Onderwijs aan leerlingen die hoogbegaafd zijn. Beleidsnotitie januari 2019

Transcriptie

1 Onderwijs aan leerlingen die hoogbegaafd zijn Beleidsnotitie januari 2019 Vastgesteld door de algemene ledenvergadering (ALV) op 4 december

2 Inleiding Deze notitie beoogt niet een inhoudelijk theoretisch kader te zijn over hoogbegaafdheid, maar beoogt vooral antwoord te geven op de vragen: Vanuit welke definitie wordt uitgegaan voor ontwikkeld beleid; Welke beleidslijnen zijn wenselijk om het onderwijs aan leerlingen die hoogbegaafd zijn te ondersteunen. 1. Definitie Hoogbegaafdheid, getalenteerden, onderpresteerders, twice exceptional, dubbelbijzonder, zeer makkelijk lerenden, ontwikkelingsvoorsprong. Allemaal termen die gebruikt worden bij leerlingen die meer kunnen, beter of sneller leren, verder zijn in hun ontwikkeling dan anderen. Zowel het bestuur als de algemene ledenvergadering (ALV) had behoefte aan een definitie op hoogbegaafdheid, zodat helder wordt voor wie voorliggend beleid is. Hoogbegaafdheid is meer dan alleen een hoog IQ. Er zijn verschillende omschrijvingen. Een keuze maken uit deze beschrijvingen heeft invloed op de doelgroep-formulering en vervolgens op signalering en toelating. Toch is er behoefte aan enige duiding. Daarom werkt het samenwerkingsverband (SWV) met de volgende definitie: er is sprake van drie aanlegfactoren 1 : o hoge intelligentie (IQ > 130); o gedrevenheid (taskcommitment); o creativiteit. Om van hoogbegaafdheid te spreken zijn er naast de hoge intelligentie, taakgerichtheid en creativiteit ook een aantal andere eigenschappen aanwezig namelijk (Tessa Kieboom en het Delphimodel Hoogbegaafdheid): een hoge mate van gevoeligheid; perfectionisme; groot rechtvaardigheidsgevoel; een kritische instelling; gedrevenheid; nieuwsgierigheid; autonomie. We kunnen hierbij aansluiten met een samenvattende definitie uit het Delphi-model: Een hoogbegaafde leerling is een nieuwsgierig, sensitief en emotioneel mens. Hij of zij is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Verder is hij of zij autonoom, gedreven van aard en intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren. N.B. Bovenstaande theoretische duiding van het begrip hoogbegaafdheid weergeeft kenmerken, die mogelijk niet zichtbaar zijn bij een hoogbegaafde leerling. Dit kan diverse oorzaken hebben zoals een niet passende onderwijsomgeving die tot onderpresteren heeft geleid. De hoogbegaafde prestaties zijn dan niet meer zichtbaar. Deze leerlingen behoren echter wel tot de doelgroep. 1 Deze drie aanlegfactoren moeten elkaar overlappen om hoogbegaafde prestaties te kunnen bereiken & zien (Triadisch model Renzulli-Mönks), waarvoor een stimulerende gunstige omgeving nodig is vanuit school, gezin en peers. 2

3 2. Deskundigheid i.r.t. hoogbegaafdheid Deskundigheid i.r.t. hoogbegaafdheid kent 5 niveaus. In het SWV Rijn & Gelderse Vallei hebben we een 6 e niveau toegevoegd. Niveau Titel Beknopte omschrijving Verwachting naar de leerkracht 1 Reactieve 2 Leerkracht afhankelijke De meer- en hoogbegaafde leerlingen volgen het reguliere onderwijs zonder enige passende onderwijs aanpassing. De meer- en hoogbegaafde leerlingen volgen het reguliere onderwijs en afhankelijk van de leerkracht 3 Basis De meer- en hoogbegaafde leerlingen volgen het reguliere onderwijs en in alle leerjaren vindt structureel signalering en een tot op zekere hoogte passende onderwijs aanpassing plaats in de klas. De aanpassing is echter niet voor alle hoogbegaafde leerlingen toereikend. 4 Gevorderde 5 Gespecialiseerde 6 Observatie- en adviesgroep gespecialiseerde De meer- en hoogbegaafde leerlingen maken gebruik van de basis, maar de zogenaamde moeilijk te signaleren doelgroep wordt ook gesignaleerd en er is tevens een verdergaande differentiatie en een verdergaand saanbod in en/of buiten de klas. De aanpassing is voor een grotere groep hoogbegaafde leerlingen toereikend, maar voor een deel niet De hoogbegaafde leerlingen maakt gebruik van de gevorderde en kunnen gebruik maken van gespecialiseerde in gedragsproblematiek en leerproblematiek, in een voltijds HB vorm. Er is sprake van een gespecialiseerde vorm van (exceptioneel hoogbegaafd en/of twice-exceptional) * het gaat niet per se om de vorm, maar om deskundigheid Er wordt reactief gereageerd op onderwijsbehoeftes (vraag vanuit ouders) De leerkracht heeft in het leerjaar (enkele) aanpassingen in het onderwijs aangepast De leerkracht hebben een basis kennisniveau in het signaleren én toepassen van één compacte leerlijn. De compacte leerlijn komt tegemoet aan leerlingen die meerbegaafd zijn en partieel meerkunners De leerkracht heeft een gevorderd niveau* in het signaleren én passen meer compacte leerlijnen toe. De leerkracht heeft een gevorderd niveau om specialistische situaties te kunnen begeleiden en kan ook meer compacte leerlijnen toepassen De leerkracht heeft een gevorderd niveau om specialistische situaties te kunnen begeleiden en kan ook meer compacte leerlijnen toepassen. Daarnaast is zij in staat individuele handelingsplannen uit te voeren en samen te werken met gedragswetenschappers 3. Onderzoek 3

4 Alle scholen in het SWV Rijn & Gelderse Vallei hebben de basis voldoende op orde (vastgesteld juni 2018); vastgesteld is dat er echter ontwikkeling nodig is diverse op onderdelen, waaronder op het gebied van onderwijs aan leerlingen die hoogbegaafd zijn. Het hiervoor beschreven basisniveau 3 is nog niet bereikt in de meeste scholen. Op basis van onderzoeken (onder andere uitgevoerd door Willy de Heer 2 ) komt naar voren dat wetenschappelijke kennis over hoogbegaafdheid nauwelijks is doorgedrongen tot Nederlandse basisscholen. Uit onderzoek van o.a. Wijssein (in opdracht van schoolbesturen en samenwerkingsverbanden) komen de volgende cijfers naar voren: 70% van de scholen biedt géén basis (niveau 1 of 2) 35% van de scholen biedt niveau 2 en is op weg naar basis 30% van de scholen biedt reeds basis (niveau 3 of 4) 1 op de 4 scholen geeft aan dat begaafde leerlingen instromen 1 op de 5 scholen ziet begaafde leerlingen vroegtijdig de school verlaten 1 op de 4 ouders van begaafd kind(eren) is niet tevreden Onderdeel ruimte bieden om te leren met ontwikkelingsgelijken wordt veel toegepast (bijvoorbeeld: plusklas vanwege contacten met peers: 80%). De aanbevelingen in deze onderzoeken richten zich op: onderwijs aanpassen is nodig vanaf groep 1 voor zeer makkelijk lerenden; professionalisering van leerkrachten; delen van kennis en ervaring. 4. Verdeelsleutel T.b.v. de uitwerking voor de inrichting van beleidslijnen niveau 3, 4, 5 en 6 is naar een verdeelsleutel gezocht. De verdeelsleutel die de adviserende werkgroep heeft gehanteerd, is afkomstig van het SLO: 13,5% van de leerlingen is meerbegaafd 2,3 % van de leerlingen/jongeren is hoogbegaafd; 20-30% van de leerlingen komt in aanmerking voor compacten (dit zijn zowel leerlingen die hoogbegaafd zijn, als meerkunner); 60% hiervan kan in de basis onderwijs volgen; 30% hiervan heeft voordeel bij het volgen van deeltijdonderwijs; 10% hiervan heeft voordeel bij het volgen van voltijdonderwijs. N.B. Deze verdeelsleutel kent echter niveau 6 niet. Dit betekent voor ons SWV dat: voor beleidslijn niveau 3 uitgegaan wordt van het maximale aantal leerlingen dat in aanmerking komt voor compacten (30% = 7200 leerlingen); voor beleidslijn niveau 4 uitgegaan wordt van 2,3% van het aantal leerlingen is hoogbegaafd: 555 leerlingen. afhankelijk van de visie van een school(bestuur) deze leerlingen onderwijs krijgen in een bepaalde vormen (deeltijd- of voltijdsgroepen), maar dat de verwachting naar de leerkracht feitelijk het onderbrengen in het niveau bepaalt

5 Uitgaande van 555 leerlingen in ons SWV betekent dit: Niveau Titel Indicatie leerlingpercentage Indicatie aantal Indicatie aantal in SWV RGV 3 Basis 60 % 333? 4 Gevorderde 30 % 167?* 5 Gespecialiseerde 10 % ** (nu 6 groepen) 6 Observatie- en SLO brengt deze 4 *** adviesgroep; gespecialiseerde doelgroep onder bij niveau 5 Totaal * Bij inventarisatie van plusklassen kwam zo n grote diversiteit van vorm, inhoud en doelgroep naar voren, dat het aantal niet aan te geven is. ** Er zijn wachtlijsten. *** Er zijn 4 thuiszitters die baat zouden hebben bij deze specifieke vorm. We zien binnen de scholen in het samenwerkingsverband een grotere deelname in niveau 5 (gespecialiseerde ) dan volgens de verdeelsleutel verwacht zou mogen worden. Er is zelf behoefte aan meer groepen, gezien de wachtlijsten. De reden hiervan kan gelegen zijn in het feit dat de basis op dit onderdeel nog niet op orde is en dus wordt het potentieel van de zeer makkelijk lerenden niet voldoende benut. Daarnaast zien we een toename van het aantal thuiszitters in deze doelgroep. Het aantal leerlingen die vanwege gedrag uitgesloten of niet toegelaten wordt tot de voltijds-groepen. De cijfers en aanbevelingen van de adviesgroep leiden tot de volgende beleidslijnen en doelstellingen: 5. Beleidslijnen uitgewerkt Beleidslijn niveau 3 Beleidslijn niveau 3 is gericht op verhogen en borgen van de basis. Doelstelling A: 60% van de scholen biedt in 2022 de basis inclusief HB en MB 100 % van de scholen biedt in 2024 de basis inclusief HB en MB 100 % van de steunpuntteamleden zijn deskundig op herkennen hoog-en meergaafdheid en kunnen indien nodig interventies adviseren Aanpak Scholing per schoolteam starten in 2019 en is afgerond in In 2022 hebben 100% van de scholen de deskundigheidsbevordering per schoolteam gevolgd Ondersteuning SWV i.v.m. inkoop cursussen in company kan gevraagd worden Steunpuntteamleden sluiten aan bij school-cursus 5

6 Inhoud Scholing (deskundigheidsbevordering) op herkennen en erkennen van meerbegaafdheid (MB) en hoogbegaafdheid (HB), compacten en verrijkende leerlijn, signaleren en beeldvorming Doelstelling B: Binnen ons SWV zijn er opgeleide HB-specialisten: Per regionaal steunpunt één themaspecialist HB 3 Per regionaal steunpunt per 4 scholen één HB-specialist in dienst bij schoolbestuur Aanpak Scholing volgen vanaf 2019 en afronden in 2021 Een lijst met erkende opleidingen wordt ter beschikking gesteld Schoolbesturen van een regionaal steunpunt stemmen met elkaar af voor welke 4 scholen een specialist aangewezen wordt Inhoud Scholing is gericht op kennis, herkennen en bieden van aan anderen, train de trainer, se Doelstelling C: Iedere school heeft een 0-meting uitgevoerd voor 2020 Aanpak Een digitale invullijst wordt ter beschikking gesteld ter bepaling van huidig niveau, ambitie, behoefte aan scholing, uitleg plusklas en aantal peuters met ontwikkelingsvoorsprong. Een herhaling wordt uitgevoerd in 2022 Inhoud De digitale invullijst wordt ter beschikking gesteld aan elke directeur. De uitwerking levert een beleidsplan op voor de school en geeft het schoolbestuur en het SWV een overzicht van het dekkende aanbod (kosten variërend ) Doelstelling D: In 2022 kunnen 100% van de directeuren en IB-ers beleid opstellen i.r.t. onderwijs aan leerlingen die meer- en hoogbegaafd zijn Aanpak Scholing volgen vanaf 2019 en afronden in Inhoud Scholing betreft deskundigheidsbevordering m.b.t. ontwikkelen beleid i.r.t. paradigmastrijd (aparte groepen passend onderwijs inclusief onderwijs); 3 dagdelen Doelstelling E: In 2019 start een netwerk HB-specialisten Aanpak Inventarisatie onder de schoolbesturen vindt plaats m.b.t. reeds opgeleide en startende HB-specialisten 2019: centrale opstart 2020: regionale netwerken opstarten, met voorzitter uit hun midden, die gefaciliteerd wordt Inhoud Expertise-deling, ontwikkelingen en onderzoek bijhouden, bijscholing, inrichten en onderhouden orthotheek Naar verwachting zijn de themaspecialisten SWV in tijd sneller op te leiden dan de specialisten per 4 scholen; kunnen zij ingezet worden voor second opinion en kunnen zij mogelijk arrangementen mee helpen uitvoeren 6

7 Beleidslijn niveau 4 Beleidslijn niveau 4 is gericht op beleid implementeren, onderwijs aangepast hebben en verdergaande differentiatie doorgevoerd hebben. Deze beleidslijn past bij de hoofddoelstelling in het Ondersteuningsplan : Borgen van de basis en waar nodig voor specifieke leerlingen verhogen. Hoe de school de basis borgt en waar nodig verhoogt, en welke keuzes zij daarbij maken is aan de school. Een mogelijkheid voor verdergaande differentiatie die inmiddels in veel regio s is uitgewerkt of wordt onderzocht op haalbaarheid is het inrichten van een deeltijdgroep. Wanneer heeft een kind baat bij een deeltijdgroep leerling is hoogbegaafd, al dan niet gediagnosticeerd; er wordt basisstof geboden (40-60%) en extra verrijkingsstof (60-40%); er is aandacht voor sociale en cognitieve ontwikkeling 4. Toelating tot een deeltijdgroep School, ouders en eventueel de leerling zelf. Financiën basisbekostiging leerlingen; deel van sbekostiging per leerling (schoolbestuur); deskundigheidsbevordering zoals bij beleidsniveau 3 genoemd (door swv). indien een leerling extra nodig heeft dan kan een HGO arrangement ingezet worden (vanuit HGO budget IB-er of aanvragen bij steunpuntcoördinator. Uitdaging Schoolbesturen regelen de uitwerking van niveau 4 binnen een regionaal steunpunt met elkaar. Beleidslijn niveau 5 Beleidslijn niveau 5 is gericht op gespecialiseerde voltijds. De reden dat in ons SWV meer dan een gemiddeld aantal leerlingen een voltijds groep bezoeken, is deels te vinden in het feit dat de basis op dit onderdeel nog niet op geheel op orde is. Er zijn momenteel zes voltijds groepen, geconcentreerd in Ede en Veenendaal. Zo n 138 leerlingen bezoeken deze groepen en er zijn een aantal leerlingen op een wachtlijst geplaatst. Als voor de komende twee jaar ingezet wordt op 8 groepen van 20 leerlingen (totaal 160 leerlingen) dan wordt in de behoefte voorzien. Door in te zetten op deskundigheidsbevordering, beleidsontwikkeling en netwerkontwikkeling mag verwacht worden dat de behoefte aan voltijds groepen in de loop der jaren afneemt naar zo n 80 leerlingen over 4 6 jaar. Iedere leerling die aangemeld wordt voor de voltijdssetting is een leerling met een extra svraag. Dit betekent dat iedere school met een voltijdssetting bij aanmelding zorgplicht heeft en kan beslissen om een onderzoeksperiode in te stellen van 6 weken, met een eenmalige verlenging van 6 weken 5. Zie stroomschema SWV. 4 Het is een misvatting dat een leerling die hoogbegaafd is, sociaal emotioneel achter loopt: Stijn Smeets (KU Leuven; vanderbilt University) 5 Zie splan en stroomschema zorgplicht SWV Rijn & Gelderse Vallei 7

8 De bevindingen van de onderzoeksperiode worden in de toelatingscommissie van de school besproken en het besluit wordt voorgelegd in een gesprek met ouders. Vervolgens wordt samen gezocht naar de beste passende plek. Wanneer heeft een kind baat bij een voltijdsgroep leerling is hoogbegaafd (conform definitie SWV), gediagnosticeerd; de basisstof is 20% en de extra verrijkingsstof is 80%; de leerkracht heeft deskundigheid op het geven van onderwijs aan leerling die hoogbegaafd zijn; er vinden ook activiteiten in de school plaats met leeftijdgenoten (buiten de voltijdsgroep). Benodigd voor toelating advies van de leerkracht van de school c.q. deeltijdsetting; vastgestelde hoogbegaafdheid door een ter zake doende gedragswetenschapper; Instemming van ouders. Toelatingscommissie schooldirecteur; themaspecialist hoogbegaafdheid (in eerste instantie van het SWV; in de toekomst de specialist hoogbegaafd van de regionale scholen zelf). Uitdaging De schoolbesturen uit één regionaal steunpunt regelen met elkaar de locatie van de voltijds setting. Financiën - basisbekostiging ( 4100 per leerling; toegewezen door schoolbesturen); - deel van sbekostiging (toegewezen door schoolbesturen); - deskundigheidsbevordering zoals bij beleid niveau 3 genoemd (door SWV bekostigd); - voor de opstartfase van een nieuwe voltijdsgroep, wordt het maximale groepsbedrag ter beschikking gesteld (20 x 1500 = eenmalig ); Na twee jaar wordt per leerling op teldatum het bedrag gesteld op De financiën zijn bedoeld voor inzet vakleerkrachten, gastsprekers, extra materiaal en kleinere groepsgrootte. - Diagnostiek wordt bekostigd door ouders en/of schoolbestuur N.B. Totaal in 2019 en 2020: , structureel N.B. Deze bijdrage vervangt de bijdrage van ouders. Beleidslijn niveau 6 Beleidslijn niveau 6 is gericht op het inrichten van een observatie- en adviesgroep, gespecialiseerde. Deze beleidslijn wordt ingericht vanwege het gegeven dat meer en meer leerlingen die dubbel bijzonder zijn (twice exceptional) dreigende thuiszitter zijn. Momenteel gaat het om 4 a 5 leerlingen; de verwachting is dat dit aantal de aankomende periode groeit en ook nodig zal blijven. N.B. Vanwege het aantal thuiszitters is reeds gestart met het opstarten van deze groep. Dit project zal minimaal twee jaar draaien, met als doel na deze twee jaar de groep te kunnen sluiten. Ieder kind wat aangemeld wordt voor de observatie- en adviesgroep gespecialiseerd is een kind met een extra svraag. Dit betekent dat de school bij aanmelding zorgplicht heeft en kan 8

9 beslissen om een onderzoeksperiode in te stellen van 6 weken, met een eenmalige verlenging van 4 weken. Wanneer heeft een kind behoefte aan een observatie- en adviesgroep, gespecialiseerd leerling is hoogbegaafd (gediagnosticeerd) en dit is in meerdere settings zichtbaar (thuis, school, bso en verenigingsleven) en is er is sprake van gedrag wat moeilijk hanteerbaar is; de basisstof is 20% en de extra verrijkingsstof is 80%; het gedrag van de leerling is zodanig, dat de ontwikkeling in gevaar komt. Onderzoek is nodig om vast te stellen of het gedrag voortkomt uit (onbegrepen) hoogbegaafdheid of anderszins. Na het onderzoek wordt advies gegeven over omgang, onderwijssbehoeften en vervolgonderwijs; van de leerkracht wordt gevraagd: o deskundigheid: onderwijs geven aan leerlingen die hoogbegaafd is; o deskundigheid: op gedrag; o differentiatie: er wordt voldaan aan de individuele ontwikkelbehoefte er vinden activiteiten plaats met leeftijdgenoten. Eisen aan de groep formatie maximaal 8 leerlingen; onderzoek naar relatie gedrag en hoogbegaafdheid en daarbij passende onderwijsbehoefte vindt plaats; waar mogelijk vindt diagnose plaats via handelingsgericht diagnosticeren, waar nodig gespecialiseerd onderzoek; maximaal plaatsing in groep van één schooljaar; er is sprake van terug- of doorplaatsing; er is expertise om een nazorgtraject te leveren bij terug- of doorplaatsing; naast inzet van leerkracht met deskundigheid hoogbegaafdheid is er deskundigheid gedragsspecialisme; aanwezigheid gedragswetenschapper met deskundigheid op diagnostiek en coaching op leerlingen die dubbel-bijzonder zijn; ib-er t.b.v. basale ; steunpuntcoördinator t.b.v. plaatsing, terug- en doorplaatsing; in geval van plaatsing SO, wordt TLV door TLV commissie mede afgegeven (procedure wordt hierop aangepast); geplaatst in een reguliere basisschool; samenwerking jeugdhulp t.b.v. ouders en/of gezin. Benodigd voor toelating advies van leerkracht van de school, deeltijdsetting of voltijdsetting; vastgestelde hoogbegaafdheid door een ter zake doende gedragswetenschapper; Instemming van ouders. De bevindingen van de onderzoeksperiode worden in de toelatingscommissie besproken en het besluit wordt voorgelegd in een gesprek met ouders. Toelatingscommissie schooldirecteur; gedragswetenschapper gespecialiseerd kennis omgang leerlingen die dubbel bijzonder zijn; steunpuntcoördinator. 9

10 Financiën Ondersteuningsbekostiging die schoolbestuur De deskundigheidsbevordering zoals bij beleid 1 genoemd is, wordt door het samenwerkingsverband bekostigd - basisbekostiging ( 4100) per leerling (toegewezen door schoolbesturen); - deskundigheidsbevordering zoals bij beleidslijn niveau 3 genoemd (door SWV bekostigd); - voor de opstartfase van een nieuwe voltijdsgroep, wordt het maximale groepsbedrag ter beschikking gesteld (20 x 1500 = ). - diagnostiek om hoogbegaafdheid vast te stellen wordt bekostigd door ouders en/of schoolbestuur - in groep, naar verwachting in 2020 een 2 e groep - benodigde inzet per groep: 1 fte leerkracht 0,5 fte SO-leerkracht 4 uur per week gedragsdeskundige 4 uur per week IB-er 2 uur per week maatschappelijk werker Uitdaging Schoolbesturen regelen met elkaar in twee regionale steunpunten, welke school een tweede observatiegroep start (bij voorkeur in de steunpunten Barneveld-Veenendaal) 6. Tot slot Een aantal zaken zijn nog uit te werken. Welke onderwerpen betreft het: Rol van het ouders in het geheel; ontwikkelen peer for parents. Wat als basis niet geborgd is, niet op orde komt. Wat is de rol van gemeente in dit geheel (Bij leerlingen uit deze doelgroep wordt vaak via CJG Jeugdhulp of JeugdGGZ ingezet; is bundelen wenselijk)? Leerling vervoer voor leerlingen bij voltijdsvormen zoals genoemd in beleidslijn 5 en 6. Samenwerking met Leerplicht. Samenwerking met SWV VO en VO schoolbesturen t.b.v. overgang naar VO. Samenwerking naastgelegen SWV-en, leerlingen die geplaatst worden in voltijdsgroepen. Contact met PABO. Contact voorschoolse voorzieningen (kleuters met ontwikkelingsvoorsprong) en/of consultatiebureau. Consequentie plaatsing kinderen met ontwikkelingsvoorsprong < 4 jaar. Inzet van middelen uit subsidieregeling voor samenwerkingsverbanden PO en VO t.b.v. (hoog) begaafde leerlingen PO en VO 10