EN NU DE PRAKTIJK. Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "EN NU DE PRAKTIJK. Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam"

Transcriptie

1 EN NU DE PRAKTIJK Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam NUTRITIONAL ASSESSMENT IN IBD recent studies after 2007 Assessment Parameters % of patients Dietary history Low energy intake Excess CHO Excess fat and saturated fat Low intake Fe Low intake Ca and Ph Low intake folate Low intake vitamin A Low intake vitamin B Low intake vitamin C Vitamin D Vitamin E and or , , Anthropometry IBW < 90% BMI > 25 kg/m Body composition FFM MAC < 15% DXA / N balance Hartman et al., World J Gastroenterol 2009;15: osteopenia/ 60 negative [sarcopenia] 1

2 (MICRONUTRIËNT) DEFICIËNTIES IJzer Foliumzuur Vitamine B 12 Vitamine A Vitamine D Kalium Calcium Magnesium Zink Selenium Hypoalbuminemie Malnutritie Osteopenie Osteoporose MC % CU % (14) (5,7) Massironi et al., Clin Nutr 2013;32: ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING 2

3 ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME door ziekte (buikpijn, geen eetlust, misselijkheid, diarree) door tekorten (zinktekort met smaakverandering) iatrogeen (door medische beperking van vezels, lactose) MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE verminderd absorberend oppervlakte (ziekte, operatie, fisteling) galzout tekort (ileum ziekte / operatie, bacteriële overgroei) bacteriële overgroei medicijnen VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING 3

4 4

5 ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES eiwitverlies via de darm verlies van vocht, electrolieten, mineralen, sporenelementen bloedverlies vet diarrhee ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING verhoogde behoefte door koorts, ontsteking, infectie verhoogde behoefte voor inhaalgroei bij groeiachterstand verhoogde behoefte door invloed van medicijnen INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING corticosteroïden en calcium; eiwitcatabolisme salazopyrine en MTX en foliumzuur cholestyramine en vetoplosbare vitamines antibiotica en vitamine K 5

6 DOELEN IN BEHANDELING VAN IBD INDUCTIE EN HANDHAVING VAN REMISSIE VOORKOMEN VAN COMPLICATIES Genezing Weefselheling MINIMALISERING VAN BEHANDELINGS- GERELATEERDE BIJWERKINGEN Klachtenvrij Zonder corticosteroïden Klachtenvrij Verbetering STEP-UP OF TOP-DOWN BEHANDELING BIJ MORBUS CROHN? Conventionele behandeling Step-Up Vroege gecombineerde immunosuppressie (Top-Down) + AZA/MTX steroids + IFX IFX + AZA AZA + episodic IFX steroids steroids AZA = azathioprine, IFX = infliximab, MTX = methotrexaat D Haens et al., Lancet 2008; 371:

7 CORTICOSTEROÏDEN Gezondheidseffecten Cognitieve achteruitgang Obesitas Diabetes mellitus Depressie Osteoporose Bijwerkingen Gewichtstoename Acné Vollemaansgezicht Gemoedsveranderingen Slapeloosheid Hyperglycaemie Hypertensie Ineffectief in handhaven remissie Geen mucosale healing Risicofactor bij postoperatieve complicaties Lee et al., J Hum Nutr Diet 2013;27: BIJWERKINGEN IMMUNOSUPPRESSIVA/ BIOLOGICALS Beenmerg onderdrukking (MTX, AZA, cyclosporine) (Her) Activatie ontstekingen (TBC anti-tnf-α biologicals, abcessen) Leverfunctie stoornissen en pancreatitis (AZA) Lymfoom (allen) en hepatosplenic lymfoma (specifiek anti- TNF-α biologicals) Haaruitval etc. etc. 7

8 ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) 8

9 TOTALE DARMRUST DOEL minimalisering van trauma en irritatie afbuigen van functie van digestie en absorptie naar genezing, herstel en regeneratie vermindering van chemische, hormonale en antigene stimulering vermindering van intraluminele concentratie van bacteriën NADEEL ondervoeding / nutritionele depletie TOTALE DARMRUST DOEL minimalisering van trauma en irritatie afbuigen van functie van digestie en absorptie naar genezing, herstel en regeneratie vermindering van chemische, hormonale en antigene stimulering vermindering van intraluminele concentratie van bacteriën NADEEL ondervoeding / nutritionele depletie TPN 9

10 TOTALE DARMRUST DOEL minimalisering van trauma en irritatie afbuigen van functie van digestie en absorptie naar genezing, herstel en regeneratie vermindering van chemische, hormonale en antigene stimulering vermindering van intraluminele concentratie van bacteriën NADEEL ondervoeding / nutritionele depletie TPN afwezigheid van intraluminele voedingsstoffen dunnedarm 50% voedingsstoffen uit lumen colon 70-80% voedingsstoffen uit lumen TOTALE PARENTERALE VOEDING MORBUS CROHN Remissie: 54% Recidief / relapse: 60% binnen 24 maanden COLITIS ULCEROSA Remissie 37-41% Recidief/ relapse: 88% binnen maanden Massironi et al., Clin Nutr 2013;32:

11 ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) MECHANISME VAN WERKING VAN ENTERALE VOEDING BIJ M. CROHN Verbeterde nutritionele status en lichaamssamenstelling Down regulatie van pro-inflammatoire cytokines Anti-inflammatoire effecten Visolie Linoleenzuur Promotie van epitheliale/ mucosale heling Verminderde darmpermeabiliteit Verminderd antigeen aanbod aan de darm, darmrust Elementair dieet Oligomeer dieet Supplement (polymeer) dieet Modificatie van darm microbiota Hartman et al., World J Gastroenterol 2009;15:

12 META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN REMISSIE-INDUCTIE MC Griffiths 1995 Fernandez-Banares 1995 EN vs CS 8 trials N=413 OR 0.35 (0.23/0.53) True enteral OR 0.41 (0.23/0.74) Low fat OR 0.34 (0.22/0.52) Low fat and AA OR 0.45 (0.17/1.16) Recurrence rate 65% vs 67% EN vs CS 9 trials N=419 OR 0.35 (0.23/0.53) Tube feeding OR 0.42 (0.23/0.75) Elemental OR 0.44 (0.17/1.12) Peptide-based OR 0.32 (0.20/0.51) Sip feeding OR 0.29 (0.16/0.53) Gastroenterol 1995;108: JPEN 1995;19: META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN REMISSIE-INDUCTIE MC Griffiths 1995 Fernandez-Banares 1995 EN vs CS 8 trials N=413 OR 0.35 (0.23/0.53) True enteral OR 0.41 (0.23/0.74) Low fat OR 0.34 (0.22/0.52) Low fat and AA OR 0.45 (0.17/1.16) Recurrence rate 65% vs 67% ED vs non-ed 5 trials N=134 OR 0.87 (0.41/1.83) Recurrence rate 75% vs 63% EN vs CS 9 trials N=419 OR 0.35 (0.23/0.53) Tube feeding OR 0.42 (0.23/0.75) Elemental OR 0.44 (0.17/1.12) Peptide-based OR 0.32 (0.20/0.51) Sip feeding OR 0.29 (0.16/0.53) Non-ED vs ED 7 trials N=198 OR 0.79 (0.44/1.44) Polymeric OR 0.88 (0.39/2.00) Peptide-based OR 0.70 (0.29/1.68) Gastroenterol 1995;108: JPEN 1995;19:

13 Zachos 2006 META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN REMISSIE-INDUCTIE MC Cochrane 2006 CD EN vs CS 4 trials N=253 OR 0.30 (0.17/0.52) 6 trials N=292 OR 0.34 (0.20/0.56) 2 trials N=51 OR 0.42 (0.11/1.54) Oligomeric OR 0.28 (0.16/0.50) Polymeric OR 0.39 (0.10/1.46) ED vs non-ed 9 trials N=298 OR 1.15 (0.64/2.08) 10 trials N=382 OR 1.22 (0.79/1.87) Low vs high fat OR 1.05 (0.45/2.45) Very low fat OR 2.03 (0.65/6.29) Similar fat OR 0.97 (0.40/2.34) Polymeric OR 1.26 (0.49/3.22) Oligomeric OR 0.98 (0.47/2.00) Zachos 2006 META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN REMISSIE-INDUCTIE MC Cochrane 2006 CD EN vs CS 4 trials N=253 OR 0.30 (0.17/0.52) 6 trials N=292 OR 0.34 (0.20/0.56) 2 trials N=51 OR 0.42 (0.11/1.54) Oligomeric OR 0.28 (0.16/0.50) Polymeric OR 0.39 (0.10/1.46) ED vs non-ed 9 trials N=298 OR 1.15 (0.64/2.08) 10 trials N=382 OR 1.22 (0.79/1.87) Low vs high fat OR 1.05 (0.45/2.45) Very low fat OR 2.03 (0.65/6.29) Similar fat OR 0.97 (0.40/2.34) Polymeric OR 1.26 (0.49/3.22) Oligomeric OR 0.98 (0.47/2.00) Heuschkel 2000 Children EEN vs CS 5 trials N=147 RR 0.95 (0.67/1.34) 7 trials N=193 RR 0.98 (0.73/1.33) J Pediatr Gastroenterol Nutr 2000;31:8-15 Dziechciarz 2007 Children EEN vs CS APT 2007;26: trials N=394 4 trials N=144 RR 0.97 (0.70/1.40) Time to relapse in EEN vs CS -0.4 (-0.6/-0.2) yr Time to relapse in EEN after 7 and in CS after 10 months 13

14 ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN (EV) MAINTENANCE MC Verma 2001 Handhaven remissie 1 j Takagi 2006 Relapse 2 j* 35-50% als elementair/ rest vrij dieet N=19 8 (42%) Elementair + vrij dieet (50/50) N=26 9 (35%) 35-50% als polymeer/ rest vrij dieet N=14 6 (43%) OR 0.97 (0.24/3.92) Vrij dieet N=25 16 (64%) OR 0.30 (0.09/0.94) * Trial voortijdig gestopt vanwege gunstige interim analyse, relapse na 11.9 maanden Yamamoto Endoscopisch R 6 m Endoscopisch R 12m Klinisch R 12 m R=relapse EV na chirurgie 25% 30% 5% Geen EV na chirurgie 40% 70%* 35%* Akobeng & Thomas Cochrane 2007, CD

15 BIOLOGICALS EN ENTERALE VOEDING Klinische remissie (R) met infliximab in N=59 en infliximab voor handhaven remissie eenmaal per 8 weken 32 elementair dieet s nachts, laag vet overdag ) 24 normaal eten ) Behoud response op infliximab hoger als EV > 600 kcal/d (elementair + polymeer) Na inductie van remissie infliximab eenmaal per 8 weken 45 EV groep ) 57 non-ev groep ) na 56 weken geen verschil in CDAI of handhaven R cumulatief handhaven van remissie hoger bij EV Yamamoto et al., J Gastroenterol 2010;45:24-29; Sazuka et al., Eur J Clin Nutr 2012;66: ; Hirai et al., Dig Dis Sci 2013;58: ; Triantafillidis et al., BioMed Res Intern 2-15;ID MAINTENANCE THERAPIE M. CROHN 6-MP VS NUTRITIE (allemaal 5-ASA) 6-MP n= mg/kg ED n= kcal/d, oraal kcal/kg Controle n=32 Maintenance remissie 24 m Drop-out N 60% % %* 6 Bijwerkingen 2 leverschade 1 alopecia 2/32 zelfingebrachte sonde 30/32 orale inname van ED - * p<0.05 controles vs 6MP of dieet Hanai et al., Dig Liver Dis 2012;44:

16 ENDOSCOPISCHE REMISSIE BIJ M. CROHN (CDEIS): 24 STUDIES GEEN ULCERATIES IN GEPOOLDE RESULTATEN (% VAN PATIËNTEN) Corticocosteroiden (5) 17% (12/22) Enterale diëten (7) 43% (33/52) Infliximab (7) 44% (34/53) Azathioprine (3) 54% (38/69) REDUCTIE IN SCORES (% REDUCTIE) Placebo (3) 12% (1/22) Corticosteroiden (5) 45% (39/52) Enterale diëten (7) 61% (52/70) Infliximab (7) 70% (62/78) *** ** *** *** * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001 Pimentel-Nunes et al., Eur J Gastroenterol Hepatol 2009;21: KORTE (2-6 WKN) EN MID (6-12 WKN) TERMIJN PERCENTAGE ENDOSCOPISCHE REMISSIE 4 wks 10 wks 69% 53% 12% 32% 27% 29% * p<0.05 versus diet; # p<0.05 vs corticosteroids; ** p<0.05 vs infliximab Pimentel-Nunes et al., Eur J Gastroenterol Hepatol 2009;21:

17 ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) Ω-3 VETZUREN IN REMISSIE INDUCTIE EN REMISSIE HANDHAVING BIJ IBD Anti-inflammatoir Anti-thrombotisch Anti-arrhytmisch Hypolipidemisch Vasodilatatoir Anathakrishnan et al., Gut 2014;63: ; Lev-Trion et al., Cochrane 2014;CD

18 Ω-3 VETZUREN IN REMISSIE INDUCTIE EN REMISSIE HANDHAVING BIJ IBD M. Crohn Inductie van remissie Handhaven van remissie Colitis ulcerosa Inductien van remissie Handhaven van remissie Lev-Tzion et al. Cochrane Datab System Rev 2014, CD ; De Ley et al. Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD ; Turner et al., Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD Ω-3 VETZUREN IN REMISSIE INDUCTIE EN REMISSIE HANDHAVING BIJ IBD M. Crohn Inductie van remissie geen studies Handhaven van remissie benefiet in zeer heterogene studies, in 2 grote hoog kwaliteit studies geen benefiet Colitis ulcerosa Inductien van remissie 1 kleine studie benefiet Handhaven van remissie geen benefiet Lev-Tzion et al. Cochrane Datab System Rev 2014, CD ; De Ley et al. Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD ; Turner et al., Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD

19 ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) SPECIFIC CARBOHYDRATE DIET (SCD) ANTI-INFLAMMATORY DIET (Haas / Gottschall 1987) multipele chronische en autoimmuun ziektens zoals coeliakie, CF, IBD, autisme Intestinale microbiota bijdragend aan het ontstaan van IBD, ze gebruiken koolhydraten en zetten deze om in zuren en toxines die de mucosa beschadigen Granen-vrij, lactose-vrij, sucrose-vrij Beperking van inname bladgroenten en knollen/wortels Geen bewerkte voedselproducten vanwege additieven Toegestaan: niet bewerkt vlees, kip, vis, ei, niet-ingeblikte groenten, sommige bladgroenten, fruit, noten, huisgemaakte yoghurt, laag-lactose kaas (cheddar) Olendzki et al., Nutr J 2014;13:5; Suskind et al., J Pediatr gastroenterol Nutr 2014; 58:

20 THOSE WITH ENTHOUSIASM HAVE NO CONTROLS AND THOSE WITH CONTROLS HAVE NO ENTHOUSIASM Griffiths J Ped Gastroenterol Nutr 2006;31:3 INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: CONCLUSIE (1) Vooral bij de ziekte van Crohn zijn de gevolgen voor de voedingstoestand en groeiachterstand indrukwekkend Hoewel de rol van de voeding bij het ontstaan van ziekte bescheiden lijkt, is er duidelijk een rol voor de voeding bij de behandeling van ziekte, en dat niet alleen bij kinderen 20

21 INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: CONCLUSIE (2) Terughoudendheid met het geven van extra bijvoeding of enterale / sondevoeding is niet terecht bij actieve ziekte en lijkt als aanvullende voeding (in merendeels Japanse studies) van belang bij het handhaven van de remissie Mucosal healing staat nu overal als ultieme doel gesteld en een voorzichtig conclusie is gerechtvaardigd dat enterale voeding op middellange termijn een alternatief kan zijn voor biologicals bij het handhaven van remissie bij MC 21

EN NU DE PRAKTIJK. Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam

EN NU DE PRAKTIJK. Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam EN NU DE PRAKTIJK Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam e.mathus-vliegen@amc.uva.nl NUTRITIONAL ASSESSMENT IN IBD recent studies after 2007 Assessment Parameters

Nadere informatie

Chronisch inflammatoire darmziekten en nutritie

Chronisch inflammatoire darmziekten en nutritie Chronisch inflammatoire darmziekten en nutritie Fazia MANA Afdelingshoofd dienst gastroenterologie UZBrussel 27april 2013 IBD = inflammatory bowel disease Ziekte van Crohn Colitis Ulcerosa (RCUH, CU) 1

Nadere informatie

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts IBD-dag CCUVN 24 november 2018 Vraag 1 Wie van u heeft het gevoel voldoende informatie te hebben voor een weloverwogen medicatiekeuze? Vraag 2 Wie van u heeft

Nadere informatie

Een korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring.

Een korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring. Een korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring. 1. wat is er aan de hand bij uw klachten? 2. wat is uw behandeldoel? Leerdoelen 1. Hoe ontstaat IBD (inflammatory bowel disease)

Nadere informatie

Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling?

Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is genezing van het darmslijmvlies voor afname van

Nadere informatie

Bariatrische Chirurgie: een gewichtige ingreep

Bariatrische Chirurgie: een gewichtige ingreep Bariatrische Chirurgie: een gewichtige ingreep 1 Mellody Cooiman Arts-onderzoeker/PhD-student Disclosure belangen spreker Geen 2 3 Evolutie 4 Overgewicht? Dit zijn de risico s 5 Medicatie switch of behandeling

Nadere informatie

IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis.

IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis. IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis. Bijwerkingen: -van de ziekte -moeheid/psychische klachten -bijwerkingen van

Nadere informatie

Voeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid

Voeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid Voeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid Hoeveelheden per dag volwassenen 19-50 jaar 5 opscheplepels groente (250 gram) 2 porties fruit (200 gram) vrouw: 4-5 snee bruin- of volkoren brood

Nadere informatie

Voedingsadvies bij short bowel

Voedingsadvies bij short bowel Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek De dunne darm is een belangrijk onderdeel van de spijsvertering. Na een maaltijd komt het voedsel via mond, slokdarm en maag in de dunne darm terecht. In de dunne darm wordt

Nadere informatie

Inflammatoire darmziekten bij kinderen

Inflammatoire darmziekten bij kinderen Inflammatoire darmziekten bij kinderen Kindergastro-enterologie, Hepatologie en Nutricie Dr. Virginie Janssens Dr. Ilse Hoffman 89 11 De ziekte van Crohn bij het kind en de adolescent. 11.1. Inleiding

Nadere informatie

Voeding bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Ginette van Lienen, diëtist

Voeding bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Ginette van Lienen, diëtist Voeding bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Ginette van Lienen, diëtist De diagnose en dan? Nog niet wetenschappelijk aangetoond dat voeding een rol speelt bij ontstaan IBD Er is géén specifiek

Nadere informatie

Nut vitaminenen voedingssupplementen na gastric bypass

Nut vitaminenen voedingssupplementen na gastric bypass Leven na de Gastric Bypass Nut vitaminenen voedingssupplementen na gastric bypass Apr. Depreitere Visie Supplementen zijn er in overvloed In specifieke gevallen hebben ze hun nut Gebruik met gezond verstand

Nadere informatie

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014 Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker

Nadere informatie

M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling

M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling Dr. D. Leemreis, MDL-arts 8 mei 2019 IBD Inflammatory Bowel Disease (IBD)= Inflammatoire darmziekten= Chronische ontsteking

Nadere informatie

Maag-,darm- en leverziekten. Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa

Maag-,darm- en leverziekten. Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa Afdeling: Onderwerp: Maag-,darm- en leverziekten Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik

Nadere informatie

Methotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar

Methotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar Methotrexaat bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van

Nadere informatie

VOEDING BIJ LEVERLIJDEN

VOEDING BIJ LEVERLIJDEN VOEDING BIJ LEVERLIJDEN Ivo Duysburgh Jeoffrey Schouten AZ Nikolaas Lever Functies eliminatie van vetoplosbare afvalstoffen (gal) productie van detergent, nodig in vetvertering (gal) productie van eiwitten,

Nadere informatie

FECESDONATIE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN UITKOMSTEN 13 OKTOBER

FECESDONATIE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN UITKOMSTEN 13 OKTOBER FECESDONATIE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN UITKOMSTEN 13 OKTOBER 2016 Yvette van Beurden arts onderzoeker VUmc y.vanbeurden@vumc.nl Procedure www.ndfb.nl Geschiedenis van Nood et al 2013 Clostridium difficile

Nadere informatie

The RIGHT food is the best medicine

The RIGHT food is the best medicine The RIGHT food is the best medicine Nutritie Support Team : Dr G..Lambrecht, E. Museeuw, N. Baillieul Dienst gastro-enterologie: Dr. G. Deboever Dr. G. Lambrecht Dr. M. Cool Inhoud Ondervoeding Voedingsbeleid

Nadere informatie

Voeding en inflammatoire darmziekten

Voeding en inflammatoire darmziekten Voeding en inflammatoire darmziekten J.Brouns Diëtist MDL Maastricht UMC+ 25-06-2018 geen eetlust Agenda: Een gezonde basis Voeding tijdens opvlamming Veel gestelde vragen Ruimte voor uw eigen vragen Is

Nadere informatie

Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik. Topzorg 2018

Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik. Topzorg 2018 Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik Groot worden met een chronische darmziekte Topzorg 2018 Dr. Elvira George Kinderarts MDL Noordwest Ziekenhuisgroep Alkmaar IBD bij kinderen Kinderen zijn

Nadere informatie

Leven met een chronische darmziekte. Dr. R.C.H. Scheffer, maag-darm-leverarts

Leven met een chronische darmziekte. Dr. R.C.H. Scheffer, maag-darm-leverarts Leven met een chronische darmziekte Dr. R.C.H. Scheffer, maag-darm-leverarts Screening van colitis patienten Team MDL-artsen JBZ Screening van colitis patienten IBD-verpleegkundigen Inhoud Screening van

Nadere informatie

Multiple Sclerose en voeding. Kan 't ook

Multiple Sclerose en voeding. Kan 't ook Multiple Sclerose en voeding Kan 't ook Wie is MS-Anders MS en voeding Het Programma Anders Hoe nu verder Wie is MS-Anders Onafhankelijk, kritisch, open-minded Kwaliteit van leven Regulier én complementair

Nadere informatie

Chronische Medicatie. De andere kant van de medaille

Chronische Medicatie. De andere kant van de medaille Chronische Medicatie De andere kant van de medaille Medicatie NSAID s COX-2 Plaquenil Methotrexaat Sulfasalazine Arava Biologicals De pijnstillers NSAID en COX-2: Nierfunctieverlies Bloeddruk verhoging

Nadere informatie

19/10/2017. Overview. 1. Inleiding. 1. Inleiding 2. Zin en onzin van diëten 3. Voedingsinterventie 4. Casus Gust. Vele studies met zelfde besluit

19/10/2017. Overview. 1. Inleiding. 1. Inleiding 2. Zin en onzin van diëten 3. Voedingsinterventie 4. Casus Gust. Vele studies met zelfde besluit Sarcopenie: In beweging Kathleen Gerits, diëtiste Competentiecentrum klinische voeding Overview 1. Inleiding 1. Inleiding Vele studies met zelfde besluit Beweging Voeding algemene richtlijnen: Adequate

Nadere informatie

Parenterale voeding op een thoracale heelkunde afdeling

Parenterale voeding op een thoracale heelkunde afdeling Parenterale voeding op een thoracale heelkunde afdeling Apr. Barbara Deleenheer Symposium VVKVM 14 december 2013 Overzicht Inleiding Methodologie Resultaten Conclusie Inleiding (1/7) Thoracale heelkunde:

Nadere informatie

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden)

Prednison (corticosteroïden) Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

Azathioprine (Imuran )

Azathioprine (Imuran ) Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder AZA uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL

Nadere informatie

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn Uw behandelend arts en/of verpleegkundige specialist heeft met u gesproken over het gebruik van Methotrexaat (MTX). In deze folder krijgt u informatie over de

Nadere informatie

Dieetadvies tijdens en na oncologische behandelingen. Tinne Roodhooft- Onco- diëtiste AZ Herentals Lies Schrauwen Onco diëtiste AZ Turnhout

Dieetadvies tijdens en na oncologische behandelingen. Tinne Roodhooft- Onco- diëtiste AZ Herentals Lies Schrauwen Onco diëtiste AZ Turnhout Dieetadvies tijdens en na oncologische behandelingen Tinne Roodhooft- Onco- diëtiste AZ Herentals Lies Schrauwen Onco diëtiste AZ Turnhout Overzicht Taak oncodiëtiste Ondervoeding bij kanker Voedingsadvies

Nadere informatie

Diabetes mellitus. Victoza en voeding

Diabetes mellitus. Victoza en voeding Diabetes mellitus Victoza en voeding In het kort Wat is diabetes? Diabetes mellitus wordt in de volksmond ook wel suikerziekte genoemd. Bij Diabetes mellitus is er geen of onvoldoende insuline beschikbaar

Nadere informatie

De rol van voeding bij wondzorg. Bo Delesie, diëtiste

De rol van voeding bij wondzorg. Bo Delesie, diëtiste De rol van voeding bij wondzorg Bo Delesie, diëtiste 2 Belang goede voedingstoestand Essentieel voor goede wondheling Ondervoeding = vertraagde wondheling Verkorte duur wondheling Ondervoeding = >risico

Nadere informatie

Vluchteling en ondervoed

Vluchteling en ondervoed Vluchteling en ondervoed Herkennen en behandelen Marianne Zwolsman Dietist kindergeneeskunde UMCG Wat bespreken we Ondervoeding wereldwijd Vormen van malnutritie Vluchteling in Nederland Herkennen van

Nadere informatie

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL Inhoudsopgave Algemeen...4 Werking...4 Gebruik...5 Bijwerkingen...6 Foliumzuur...6 Aanvullende informatie...7 Zwangerschap en borstvoeding...7 Tot slot...8

Nadere informatie

Voeding bij kankerpatiënten

Voeding bij kankerpatiënten Voeding bij kankerpatiënten Overzicht ESPEN aanbevelingen Arends J. et al., 2016 Volledige tekst zie www.espen.org/education/espen-guidelines > ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients Hoofdstuk

Nadere informatie

Hoe werkt mijn darm. Stomavereniging 5 november 2011 Ivar Harkema, MDL arts

Hoe werkt mijn darm. Stomavereniging 5 november 2011 Ivar Harkema, MDL arts Hoe werkt mijn darm Stomavereniging 5 november 2011 Ivar Harkema, MDL arts Inleiding Hoe ziet een darm eruit Hoe werken de darmen (wat doen ze) Waarom een operatie? Soorten stoma Blijft de werking gelijk

Nadere informatie

Auto-immune enteropathie. Roy van Wanrooij, MDL-arts

Auto-immune enteropathie. Roy van Wanrooij, MDL-arts Auto-immune enteropathie d Roy van Wanrooij, MDL-arts 1 Disclosure belangen spreker (potentiele) belangenverstrengeling Geen Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Behandeling met orale immunosuppressiva

Patiënteninformatie. Behandeling met orale immunosuppressiva Patiënteninformatie Behandeling met orale immunosuppressiva Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 3 Werking van orale immunosuppressiva... 3 Toedieningswijze... 4 Mogelijke bijwerkingen... 5 Vaccinaties... 6

Nadere informatie

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd

Nadere informatie

BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN

BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN BELANG VAN BEWEGEN Lichamelijk inactief, gevolgen? Actieve geest Wat gebeurt er als je beweegt? HERSENEN INDELING HERSENEN GEHEUGEN EN EMOTIONELE LADING HERSENCELLEN WAT

Nadere informatie

Prednison of Prednisolon

Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Uw maag, darm- en leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met Prednison. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

24 mei 2011 Gezonde voeding voor senioren

24 mei 2011 Gezonde voeding voor senioren 24 mei 2011 Gezonde voeding voor senioren Annette Schormans, diëtist Lezing 26 januari 2015 KBO Boxtel Gezondheidsproblemen leefregels voor senioren goede keuze in voeding maken blijven bewegen hersenen

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Gertrude van den Brink, arts onderzoeker kinder MDL Erasmus MC Sophia Prof. J.C. Escher, kinderarts maag-darm-leverziekten CCUVN Familiedag, 20-10-2018

Nadere informatie

6-Mercaptopurine (Purinethol )

6-Mercaptopurine (Purinethol ) 6-Mercaptopurine (Purinethol ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder 6MP uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Thiopurines en inflammatoir darmlijden; farmacologie en toxiciteit Dit proefschrift beschrijft nieuwe farmacologische en toxicologische inzichten in het gebruik van thiopurine

Nadere informatie

Gastro-Intestinal Low Fat Diet

Gastro-Intestinal Low Fat Diet GASTRO-INTESTINAL LOW FAT DIET Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van maagdarmaandoeningen. Daarom zal uw dierenarts uw hond meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven. Bij de behandeling

Nadere informatie

27/09/2018. Casus. Impact van chirurgie. Impact van voeding. thv spijsverteringsstelsel postoperatief voedingsbeleid. anesthesie herstel

27/09/2018. Casus. Impact van chirurgie. Impact van voeding. thv spijsverteringsstelsel postoperatief voedingsbeleid. anesthesie herstel Ingrijpen op de foregut : wat als het begin van het eetkanaal verstoord wordt? Perspectief van de diëtist Floor Wynants - Eveline Vanhalewyck Competentiecentrum klinische voeding Voeding Chirurgie Impact

Nadere informatie

Multidisciplinaire aanpak van IBD

Multidisciplinaire aanpak van IBD Antwerpse Geneeskundige Dagen 12/09/2014 Multidisciplinaire aanpak van IBD Tom Moreels UCL Cliniques Universitaires Saint-Luc Hépato-Gastroentérologie tom.moreels@uclouvain.be Inflammatoir darmlijden dunne

Nadere informatie

Gastro-Intestinal Diet

Gastro-Intestinal Diet GASTRO-INTESTINAL DIET Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van maag-darmaandoeningen. Daarom zal uw dierenarts uw hond meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven. Bij de behandeling

Nadere informatie

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa informatiefolder NNIC folder AZA uitgave maart 2011 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen binnen het

Nadere informatie

Aanpak van ondervoeding bij kanker: screening, sonde- en bijvoeding. Sanne Mouha Competentiecentrum klinische voeding

Aanpak van ondervoeding bij kanker: screening, sonde- en bijvoeding. Sanne Mouha Competentiecentrum klinische voeding Aanpak van ondervoeding bij kanker: screening, sonde- en bijvoeding Sanne Mouha Competentiecentrum klinische voeding Inhoud Inleiding Screening Aanpak na screening Energie-en eiwitrijke voeding Drinkvoeding

Nadere informatie

VOEDING BIJ CHRONISCHE DARMONTSTEKINGEN FRANCISCUS GASTHUIS

VOEDING BIJ CHRONISCHE DARMONTSTEKINGEN FRANCISCUS GASTHUIS VOEDING BIJ CHRONISCHE DARMONTSTEKINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze informatie is bestemd voor patiënten die bekend zijn met chronische darmontstekingen. De meest bekende zijn: de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Inhoud. Deel I Gezonde voeding

Inhoud. Deel I Gezonde voeding VII Inhoud Deel I Gezonde voeding 1 Een kwestie van kiezen.... 3 1.1 De Schijf van Vijf.... 4 1.2 De vijf vakken van de Schijf van Vijf.... 4 1.2.1 Vak 1 Groente en fruit.... 4 1.2.2 Vak 2 Brood, graanproducten

Nadere informatie

Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden)

Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Maag-, Darm- en Leverziekten IJsselland Ziekenhuis Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

Voedingenwondzorg. Hanneke van Beek Diëtist

Voedingenwondzorg. Hanneke van Beek Diëtist Voedingenwondzorg Hanneke van Beek Diëtist 30-1-2018 Disclosure Hanneke van Beek, diëtist Groene Hart Dieetadvies, gelieerd aan het Groene Hart Ziekenhuis Inhoud -Wonden - Doel behandeling - Voedingstoestand

Nadere informatie

Maag-, Darm- en Leverziekten. Corticosteroïden. www.catharinaziekenhuis.nl

Maag-, Darm- en Leverziekten. Corticosteroïden. www.catharinaziekenhuis.nl Maag-, Darm- en Leverziekten Corticosteroïden www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl MDL025 / Corticosteroïden / 20-03-2014 2 Corticosteroïden In

Nadere informatie

Noten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon

Noten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon Noten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon Noten, rozijnen, gedroogde pruimen en andere gedroogde zuidvruchten bevatten veel gezonde vetten, vezels, vitamines en mineralen. Uit

Nadere informatie

Richtlijn Osteoporose en fractuurpreventie Nederlandse Vereniging voor Reumatologie Derde herzien druk, 2011

Richtlijn Osteoporose en fractuurpreventie Nederlandse Vereniging voor Reumatologie Derde herzien druk, 2011 Richtlijn Osteoporose en fractuurpreventie Nederlandse Vereniging voor Reumatologie Derde herzien druk, 2011 Stroomdiagram van diagnostiek,behandeling en follow-up bij patiënten van 50 jaar en ouder met

Nadere informatie

Behandeling met Entyvio (vedolizumab)

Behandeling met Entyvio (vedolizumab) Praat met uw arts als u graag meer informatie wilt over de behandeling met. Behandeling met (vedolizumab) Meer informatie Deze brochure is een aanvulling op de bijsluiter. We hopen dat de meeste vragen

Nadere informatie

Kinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Kinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Kinderwens en zwangerschap en de 3 ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Editie 2011 Colofon Geen enkel deel van deze brochure noch de gehele uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder

Nadere informatie

Ziekte van Crohn : voldoende eten is de boodschap

Ziekte van Crohn : voldoende eten is de boodschap Ziekte van Crohn : voldoende eten is de boodschap VLAS congres Heist-op-den-Berg 21 november 2013 Bart Verkerken diëtist WGK Risico op ondervoeding bij de ziekte van Crohn INHOUD 1. Inleiding 2. Ondervoeding

Nadere informatie

Osteoporose profylaxe bij 80+

Osteoporose profylaxe bij 80+ Osteoporose profylaxe bij 80+ Emilie Gieling, AIOS Ziekenhuisfarmacie, CWZ Prof. Dr. Joop van den Bergh, internist-endocrinoloog, VieCurie MC Noord-Limburg, Maastricht UMC & UHasselt België (potentiële)

Nadere informatie

Inflammatoir Darmlijden Wat verwacht de gastro-enteroloog/patiënt van de diëtist?

Inflammatoir Darmlijden Wat verwacht de gastro-enteroloog/patiënt van de diëtist? Inflammatoir Darmlijden Wat verwacht de gastro-enteroloog/patiënt van de diëtist? Prof. Dr. Harald Peeters Gastro-enterologie AZ Sint-Lucas Gent 4 de Symposium Diëtiek 16 oktober 2014 Inflammatoire Darmziekten

Nadere informatie

IND N I D CA C T A IE E TPN

IND N I D CA C T A IE E TPN Indicaties en contra-indicaties TPN Life Long Learning ESPEN VVKVM Sabeth De Waele 14-06-2007 Indicaties en contra-indicaties TPN 1. DEFINITIE A. ALGEMEEN B. TPN 3. CONTRA-INDICATIE 4. BESLUIT 1. DEFINITIE

Nadere informatie

gezond zwanger met vitamines en mineralen

gezond zwanger met vitamines en mineralen gezond zwanger met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen zijn voedingsstoffen

Nadere informatie

H.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker)

H.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) H.366781.0614 Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) 2 Inleiding U wordt behandeld voor borstkanker, dit heeft invloed op uw botverlies. U krijgt praktische tips om uw botten gezond te houden.

Nadere informatie

5-ASA preparaten. Medicatie bij de Ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa. MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis. www.mdlcentrum.nl

5-ASA preparaten. Medicatie bij de Ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa. MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis. www.mdlcentrum.nl 5-ASA preparaten Medicatie bij de Ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Inhoudsopgave 1. Behandeling bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa 3 2.

Nadere informatie

Spijsverteringsstoornissen

Spijsverteringsstoornissen Spijsverteringsstoornissen Indicaties Voor pups tot 12 maanden: Acute en chronische diarree Maldigestie, malabsorptie Bacteriële overgroei Herstel Colitis Contra-indicaties Hyperlipidemie Lymfangiëctasie

Nadere informatie

IMMUNOSUPPRESSIVA BIJ IBD FRANCISCUS GASTHUIS

IMMUNOSUPPRESSIVA BIJ IBD FRANCISCUS GASTHUIS IMMUNOSUPPRESSIVA BIJ IBD FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Uw Maag-, Darm en leverarts (MDL-arts) heeft met u gesproken over het gebruik van medicijnen, zoals Imuran (azathioprine), Puri-Nethol (6-MP, 6-mercaptopurine)

Nadere informatie

Gezonde voeding (voor ouderen)

Gezonde voeding (voor ouderen) Gezonde voeding (voor ouderen) We worden steeds ouder Europe 29% North America 25% Eastern Asia 21% LA & Caribbean 14% 1953 Schijf van vijf 2004 1981 voorjaar van 2016 1965 1991 Algemene voedingsadviezen

Nadere informatie

Richtlijnen Goede Voeding

Richtlijnen Goede Voeding ParkinsonNet 29 november2013 Voeding en het brein: een samenspel Food for thought Voeding en cognitie Lisette CPGM de Groot Ondine van de Rest Sturend (eetlust) en afhankelijk (adequate voeding) Risico

Nadere informatie

Droogvoeding Verpakking van 1,5kg en 3,5kg

Droogvoeding Verpakking van 1,5kg en 3,5kg Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van diabetes mellitus. Daarom zal uw dierenarts uw kat meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven zoals Royal Canin Diabetic Diet. Diabetic Diet

Nadere informatie

Imuran. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Imuran. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Imuran bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Azathioprine (Imuran ) In deze folder krijgt u informatie over de

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot ex

Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot ex Samenvatting 121 Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot expressie na gluteninname bij genetisch

Nadere informatie

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid groente en de gevolgen van een tekort aan inname. Dick van Waardenburg Kinderarts

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid groente en de gevolgen van een tekort aan inname. Dick van Waardenburg Kinderarts Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid groente en de gevolgen van een tekort aan inname Dick van Waardenburg Kinderarts Gevolgen van een tekort aan inname van goente en fruit 12 september 2013 2 Gevolgen van

Nadere informatie

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding

GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen

Nadere informatie

Rol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease

Rol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease Rol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease Saskia Tabak diëtist UMCG Er gaat niets boven Groningen! Inhoud Behandeling van NAFLD 1. Rol van

Nadere informatie

Prednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Prednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Prednis(ol)on Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt u informatie over de

Nadere informatie

Coby Wijnen diëtist VSN

Coby Wijnen diëtist VSN netwerk diëtisten voor spierziekten Coby Wijnen diëtist VSN voeding bij polyneuropathie algemeen specifieke aandachtspunten vragen Liesbeth Verbruggen diëtist Tefa-Portanje voeding groei en onderhoud weerstand

Nadere informatie

Diab-eten. Voeding en hartchirurgie. Jacobien Hiemstra Diëtist, St Antonius Ziekenhuis 9 april 2013

Diab-eten. Voeding en hartchirurgie. Jacobien Hiemstra Diëtist, St Antonius Ziekenhuis 9 april 2013 Diab-eten Voeding en hartchirurgie Jacobien Hiemstra Diëtist, St Antonius Ziekenhuis 9 april 2013 Inhoud Belang goede voedingstoestand De voedingstoestand van diabeten Risico s intake bij diabeten Gevolgen

Nadere informatie

HEBBEN NIET TOT EEN BETERE GEZONDHEID VAN ONZE HUISDIEREN GELEID.

HEBBEN NIET TOT EEN BETERE GEZONDHEID VAN ONZE HUISDIEREN GELEID. Wat kan leiden tot een betere gezondheid van ons huisdier! De beter opgeleide dierenartsen, nieuwe antibiotica, meerdere medicijnen, meer geld voor de gezondheidszorg voor dieren en meer dierenartsen en

Nadere informatie

Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Diëtetiek / Voedingsteam Voedingsadviezen Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inleiding U heeft van uw arts vernomen dat u de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa heeft. Deze ziekten kenmerken

Nadere informatie

Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Azathioprine (Imuran )

Nadere informatie

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2.

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2. Voeding en leefstijl bij en na kanker Malu van Geel Inhoud 1. Voeding van vroeger tot nu 2. Voeding en kanker 3. Aanbevelingen 4. Veel gestelde vragen 1. Voeding van vroeger tot nu 1 Hippocrates Laat voeding

Nadere informatie

Secundaire hyperoxalurie voor niertransplantatie: een nadeel? Dr JI Roodnat, Nefroloog

Secundaire hyperoxalurie voor niertransplantatie: een nadeel? Dr JI Roodnat, Nefroloog Secundaire hyperoxalurie voor niertransplantatie: een nadeel? Dr JI Roodnat, Nefroloog Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition % LICHAAMSVET Wie wil je worden? Waar ben je nu? % LICHAAMSVET Vrouw 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Man 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Te laag

Nadere informatie

Vedolizumab (Entyvio ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Vedolizumab (Entyvio ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Vedolizumab (Entyvio ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Vedolizumab (Entyvio ). In deze folder krijgt

Nadere informatie

Er gaat niets boven Groningen! 1. Rol van dieet en samenstelling voeding. Inhoud. Waarom afvallen

Er gaat niets boven Groningen! 1. Rol van dieet en samenstelling voeding. Inhoud. Waarom afvallen Er gaat niets boven Groningen! Rol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease Saskia Tabak diëtist UMCG Inhoud 1. Rol van dieet en samenstelling

Nadere informatie

Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet

Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet Ziek zijn en voeding Informatie voor de ondervoede patiënt met een natrium- en/of vochtbeperkt dieet Deze folder is bedoeld voor patiënten met een natrium en/of vochtbeperkt dieet waarbij ondervoeding

Nadere informatie

Coby Wijnen diëtist VSN

Coby Wijnen diëtist VSN netwerk diëtisten voor spierziekten Coby Wijnen diëtist VSN voeding groei en onderhoud weerstand en conditie lekker en gezellig secundaire gevolgen spierziekten minder bewegen gevolgen voor voeding: gewicht

Nadere informatie

FIBRE RESPONSE DIET. Droogvoeding Verpakking van 2kg, 7,5kg en 14kg

FIBRE RESPONSE DIET. Droogvoeding Verpakking van 2kg, 7,5kg en 14kg FIBRE RESPONSE DIET Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van maagdarmaandoeningen. Daarom zal uw dierenarts uw hond meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven. Voor sommige maag-darmaandoeningen

Nadere informatie

It takes two to tango

It takes two to tango It takes two to tango Voeding & leefstijl bij kanker 19 november 2016 Ilse Kavak-Scholten Inhoud Kanker Ondervoeding Kankercachexie Voedingsadviezen Beweging Feiten en fabels Rol fitnessprofessional Take

Nadere informatie

Methotrexaat bij de ziekte van Crohn

Methotrexaat bij de ziekte van Crohn Methotrexaat bij de ziekte van Crohn Interne geneeskunde Locatie Hoorn/Enkhuizen Methotrexaat bij de ziekte van Crohn De MDL-arts heeft samen met u besloten u te behandelen met methotrexaat. In deze folder

Nadere informatie

Studies on inflammatory bowel disease and functional gastrointestinal disorders in children and adults Hoekman, D.R.

Studies on inflammatory bowel disease and functional gastrointestinal disorders in children and adults Hoekman, D.R. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Studies on inflammatory bowel disease and functional gastrointestinal disorders in children and adults Hoekman, D.R. Link to publication Citation for published version

Nadere informatie

Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas

Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas Donderdag 21 juni 2018 Waarom supplementen? Waarom supplementen? Vitamines en mineralen vormen de bouwstenen van ons lichaam.

Nadere informatie

Voeding bij kanker. Rolverdeling diëtist, patiënt en verpleegkundige. Multidisciplinaire Zorg: Samen Werken. Liesbeth Haverkort MSc - 10 januari 2014

Voeding bij kanker. Rolverdeling diëtist, patiënt en verpleegkundige. Multidisciplinaire Zorg: Samen Werken. Liesbeth Haverkort MSc - 10 januari 2014 Voeding bij kanker Rolverdeling diëtist, patiënt en verpleegkundige Multidisciplinaire Zorg: Samen Werken Liesbeth Haverkort MSc - 10 januari 2014 Rolverdeling en interactie patiënt - diëtist - verpleegkundige

Nadere informatie