Dichter bij de taal Nederlands leren met liedjes en poëzie

Transcriptie

1 Dichter bij de taal Nederlands leren met liedjes en poëzie Folkert Kuiken, Universiteit van Amsterdam, INTT NUT-Jubileumconferentie Macht en pracht van taal Antwerpen, 5 april 2018

2 Wat is Dichter bij de taal? Een bundel met twintig lessen gebaseerd op een gedicht of lied van een bekende Nederlandse schrijver en/of zanger Ontwikkeld door studenten van de duale master Nederlands als tweede taal en Meertaligheid (Universiteit van Amsterdam) in het kader van de module Ontwikkeling leermiddelen NT2 2

3 Liedjes en gedichten als glijmiddel Melodie, ritme en intonatie maken het makkelijker om teksten tot ons door te laten dringen Mooie woorden, zinnen of zelfs hele strofen en coupletten worden daardoor gemakkelijk opgenomen en gememoriseerd 3

4 Gedichten Gedichten zetten aan om over woorden na te denken zoals we dat normaliter niet doen Poëzie als middel bij uitstek om een dieper niveau van taalbewustzijn aan te boren Gedichten dagen ons intellectueel uit en werpen vragen opwerpen die de mens zich door de eeuwen heen stelt Cf. het Egidiuslied (+ 1400): Egidius waer bestu bleven? Gedichten inspireren om een eigen betekenis aan de tekst te geven, waarbij er niet één interpretatie de juiste is De lezer moet zich voortdurend creatieve en kritische vragen stellen om de tekst te doorgronden. Net zoals in het leven zelf 4

5 Liedjes Ook in liedjes worden op een suggestieve, creatieve manier vaak meer vragen opgeroepen dan er worden beantwoord Wat voor weer zou het zijn in Den Haag? Ben ik te min? Waarheen leidt de weg die we moeten gaan? Enzovoort Liedteksten zijn vaak nog toegankelijker dan gedichten en met name jongeren voelen zich er door aangesproken voelen Ook songteksten zijn vaak voor meerdere uitleg vatbaar zijn en de luisteraar kan er zijn eigen interpretatie aan geven Op die manier komen taalleerders letterlijk dichter bij de taal 5

6 Doelgroep en doelstelling Niveau Doel A2 - B1 Vergroten van de algehele taalvaardigheid van de leerders (luisteren, lezen, spreken, schrijven, woordenschat, grammatica) Interculturele uitwisseling Door algemeen menselijke thema s als relaties, liefde, generatieverschillen, opvoeding, verdriet, troost, enz. Aandacht voor ritme, klemtoon, intonatie en melodie Geen volledige leergang, willekeurige volgorde Geschikt als extra, herhalings- of verrijkingsmateriaal 6

7 Werkwijze Vaste lesopbouw (afwijken hiervan is mogelijk) Introductie, luisteren, woordenschat, lezen, grammatica, spreken, schrijven, cultuur Afwisseling van klassikale, groeps- en individuele opdrachten Thuis voorbereiden of als huiswerk achteraf: luisteren, woordenschat, lezen, grammatica, schrijven Interactie met medecursisten: spreken en cultuur 7

8 De liedjes en gedichten 1. JURK! Dit is het leven Luce van Donkersgoed 2. Jochem Myer Weduwnaar Frits Los 3. Fluitsma & Van Tijn 15 miljoen mensen Janneke Vijfvinkel 4. George Groot In wezen is de mens alleen Anna Ietswaart 5. Veldhuis & Kemper Te blond Romee van den Bos 6. Kees Spiering Thuis Marjolein Maljaars 7. Doe maar Pa Fleur Daemen 8. Linda Vogelesang Lieve juf Britt de Kroon 9. Nielson De kleine dingen Josine Burgers 10. Jan Boerstoel Recht op vrije meningsuiting Marloes Winkel 11. Marco Borsato Mooi Josine Burgers 12. Drs. P. Troostvogel Irina Vargas Rivera 13. Guus Meeuwis Brabant Céline Notermans 14. Annie M.G. Schmidt De regenworm en zijn moeder Lisanne Plutschouw 15. 3J s Watermensen Kyra Hanekamp 16. Toon Hermans Als de liefde niet bestond Sanne Jansen 17. Herman Finkers Aladdin Susan Rosink 18. Elka le Mair De boekenwurm Mikal Grevelink 19. Teske de Schepper Oesters en champagne Samira van Rhee 20. Klein orkest Raar is leuk Lisa Duenk 8

9 Inhoud les 1-10 Auteur Titel Thema Grammatica Cultuur 1. JURK! Dit is het leven Werkleven en Aanwijzende Werkcultuur stress voornaamwoorden 2. Jochem Myer Weduwnaar Rouw Inversie Omgaan met verlies 3. Fluitsma & Van Tijn 15 Nederland Tegenwoordige tijd Nederland miljoen mensen 4. George Groot In wezen is Eenzaamheid Bezittelijke Eenzaamheid de mens alleen voornaamwoorden 5. Veldhuis & Kemper Te Uiterlijk Bijvoeglijke Uiterlijk blond naamwoorden 6. Kees Spiering Thuis Thuis Wederkerende Zich thuis voelen werkwoorden 7. Doe maar Pa Generatieverschillen Gebiedende wijs Generatieverschillen 8. Linda Vogelesang Lieve Toekomst en Ontkenning Aanspreekvormen juf beroepen 9. Nielson De kleine dingen Tevredenheid Trappen van vergelijking Tevreden zijn met wat je hebt 10. Jan Boerstoel Recht op vrije meningsuiting Vrijheid (van meningsuiting) Plaats van het werkwoord in de bijzin Rechten en vrijheden 9

10 Inhoud les Auteur Titel Thema Grammatica Cultuur 11. Marco Borsato Mooi Denken over het leven Vraagzinnen Denken over het leven 12. Drs. P. Troostvogel Verdriet en troost Voltooide tijd Geloof en bijgeloof 13. Guus Meeuwis Brabant Brabant Voegwoorden Bezienswaardigheden 14. Annie M.G. Schmidt De Opvoeding Verleden tijd Opvoeding regenworm en zijn moeder 15. 3J s Watermensen Water Persoonlijke Water voornaamwoorden 16. Toon Hermans Als de Liefde Onvoltooid verleden Relaties liefde niet bestond toekomende tijd 17. Herman Finkers Aladdin Wensen en Modale Moralen moralen hulpwerkwoorden 18. Elka le Mair De Lezen en de Voorzetsels Leescultuur boekenwurm bibliotheek 19. Teske de Schepper Relaties Als/dan-constructies Relaties Oesters en champagne 20. Klein orkest Raar is leuk Anders zijn Scheidbare werkwoorden Anders zijn 10

11 JURK! Dit is het leven

12 Tekst Dit is het leven De laatste dag De laatste loodjes voor de zomer begint En dan het paradijs Eén dag nog knikken naar de baas Een dag nog zitten in de banken op school En dan begint de reis Hoe k verlang Naar de zon, de zee, het hemelsblauw Maar het meeste nog naar jou Ik wil met jou de wereld in Weg van de stress, van de agenda, de tijd Naar de onbevangenheid Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven 12

13 Tekst Dit is het leven De laatste dag De laatste loodjes voor de zomer begint En dan het paradijs Eén dag nog knikken naar de baas Een dag nog zitten in de banken op school En dan begint de reis Hoe k verlang Naar de zon, de zee, het hemelsblauw Maar het meeste nog naar jou Ik wil met jou de wereld in Weg van de stress, van de agenda, de tijd Naar de onbevangenheid Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven 13

14 Introductie Bedenk op basis van de titel waar het lied over gaat (individueel, twee- of drietallen) Vergelijk je ideeën met andere cursisten Beluister het lied Komen de verwachtingen overeen met de inhoud van het lied? 14

15 Luister naar het lied. Geef aan welke woorden in het lied voorkomen o Bootjes o Loodjes o Baas o Chef o Reis o Vakantie o Lucht o Vlucht o Zucht o Leven o Streven o Zweven o Curaçao o Hemelsblauw o Les o Stress 15

16 Wat betekenen de woorden? Koppel de juiste letter aan het juiste woord 1. de laatste loodjes 2. het paradijs 3. knikken 4. de vlucht 5. zweven 6. verlangen naar 7. de agenda 8. de onbevangenheid a. een boekje waarin je je afspraken opschrijft b. het laatste gedeelte c. je hoofd buigen, bijvoorbeeld om te groeten of om ja te zeggen d. niet van tevoren weten wat er gaat gebeuren en daardoor heel open zijn = naïef e. een ideale plaats waar het mooi en rustig is = het eldorado f. iemand heel graag willen zien; iets heel graag willen g. de keer dat je in een vliegtuig vliegt h. zonder ergens op te steunen in de lucht blijven hangen 16

17 Woordenschat Rebus: Wat staat hier? 17

18 (Begrijpend) lezen 1. Wat is het centrale thema van dit lied? 2. Bedenk een andere titel voor Dit is het leven. 3. Waar of niet waar? a. De hoofdpersoon in het lied verlangt het meest naar vakantie. waar/niet waar b. De hoofdpersoon in het lied kijkt uit naar de laatste dag. waar/niet waar c. De hoofdpersoon in het lied wil weg van de stress. waar/niet waar 4. Wat bedoelt de hoofdpersoon in het lied met de uitspraak Ik wil met jou de wereld in? 5. Wat is de relatie tussen alinea 2 en 3? a. alinea 3 is een voorbeeld van alinea 2 b. alinea 3 geeft een toelichting op alinea 2 c. alinea 3 geeft een samenvatting van alinea 2 d. alinea 3 is de oorzaak van alinea 2 18

19 Grammatica Aanwijzende voornaamwoorden Voorbeelden uit de tekst Dit is de lucht, Dit is de dag, Dit is het leven. Uitleg van deze, die, dit en dat Goed of fout? Dit jas is lekker warm. goed/fout Ik vind die taal mooi. goed/fout Vul het aanwijzende voornaamwoord in. Zie je man daar? is mijn vader. 19

20 Spreken Laat de cursisten tweetallen vormen. Laat ze aan elkaar vertellen wat ze belangrijk vinden in het leven. 20

21 Schrijven Je moet morgen een opdracht voor werk/school inleveren, maar vanwege een te hoge werkdruk lukt het je niet om de opdracht op tijd af te krijgen. Schrijf een excuusbrief aan je docent of werkgever waarin je meer tijd vraagt voor het maken van de opdracht. De brief moet ten minste aan de volgende eisen voldoen: ongeveer 100 woorden; gepaste aanhef; reden schrijven; oorzaak niet afkrijgen van de opdracht; verzoek om de opdracht later in te mogen leveren; schatting nog benodigde tijd; gepaste afsluiting. 21

22 Cultuur Elk land kent een eigen werkcultuur. In Nederland hebben veel mensen last van stress door werk en Japan kent zelfs een woord voor dood door overwerk : karoshi. Laat de cursisten eerst individueel bedenken/opschrijven hoe de werkcultuur er in hun land van herkomst uitziet. Laat de cursisten vervolgens groepjes van vier vormen en de antwoorden met elkaar bespreken en vergelijken. Zorg voor heterogene groepjes wat land van herkomst betreft. Bespreek de antwoorden ten slotte klassikaal. 22

23 Kees Spiering Thuis Alsof je een plek bereikt. Om je heen kijkt en weet dat je thuis bent. Een weiland, vergeten langs duinen en bosrand, iemand buigt tussen jou en een feest - op zoek naar de wijn, een gezicht wordt zijn eerste woorden, wat geschreven werd voor jou door een nooit gevoelde hand. Alsof je dit al kende voor je het zag. Er geweest was voor je er zou komen. Zo thuis 23

24 Luister naar het gedicht en lees mee. Vul de ontbrekende woorden in. Alsof je een plek (1). Om je heen kijkt en weet dat je thuis bent. Een weiland, vergeten (2) duinen en bosrand, iemand buigt tussen jou en een feest - op zoek naar de wijn, een (3) wordt zijn eerste woorden, wat geschreven werd voor jou door een nooit (4) hand. Alsof je dit al kende voor je het zag. Er (5) was voor je er zou komen. Zo thuis 24

25 Woordenschat: Welk woord hoort niet in de reeks thuis? Waarom niet? 1. buigen knikken krommen strekken 2. de boulevard het duin de kust het strand 3. omheen overheen onderdoor - tijdens 4. de kant het midden de rand de zijde 5. de boerderij de wei de weide het weiland 6. het bier de cola de jenever de wijn 25

26 (Begrijpend) lezen 1. Wat is het centrale thema van dit gedicht? 2. Wat bedoelt de auteur van het gedicht met de uitspraak Zo thuis? a. snel thuis b. op deze manier thuis c. bijna thuis 3. De auteur van het gedicht gebruikt meerdere malen het woord alsof. Waarvoor wordt dit woord gebruikt? 26

27 Grammatica: Wederkerende werkwoorden. Zoek iemand die zich weleens ergens op abonneert. zich weleens bemoeit met iemand anders. zich altijd netjes gedraagt. zich goed kan inleven in anderen. zich tijdens de les weleens misdraagt. naam: naam: naam: naam: naam: zich altijd ontfermt over de kinderen. naam: zich weleens overeet. naam: zich weleens schaamt als hij/zij Nederlands praat. naam: zich altijd uitslooft voor het andere geslacht. naam: zich weleens vergist in de datum. naam: zich graag wil verloven. naam: zich weleens verschuilt achter iemand anders. naam: zich weleens verslikt in zijn/haar eigen speeksel. naam: zich weleens verspreekt. naam: zich altijd voorneemt om zijn/haar best te doen tijdens de les. naam: 27

28 Spreken Werk samen met een medecursist. Stel elkaar wat-doe-je-als-je? -vragen. Verwerk in je antwoord telkens een aantal van de gegeven wederkerende werkwoorden. Situatie 1: Wat doe je als je ziek bent? Gebruik: zich zorgen maken, zich afmelden, zich ziekmelden Situatie 2: Wat doe je naar het theater gaat? Gebruik: zich amuseren, zich vermaken, zich voornemen Situatie 3: Wat doe je als je je schaamt? Gebruik zich vergissen, zich verspreken, zich uit de voeten maken 28

29 Schrijven Je medecursist wil graag iets leren over jouw land van herkomst. Schrijf een persoonlijke brief gericht aan je medecursist waarin je hem/haar vertelt over jouw land van herkomst. De brief moet ten minste aan de volgende eisen voldoen: o ongeveer 100 woorden; o gepaste aanhef; o beschrijving van het land van herkomst; o mening over het land van herkomst; o gepaste afsluiting. 29

30 Cultuur Iedereen voelt zich ergens anders thuis. Laat de cursisten eerst individueel bedenken/opschrijven waar zij zich thuis voelen en wat zich thuis voelen voor hen betekent. Laat ze vervolgens groepjes van vier vormen en de antwoorden met elkaar bespreken en vergelijken. Zorg voor heterogene groepjes wat land van herkomst betreft. Bespreek de antwoorden ten slotte klassikaal. 30

31 Boek (docent) en website (cursist) hool.nl/portal/site/ 5cf5a f89-a0dbdc3fd4331fc0/pag e/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c- 129b21508be8 31

32 Waar vind je gedichten? Decavele, A., Schoenaerts, P. & Van Loo, H. (2009). Als ik jou. Poëzie voor anderstaligen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. De 100 beste gedichten voor de VSB-poëzieprijs Pfeijffer, I.L. (2016). De Nederlandse poëzie van de twintigste en de eenentwintigste eeuw in 1000 en enige gedichten. Amsterdam: Prometheus. Dichtvorm.nl; Dichter draagt voor; Awater; Meander; Plint; Het Liegend Konijn; Archief Laurens Jansz Costerproject 32

33 Vragen? 33