noordelijke nevenlijnen Indien de noordelijke nevenlijnen in 2020 geëlektrificeerd zijn kan in de nieuwe concessie voor deze spoorlijnen worden uitgegaan van elektrische treinen. Doordat spoorconcessies een lange looptijd hebben zal deze kans zich in de jaren daarna niet meer voordoen. Behalve het milieu en minder gevoeligheid voor stijging van de dieselprijs zijn er meer voordelen van elektrische treinen. Een belangrijk aspect is dat er minder geluid wordt geproduceerd, wat met name voor omwonenden van stations een grote verbetering van de woonkwaliteit zal opleveren. Daarnaast is het ook mogelijk om met de treinen sneller op te trekken. Dit komt de reistijd en de punctualiteit van de trein ten goede. Een bijkomend voordeel is dat het in geval van een stremming van het spoor tussen Leeuwarden en Meppel mogelijk wordt om treinen via Groningen om te leiden. Om in 2020 de elektrificatie voltooid te hebben moet er de komende jaren reeds worden gestart met het maken van een tijdpad en afspraken met ProRail en de Provincie Groningen. 13

15 Goederenvervoer per spoor In Fryslân is er geen goederenvervoer per spoor meer sinds het wegvallen van de containershuttle tussen Leeuwarden en Rotterdam. Dit is betreurenswaardig, aangezien het vervoer per spoor één van de meest milieuvriendelijke manieren van transport is. Dit geldt zeker wanneer met elektrische tractie wordt gereden, zoals met de containertrein het geval was. Binnenvaart In Fryslân is de laatste jaren veel ingezet op binnenvaart. Ook het vervoer van containers is verhuisd naar het water, ondanks dat deze modaliteit een stuk milieuvervuilender is dan de elektrische trein waarmee de containers voorheen vervoerd werden. Bovendien is het niet verstandig om afhankelijk te zijn van één modaliteit. Het ongeluk met de sluis bij Eefde (Gelderland) waardoor Twente voor maanden per binnenvaart onbereikbaar werd dient daarbij als belangrijke waarschuwing. Ook bij ijsgang tijdens een strenge winter kan Fryslân geruime tijd onbereikbaar worden. Het is derhalve van belang voor de transportzekerheid om ook het vervoer van goederen per spoor niet uit het oog te verliezen. Werkgroep: Railterminal Friesland stand-by laten De overslaglocatie Railterminal Friesland in Leeuwarden is nog steeds aanwezig, ondanks dat hier inmiddels geen containertreinen meer vertrekken. Gezien de kwetsbaarheid van Fryslân ten aanzien van binnenvaartstremmingen en om toekomstige economische ontwikkelingen niet te blokkeren is het van belang dat deze terminal ook beschikbaar blijft voor containervervoer per spoor. In geval van een stremming kunnen trein dan snel de vervoersfunctie van de binnenvaart overnemen. Het is bovendien niet uit te sluiten dat als gevolg van stijgende dieselprijzen en overproductie van elektriciteit het in de toekomst voor verladers aantrekkelijk kan zijn om juist lading van de binnenvaart naar het spoor te verplaatsen. Dit zou met name gelden wanneer de milieuvervuiling die door de verschillende modaliteiten worden veroorzaakt zouden worden doorberekend in de kosten. Het goederenvervoer per spoor is dan ook zeker niet afgeschreven. Werkgroep: op lange termijn een trimodale terminal in Fryslân realiseren De Werkgroep signaleert dat in het goederenvervoer met name trimodale terminals (spoor/weg/water) potentie hebben. Een verlader kan dan de modaliteit kiezen die het beste bij een bepaalde lading past. Onder andere de terminal in Coevorden (Drenthe) maakt volop gebruik van haar trimodale ontsluiting. Ook de spoorterminal in Veendam (Groningen) is als onderdeel van Groningen Seaports feitelijk onderdeel van een trimodaal cluster. In Fryslân is deze trimodale ontsluiting verdwenen, waarmee de regio minder aantrekkelijk is geworden als vestigingslocatie. 14

16 De Werkgroep wijst erop dat regio s zoals Groningen een spoorterminal zien als essentiële infrastructuur en dat de terminal in Veendam eigendom is van een gemeente (Veendam) en havenschap (Groningen Seaports) en ook door de overheid actief wordt geëxploiteerd. Dit is een groot contrast met Fryslân, waar de overheid zichzelf slechts een marginale rol toebedeelt als het gaat om goederenvervoer. Gezien de grote economische belangen zou het volgens de Werkgroep aan te bevelen zijn om bij lange termijn ruimtelijk-economisch beleid nadrukkelijk te kijken naar de mogelijkheden om in Fryslân een trimodale terminal te faciliteren en eventueel zelf te realiseren. 15

17 Aanbevelingen Samenvattend komt de Werkgroep Spoor in Fryslân tot de volgende aanbevelingen: Leeuwarden Groningen ( Bremen) - vóór 2017 traject Camminghaburen Hurdegaryp verdubbelen - vóór 2017 snelheid Leeuwarden Feanwâlden omhoog naar 140 km/h - tijdpad naar volledige verdubbeling en elektrificatie na aansluiting zoeken bij project sneltrein Groningen Bremen Harlingen Haven Franeker Leeuwarden - baanvaksnelheid waar mogelijk naar 140 km/uur - onderzoek mogelijkheden en meerwaarde sneltrein Leeuwarden Sneek Stavoren - snelheidsverhoging Leeuwarden Sneek Noord naar 140 km/uur - in de spits meer treinen Leeuwarden Sneek IJlst v.v. - toeristische stoomtrein als sociaal project Leeuwarden Heerenveen Zwolle - aanpak spoor Zwolle-Herfte heeft topprioriteit; aanpak vóór station Leeuwarden Werpsterhoek - onderzoek naar snelheidsverhoging, elektrificatie met 25 kv en aanleg ERTMS Elektrificatie noordelijke nevenlijnen - vanaf 2020 elektrische treinen op noordelijke nevenlijnen Goederenvervoer per spoor - Railterminal Friesland stand-by laten - op lange termijn een trimodale terminal in Fryslân realiseren 16