Lingua Receptiva. De rol van een common ground

Transcriptie

1 Lingua Receptiva De rol van een common ground Bachelorscriptie Taal- en Cultuurstudies Universiteit Utrecht Hoofdrichting Communicatiekunde Larissa Versloot Studentnummer Begeleider: Dhr. J. D. ten Thije Datum:

2 Voorwoord Nederlander: Je staat nu bij/ langs een PEER. Of heb jij geen peer? Duitser: Ich weiss nicht was ein PEER ist. Nederlander: Oke, dat is geen sinaasappel maar een peer. Geen appel maar een peer. (Stilte) Nederlander: FRUIT. Bovenstaand fragment toont aan dat het voeren van een gesprek niet altijd makkelijk gaat. Zeker niet wanneer er twee talen tegelijk worden gesproken zoals bij Lingua Receptiva het geval is. Maar wat bovenstaand fragment voor mij persoonlijk ook weergeeft, is het plezier dat ik heb gehad tijdens het uitvoeren van dit onderzoek. Natuurlijk waren er ook drukke periodes, maar een groot deel van de tijd was het gewoon ontzettend leuk om te doen. Graag wil ik van deze gelegenheid gebruik maken om een aantal mensen te bedanken. Ten eerste alle mensen die hebben meegewerkt aan dit onderzoek. Het was niet altijd even makkelijk om aan iemand te vragen of hij of zij mee wilde werken aan het experiment en dan ook nog binnen zo n kort tijdsbestek. Maar iedereen reageerde heel positief en enthousiast. Zonder hen was dit onderzoek dan ook niet gelukt. Daarnaast wil ik graag mijn begeleider, Jan ten Thije, bedanken voor het wijzen op de zwakke punten in mijn onderzoek. Maar bovenal voor zijn persoonlijke enthousiasme voor Lingua Receptiva, dat zeker heeft geholpen ons hier ook steeds enthousiaster over te maken. Mijn mede-groepsgenoten Niels, Sharon en Rike wil ik ook bedanken voor hun hulp. Het was fijn om ervaringen te kunnen delen en elkaar te kunnen blijven motiveren. Tot slot zijn ook mijn familie en vrienden heel belangrijk geweest om mij in de meest stressvolle periodes te laten inzien dat er nog andere dingen bestaan dan studie. Voor u ligt de scriptie voor het verkrijgen van mijn bacherlor Taal- en Cultuurstudies hoofdrichting communicatiekunde aan de Universiteit Utrecht. Ik wens u veel leesplezier. 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Theoretisch kader Receptieve meertaligheid: groei en ontwikkeling Receptieve meertaligheid tussen het Duits en Nederlands Wat is Lingua Receptiva? Praten- misschien toch niet zo makkelijk als het lijkt De creatie van een common ground Alignment en common ground tijdens LaRa gesprekken Onderzoeksvragen en hypothesen Methode Onderzoeksopzet Opzet experiment Instrumentatie Plattegrond Instructies Vragenlijst C-test Participanten Procedure Analyse Succes Common ground Fasen in gesprek Categorisatie Stabiele common ground Instabiele common ground Common ground per uiting Resultaten Succes Common ground Stabiliteit common ground Instabiliteit common ground Common ground categorieën Interactie taalniveau en common ground Conclusie Discussie en aanbevelingen Literatuur 52 Bijlage A Plattegronden Bijlage B Instructies Bijlage C Vragenlijsten Bijlage D Nakijkformulier Bijlage E C-tests en antwoordsleutels Bijlage F Indeling categorisatie common ground per gesprek 3

4 1. Inleiding Europarlement bespaart op tolken, kopte het ANP op 10 mei van dit jaar. Een jaar eerder werd al bekend gemaakt dat er een dringend tekort aan tolken was ontstaan binnen de Europese Unie (EU). En zo verwonderlijk is dat niet. De EU kent vandaag de dag 23 verschillende officiële talen, waardoor er per vergadering van het Europese Parlement zo n 800 tot 1000 tolken worden ingezet. 1 Dat deze situatie inmiddels niet alleen financieel onhoudbaar is geworden zal geen hele grote verrassing zijn. Het probleem met de tolken is slechts één zij het treffend voorbeeld dat aangeeft wat de snelle groei van de EU in de afgelopen jaren met zich mee heeft gebracht. De landen zijn afhankelijker van elkaar dan ooit. Fysiek gezien is de EU gegroeid, maar eigenlijk is Europa op cultureel gebied steeds kleiner geworden, mede dankzij de nieuwe technologieën en de open grenzen. De EU heeft verschillende projecten in het leven geroepen om deze overgang zo soepel mogelijk te laten verlopen. Een van deze initiatieven heeft betrekking op meertaligheid. Want om de landen nog dichter naar elkaar te brengen en praktische belemmeringen zoals met de tolken te weg te nemen heeft de EU zich gerealiseerd dat de communicatie tussen al deze landen moet verbeteren. Om dat te bereiken is in de jaren 90 het EuroCom project opgericht. EuroCom stands for EuroComprehension, an acronym for European intercomprehension in the three main European language groups: Roman, Slavic and Germanic. 2 Door trainingen en opleiding probeert EuroCom de talige barrières tussen verschillende landen weg te nemen, door mensen aan te moedigen zoveel mogelijk andere talen binnen de eigen taalfamilie aan te leren. Maar als deze nieuwe talen zijn aangeleerd, verloopt de communicatie toch niet altijd even soepel. Want we kunnen de taal nog zo goed beheersen, als het echt op spreken aankomt, worden we vaak huiverig. Het verstaan gaat nog wel, maar het praten in de andere taal is toch lastiger. In de praktijk komt het erop neer dat we vaak overschakelen op het Engels als oplossing, in de hoop dat de gesprekspartner dit beter verstaat dan ons gehakkel in de andere taal. Toch is dat niet de enige manier waarop we op een succesvolle wijze een gesprek kunnen voeren met iemand die een andere taal spreekt. Lingua Receptiva (LaRa) is de nieuwste term die is toegekend aan de communicatiemethode die vroeger ook wel als receptieve meertaligheid werd bestempeld (Rehbein, Ten Thije & Verschik, te verschijnen 2012). Het is een manier van communiceren waarbij beide gesprekdeelnemers in hun eigen, andere moedertaal spreken, en elkaar toch verstaan. Deze 1 Via geraadpleegd op Via geraadpleegd op

5 manier van spreken zou een goede oplossing kunnen zijn voor praktische noodzaak in Europa om de verschillende landen en dus talen verder met elkaar te verbinden. LaRa is een relatief nieuw begrip binnen de communicatiewereld. De term viel voor het eerst in 2010 (Ten Thije, 2010). Het onderzoek naar LaRa gesprekken is dan ook nog in volle gang. Want het is voor de sprekers niet altijd even makkelijk. Er moet immers steeds geschakeld worden tussen een actieve spreektaal en een passieve luistertaal (Ibidem). Juist daarom is het belangrijk dat er goed wordt gekeken naar de achterliggende processen tijdens het gebruik van LaRa, zodat mogelijke problemen of juist successen kunnen worden geanalyseerd. Dit onderzoek richt zich op één gesprekscomponent die binnen LaRa een belangrijke rol speelt: het creëren van een common ground. De common ground binnen een gesprek kan kortweg omschreven worden als de mutual knowledge, mutual beliefs, and mutual assumptions tussen de twee gespreksdeelnemers (Clark & Brennen, 1991: 127). Het creëren van een common ground gebeurt gedurende het hele gesprek, het is een proces dat de spreker en hoorder continu op elkaar afstemmen (Klein, Feltovich & Woods, 2004). Eerder onderzoek naar het creëren van een common ground binnen LaRa gesprekken is nog niet uitgevoerd. En dat is frappant, want er zijn theoretisch gezien genoeg redenen om aan te nemen dat deze common ground juist binnen LaRa gesprekken belangrijk is. Een deel van de linguïstische basis valt immers weg, zodat de gespreksdeelnemers afhankelijker zijn van andere hulpmiddelen zoals de common ground om het gesprek succesvol te laten verlopen (Costa, Pickering & Sorace, 2008). Dit onderzoek hoopt dan ook meer inzicht te bieden in de creatie van een common ground binnen een LaRa gesprek, om zo de kennis over deze vorm van communiceren verder te vergroten. Dit onderzoek is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk twee worden de verschillende begrippen en de theoretische achtergrond uiteengezet in het theoretisch kader. In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op de verschillende onderzoeksvragen. Ook worden in dit hoofdstuk de hypothesen behandeld. In het vierde hoofdstuk wordt ingegaan op de methode die is gebruikt tijdens het experiment. Hoofdstuk vijf, vervolgens, handelt over de analyse die is gebruikt om de resultaten te interpreteren. Deze resultaten zelf worden besproken in hoofdstuk zes. In hoofdstuk zeven volgt de conclusie van deze resultaten. Hoofdstuk acht sluit af met de discussie en aanbevelingen. 5

6 2. Theoretisch kader In dit hoofdstuk worden de theoretische grondslagen achter dit onderzoek behandeld. Paragraaf 2.1 vertelt over het ontstaan van het begrip receptieve meertaligheid in Europa. In de volgende paragraaf, 2.2, wordt gekeken naar hoe deze receptieve meertaligheid zich heeft ontwikkeld tussen Duitsland en Nederland. In paragraaf 2.3 wordt een volledige definitie van het begrip Lingua Receptiva gegeven. Vervolgens wordt in paragraaf 2.4 ingegaan op de verschillende achterliggende processen bij het voeren van een gesprek. In paragraaf 2.5 wordt het begrip common ground nader toegelicht. Paragraaf 2.6 tot slot, relateert deze theoretische informatie aan LaRa gesprekken, en legt uit waarom de creatie van een common ground juist binnen deze gesprekken zo belangrijk kan zijn. 2.1 Receptieve meertaligheid: groei en ontwikkeling Dat er een steeds grotere praktische drang bestaat naar een soepele communicatie binnen Europa, is inmiddels ook opgepikt door de academische wereld. Hoewel er al langer onderzoek naar tweetalige communicatie bestond, is er in de laatste jaren steeds meer onderzoek gedaan naar meertalige communicatie. Een derde, soms zelfs vierde taal leren, wordt binnen Europa immers steeds normaler (Aronin &Hufeisen (eds), 2009; Bührig & Ten Thije (eds), 2006). Onderzoek naar receptieve meertaligheid het gelijktijdig gebruik van twee talen binnen één gesprek is in mindere mate aanwezig. Toch valt er wel een goed beeld te schetsen over hoe deze communicatiemethode zich heeft ontwikkeld binnen Europa in de afgelopen eeuwen. Receptieve meertaligheid werd al gebruikt aan het begin van de moderne periode in Noord- Europa (Braunmüller (2007), in: Ten Thije, 2010). Meertaligheid bestond toen vooral uit de verschillende dialecten. Zo gebruikten rondreizende handelaren verschillende vormen door elkaar om zich verstaanbaar te maken. Er bestond in die tijd ook nog geen standaardtaal. Mensen waren er zodoende aan gewend om meerdere dialecten door elkaar te spreken. De opkomst van het nationalisme bracht daar verandering in. Het creëren van een eigen, nationale cultuur werd belangrijk, en daar hoorde ook een eigen taal bij. Langzaam maar zeker verdwenen de dialecten, om plaats te maken voor talen die steeds vaker alleen binnen de grenzen van het eigen land werden gesproken (Ten Thije, 2010). Toch betekende dat niet helemaal het einde van receptieve meertaligheid. Vooral in Scandinavië is het, tot op de dag van vandaag, een veelgebruikte vorm van communiceren. Dat heeft twee redenen. In de eerste plaats zijn de Scandinavische talen genetisch gezien nauw verbonden, waardoor het makkelijker is elkaar te verstaan. In de tweede plaats wordt de taal in Scandinavië gezien als een belangrijke bindende factor binnen de gemeenschap. Met als gevolg dat Danes, Norwegians, and Swedes expect to be understood by fellow Scandianavians when they use their own languages. (Warter, 2001: 2). 6

7 Receptieve meertaligheid wordt dus nog steeds gebruikt binnen Europa. En niet alleen in Scandinavië. Er is in de afgelopen jaren ook steeds meer onderzoek gedaan naar receptieve meertaligheid binnen andere delen van Europa. Bijvoorbeeld in het grensgebied tussen België en Nederland, maar ook in het grensgebied tussen Tsjechië en Duitsland (Impe & Kürschner, 2008; FitzGerald & Schröder (eds), 2007). In dit onderzoek staat de communicatie tussen Nederlanders en Duitsers centraal. 2.2 Receptieve meertaligheid tussen het Duits en Nederlands Dat receptieve meertaligheid in Scandinavië zo populair werd had twee redenen. In de eerste plaats de genetische verbondenheid van de talen, en in de tweede plaats de culturele band die werd versterkt bij het gebruik van de andere taal. Nu kan de eerste reden ook worden genoemd wanneer het aankomt op de relatie tussen het Nederlands en Duits. De talen staan, genetisch gezien, dicht bij elkaar (Ribbert & Ten Thije, 2007). De culturele band tussen Nederland en Duitsland is historisch gezien pas sinds een aantal decennia sterker aan het worden. Het gebruik van receptieve meertaligheid tussen de twee landen kwam dan ook vooral voort uit praktische noodzaak voor de Nederlanders. Als klein landje op het wereldtoneel is Nederland sinds jaar en dag gedwongen zich aan te passen aan andere landen. Het leren van een vreemde taal hoort daar noodgedwongen bij. Nederlanders leerden daarom steeds meer Duits, en dat kwam van pas. De percieved language distance, die een rol speelt bij het wel of niet toepassen van receptieve meertaligheid, werd kleiner (Rehbein, Ten Thije & Verschik, te verschijnen 2012). Vooral in de grensregio s werd receptieve meertaligheid steeds vaker toegepast. Tegenwoordig lijken de rollen omgedraaid. Hoewel het vroeger de Nederlanders waren die meer Duits leerden, lijken het nu de Duitsers te zijn die zich steeds meer toeleggen op het leren van de Nederlandse taal (Beerkens & Ten Thije, te verschijnen). Hoewel de band tussen de twee landen in de afgelopen jaren dus sterker lijkt te worden, wordt er vandaag de dag toch relatief weinig gebruik gemaakt van receptieve meertaligheid in het grensgebied. Ook hier wordt er veelal Engels gesproken tussen de Nederlanders en Duitsers. En dat is jammer, want verschillende case studies tonen aan dat het gebruik van receptieve meertaligheid tussen Nederlanders en Duitsers wel succesvol is. Ribbert en Ten Thije (2007) keken naar institutionele gesprekken waarbij gebruik werd gemaakt van receptieve meertaligheid. Zij vonden dat het gebruik van institutionele keywords een positieve invloed heeft tijdens deze gesprekken, en kan helpen bij een positieve voortgang van het gesprek via receptieve meertaligheid (Ribbert & Ten Thije, 2007). Beerkens & Ten Thije (te verschijnen) keken naar het gebruik van receptieve meertaligheid in het grensgebied met Nederland en Duitsland. Zowel gesprekken in de institutionele setting als 7

8 in de gemeenschap werden bekeken. In beide gevallen was de receptieve meertaligheid een succesvol communicatiemiddel. Interessant aan deze studie van Beerkens & Ten Thije is dat zij opmerken dat receptieve meertaligheid ook op een spontane manier wordt toegepast binnen de gemeenschap. En dus niet alleen als dat van te voren is afgesproken, bijvoorbeeld tijdens vergaderingen binnen de institutionele setting (Beerkens & Ten Thije, te verschijnen). Ook in dit onderzoek is gekozen voor LaRa gesprekken tussen Nederlanders en Duitsers. Omdat de talen genetisch gezien sterke overeenkomsten vertonen lijkt LaRa een succesvolle manier van communiceren te kunnen zijn. Dat blijkt ook uit de eerdere case studies. In dit onderzoek is daarom ook gekozen voor LaRa gesprekken tussen het Duits en het Nederlands. 2.3 Wat is Lingua Receptiva? Voordat de achterliggende processen achter LaRa besproken kunnen worden, is het belangrijk eerst te kijken wat de term nu precies inhoudt. In dit onderzoek wordt de definitie aangehouden die eerder werd gegeven door Rehbein, Ten Thije en Verschik (te verschijnen, 2012) Lingua receptiva is the ensemble of those linguistic, mental, interactional as well as intercultural competencies which are creatively activated when interlocutors listen to linguistic actions in their passive language or variety. The essential point is that speakers apply additional competencies in order to monitor the way hearers activate their passive knowledge and thus attempt to control the ongoing process of understanding. Wanneer sprekers LaRa gebruiken praten zij dus allebei in de eigen moedertaal. Om elkaar te kunnen begrijpen moeten zij niet alleen gebruik maken van het arsenaal aan standaardprocessen dat actief is tijdens elk gewoon gesprek, maar ook putten uit hun taalvaardigheid in de andere taal. Dat maakt LaRa in de eerste plaats extra ingewikkeld, zowel op interactief en cognitief gebied. Maar LaRa is daarom ook een extra interessant veld van onderzoek binnen de communicatiewereld. In dit onderzoek ligt de focus vooral op het cognitieve stuk dat actief is bij de deelnemers van een gesprek specifieker het stuk dat zich bezighoudt met de creatie van een stabiele common ground. Maar voordat we dieper ingaan op wat deze common ground nu precies inhoudt, is het belangrijk eerst te kijken naar welke processen er eigenlijk allemaal actief zijn als we praten. 2.4 Praten misschien toch niet zo makkelijk als het lijkt Het voeren van een gesprek lijkt makkelijk. En vaak is dat gelukkig ook zo. Toch vinden er tijdens het gesprek veel processen plaats die ervoor zorgen dat de spreker en hoorder elkaar begrijpen en dat ook blijven doen. De spreker en de hoorder moeten hier continu voor samenwerken. Both modern and traditional theories of dialogue argue that conversation can only be understood as a joint activity. In other words conversation necessarily involves cooperation between interlocutors in a way that allows them to understand sufficiently the 8

9 meaning of the dialogue as a whole; and this meaning results from joint processes. (Garrod & Pickering, 2004: 9). In dit gezamenlijke proces hebben de spreker en hoorder ook een gezamenlijk doel, namelijk een gedeeld begrip waar ze het eigenlijk over hebben. De gesprekspartners bereiken dit door het zogenoemde interactive alignment. Maar hoe werkt dat nu precies? Aan de basis van dit alginment proces liggen verschillende lagen van activiteit. De gespreksdeelnemers gebruiken niet alleen de linguïstische kennis om elkaar te begrijpen, maar ook een bepaald gedeeld situatiemodel en hun eigen kennis van de wereld. Zie figuur 1 voor een schematische weergave van dit proces binnen een eentalige situatie. Figuur 1. Schematische weergave van het interactive alignment proces (Pickering & Garrod, 2006: 213). 9

10 Systematisch gezien verloopt een gesprek in verschillende fasen. De eerste fase van het gesprek voor de sprekers is het vaststellen van een bepaald doel, namelijk waar het gesprek eigenlijk over gaat. Vervolgens worden tijdens het gesprek de situatiemodellen van beide sprekers continu op elkaar afgestemd. Dit gebeurt onbewust, omdat de gespreksdeelnemers elkaar imiteren en de verschillende informatie op elkaar afstemmen. Tot slot wordt de interactive alignment deels bepaald door de verwachtingen die beide sprekers van de ander hebben. Zowel van wat de ander begrijpt, als van hoe hij of zij denkt dat het gesprek zal gaan verlopen (Garrod & Pickering, 2009). Deze processen gebeuren allemaal zonder dat we er erg in hebben. Pas als een van de processen wordt verstoord merken we dat. Dan verloopt het gesprek niet meer zo soepel, en zijn de sprekers gedwongen om hun beurten te repareren zodat zij nog wel van elkaar begrijpen wat er wordt gezegd. 2.5 De creatie van een common ground De creatie van een common ground is een onmisbaar onderdeel van de interactive alignment. Want, zo beargumenteren Clark en Brennen (1991: 127), de spreker en hoorder cannot even begin to coordinate on content without assuming a vast amount of shared information or common ground. Maar wat is de common ground eigenlijk precies? Kort gezegd komt het neer op de gedeelde informatie die er bestaat tussen twee gespreksdeelnemers. The common ground between Ann and Bob, for example, is the sum of their mutual knowledge, mutual beliefs, and mutual suppositions. (Clark, 1996; geciteerd in: Keysar, Barr, Balin & Peak, 1998: 3). Het gesprek bouwt zich zodoende op uit deze gedeelde informatie, zodat beide gesprekspartners deze zullen begrijpen (Stalnaker, 2002). Wanneer we naar figuur 1 kijken is de common ground dus een combinatie van de algemene kennis en het situatiemodel van beide sprekers. De creatie van een common ground is een proces, geen vaststaand gegeven. Gespreksdeelnemers zijn continu bezig de gedeelde common ground aan te passen en op elkaar af te stemmen. Maar dat gebeurt vaak onbewust. De meeste common ground binnen een gesprek komt impliciet tot stand. Het gebeurt niet vaak dat gesprekspartners expliciet overleggen over wat zij nu precies verstaan onder een bepaalde term. Er wordt vaak onbewust aangenomen dat beide sprekers uitgaan van dezelfde gedeelde informatie. Wanneer dit niet het geval blijkt te zijn wordt er toch expliciet overlegd door een reparatie van het gesprek (Pickering & Garrod, 2004). Het succes van een gesprek is dus voor een groot deel afhankelijk van de common ground die tussen gesprekspartners wordt gerealiseerd. When this [the implicit common ground] is sufficiently extensive, interlocutors do not have to infer each others state of mind. What this means, crucially, is that people routinely have no need to construct seperate representations for 10

11 themselves and for their interlocutors, or to reason with such representations.. (Garrod & Pickering, 2004: 10). Hoe vaker er binnen een gesprek van common ground zal worden gewisseld, of nog erger wanneer deze ontbreekt, zal een gesprek minder vloeiend verlopen. 2.6 Alignment en common ground tijdens LaRa gesprekken Nu zijn er al heel veel processen actief wanneer twee sprekers een gesprek voeren in dezelfde taal. Maar hoe zit dat nu met gesprekken waarin twee verschillende talen worden gesproken? Het belangrijkste verschil is dat bij LaRa gesprekken de linguïstische alignment verandert. Er wordt namelijk binnen een gesprek gebruik gemaakt van twee talen. De spreker en hoorder moeten continu wisselen tussen een spreektaal en een luistertaal. Hierdoor valt een stevige grond onder de voeten van de gesprekspartners weg. Any interaction contains processing steps in which the speaker compares received input not only to what can be expected in the given context, but what would be understood by the specific hearer. (Bahtina, 2010: 7). Maar omdat de sprekers er niet meer zeker van zijn op het linguïstische niveau althans wat de hoorder zal begrijpen, valt er een belangrijk onderdeel van de interactive alginment weg. De vraag is hoe de sprekers dit oplossen. Perhaps the most obvious prediction is that automatic linguistic alignment will be less pronounced in non-native dialogues than native dialogues, and that interlocutors will tend to rely more on other routes to alignment, or be more likely to fail to align their linguistic representations or their situation models. (Costa, Pickering & Sorace, 2008: 537). Omdat de linguïstische alignment wegvalt, zullen de sprekers dus meer moeten vertrouwen op de andere vormen van alignment waar zij nog wel over beschikken. Een belangrijk onderdeel van de alignment die er dan nog overblijft is de common ground. 11

12 3. Onderzoeksvragen en hypothesen Er is nog niet eerder onderzoek gedaan naar de invloed die de creatie van een common ground heeft binnen een LaRa gesprek. Dat is verrassend, want deze common ground is juist bij deze meertalige gesprekken belangrijk. In dit onderzoek wordt deze relatie nader bekeken, middels twee onderzoeksvragen en bijbehorende hypothesen. 1. Heeft de creatie van een stabiele common ground invloed op het succes van een LaRa gesprek? Het creëren van een stabiele common ground tussen twee gespreksdeelnemers is belangrijk voor het wederzijdse begrip. Dit geldt misschien nog wel in grotere mate voor een LaRa gesprek, omdat de common ground het gat opvult van een deels ontbrekende linguïstische alignment. Er zijn twee hypothesen opgesteld bij deze eerste deelvraag. - De creatie van een stabiele common ground heeft een positieve invloed op het succes van het gesprek. Afgaande op de literatuur wordt verwacht dat de creatie van een stabiele common ground een positieve invloed heeft op het succes van het gesprek. Dit houdt in dat de creatie van één dominante common ground gedurende het gesprek een positieve invloed heeft. Maar ook dat hoe minder er tussen verschillende typen common ground wordt gewisseld, hoe beter dit is voor het succes van het gesprek. - Het type common ground dat als de stabiele common ground kan worden gezien heeft geen invloed op het succes van het gesprek, zolang er maar overeenstemming wordt bereikt welke categorie er wordt gekozen. Er wordt in dit onderzoek geen kwalificatie aangebracht tussen de verschillende typen common ground. Er wordt daarom ook niet verwacht dat het type common ground dat het meeste aanwezig is binnen het gesprek en dus dominant is van invloed is op het succes. Het gaat er met andere woorden om dat er een dominante en stabiele common ground wordt gecreëerd, niet welke dat is. 12

13 2. Heeft het taalniveau invloed op de stabiliteit van de common ground en dus het succes van een LaRa gesprek? Omdat de linguïstische alignment bij een LaRa gesprek deels wegvalt, wordt de creatie van een stabiele common ground extra belangrijk. Maar als de talenkennis van de gespreksdeelnemers van de luistertaal hoger is, dan zal de linguïstische alignment van het gesprek weer sterker worden. En daarmee de stabiliteit van de common ground weer minder belangrijk. Vandaar dat de volgende hypothese is opgesteld. - Er wordt een interactie-effect verwacht tussen de mate van stabiliteit van de common ground en het taalniveau van de sprekers, waarbij een hoger taalniveau zal zorgen voor een stabielere common ground en dus een meer succesvol gesprek. Samenvattend wordt verwacht dat hoe hoger de taalvaardigheid van de sprekers is, hoe sterker de linguïstische alignment blijft. Als dit het geval is zullen de gespreksdeelnemers minder afhankelijk zijn van andere vormen van alignment zoals de creatie van een common ground. Als de common ground instabiel is zullen gesprekken met een hoog taalvaardigheidniveau hier dan ook minder hinder van ondervinden dan gesprekken met een lager taalvaardigheidniveau. 13

14 4.Methode Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de methode die is gebruikt tijdens het experiment. Eerst wordt er in paragraaf 4.1 en 4.2 kort ingegaan op de opzet van het onderzoek en op die van het experiment. Daarna, in paragraaf 4.3, volgt een verantwoording van de diverse instrumentatie die tijdens dit experiment is gebruikt. Paragraaf 4.4 geeft een kort overzicht van de participanten die hebben meegewerkt aan dit onderzoek. Tot slot wordt in paragraaf 4.5 ingegaan op de procedure die gehanteerd is tijdens het uitvoeren van dit onderzoek. 4.1 Onderzoeksopzet Dit onderzoek volgt een experimenteel ontwerp. Er is gebruik gemaakt van een manipulatie in het taalniveau van de gesprekken, om zo het effect hiervan te meten. Het taalniveau van de gespreksdeelnemers in de passieve taal is dan ook de onafhankelijke variabele. De afhankelijke variabelen zijn het succes van het gesprek en de creatie van een instabiele dan wel stabiele common ground binnen het gesprek. 4.2 Opzet experiment Het experiment is gebaseerd op een eerder experiment ontwikkeld door Hagemeier en Mangar (beide 2011). Het onderzoek bestond uit drie delen: een vragenlijst, een C-test en een Skype gesprek. De vragenlijst en C-test werden voorafgaand aan het gesprek opgestuurd naar de participanten. De vragenlijst diende om een beter inzicht te krijgen in de achtergrond van de participanten. De C-test werd afgenomen om het taalvaardigheidniveau van de participanten te kunnen vaststellen. Tijdens het Skype gesprek kregen de deelnemers een opdracht gebaseerd op Garrod & Andersons maze game dialogue (Garrod & Anderson, 1987). De opdracht viel uiteen in twee delen. In het eerste deel diende participant A te vertellen waar hij of zij zich in de doolhof bevond. In het tweede deel diende participant B participant A naar zijn of haar locatie te leiden. Omdat beide deelnemers over een andere plattegrond beschikten, konden zij niet van elkaar zien waar de ander was. 4.3 Instrumentatie Hieronder volgt een korte beschrijving van de verschillende vormen instrumentatie die tijdens dit onderzoek zijn gebruikt. Dit betreft zowel de plattegrond die tijdens het experiment is gebruikt (4.3.1), de instructies die de participanten van tevoren te lezen kregen (4.3.2), de vragenlijsten die zij van te voren in dienden te vullen (4.3.3) en tot slot de C-test die bepaalde welk taalniveau de participanten hadden (4.3.4). 14

15 4.3.1 Plattegrond De creatie van een common ground is niet in alle gevallen evident aanwezig. Het is geen vaststaand gegeven, maar een proces. Afhankelijk van de manier waarop een gesprek vordert wordt deze common ground continu door de gesprekspartners veranderd. De creatie van een common ground is dus ook afhankelijk van de mate waarin de gespreksdeelnemers menen deze nodig te hebben. Two parties in friendly chit-chat may be satisfied by simple head-nods or sustained attention to confirm that they are understanding each other well enough; two people working out a contractual agreement may demand and work toward through more extensive mutual testing, tailoring, and repair evidence for more precise mutual understanding. (Klein, Feltovich & Woods, 2004: 8). Om de creatie van een common ground goed te kunnen bestuderen, is het van belang een gesprekssituatie te hebben waarin de creatie van zo n common ground ook belangrijk is voor de sprekers. Zoals al gezegd, is een gesprek het resultaat van een gezamenlijke activiteit met een gezamenlijk doel. Gesprekspartners zullen hun taalgebruik dan ook aanpassen to suit their immediate communication goals and circumstances. (Garrod & Doherty, 1994: 183). Veel onderzoeken naar alignment zijn daarom gebaseerd op Garrod & Anderson s task oriented dialogue (Garrod & Anderson, 1987). Tijdens deze taak georiënteerde dialoog krijgen beide gespreksdeelnemers een opdracht die zij gezamenlijk moeten oplossen. In dit geval een doolhof-taak. Omdat de gesprekspartners een gezamenlijk doel hebben, en bovendien afhankelijk zijn van elkaar om dit doel te bereiken, zal de onderlinge alignment en dus ook de creatie van een common ground belangrijk worden voor de gesprekspartners (Garrod & Anderson, 1987). Ook in dit onderzoek is gebruik gemaakt van zo n taak georiënteerd gesprek, gebaseerd op de doolhof gebruikt door Bahtina in haar onderzoek naar LaRa gesprekken tussen het Ests en het Russisch (Bahtina, 2010). De doolhof is in dit onderzoek wel aangepast. Hoewel de looprichting en algehele structuur van de doolhof hetzelfde is, is er in dit onderzoek een plattegrond van gemaakt. Specifieker een plattegrond van een kantoorgebouw. Dit helpt de participanten bij het creëren van een common ground. In de eerste plaats zullen alle participanten bekend zijn met de verschillende kamers binnen een kantoorgebouw, zoals een toilet of een vergaderzaal. Dit helpt bij de creatie van een gezamenlijk situatiemodel. In de tweede plaats zullen de participanten nu eerder geneigd zijn om een common ground te creëren, omdat er een realistische situatie is opgesteld twee zakenpartners die elkaar moeten vinden in een kantoorgebouw en zij niet slechts beschikken over een abstract doolhof. Er zijn twee verschillende plattegronden opgesteld, één voor participant A en één voor participant B. De looprichting en algehele indeling van het gebouw verschilt niet tussen de beide plattegronden, maar de inhoud van de kamers wel. Op deze manier worden de participanten 15

16 uitgedaagd om een sterke common ground te realiseren die deze eventuele misverstanden kan ondervangen. De plattegronden zijn te vinden in bijlage A Instructies Voorafgaand aan het experiment kregen de participanten instructies toegestuurd via Skype. Deze hadden de vorm van een powerpoint presentatie, zodat zij de informatie rustig konden lezen. De instructies waren voor alle participanten hetzelfde. Er zijn twee versies gemaakt: één voor participant B en één voor participant A. In de instructies werd verteld dat participant A een zakelijk contract moet tekenen met participant B. Maar A is al een aantal jaar niet meer in het kantoorgebouw geweest. Inmiddels zijn daar de nodige zaken verbouwd, waardoor de plattegrond van A niet meer up-to-date is. B heeft wel een recente plattegrond, waardoor hij A goed en wel naar zijn locatie kan loodsen om het contract te tekenen. Door deze instructies zo realistisch mogelijk weer te geven, worden de participanten aangemoedigd zich goed in te zetten voor de opdracht. Ook worden eventuele ongelijkheden in de initiële common ground dus de common ground die de participanten voorafgaand aan het gesprek hebben ondervangen. Beide gespreksdeelnemers krijgen immers dezelfde instructies. Omdat de participanten nu van tevoren een bepaalde context bij de opdracht hebben gekregen, kunnen zij zich tijdens het gesprek helemaal focussen op het uitvoeren van de opdracht en de interpretatie van de plattegrond. De Nederlanders ontvingen de instructies in het Nederlands, de Duitsers in het Duits. De volledige instructies zijn bijgevoegd in bijlage B Vragenlijst Alle participanten dienden een vragenlijst in te vullen voorafgaand aan het experiment. De vragenlijst bevatte allereerst vragen over persoonlijke gegevens van de participanten, zoals leeftijd, geslacht en opleidingsniveau. Vervolgens is een aantal vragen gesteld over hoe vaak de participanten in Nederland, dan wel Duitsland verbleven en of zij het leuk vonden om Duits of Nederlands te praten. In dit onderzoek diende de vragenlijst puur als achtergrondinformatie om een beter beeld te kunnen schetsen van de proefpersonen wat betreft leeftijd en geslacht. De volledige vragenlijsten zijn bijgevoegd in bijlage C. 16

17 4.3.4 C-test Om de talige competenties van de participanten in de passieve taal vast te kunnen stellen, werd er zowel in het Duits als in het Nederlands zogenoemde C-test opgesteld. Deze diende de deelnemers in te vullen voorafgaand aan het experiment. Elke C-test bevatte vier korte tekstjes, waarvan woorden weg waren gelaten die de participanten zelf moesten invullen. Er is geprobeerd de Nederlandse en de Duitse C-test zoveel mogelijk op elkaar te laten aansluiten qua moeilijkheidsgraad. Dit is gedaan door net zoveel moeilijke woorden bijv. Ferienorganisationen en particulieren als makkelijke woorden bijv. lidwoorden weg te laten. De Nederlandse C-test werd opgesteld door Y. Voorhout en is al eerder gebruikt in LaRa onderzoek. De Duitse C-test was gebaseerd op een C-test afkomstig van de website van de linguïstische faculteit van de Universiteit van Münster (Mangar, 2011). De C-tests werden nagekeken via een universeel nakijkformulier (zie bijlage D). De koppels zijn in eerste instantie ingedeeld op het individuele taalniveau van de sprekers. Een score van boven de vijftig procent op de C-test werd bestempeld als hoog. Een score van onder de vijftig procent als laag. De deelnemers werden zowel in hoog-hoog, hoog-laag en laag-laag gesprekken ingedeeld. Vervolgens is er op basis van het opgetelde taalvaardigheidniveau van de respondenten een indeling gemaakt van de gesprekken. Deze zijn onderverdeeld in drie categorieën: 1 laag, 2 middel, 3 hoog. In tabel 1 is deze indeling naar taalniveau weegegeven. In bijlage E zijn de volledige C-testen en de antwoordsleutels terug te vinden. Nummer Gespreksdeelnemers Percentage C-test Percentage tezamen Categorie 1 Yuri (NL) 19 % Stephan (DUI) 0 % Archana (NL) 31 % René (DUI) 0 % Ysatis (NL) 38 % Daniel (DUI) 11 % Lalita (NL) 48 % David (DUI) 2 %

18 5 Eduard (NL) 42 % Katharina (DUI) 26 % 6 Ferdi (NL) 70 % Nele (DUI) 0 % 7 Tobias (DUI) 7 % Jannemarij (NL) 68 % 8 Jayant (NL) 0 % Milena (DUI) 94 % 9 Christiane (DUI) 59 % Elly (NL) 45 % 10 Dirk (NL) 60 % Katarine (DUI) 49 % 11 Markus (DUI) 67 % John (NL) 44 % 12 Pia (DUI) 79 % Marloes (NL) 43 % 13 Inge (NL) 55 % Stephanie (DUI) 81 % 14 Corine (NL) 65 % Felix (DUI) 73 % 15 Marijn (NL) 44 % Tanja (DUI) 95 % 16 Eva (NL) 80 % Klaas-Henning (DUI) 63 % 17 Tarik (NL) 61 % Patricia (DUI) 88 %

19 18 Jorien (NL) 55 % Susanne (DUI) 96 % 19 Marion (NL) 69 % Ellen (DUI) 87 % 20 Rick (NL) 85 % Jutta (DUI) 87 % Tabel 1. Indeling taalniveau gesprekken. 4.4 Participanten Er deden in totaal 40 respondenten mee aan dit onderzoek, waarvan 24 vrouwen en 16 mannen. De gemiddelde leeftijd van alle proefpersonen was 29 jaar. Van de 20 Nederlanders waren er 13 vrouwen en 7 mannen. De gemiddelde leeftijd van de Nederlanders was 31 jaar. Van de 20 Duitsers waren er 11 vrouwen en 9 mannen. De gemiddelde leeftijd onder de Duitsers was 28 jaar. 4.5 Procedure De participanten werden benaderd via de , telefoon of via mondelinge gesprekken. Er werd kort uitgelegd wat het onderzoek inhield, hoewel er uiteraard niet op het achterliggende doel werd ingegaan. Vervolgens kregen de participanten ieder een vragenlijst en C-test opgestuurd die zij dienden in te vullen voor het experiment. Nadat zij dit hadden gedaan kregen zij een om de datum en tijd van het Skype gesprek te bevestigen. Op het afgesproken tijdstip werd er verbinding gemaakt met beide participanten via Skype. Om eventuele non-verbale communicatie uit te sluiten werd er alleen gebruik gemaakt van audio, geen videobeelden. Vervolgens kreeg de deelnemer de instructies via Skype toegezonden. Zij kregen even de tijd deze goed te lezen. Als zij geen vragen meer hadden werden de plattegronden opgestuurd. Als ook daar geen vragen meer over waren werden beide participanten aan elkaar verbonden via Skype en kon het gesprek beginnen. In sommige gevallen duurde het gesprek langer dan tien minuten. Wanneer de proefpersonen dan nog niet succesvol bleken te zijn elkaar te kunnen vinden, werden zij soms afgebroken. De gesprekken werden opgenomen via de gratis Mp3 Skype Recorder. Dit ging in enkele gevallen mis, waarna er nieuwe gesprekken zijn gevoerd met nieuwe participanten. Voor het transcriberen is gebruik gemaakt van het programma EXMARaLDA. 3 De trancripten zijn via 3 Te downloaden via: 19

20 dezelfde regels getranscribeerd. De gegevens zijn vervolgens geanalyseerd met behulp van IBM SPSS, versie

21 5. Analyse In dit hoofdstuk wordt uitgelegd hoe de verschillende afhankelijke variabelen zullen worden geanalyseerd. Paragraaf 5.1 laat zien hoe het succes van de gesprekken zal worden ingedeeld. In paragraaf 5.2 wordt dit gedaan voor de common ground. 5.1 Succes Succes is een relatief begrip en kent ook in dit onderzoek verschillende gradaties. Het gaat er namelijk niet alleen om of de deelnemers erin slagen elkaar te vinden, maar ook hoe snel zij dit doen. In tabel 2 zijn deze gradaties weergegeven. Niveaus Uitleg Toekenning punten Niveau 0 Participanten slagen er niet in deelnemer A te 0 lokaliseren. Niveau 1 Participanten slagen erin deelnemer A te 1 lokaliseren. Niveau 2 Participanten bereiken niveau 1 en slagen er 2 vervolgens in deelnemer A naar deelnemer B te loodsen. Niveau 3 Participanten ronden niveau 2 succesvol af binnen de 7 minuten. 3 Tabel 2. Operationalisatie van het succes van de gesprekken. Er is gekozen voor een grens van zeven minuten om de gesprekken als extra succesvol te bestempelen. In een eerdere vorm van hetzelfde experiment werd er nog negen minuten aangehouden (Hagemeier, 2011). Omdat uit de nieuw afgenomen gesprekken echter al snel bleek dat er veel successen onder de negen minuten werden behaald, is deze grens met twee minuten verlaagd. Op die manier blijft de afronding binnen de zeven minuten echt een klasse apart, waardoor er ook met recht een extra succespunt kan worden toegekend. Samenvattend kan een gesprek tussen de 0 en 3 punten behalen wat betreft het succes, waarbij 0 de laagste score is en 3 de hoogste. 5.2 Common ground In de komende paragrafen wordt uitgelegd hoe de common ground zal worden geanalyseerd. Paragraaf laat zien welke verschillende fasen binnen het gesprek zullen worden geanalyseerd en waarom. In paragraaf wordt ingegaan op de categorisatie van de verschillende vormen van common ground die zal worden gehanteerd. In paragraaf en wordt uitgelegd hoe de stabiele dan wel instabiele common ground zal worden geanalyseerd. Paragraaf legt uit hoe deze common ground zal worden geteld binnen de gesprekken. 21

22 5.2.1 Fasen in gesprek Zoals vermeld is de creatie van een common ground een proces, geen vaststaand gegeven. Er bestaan dan ook verschillende stadia binnen een gesprek drie in totaal die mede bepalen hoe deze common ground tot stand komt. Het is op basis van deze drie stadia dat de te analyseren fases binnen de gesprekken zijn bepaald. 1. De initiële common ground Initial common ground includes all the pertinent knowledge and prior history the parties bring to the joint activity. It involves not only their shared general knowledge of the world, but also all the conventions they know that are associated with their particular joint task. (Klein, Feltovich & Woods, 2004: 9). In dit onderzoek is de initiële common ground voor alle gesprekspartners gelijk. Zij kennen elkaar voor aanvang van het gesprek niet, dus hebben ook geen informatie over elkaars achtergrond. Daarnaast hebben zij allemaal dezelfde informatie toegestuurd gekregen over het experiment dat zij gaan doen. De participanten starten, met andere woorden, allemaal met dezelfde initiële common ground voorafgaand aan het gesprek. 2. Publieke gebeurtenissen tot dusver Public events so far includes knowledge of the event history the activity the participants have engaged in together up to the present point in the joint activity. Also, as the course of the joint activity unfolds, it establishes precedents regarding how certain situations have been handled, how the parties have negotiated the meaning of things and events, who has been established as leader or follower, and the like. Precedents established during the process of carrying out the joint activity are important coordination devices. (Ibidem, 9). Deze categorie komt in dit onderzoek tot uitdrukking in de eerste fase van het gesprek. De participanten zullen in deze eerste fase een plan opstellen over hoe zij de opdracht zullen uitvoeren. In deze minuut leggen de gesprekspartners als het goed is een common ground vast. 3. Huidige staat van de activiteit The current state of the activity also provides cues to enable prediction of subsequent actions and the formulation of appropriate forms of coordination. The physical scene provided by the current state serves as a kind of accumulated record of past activity, and often makes salient what is most critical in the scene for further operation. (Ibidem, 9) De opdracht die de participanten moeten uitvoeren is veranderlijk. In het eerste deel moet participant A worden gelokaliseerd, en in het tweede deel moet participant A naar participant B 22

23 worden geloodst. Omdat de huidige stand van zaken van de activiteit verandert is het van belang de voortgang van het gesprek te volgen. Vandaar dat zowel het begin, midden en einde van het gesprek worden geanalyseerd. Om de creatie van de common ground tijdens het gesprek goed te kunnen vastleggen, is tijdens dit onderzoek dan ook gekozen om een analyse te maken van de common ground in zes minuten van het gesprek: in de eerste twee minuten, in de middelste twee minuten en in de laatste twee minuten. Oftewel het begin, midden en eind. Op deze manier kan de ontwikkeling van overeenstemming over een common ground binnen het gesprek goed in beeld worden gebracht. Er waren twee gesprekken die korter dan zes minuten duurden (Marijn en Tanja, 4.54 minuten en Eva en Klaas-Henning, 5.30 minuten). In deze gevallen zijn de eerste twee en de laatste twee minuten geanalyseerd als het begin en het einde. De tijd die dan in het middenstuk nog overbleef is geanalyseerd als het middenstuk. Dat dit een korter stuk is dan bij de andere gesprekken maakt voor de analyse niets uit. Er wordt namelijk gekeken naar aantal categorieën actief binnen de fase van het gesprek en welke categorie dominant is binnen deze fase. Omdat wel het gehele middenstuk is meegenomen in de analyse, zal dit niets veranderen aan de resultaten die er uit zijn gekomen Categorisatie Het belangrijkste, gezamenlijke doel in het Skype gesprek is het uitvoeren van de opdracht. Die is opgesplitst in twee delen. Eerst moet participant A zijn locatie aangeven aan participant B. In het tweede deel moet participant B, participant A naar zijn locatie loodsen. Omdat beide gespreksdeelnemers enkel beschikken over een weliswaar anders ingedeelde plattegrond, staat of valt het succes van de opdracht bij de interpretatie hiervan. Als beide gespreksdeelnemers de plattegrond op een hele andere manier interpreteren, ontstaan er problemen voor het oplossen van het gezamenlijke doel. Daarom wordt de interpretatie van de plattegrond in deze opdracht als common ground gezien. Garrod & Doherty (1994) hebben in hun onderzoek ook gebruik gemaakt van een vorm van de maze game dialogue. Om het materiaal te kunnen analyseren hebben zij de verschillende manieren waarop deze doolhof werd geïnterpreteerd, gecategoriseerd. Zo maakten zij een onderscheid tussen participanten die dit deden via een line perspectief, een path perspectief, een matrix perspectief en een figural perspectief. Vervolgens hebben zij verschillende woorden aan elke categorie verbonden en deze geteld binnen alle transcripten. Zo konden zij zien welke categorie binnen het gesprek actief was, maar ook hoe vaak er van categorie gewisseld werd. Omdat de doolhof dat in dit onderzoek wordt gebruikt anders is dan de doolhof dat zij hebben gebruikt in hun onderzoek, kunnen deze categorieën niet direct worden overgenomen. Wel zijn 23

24 er, in navolging van Garrod & Doherty, vijf categorieën opgesteld waarin deelnemers de plattegrond hebben geïnterpreteerd. Ook zijn er per categorie woorden gekozen die kenmerkend zijn voor dat ene perspectief. De categorieën en woorden zijn terug te vinden in tabel 3. Categorie Uitleg Voorbeelden Vorm Kamers Inhoud kamers Perspectief boven De participanten oriënteren zich met behulp van de vorm van de verschillende kamers. De participanten oriënteren zich met behulp van de inhoud van de verschillende kamers. De participanten benaderen de doolhof alsof zij erin lopen, maar wel erboven zweven, zoals zij het zien op de kaart. Vierkant Rechthoek(ig) Driehoek(ig) L(vormig) Klein / groot Appel Trap Tafel Koffie Toilet Telefoon Naar (links/rechts) boven Naar (links/rechts ) onder Schuin naar boven/beneden Perspectief in Perspectief - overzicht De participanten benaderen de Naar links doolhof alsof zij erin zitten, zoals zij Naar rechts er doorheen zouden lopen. Rechtdoor Eerste/tweede enz. links Eerste/tweede enz. rechts De participanten benaderen het Midden doolhof als plattegrond, als geheel Links/rechts boven/onder gebouw. Noorden/zuiden Horizontaal/verticaal Tabel 3. Categorisatie van de common ground. Om een beter beeld te kunnen schetsen van het gebruik van de verschillende categorieën common ground binnen de gesprekken zelf, volgen hieronder enkele voorbeelden. 24

25 Een duidelijk voorbeeld van het gebruik van categorie één binnen het gesprek vormt het volgende stuk. De deelnemers oriënteren zich hier duidelijk op de vorm van de kamers om zo erachter te komen waar participant A is. Maar naast vierkant en driehoek worden er in de verschillende gesprekken ook kamers met een meer ingewikkelde vorm besproken, of oriënteren zij zich mede op de grootte van de kamers. Bijvoorbeeld in de volgende twee passages. De uitingen die binnen de tweede categorie vallen hadden allemaal betrekking op de inhoud van de kamers. Deze vorm van oriëntatie werd ook meermaals gebruikt tijdens de gesprekken, zoals enkele voorbeelden hieronder duidelijk maken. 25

26 Als de gespreksdeelnemers overschakelden op een loopperspectief van bovenaf gezien vielen deze uitspraken binnen de derde categorie. Deze categorie was soms heel duidelijk, zoals in onderstaande passage. Soms spraken de participanten ook alleen van rechts of links, maar vielen de uitspraken toch in de derde categorie. Dit kwam dan omdat als zij echt in de plattegrond zouden lopen, zij bijvoorbeeld naar rechts zouden gaan. Maar op de plattegrond liepen zij dan naar de linkerkant. Als de gespreksdeelnemers spraken alsof zij echt in de plattegrond liepen vielen de uitspraken onder categorie vier. Enkele voorbeelden hiervan vormen de onderstaande fragmenten. 26

27 De laatste en vijfde categorie betreft uitspraken die de deelnemers deden wanneer zij de plattegrond als geheel benaderden. Zij oriënteerden zich dus op de gehele plattegrond, als overzicht. Enkele voorbeelden van uitspraken binnen deze categorie volgen hieronder. Tabel 3 en de voorbeelden hierboven zijn uiteraard niet uitputtend. Per gesprek is er een tabel opgesteld waarin de verschillende categorieën common ground zijn aangegeven. Deze zijn terug te vinden in bijlage F. 27

28 5.2.3 Stabiele common ground Om de stabiliteit van de common ground vast te stellen is er per fase van het gesprek begin, midden en eind vastgesteld welke categorieën common ground er worden gebruikt. Vervolgens is er gekeken welke common ground er per fase binnen het gesprek dominant was. Welke categorie er, met andere woorden, het meest werd gebruikt. Omdat wordt aangenomen dat een wisseling van common ground zorgt voor instabiliteit, zal de dominantie van een bepaalde categorie juist zorgen voor stabiliteit. Hoe langer één bepaalde categorie binnen het gesprek wordt vastgehouden, hoe stabieler de common ground is. Om de gesprekken goed te kunnen analyseren is hier een categorisatie aan verbonden. Wanneer er in alle drie de fasen dezelfde categorie het meest dominant was, kreeg het gesprek 3 punten. Wanneer er gedurende het gesprek twee dezelfde categorieën dominant waren, kreeg het gesprek 2 punten. Als de gespreksdeelnemers er niet in slaagden eenzelfde dominante common ground langer dan één gespreksdeel vast te houden, kreeg het gesprek 1 punt. Hoe meer punten, hoe stabieler de common ground Instabiele common ground De theorie omtrent common ground laat zien dat een wisseling zorgt voor onduidelijkheid en instabiliteit. Per fase van het gesprek is vastgesteld hoeveel verschillende categorieën common ground er actief waren. Hoeveel er, met andere woorden, door elkaar werden gebruikt. Om de instabiliteit van de common ground binnen een gesprek te kunnen bepalen, zijn deze gegevens bij elkaar opgeteld. Hoe meer categorieën er dus per fase aanwezig waren binnen een gesprek, hoe meer er uiteindelijk gedurende het hele gesprek van common ground is gewisseld. Hoe meer wisselingen, hoe instabieler de common ground Common ground per uiting De categorieën zijn per fase van het gesprek geteld. In principe telt één uiting als één categorie. Alleen wanneer er duidelijk twee categorieën binnen één uiting aanwezig zijn worden zij als twee, of soms zelfs drie, verschillende categorieën onderverdeeld. In het onderstaande voorbeeld is dit het geval. 28

29 Het eerste deel van de uitspraak (Ik heb <op mijn plaatje> heb ik in het midden) valt onder categorie vijf, terwijl het tweede deel van de uitspraak (TWEE verschillende ruimtes met allebei een kof iekopje. ) duidelijk onder categorie twee valt. In zo n geval is één uitspraak dus onderverdeeld tussen twee common ground categorieën. Verder is ervoor gekozen om uitspraken als tot aan de kruising, tot het einde of bij de pijl niet in een categorie in te delen. Deze uitspraken kunnen namelijk bij verschillende categorieën gelijktijdig worden ingedeeld. Als iemand zegt Loop tot aan het einde door, zou dit zowel vanuit het perspectief in de plattegrond kunnen gelden, als vanuit het perspectief boven de plattegrond. Vandaar dat deze uitspraken niet in de analyse zijn meegenomen. Er zou beargumenteerd kunnen worden dat niet alle categorieën common ground even conflicterend zijn. Zo is het misschien wel logisch dat in de eerste fase van het gesprek vooral gekeken wordt naar de vorm van de kamers en het algehele overzicht om te kunnen vaststellen waar participant A zich bevindt. Als hiertussen gewisseld wordt zou dat niet per se storend hoeven te zijn. Wanneer participant B de weg moet wijzen zal er misschien eerder overgeschakeld worden op het loopperspectief in of boven de plattegrond. Maar dit zou dan aangevuld kunnen worden met informatie over de vorm of inhoud van de kamers waar de participanten zogenaamd langslopen. Toch is er in dit onderzoek voor gekozen geen classificatie aan te brengen tussen de verschillende categorieën. De ene common ground wordt niet als meer storend ervaren dan de ander. Elke wisseling van common ground brengt immers een zij het soms kleine verstoring van het gesprek met zich mee. Dit is soms ook duidelijk te merken gedurende de gesprekken, bijvoorbeeld in het onderstaande voorbeeld. Er wordt in dit onderzoek dan ook vanuit gegaan dat hoe meer wisselingen er zijn en hoe instabieler de common ground dus is, des te verwarrender dit voor de sprekers zal zijn. 29

30 6. Resultaten In totaal zijn er tijdens het experiment 20 Skype gesprekken gevoerd. Deze zijn allen opgenomen en vervolgens getranscribeerd. De paragrafen in dit hoofdstuk beschrijven het resultaat van de analyse van de verkregen data. Paragraaf 6.1 gaat in op het succes van de gesprekken. Paragraaf 6.2 laat de resultaten zien wat betreft de common ground. Paragraaf 6.3 tot slot handelt over de interactie tussen het taalniveau en de common ground. 6.1 Succes Hoe succesvol de participanten waren verschilde uiteraard per gesprek. overzicht van het succes per gesprek terug te vinden. In tabel 4 is een Gesprek Gespreksdeelnemers Succes 1 Yuri (NL) en Stephan (DUI) 0 2 Archana (NL) en René (DUI) 0 3 Ysatis (NL) en Daniel (DUI) 1 4 Lalita (NL) en David (DUI) 2 5 Eduard (NL) en Katharine (DUI) 2 6 Ferdi (NL) en Nele (DUI) 2 7 Jannemarij (NL) en Tobias (DUI) 0 8 Jayant (NL) en Milena (DUI) 2 9 Elly (NL) en Christiane (DUI) 1 10 Dirk (NL) en Katarine (DUI) 1 11 John (NL) en Markus (DUI) 2 12 Marloes (NL) en Pia (DUI) 2 13 Inge (NL) en Stephanie (DUI) 3 14 Corine (NL) en Felix (DUI) 3 15 Marijn (NL) en Tanja (DUI) 3 16 Eva (NL) en Klaas-Henning (DUI) 3 17 Tarik (NL) en Patricia (DUI) 1 18 Jorien (NL) en Susanne (DUI) 1 19 Marion (NL) en Ellen (DUI) 2 20 Rick (NL) en Jutta (DUI) 2 Tabel 4. Succesniveau per gesprek, waarbij 0= het laagste, 3=het hoogste. 30

31 Om uit te sluiten dat het succes alleen afhankelijk was van het taalniveau van de sprekers, is er gekeken of de verschillen tussen de diverse taalniveaus en het succes significant is. De gemiddeldes zijn terug te vinden in tabel 5 en figuur 2. Taalniveau Aantal gesprekken Gemiddelde (std) succes 1 6 1,17 (0.98) 2 7 1,57 (0.97) 3 7 2,14 (0.90) Tabel 5. Gemiddelden en standaarddeviaties van het succes, ingedeeld naar taalniveau. Figuur 2. Succes op de Y-as, taalniveau op de X-as. Er is geen significant verschil gevonden tussen de taalniveaus van de gesprekken en het succes (F(2,16)=1,73; p=.20). Hier kan uit worden geconcludeerd dat het succes van het gesprek niet alleen afhankelijk is van het taalniveau. Er zijn dus nog andere factoren die mede bepalen of het gesprek succesvol wordt afgerond of niet Common ground In de onderstaande paragrafen worden de resultaten wat betreft de common ground besproken. Paragraaf handelt over de bevindingen aangaande de stabiliteit van de common ground binnen de gesprekken. Deel gaat juist in op de mate van instabiliteit van de common ground binnen de gesprekken. In paragraaf wordt ingegaan op de verschillende common ground categorieën die actief zijn in de diverse fasen van de gesprekken. 31

32 6.2.1 Stabiliteit common ground Om te bepalen hoe stabiel de common ground binnen een gesprek was, is er een categorisatie verbonden aan de mate van dominantie van één common ground. Als er in alle drie de fasen van het gesprek gebruik werd gemaakt van dezelfde dominante common ground, kreeg het gesprek 3 punten. Als er binnen twee fasen gebruik werd gemaakt van dezelfde common ground kreeg het gesprek twee punten. Als er in alle drie de fasen van het gesprek een andere categorie dominant bleek, kreeg het gesprek 1 punt. Een overzicht van deze bevindingen is weergegeven in tabel 6. Gesprek Gespreksdeelnemers Dominante CG Dominante CG Dominante CG Categorie dominantie categorie begin categorie midden categorie eind 1 Yuri (NL) en Stephan (DUI) Archana (NL) en René (DUI) Ysatis (NL) en Daniel (DUI) Lalita (NL) en David (DUI) Eduard (NL) en Katharine (DUI) Ferdi (NL) en Nele (DUI) Jannemarij (NL) en Tobias (DUI) Jayant (NL) en Milena (DUI) Elly (NL) en Christiane (DUI) Dirk (NL) en Katarine (DUI) John (NL) en Markus (DUI) Marloes (NL) en Pia (DUI) Inge (NL) en Stephanie (DUI) Corine (NL) en Felix (DUI) Marijn (NL) en Tanja (DUI) Eva (NL) en Klaas-Henning (DUI) Tarik (NL) en Patricia (DUI) Jorien (NL) en Susanne (DUI) Marion (NL) en Ellen (DUI) Rick (NL) en Jutta (DUI) Tabel 6. Categorisatie dominantie common ground per gesprek. 32

33 Om uit te sluiten dat de dominante common ground categorie verband hield met een bepaald taalniveau, is er gekeken of deze categorie significant verschilde per taalniveau. De gemiddeldes zijn weergegeven in tabel 7 en figuur 3. Taalniveau Aantal gesprekken Gemiddelde (std) dominantie common ground 1 6 1,67 (0.82) 2 7 1,71 (0.75) 3 7 1,86 (1.07) Tabel 7. Gemiddelden en standaarddeviaties van de dominante common ground binnen het gesprek, ingedeeld naar taalniveau. Figuur 3. Dominantie common ground categorie op de Y-as, taalniveau op de X-as. Er is geen significant verschil gevonden tussen de dominantie van één common ground categorie binnen het gesprek en een bepaald taalniveau (F(2,17)=0.082; p=.92). Dit betekent dat de hoogte van het taalniveau van de gesprekken geen invloed had op de mate van dominantie van één common ground binnen het gesprek. Vervolgens is gekeken of er een verband bestaat tussen het succes van het gesprek en de mate van dominantie van een bepaalde common ground categorie. De gemiddeldes zijn weergegeven in tabel 8 en figuur 4. 33

34 Succes Aantal gesprekken Gemiddelde (std) dominantie common ground 0 3 2,00 (1.00) 1 5 2,20 (0.84) 2 8 1,50 (0.76) 3 4 1,50 (1.00) Tabel 8. Gemiddelden en standaarddeviaties van de dominante common ground binnen het gesprek, ingedeeld naar succes. Figuur 4. Dominantie common ground categorie op de Y-as, succes op de X-as. De relatie tussen de dominantie van een common ground categorie binnen het gesprek en het succes hiervan bleek niet significant (F(3,16)=0,881; p=0.47). Hieruit kan geconcludeerd worden dat de creatie van een vaste, stabiele common ground geen invloed heeft op het succes van het gesprek Instabiliteit common ground De hoeveelheid categorieën common ground die per fase binnen het gesprek aanwezig waren zijn bij elkaar opgeteld. Op deze manier kan de hoeveelheid wissels van common ground binnen het gesprek het beste in kaart worden gebracht, iets dat volgens de theorie van invloed zou kunnen zijn op het succes van het gesprek. Het resultaat hiervan is terug te vinden in tabel 9. 34

35 Gesprek Gespreksdeelnemers Aantal actieve categorieën Aantal actieve categorieën Aantal actieve categorieën Wisseling common ground begin midden eind 1 Yuri (NL) en Stephan (DUI) Archana (NL) en René (DUI) Ysatis (NL) en Daniel (DUI) Lalita (NL) en David (DUI) Eduard (NL) en Katharine (DUI) Ferdi (NL) en Nele (DUI) Jannemarij (NL) en Tobias (DUI) Jayant (NL) en Milena (DUI) Elly (NL) en Christiane (DUI) Dirk (NL) en Katarine (DUI) John (NL) en Markus (DUI) Marloes (NL) en Pia (DUI) Inge (NL) en Stephanie (DUI) Corine (NL) en Felix (DUI) Marijn (NL) en Tanja (DUI) Eva (NL) en Klaas-Henning (DUI) Tarik (NL) en Patricia (DUI) Jorien (NL) en Susanne (DUI) Marion (NL) en Ellen (DUI) Rick (NL) en Jutta (DUI) Tabel 9. Aantal wisselingen common ground per gesprek. Om uit te sluiten dat het aantal wissels van common ground binnen een gesprek te wijten was aan het taalniveau van de sprekers, is hier een berekening van gemaakt. De gemiddeldes zijn terug te vinden in tabel 10 en figuur 5. Taalniveau Aantal gesprekken Gemiddelde (std) wisseling common ground binnen het gesprek ,00 (1,55) ,42 (2,05) 3 7 9,85 (1,68) Tabel 10. Gemiddelden en standaarddeviaties van wisselingen aan common ground binnen het gesprek, ingedeeld naar taalniveau. 35

36 Figuur 5. Gemiddelde wisseling common ground op de Y-as, taalniveau op de X-as. Het gemiddelde van het aantal wisselingen van de common ground binnen een gesprek verschilt niet significant per taalniveau (F(2,17)=0,157; p=0.86). Hieruit kan geconcludeerd worden dat de hoogte van het taalniveau van de sprekers binnen een gesprek, geen invloed heeft op hoe vaak er van common ground wordt gewisseld. Ook per succesniveau is gekeken naar het gemiddelde aantal wisselingen van common ground per gesprek. Deze resultaten zijn terug te vinden in tabel 11 en figuur 6. Succes Aantal gesprekken Gemiddelde (std) wisseling common ground binnen het gesprek 0 3 8,67 (3,05) 1 5 9,80 (1,64) ,75 (1,83) ,25 (1,26) Tabel 11. Gemiddelden en standaarddeviaties van wisselingen aan common ground binnen het gesprek, ingedeeld naar succes. 36

37 Figuur 5. Succes op de Y-as, gemiddelde wisseling common ground op de X-as. Het gemiddelde aantal wisselingen van common ground binnen een gesprek verschilt niet significant per succesniveau (F(3,16)=0.932; p=.45). Hieruit kan geconcludeerd worden dat de hoeveelheid afwisseling aan common ground binnen het gesprek, geen invloed heeft op het succesniveau van de gesprekken Common ground categoriën Er is nu gekeken of een stabiele dan wel instabiele common ground van invloed is op het succes van het gesprek. In deze paragraaf wordt vastgesteld of de soort common ground die er in het begin, midden of eind gebruikt werd, van invloed is op het succesniveau van het gesprek. In tabel 12 nogmaals een overzicht van welke common ground er dominant was binnen de verschillende fasen van het gesprek. 37

38 Gesprek Gespreksdeelnemers Dominante CG categorie begin Dominante CG categorie midden Dominante CG categorie eind 1 Yuri (NL) en Stephan (DUI) Archana (NL) en René (DUI) Ysatis (NL) en Daniel (DUI) Lalita (NL) en David (DUI) Eduard (NL) en Katharine (DUI) Ferdi (NL) en Nele (DUI) Jannemarij (NL) en Tobias (DUI) Jayant (NL) en Milena (DUI) Elly (NL) en Christiane (DUI) Dirk (NL) en Katarine (DUI) John (NL) en Markus (DUI) Marloes (NL) en Pia (DUI) Inge (NL) en Stephanie (DUI) Corine (NL) en Felix (DUI) Marijn (NL) en Tanja (DUI) Eva (NL) en Klaas-Henning (DUI) Tarik (NL) en Patricia (DUI) Jorien (NL) en Susanne (DUI) Marion (NL) en Ellen (DUI) Rick (NL) en Jutta (DUI) Tabel 12. Dominante categorie common ground per fase per gesprek. Om uit te sluiten dat het taalniveau van de gesprekken een dominante factor was bij de soort common ground categorie die dominant was in de verschillende fasen van de gesprekken, is er gekeken of er significante verschillen tussen deze twee factoren bestonden. Het gemiddelde taalniveau van de gesprekken in relatie tot de categorie common ground actief in de beginfase is weergegeven in tabel 13 en figuur 6. 38

39 Dominante common ground categorie Aantal gesprekken Gemiddelde (std) taalniveau van het gesprek in beginfase 0 3 1,67 (0.58) 1 3 2,00 (1.00) 2 9 1,77 (0.83) ,50 (0.71) 5 3 3,00 (0.00) Tabel 13. Gemiddeld taalniveau van de gesprekken, ingedeeld per dominante categorie common ground in de beginfase per gesprek. (0 onder dominante common ground categorie betekent dat er geen dominante categorie binnen die fase van het gesprek was afgestemd). Figuur 6. Taalniveau op de Y-as, dominante categorie common ground beginfase op de X-as. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen het taalniveau en de dominante categorie common ground in de beginfase van het gesprek (F(4,15)=1,181; p=.18). Dat betekent dat het taalniveau geen invloed had op het soort dominante categorie common ground actief in de beginfase van het gesprek. Het gemiddelde taalniveau van de gesprekken in relatie tot de categorie common ground actief in de middenfase van het gesprek, is weergegeven in tabel 14 en figuur 7. 39

40 Dominante common ground categorie Aantal gesprekken Gemiddelde (std) taalniveau van het gesprek in middenfase 0 1 2,00 (-) 1 2 1,50 (0.71) 2 6 2,33 (0.82) 3 5 2,00 (1.00) 4 5 2,20 (0.84) 5 1 1,00 (-) Tabel 14. Gemiddeld taalniveau van de gesprekken, ingedeeld per dominante categorie common ground in de middenfase per gesprek. (0 onder dominante common ground categorie betekent dat er geen dominante categorie binnen die fase van het gesprek was afgestemd). Figuur 7. Taalniveau op de Y-as, dominante categorie common ground middenfase op de X-as. De verschillen tussen het taalniveau en de dominante categorie common ground in de middenfase van het gesprek bleken niet significant (F(5,14)=0,610; p=.69). Dit betekent dat het taalniveau geen significante invloed had op welke dominante categorie common ground er in de middenfase van het gesprek actief was. Het gemiddelde taalniveau van de gesprekken in relatie tot de categorie common ground actief in de eindfase van het gesprek, tot slot, is weergegeven in tabel 15 en figuur 8. 40

41 Dominante common ground categorie Aantal gesprekken Gemiddelde (std) taalniveau van het gesprek in eindfase 0 1 3,00 (-) 1 4 1,75 (0.96) 2 6 2,00 (0.90) 3 2 2,00 (0.00) 4 5 2,60 (0.55) 5 2 1,00 (0.00) Tabel 15. Gemiddeld taalniveau van de gesprekken, ingedeeld per dominante categorie common ground in de eindfase per gesprek. (0 onder dominante common ground categorie betekent dat er geen dominante categorie binnen die fase van het gesprek was afgestemd). Figuur 8. Taalniveau op de Y-as, dominante categorie common ground eindfase op de X-as. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen het taalniveau van de gesprekken en de dominante categorie common ground actief in de eindfase (F(5,14)=1,761; p=.19). Hieruit kan geconcludeerd worden dat het taalniveau van de gesprekken in geen enkele fase van het gesprek invloed had op welke categorie common ground er door de gespreksdeelnemers als dominant werd bepaald. Het taalniveau is dus geen storende factor bij het bepalen van de relatie tussen het soort dominante common ground categorie en het succes. Om te kijken of de dominante categorie 41

42 common ground binnen de verschillende fases van het gesprek wel significante verschillen met het succes vertoonde, is ook hier onderzoek naar gedaan. De gemiddeldes van het succes van de gesprekken en de dominante categorie common ground binnen de beginfase van het gesprek, zijn terug te vinden in tabel 16 en figuur 9. Dominante common Aantal gesprekken Gemiddelde (std) succes van het gesprek ground categorie in beginfase 0 3 1,33 (1.15) 1 3 2,67 (0.57) 2 9 1,22 (0.83) ,00 (1.42) 5 3 2,00 (1.00) Tabel 16. Gemiddeld succes van de gesprekken, ingedeeld per dominante categorie common ground in de beginfase per gesprek. (0 onder dominante common ground categorie betekent dat er geen dominante categorie binnen die fase van het gesprek was afgestemd). Figuur 9. Succes op de Y-as, dominante categorie common ground beginfase op de X-as. Er werd geen significant verschil gevonden tussen het gebruik van een bepaalde categorie common ground in de beginfase en het succes van het gesprek (F(4,15)=1,647; p=.21). Hieruit 42

43 kan geconcludeerd worden dat de soort categorie common ground die in de beginfase dominant was binnen het gesprek, geen invloed had op het succes van het gesprek. Ook voor de andere fasen van het gesprek is gekeken of de soort dominante common ground invloed had op het succesvolle verloop. De gemiddeldes van het succes van de gesprekken en de dominante categorie common ground binnen de middenfase van het gesprek, zijn terug te vinden in tabel 17 en figuur 10. Dominante common Aantal gesprekken Gemiddelde (std) succes van het gesprek ground categorie in middenfase 0 1 2,00 (-) 1 2 1,00 (1.41) 2 6 1,17 (1.17) 3 5 2,00 (0.70) 4 5 2,00 (1.00) 5 1 2,00 (-) Tabel 17. Gemiddeld succes van de gesprekken, ingedeeld per dominante categorie common ground in de middenfase per gesprek. (0 onder dominante common ground categorie betekent dat er geen dominante categorie binnen die fase van het gesprek was afgestemd). Figuur 10. Succes op de Y-as, dominante categorie common ground middenfase op de X-as. 43

44 Ook wat betreft de soort dominante common ground in de middenfase werden er geen significante verschillen gevonden met het succes van het gesprek (F(5,14)=0,702; p=.63). Welke categorie common ground er dominant was binnen de middenfase van het gesprek had dus geen invloed op het succes ervan. Tot slot is er ook gekeken naar de categorie dominante common ground in de eindfase van het gesprek in relatie tot het succes. De gemiddeldes hiervan zijn terug te vinden in tabel 18 en figuur 11. Dominante common Aantal gesprekken Gemiddelde (std) succes van het gesprek ground categorie in eindfase 0 1 1,00 (-) 1 4 1,75 (1.26) 2 6 1,17 (0.75) 3 2 2,00 (1.41) 4 5 2,40 (0.55) 5 2 1,00 (1.41) Tabel 18. Gemiddeld succes van de gesprekken, ingedeeld per dominante categorie common ground in de eindfase per gesprek. (0 onder dominante common ground categorie betekent dat er geen dominante categorie binnen die fase van het gesprek was afgestemd). Figuur 11. Succes op de Y-as, dominante categorie common ground eindfase op de X-as. 44

45 Er werd geen significant verschil gevonden tussen het gebruik van een bepaalde dominante categorie common ground in de eindfase en het succes van het gesprek (F(5,14)=1,263; p=.33). Het soort dominante categorie common ground dat actief was binnen het gesprek in de eindfase had dus geen invloed op het succes van het gesprek. 6.3 Interactie taalniveau en common ground Er zijn geen hoofdeffecten gevonden van de creatie van een stabiele common ground binnen het gesprek op het succes. Daarnaast is er ook geen hoofdeffect gevonden van de creatie van een instabiele common ground binnen het gesprek op het succes. Dan rest de vraag of er wel een interactie-effect bestaat tussen het taalniveau van het gesprek en de mate van stabiele of instabiele common ground die wordt gecreëerd. Om dit te bepalen werden er twee univariate ANOVA toetsen uitgevoerd. De eerste toets berekende het interactie-effect tussen de mate van dominantie van één common ground en het taalniveau van het gesprek. De gemiddeldes zijn terug te vinden in tabel 19 en figuur 12. Dominante Taalniveau Aantal gesprekken Gemiddelde (std) succes categorie ,30 (1.15) 2 3 2,33 (0.58) 3 4 2,25 (0.96) Totaal 10 2,00 (0.95) ,50 (0.71) 2 3 1,00 (1.00) Totaal 5 1,20 (0.84) ,00 (-) 2 1 1,00 (-) 3 3 2,00 (1.00) Totaal 5 1,40 (1.14) Tabel 19. Gemiddeldes (std) van het succes als afhankelijke variabele, naar dominantie common ground gerelateerd aan het taalniveau. 45

46 Figuur 12. Succes van de gesprekken op de Y-as, dominantie categorieën common ground op de X-as en het taalniveau van gesprekken in de verschillende lijnen. Er bleek geen significant interactie-effect te bestaan tussen de mate van dominantie van een bepaalde categorie common ground en het taalniveau met succes als afhankelijke variabele (F(3,12)=0,993; p=.21, eenzijdig). Hieruit kan geconcludeerd worden dat de combinatie van een bepaald taalniveau en een bepaalde dominantie aan common ground geen invloed had op het succes van het gesprek. Vervolgens is er gekeken naar het interactie-effect tussen de hoeveelheid wissels aan common ground binnen het gesprek en het taalniveau. De gemiddeldes zijn terug te vinden in tabel 20 en figuur 13. Taalniveau Wisseling Aantal gesprekken Gemiddelde (std) succes common ground ,00 (-) 9 2 1,50 (0.71) ,00 (0.00) ,00 (-) Totaal 4 1,16 (0.98) 46

47 ,00 (-) 9 1 3,00 (-) ,00 (-) ,50 (0.71) ,00 (-) ,00 (-) Totaal 7 1,57 (0.97) ,50 (0.71) 9 1 1,00 (-) ,00 (0.00) ,50 (0.71) Totaal 7 2,14 (0.90) Tabel 20. Gemiddeldes (std) van het succes als afhankelijke variabele, naar wisseling in common ground binnen het gesprek gerelateerd aan het taalniveau. Figuur 12. Succes van de gesprekken op de Y-as, wisseling common ground op de X-as en het taalniveau van gesprekken in de verschillende lijnen. Er bleek een significant interactie-effect te bestaan tussen de hoeveelheid wisseling aan common ground binnen het gesprek en het taalniveau met succes als afhankelijke variabele (F(5,6)=3,641; p=.04, eenzijdig). Dit betekent dat de combinatie van een bepaald taalniveau en 47

48 een bepaalde wisseling aan common ground een significante invloed had op het succes van het gesprek. Gelet op de gemiddeldes kan hieruit het volgende geconcludeerd worden. De gesprekken met het laagste taalniveau niveau 1 lijken het meest beïnvloed te worden door een wisseling in common ground met een succesgemiddelde van 1,16. De gesprekken met een gemiddeld taalniveau niveau 2 volgen hierop met een succesgemiddelde van 1,57. De gesprekken met het hoogste taalniveau tot slot niveau 3 lijken het minst beïnvloed te worden door de wisseling van common ground, met een succesgemiddelde van 2,14. Hoe hoger het taalniveau van het gesprek, met andere woorden, hoe minder de wisselingen aan common ground van invloed zijn op het succesniveau van het gesprek. Verder kan geconcludeerd worden dat de ontwikkeling van de common ground wisseling in relatie met taalniveau op het succes niet lineair verloopt, maar in een curve. Het grootste succes werd bij de verschillende taalniveaus respectievelijk met elf, negen en tien keer wisselen van common ground bereikt. Wanneer er minder dan deze drie scores of juist meer van common ground werd gewisseld, lijkt dit een negatieve invloed te hebben op het succes van het gesprek. Het is dus niet zo dat minder wisselingen tussen de common ground categorieën automatisch zorgen voor een beter begrip. Tot op zekere hoogte leiden de wisselingen tot een verhoging van het succes, en lijken de verschillende categorieën elkaar dus te versterken. Maar na een bepaald omslagpunt dus als het aantal wisselingen weer te groot wordt daalt het succesniveau weer. Deze tendens is binnen alle taalniveaus waar te nemen. 48

49 7.Conclusie Voorafgaand aan het experiment werden er twee onderzoeksvragen opgesteld en drie hypothesen. Deze zullen met behulp van de resultaten worden beantwoord. De eerste onderzoeksvraag luidde als volgt: 1. Heeft de creatie van een stabiele common ground invloed op het succes van een LaRa gesprek? In de eerste hypothese werd gesteld dat: - De creatie van een stabiele common ground heeft een positieve invloed op het succes van het gesprek. Deze hypothese moet op basis van de resultaten worden verworpen. Er werd geen relatie gevonden tussen de creatie van een stabiele common ground en het succes van een gesprek. Dit betekent dat het creëren van één dominante common ground gedurende het gesprek geen invloed heeft op het al dan niet succesvolle verloop hiervan. Daarnaast werd er ook geen relatie gevonden tussen het aantal wisselingen van common ground gedurende een gesprek. Dit betekent dat de mate van instabiliteit van de common ground ook geen invloed had op het succes van het gesprek. In de tweede hypothese werd gesteld dat: - Het type common ground dat als de stabiele common ground kan worden gezien heeft geen invloed op het succes van het gesprek, zolang er maar overeenstemming wordt bereikt welke categorie er wordt gekozen. Deze hypothese kan op basis van de resultaten deels worden aangenomen. Er werd geen relatie gevonden tussen het type common ground dat dominant was binnen het gesprek en het succes hiervan. Dit gold zowel voor de beginfase, de middenfase als de eindfase. Dit betekent dat het type common ground dat als de stabiele common ground kan worden gezien binnen het gesprek geen invloed had op het succes. Er is echter, getuige de verwerping van hypothese één, uit de resultaten ook niet af te leiden dat overeenstemming binnen welke categorie common ground dan ook een positieve invloed heeft op het succes van het gesprek. Welk type er wordt gebruikt heeft dus geen invloed, maar dat er één type wordt gebruikt dus ook niet. 49

50 De tweede onderzoeksvraag luidde als volgt: 2. Heeft het taalniveau invloed op de stabiliteit van de common ground en dus het succes van een LaRa gesprek? De hypothese bij deze onderzoeksvraag stelde het volgende: - Er wordt een interactie-effect verwacht tussen de mate van stabiliteit van de common ground en het taalniveau van de sprekers, waarbij een hoger taalniveau zal zorgen voor een stabielere common ground en dus een meer succesvol gesprek. Deze hypothese moet op basis van de resultaten deels worden verworpen. Er werd geen interactie-effect gevonden tussen de combinatie van een bepaalde mate van dominantie van één common ground categorie en een bepaald taalniveau op het succes. Deels kan de hypothese echter ook worden aangenomen. Er werd een interactie-effect gevonden tussen de combinatie van een bepaald aantal wisselingen van common ground en een bepaald taalniveau op het succes van het gesprek. De gesprekken met het hoogste taalniveau ondervonden het minste hinder van de hoeveelheid wisselingen aan common ground, gevolgd door de gesprekken met een gemiddeld en een laag taalniveau. Dit is in lijn met de verwachtingen. Toch is er ook nog één discrepantie tussen de hypothese en de resultaten, namelijk dat de ontwikkeling van de common ground wisseling in relatie met het taalniveau op het succes niet lineair verloopt, maar in een curve. Het is dus niet zo dat hoe minder wisselingen er zijn, hoe succesvoller deze al naar gelang het taalniveau worden ondervangen. Tot op een bepaald punt lijken de verschillende categorieën aan common ground die er worden gebruikt elkaar en daarmee het onderlinge begrip te versterken. Komt dit echter over een bepaald punt, en wordt er weer te vaak gewisseld, dan zorgt dit weer voor meer verwarring en daalt het succes. 50

51 8. Discussie en aanbevelingen In dit onderzoek is gekeken naar de rol van een common ground binnen LaRa gesprekken. Uit de theorie bleek dat de creatie van zo n common ground binnen LaRa gesprekken wel eens van groot belang zou kunnen zijn, omdat een deel van de linguïstische alignment wegvalt bij deze vorm van meertalige communicatie. De gespreksdeelnemers zijn dus meer aangewezen op andere vormen van alignment om elkaar te begrijpen. Er werd dan ook verwacht dat een stabiele common ground een positief effect zou hebben op het succes van een LaRa gesprek, waarbij het type geen rol zou spelen. Ook werd er een interactie-effect verwacht tussen het taalniveau van het gesprek en de stabiliteit van de common ground. Deels moesten deze hypothesen verworpen worden. De stabiliteit van de common ground had geen aantoonbaar effect op het succes van het LaRa gesprek. Hoewel het type common ground dat als dominant werd gezien tijdens het gesprek inderdaad geen invloed had op het succes, bleek dat die stabiliteit dus sowieso geen verband hield met het succes. Er werd wel deels een interactie gevonden tussen het taalniveau en de stabiliteit van de common ground. Het aantal wisselingen van common ground binnen het gesprek had minder effect op gesprekken met een hoger taalniveau, zoals de hypothese stelde. Dit proces verliep echter niet lineair, maar in een curve. Tot op een bepaald punt versterkte de wisseling aan common ground het succes van het gesprek. Maar over dat punt werkte de hoeveelheid wisselingen juist weer verwarrend, en daalde het succes van het gesprek. In dit onderzoek is gebruik gemaakt twintig getranscribeerde gesprekken. Dit is een relatief klein aantal en daarom vallen er ook enkele vraagtekens te zetten bij de generaliseerbaarheid van de resultaten. Bovendien vormt het kleine aantal data een reden waarom de meeste toetsen geen significant resultaat behaalden. En dat is jammer, omdat de meeste toetsen wel een trend vertoonden die de hypothesen zou ondersteunen. Wel heeft dit onderzoek aangetoond dat er een relatie bestaat tussen de common ground en het taalniveau binnen LaRa gesprekken. Dit is een interessant gegeven, dat zeker stof tot nadenken oproept. En daarmee stof tot vervolgonderzoek. In een nieuw, groter opgezet experiment, zou er opnieuw gekeken kunnen worden naar de rol van een common ground binnen LaRa gesprekken. Een toepasselijke hypothese zou daarbij opnieuw zijn dat er een interactie wordt verwacht tussen het taalniveau en de stabiliteit aan common ground. Wellicht kan nieuw grootschaliger onderzoek verfrissende inzichten bieden in de relatie tussen het creëren van een common ground en LaRa gesprekken. Want dat deze relatie bestaat en bovendien een interessant veld van studie vormt, heeft dit onderzoek hopelijk wel aan kunnen tonen. 51

52 9. Literatuur Aronin, L. & B. Hufeisen (eds), The Exploration of Multilingualism. Development of research on L3, multilingualism and multiple language acquisition, Bahtina, D., Lingua Receptiva: Explicit Alignment in Estionian-Russian Conversation. Paper gepresenteerd op de Approaches to Lingua Receptiva conferentie, 14 april 2010, Dubrovnik. Beerkens, R. & J. D. ten Thije, Receptive Multilingualism in the Dutch-German Border Area, Transnational Communication. Copenhagen Studies in Biligualism (2012, te verschijnen). Bührig, K. & J. D. ten Thije (eds), Beyond Misunderstanding. Linguistic Analysis of Intercultural Communication, Clark, H.H. & S. E. Brennan, Grounding in Communication, in: L.B. Resnick, J. M. Levine & S. D. Teasly (eds), Perspectives in socially shared cognition, Costa, A., M. J. Pickering, & S. Garrod, Alignment in second language dialogue, Language and cognitive processes 23: 4 (2008) pp FitzGerald, C. & K. Schröder (eds), Intercultural Communication and Foreign Language Teaching: Perspectives from a Czech-German Viewpoint, Garrod, S. & A. Anderson, Saying what you mean in dialogue: A study in conceptual and semantic co-ordination, Cognition 27 (1987) pp Garrod, S. & G. Doherty, Conversation, co-ordination and convention: an empirical investigation of how groups establish linguistic conventions, Cognition 53 (1994), pp Garrod, S. & M. J. Pickering, Why is conversation so easy?, Trends in Cognitive Sciences 8: 1 (2004) pp Garrod, S. & M. J. Pickering, Joint Action, Interactive alignment, and Dialog, Topics in Cognitive Science 1 (2009) pp Hagemeier, E., Bachelorscriptie Universiteit Utrecht, September Impe, L. & S. Kürschner, Linguistic distance as a determinant of the mutual intelligibility between Nehterlandic and Belgian Dutch language varieties. Paper gespresenteerd op het sociolinguistisch symposium, april Amsterdam. Keysar, B., D. J. Barr & A. Balin, Definite Reference and Mutual Knowledge: Process Models of Common ground in Comprehension, Journal of Memory and Language 39 (1998) pp Klein, G., P. J. Feltovich, & D. D. Woods, Common ground and Coordination in Joint Activity, in: W. B. Rouse & K. R. Boff (eds), Organizational Simulation,

53 Mangar, J., Niet-linguïstische alignmentstrategieën in lingua receptiva in Nederlands-Duitse dyad constellaties. Het effect van het L2 vaardigheidsniveau op spreeksnelheid, Bachelorscriptie Universiteit Utrecht, September Pickering, M. J. & S. Garrod, Alignment at the Basis for Succesful Communication, Research on Language and Computation 4 (2006) pp Pickering, M.J. & S. Garrod, Toward a mechanistic psychology of dialogue, Behavioral and brain sciences 27 (2004) pp Rehbein, J., J. D. ten Thije, & A. Verschik, Lingua Receptiva (LaRa) Remarks on the Quintessence of Receptive Multilingualism, Receptive Multilingualism. Special issue of International Journal of Biligualism (2012, te verschijnen). Ribbert, A. & J. D. ten Thije, Receptive Multilingualism in Dutch-German intercultural team cooperation, Receptive Multilingualism and intercultural communication (2007) pp Stalnaker, R., Common ground, Linguistics and Philosophy 25 (2002) pp Thije, J. D. ten, Lingua receptive als bouwsteen voor de transnationale neerlandistiek, Themanummer van Internationale Neerlandistiek (2010). Warter, P., Lexical Identification and Decoding Strategies in Interscandinavian Communication, Working papers in Multilingualism 21 (2001) pp

54 Bijlage A Plattegronden Plattegrond deelnemer A

55 Plattegrond deelnemer B