Ziekte van Crohn : voldoende eten is de boodschap

Transcriptie

1 Ziekte van Crohn : voldoende eten is de boodschap VLAS congres Heist-op-den-Berg 21 november 2013 Bart Verkerken diëtist WGK

2 Risico op ondervoeding bij de ziekte van Crohn INHOUD 1. Inleiding 2. Ondervoeding 3. Dieet : doelstellingen en principes 4. Wat na stoma?

3 1. Inleiding De ziekte van Crohn is een inflammatoire darmziekte. afwisseling van periodes van actieve ontstekingsprocessen (exacerbatie) en periodes zonder ontsteking (remissie) kenmerkt zich door ontstekingen die in één of meerdere segmenten van het spijsverteringskaneel kunnen voorkomen. Meest voorkomend t.h.v. distale ileum en colon ascendens Fistelvorming en stenose (vernauwing) zijn mogelijk

4 1. Inleiding : oorzaken Afweersysteem afweersysteem is in de war. Het gevolg is dat er ontstekingen ontstaan in de darm. Erfelijkheid 5%-10% van de familieleden van iemand met een chronische darmontsteking heeft de ziekte ook.

5 1. Inleiding : oorzaken Bacteriën Mogelijk spelen bepaalde bacteriën een rol bij het ontstaan van deze ziekte. Op dit moment wordt hier nog onderzoek naar gedaan. Stress Stress alleen is niet de oorzaak van de ziekte van Crohn. Maar stress heeft invloed op de ernst van de klachten. Roken Roken vergroot de kans op de ziekte van Crohn en roken heeft een negatief effect op het verloop van de ziekte.

6 2. Ondervoeding Ondervoeding = Toestand waarbij het lichaam over onvoldoende energie en/of nutriënten beschikt. Soms kan er afbraak zijn van spiermassa (eiwitten) wordt vervangen door vetmassa of vocht ondervoeding blijft onopgemerkt (gewicht blijft constant) Ondervoeding komt voor bij ongeveer 80% van de patiënten!

7 2. Ondervoeding : detectie Symptomen ondervoeding Gewichtsverlies over periode van 3-6 maand Gewichtsevolutie: vermindering met 5 à 10 % in de laatste 3 maanden BMI < 22 bij 65+ verminderde voedselinname tijdens de voorbije week? Is de patiënt ernstig ziek? Screeningsinstrumenten : voorbeelden - SNAQ - MNA

8 2. Ondervoeding : detectie MNA = Mini Nutritional Assessment Bent U de afgelopen 3 maanden minder gaan eten als gevolg van verminderde eetlust, spijsverteringsproblemen, problemen bij het kauwen en/of slikken? 0 = sterk verminderde eetlust 1 = matige verminderde eetlust 2 = geen verminderde eetlust Gewichtsverlies gedurende de afgelopen maanden Mobiliteit 0 = gewichtsverlies groter dan 3 kg 1 = weet niet 2 = gewichtsverlies tussen 1 en 3 kg 3 = geen gewichtsverlies 0 = aan bed of stoel gebonden 1 = in staat zelfstandig uit bed/stoel te komen, maar gaat niet naar buiten 2 = gaat zelfstandig naar buiten

9 2. Ondervoeding : detectie Heeft U gedurende de afgelopen 3 maanden last gehad van psychische stress of een ernstige ziekte? 0 = ja 2 = nee Neuropsychologische problemen 0 = ernstig dement of depressief 1 = licht dement 2 = geen psychologische problemen Body Mass Index (BMI): (gewicht in kg) / (lengte in m 2 ) 0 = < 19 1 = = = 23 of meer Screening score (max. 14 punten) punten: normale voedingstoestand 8-11 punten: risico op ondervoeding 0-7 punten: ondervoed

10 2. Ondervoeding : detectie Taak van de (thuis)verpleegkundige bij detectie van ondervoeding Patiënt regelmatig wegen Vochtbalans bijhouden Dagelijks patiënt en/of mantelzorger bevragen Indien nodig huisarts verwittigen Voedingskundige inschakelen

11 2. Ondervoeding : Oorzaken Verminderde energie-inname tgv minder eetlust angst om te eten Malabsorptie Verhoogde intestinale verliezen Verhoogde behoeften ten gevolge van de ziekte Eiwitverlies Vetmalabsorptie en maldigestie Lactose-intolerantie

12 Ondervoeding kan op niveau van verschillende nutriënten : Tekort aan bepaalde mineralen Ijzer: door chronisch bloedverlies en/ of te lage inname en/of opname Zink: door chronische diarree en braken Natrium en Kalium: door chronische diarree en braken Calcium: zuivelproducten worden vaak gemeden; darmresectie; malabsorptie (lactose); corticosteroïden gebruik Magnesium: door darmresectie, malabsorptie en chronische diarree

13 Ondervoeding kan op niveau van verschillende nutriënten : Tekort aan bepaalde vitaminen Vit D en K: door galzoutenmalabsorptie Vit B12: wordt normaal opgenomen thv ileum Foliumzuur: bij gebruik van Sulfasalazine gedaalde opname

14 Malabsorptie Daling van de functionele darmcapaciteit (darmoppervlakte) Bacteriële overgroei Galzoutdeficiëntie Vetmalabsorptie vetdiarree gal- en nierstenen

15 3. Dieet DOELSTELLING Verminderen van de symptomen Voedingstoestand handhaven of verbeteren Actieve ontsteking behandelen Preventie exacerbatie?

16 3. Dieet PRINCIPES 1,Tijdens remissie Evenwichtige en gevarieerde voeding met aandacht voor energie, eiwitten, vitaminen en mineralen Energie: 35-40kcal/ kg ideaal LG Eiwitten: 1-1,5g E/kg ideaal LG Geen beperking, noch verrijking van voedingsvezels Nagaan welke voedingsmiddelen niet worden verdragen! (dagboek) Eerder verschillende kleine maaltijden

17 3. Dieet principes tijdens remissie Vetten: noch verlaagd, noch verhoogd middellange keten vetzuren-mct (margarine/olie) Omega-3 vetzuren: anti-inflammatoire werking vette vis (haring, zalm, makreel, sardines) koolzaad/lijnzaad-olie, noten voedingssupplementen Bij gebruik corticosteroïden Suppletie van Calcium en Vitamine D Bij gebruik Sulfasalazine Suppletie Foliumzuur

18 3. Dieet principes tijdens remissie Voorbeeld Man 40 jaar 1m80 ideaal LG : 69 kg (BMI 21,5) 80 kg (BMI 25) - 63,5 kg (BMI 20) Energie : x 69 kg = kcal / dag Eiwitten : 1-1,5 x 69 kg = ,5 g eiwit / dag

19 Voorbeeld dagschema : energierijke voeding Ontbijt : 3sneden bruin brood of 2 grove pistolets besmeren met boter toespijs:smeer-,smelt- of vaste kaas 40à50g of (magere) vleeswaren 60g of zoet beleg: confituur 30g of 2sn peperkoek(40g) koffie (melk-suiker) Tussendoor 1pakje (granen)biscuit (vb 7granen van Lu,Vitabis, energiereep, ) 1 glas (verdund) appelsap, frisdrank Lunch/broodmaaltijd 5sneden bruin brood of 3grove pistolets of ½ stokbrood besmeren met boter of mayonaise op een slaatje toespijs: 3sn (magere) vleeswaren(rosbief,kippenwit,gekookte ham,rookvlees, ) of 60g kaas = 3tipjes smeerkaas ; 1,5sn 30+ kaas koffie, soep dessert: 1portie vers(e) fruit(sla)-bestrooien met suiker (150à200g)

20 Voorbeeld dagschema : energierijke voeding Tussendoortje 250ml volle drinkyoghurt of 250ml sojamelk 1 banaan Avondmaal/warme maaltijd Later op de avond 3 à 4st gekookte aardappelen,+/- 250g (3x/week) of 125g (rauw gewogen) pasta,(400g gekookt )(4x/week) 250à300g groenten 150g (mager )vlees of gevogelte of 300g (magere)vis 1eetlp,20g vetstof voor de bereiding gebonden saus fruitsap,frisdrank 60g ontbijtgranen+150ml volle melk of 350ml volle drinkyoghurt vb Dan up of 1 energiereep+1 beker volle melk of 250g sojapudding (2potjes)+1st fruit of 1broodje(pistolet)+mager beleg en 1st fruit

21 Geconcentreerde voeding Indien de patiënt onvoldoende kan eten: Extra eiwit door melkpoeder (Extra vet door olie, (soja)room, margarine, MCT of boter) Extra koolhydraten door gebruik van malto-dextrine

22 3. Dieet 2, Tijdens exacerbatie Doel = patiënt zo snel mogelijk klachtenvrij maken. Geen specifiek dieet, indien nodig lichtverteerbaar, niet automatisch In geval van ondervoeding : bijvoeding (volledige voeding: vb Nutridrink van Nutricia of Ensure Plus Abbott) Vermijden van gasvormende voedingsmiddelen en sterke kruiden. Opletten met vezelrijke voeding bij stenose : beperking grofvezelige voeding en onoplosbare vezels Bij verminderde lactaseactiviteit lactoserijke voedingsmiddelen vermijden of suppletie lactase enzymen Lactose=melksuiker (4g/100ml)

23 3. Dieet tijdens exacerbatie Na een operatie kan enkele dagen een lichtverteerbare voeding nodig zijn (geen rauwkost of harde voeding) vervanging van normale voeding door enterale voeding kan de activiteit van de ziekte van Crohn verminderen. Nu nieuwe en meer krachtige geneesmiddelen ter beschikking waardoor deze therapie sterk aan belang heeft ingeboet en beperkende diëten meestal niet meer nuttig of nodig zijn. Bij een opstoot van de ziekte zijn totale darmrust en alleen parenterale voeding af te raden. Dit heeft geen bewezen voordeel ten opzichte van de toediening van enterale voeding (bij fistelvorming wel)

24 Gasvormende voeding Oplosbare vezels uit groenten : kolen, radijzen, ui, knoflook, paprika, komkommer, prei, asperges, Nieuwe aardappelen Koolzuurhoudende dranken, bier fruit vnl. onrijp fruit (appelpectine) peulvruchten erwten, bonen, linzen, ; Sorbitol, Maltitol, maar ook een overmaat aan suiker Overdreven inname van voedingsvezels of te snelle overgang van vezelarme naar vezelrijke voeding maar ook gasvorming door Stress (rustig tafelen, goed kauwen, drinken na de maaltijd) Te veel lucht happen tijdens de maaltijd

25 Lactosevrije voeding: toegelaten voedingsmiddelen Aardappelen vers, gekookt, in glas of blik diepvries frieten puree met de toegestane melksoorten pureevlokken zonder melk Brood wit, bruin, volkorenbrood, broodjes beschuiten, toastbrood, knäckebröd Gebak en koek zelfgemaakte cake, koek, taart, gebak bereidt met de toegestane ingrediënten, ontbijtkoek, speculaas rijstwafels pannenkoeken bereidt met de toegestane ingrediënten

26 Lactosevrije voeding: toegelaten voedingsmiddelen Graanproducten en bindmiddelen Ontbijtgranen, deegwaren,rijst havermout, tarwekiemen, zemelen, griesmeel, maïzena paneermeel Puddingpoeder, melen voor toevoeging van zuigelingenvoeding Noten en zaden (omega 3 vetzuren) Eieren Fruit en groenten in alle vormen Melk en melkproducten lactose arme melk vb. Zerolactose, sojaproducten: melk, yoghurt, pudding, drinks, ijscrème bereidingen op basis van sojamelk koffiecreamers Kazen harde kazen: oude Hollandse of Brugse kaas, Emmentaler, Gruyère,

27

28

29 3. Dieet Positief effect door Darmrust verbetering microbiële flora : effect van pro-biotica? vb. yoghurt met bifidus (effect op immuniteit) verhoogde toediening voedingsstoffen Aanbieden van micronutriënten

30 4. Wat na stoma? Bij +/-20% van de patiënten ; niet altijd definitief Meer kans op vocht- en zouttekorten bij ileostoma Geen echt dieet : wel gezonde voeding met zelfde aandachtspunten Vaak nood aan voedingssupplementen wegens vermindering darmoppervlak Ileostoma: minstens 2 tot 2,5 liter vocht per dag (=1 liter meer dan in een gezonde voeding) en extra zout wegens vochtverlies en dus ook zouten vb: gerookte vis, zoutkoekjes, ORS-dranken of sportdrank (Aquarius), minute soup

31 Vragen?