Dames, heren en anderen. Transgenders in Nijmegen

Transcriptie

1 Dames, heren en anderen Transgenders in Nijmegen

2

3 Colofon C Movisie 2010 Onderzoek en tekst: Judith Schuyf Projectassistentie: Jiro Ghianni Foto s, assistentie en discussie-input: Sjaan van der Jagt Eindredactie: Mariek Hilhorst Opdrachtgever: Gemeente Nijmegen 3

4 4 Dames, heren en anderen

5 Inhoud Voorwoord door wethouder Lenie Scholten Inleiding Samenvatting Begripsafbakening Transgenders in Nijmegen Levensverhaal Lars Levensverhaal Sophie Levensverhaal Louise Levensverhaal Marga Wat kan de gemeente doen? Noten Nuttige adressen Pag.7 Pag.8 Pag.10 Pag.12 Pag.18 Pag.23 Pag.31 Pag.39 Pag.47 Pag.54 Pag.58 Pag.59 Transgenders in Nijmegen 5

6 6 Dames, heren en anderen

7 Voorwoord Jaarlijks worden 100 transgenders behandeld door het VU-ziekenhuis. Daarmee komt voor deze mensen een einde aan een jarenlang zoekproces. De levensverhalen uit dit onderzoek geven inzicht in de diverse aspecten van dat intensieve proces. De geïnterviewden zijn heel openhartig over hun gevoelens, de reacties uit hun omgeving, het (dis)functioneren van de hulpverlening, de knelpunten bij de ziektekostenverzekeraar. Er blijken veel misverstanden, maar vooral onbekendheid en onbegrip te bestaan over transgenders. Uit de verhalen blijkt ook dat transgender zijn niet puur een privézaak is. Door een gebrek aan specifieke voorzieningen, ontmoetingsplekken en de juiste hulpverlening duurt het transitieproces soms onnodig lang. Het was voor de onderzoekers niet gemakkelijk om transgenders te vinden die met hun levensverhaal in de publiciteit willen. Dat tekent de maatschappelijke positie van deze groep. Transgender zijn wordt nog lang niet als gewoon gezien, maar wordt juist vaak met onbegrip bekeken. Ik hoop dat deze publicatie bij kan dragen aan de kennis over transgenders en daarmee aan de maatschappelijke acceptatie van deze mensen. Ik dank Sophie, Lars, Marga en Louise die de moed hebben met hun ervaringen naar buiten te komen. Met hun verhalen leveren zij een belangrijke bijdrage aan de emancipatie van transgenders. Lenie Scholten wethouder Emancipatie gemeente Nijmegen Transgenders in Nijmegen 7

8 Inleiding In 2007 nam de gemeenteraad van Nijmegen de Nota seksuele diversiteit aan. Een van de voorstellen in die nota is een onderzoek naar transgenders in Nijmegen. Het onderzoek moet antwoord geven op drie vragen: Wat is de aard van de problemen die transgenders en transseksuelen ondervinden in Nijmegen? Welke rol kan de gemeente spelen bij het oplossen daarvan? Sluit de bestaande roze infrastructuur in Nijmegen voldoende aan bij de behoeften en wensen van deze inwoners? De antwoorden op deze drie vragen kan de gemeente gebruiken voor nieuw beleid. In december 2008 werd aan de raad voorgesteld het onderzoek uit te laten voeren door MOVISIE in Utrecht. Het resultaat van dit onderzoek ligt nu voor u. Levensverhalen Een belangrijk deel van dit rapport bestaat uit vier levensverhalen van transgenders. Het gaat om een man-naar-vrouw (MV)-transgender van wie de transitie al ruim tien jaar geleden is gebeurd, en om drie mensen die nog middenin het proces zitten. Dit betreft twee MV-transgenders en één VM-transgender. Alle vier zijn ze in de loop van 2009 geïnterviewd door Judith Schuyf. De interviews werden digitaal opgenomen en bewerkt, zodat ze een doorlopend leesbaar verhaal vormen. Sjaan van der Jagt maakte foto s van de geïnterviewden. Aanvullend vond in de herfst van 2009 een groepsgesprek plaats. In de interviews ligt de nadruk op de individuele levens en het proces dat uiteindelijk leidde tot een verzoek om geslachtsaanpassing. In het groepsgesprek ging het om problemen die men in het dagelijks leven ondervindt en de rol die de gemeente zou kunnen spelen bij het oplossen van die problemen. De deelnemers aan het groepsgesprek wilden anoniem blijven. Aanwezig bij het groepsgesprek waren onder meer een VM-transgender die dertien jaar geleden een transitie onderging, en een man die juist in die week een eerste gesprek had over een mogelijke transitie tot vrouw. 8 Dames, heren en anderen

9 Werving Het bleek zeer moeilijk om mensen te vinden die aan dit onderzoek wilden meewerken. Men moest bereid zijn om met naam en foto in een publicatie te komen. Veel mensen gaven aan dat niet te willen. De werving werd breed opgezet. In februari 2009 werd op initiatief van de organisatie Desalniettemin Queer en de gemeente in Lux de filmvoorstelling She s a boy I knew georganiseerd, waarin de Canadese Gwen Haworth verslag doet van haar eigen transitieproces, onder meer aan de hand van interviews met zes belangrijke mensen in haar leven. De voorstelling werd goed bezocht. Onder de bezoekers waren enkele transgenders uit Nijmegen. In de verschillende internetfora die voor transgenders in Nederland bestaan (zie lijst met links achterin) werd een oproep gedaan om mee te werken aan dit onderzoek. Dat leverde helaas weinig reacties op. De projectassistent zelf transgender bezocht enkele bijeenkomsten voor transgenders, maar ook dat leverde weinig nieuwe respondenten op. De sneeuwbalmethode werkte ook niet, omdat de meeste mensen nauwelijks andere transgenders bleken te kennen. Er valt het een en ander af te leiden uit het lastige proces van werving. De meeste transgenders willen wanneer het transitieproces eenmaal achter de rug is het liefst een zo normaal mogelijk leven als man of vrouw leiden, zo blijkt ook uit de interviews en het groepsgesprek. Outing als voormalige transgender hoort daar niet bij, zeker niet wanneer de omgeving van de betrokkene niet op de hoogte is van het verleden. Transgenders die er met anderen over willen praten zijn veelal mensen die op dit moment in hun leven bezig zijn met hun transitie. Per definitie gaat het om een gering aantal mensen. Dat heeft ook consequenties voor eventuele activiteiten die voor deze groep georganiseerd kunnen worden. Daar komen nog twee aspecten bij. Opvallend is dat activiteiten in Nijmegen bezocht worden door een uiterst gemengd gezelschap, dat bestaat uit biseksuelen, travestieten en transgenders, Bovendien blijken veel bezoekers in Arnhem te wonen. Het is een bekend verschijnsel dat leden van gestigmatiseerde groepen bij voorkeur niet in hun eigen stad uitgaan. De kans op ontdekking is daar te groot. Hoe gering het aantal transgenders in Nijmegen ook is, de groep is uiterst divers. Er is op dit moment geen plek waar iedereen zich thuis en veilig voelt. Daarom kennen ze elkaar ook veelal niet. Transgenders in Nijmegen 9

10 Samenvatting De belangrijkste vragen van dit onderzoek waren: met welke problemen heeft de groep transgenders te maken, wat kan de gemeente doen om hen te helpen en sluit de bestaande roze infrastructuur voldoende aan bij hun behoeften? We zijn bij dit onderzoek vooral in contact gekomen met mensen die in het transitieproces zitten. Mensen die al langer geleden een geslachtsaanpassende operatie hadden gehad, bleken minder bereid om mee te doen, omdat zij graag zo anoniem mogelijk als man of vrouw willen leven en dit voor hen een afgesloten hoofdstuk is. De voornaamste problemen die de geïnterviewden aangeven hebben te maken met het transitieproces en de vaak lange zoektocht die daaraan voorafgaat een periode van ruim twintig jaar blijkt veel voor te komen. Allereerst noemen mensen gebrek aan informatie. Naast het gebrek aan feitelijke laagdrempelige informatie speelt mee dat er nauwelijks zichtbare goede voorbeelden zijn. Bovendien vindt men de informatie die bijvoorbeeld via internet beschikbaar is te Amsterdams. Informatie zou voor verschillende doelgroepen moeten worden gemaakt en aangeboden. Laagdrempelige informatie voor mensen die worstelen met hun genderidentiteit, kan via scholen, huisartsen en andere hulpverleners worden verspreid. Informatie voor professionals kan via de gemeente worden uitgereikt aan huisartsen, maatschappelijk werk en andere hulpverleners. Aparte aandacht verdienen jongeren die nog op de basisschool of in het voortgezet onderwijs zitten. Ook financiële problemen springen in het oog. Het transitieproces kost behalve veel tijd ook veel geld. Het kost veel tijd omdat de VU in feite een monopolie op behandeling heeft. Afgezien van een kleine voorziening in Groningen die vooral het noorden van het land bedient, worden behandelingen uitsluitend door de VU aangeboden. De VU behandelt ongeveer honderd mensen per jaar uit heel Nederland en heeft lange wachtlijsten. Wellicht kan de mogelijkheid voor een behandelcentrum in oost- of zuidoost- Nederland onderzocht worden, dat zich speciaal op de regio Nijmegen richt. De Radboudkliniek ligt voor de hand. Sinds de wijziging van het zorgverzekeringsstelsel vergoeden de zorgverzekeraars echter lang niet meer alle kosten. Alleen de geslachtsaanpassende operatie zelf wordt nog vergoed. Overige aanpassingen zoals borstcorrecties, ontharing en het maken van een nieuwe penis worden niet meer vergoed omdat ze gezien worden als cosmetische operaties. Deze behandelingen worden door de betrokkenen echter als essentieel onderdeel beschouwd van het proces om volledig man of vrouw te worden. Zelf financieren is vrijwel ondoenlijk omdat het al snel om tien- tot twintigduizend euro gaat. 10 Dames, heren en anderen

11 De gemeente zou kunnen overwegen te onderzoeken of de Bijzondere Bijstand kan worden ingezet om een bijdrage in deze kosten te leveren. Uit ander onderzoek is gebleken dat transgenders rond en na de behandeling een groot risico op werkloosheid lopen. Omdat van de groep die wij gesproken hebben vrijwel niemand in het arbeidsproces zit, is het lastig te zeggen of dat in Nijmegen ook het geval is. Aandacht verdient in het algemeen de houding van het UWV en de re-integratiebedrijven. Zij dienen er rekening mee te houden dat door de intensiteit van het transitieproces mensen soms voor een langere periode niet beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt en tijdens de re-integratie soms in een kwetsbare positie verkeren omdat de werkomgeving onbekend is met de situatie. Een respondent die inderdaad werkloos is geworden tijdens het proces, zegt goede ervaringen met het UWV in Nijmegen te hebben. Uit het onderzoek dat in 2009 ten behoeve van de Nijmeegse veiligheidsmonitor is gedaan, bleek dat de zeven transgenders die deze enquête hadden ingevuld een groot aantal verschillende incidenten hadden gemeld. De respondenten blijken situaties en plekken die ze als gevaarlijk inschatten vooral te mijden, zeker rond de Vierdaagse. Slechts een enkeling meldt incidenten, vooral uitschelden. Opvallend is dat incidenten ook aan het vrouw zijn of homo zijn worden toegeschreven. Het antwoord op de vraag of de bestaande roze infrastructuur voldoende aansluit bij de behoeften van transgenders is simpelweg: nee. Omdat er geen automatisch verband bestaat tussen homoseksualiteit en transseksualiteit vindt men noch Villa Lila noch het COC een geëigende plek voor ontmoeting. Van beide gaat vanwege de openheid en zichtbaarheid zelfs iets bedreigends uit. De twee cafés die ieder eenmaal per maand een ontmoeting organiseren blijken slechts een specifieke groep mensen aan te trekken. Voor mensen die om welke reden dan ook buiten de groep vallen zijn deze ontmoetingsplekken minder aantrekkelijk. De indruk wordt gewekt van gesloten groepen met veel kliekvorming en kinnesinne. De oplossing is gesuggereerd om naar het voorbeeld van Tilburg een ontmoetingsgelegenheid te laten organiseren door Transvisie en Embrace Pink. De onzichtbaarheid die veel transgenders nastreven zal een van de redenen zijn dat we uiteindelijk maar met zes mensen uitgebreid hebben kunnen spreken. Naar schatting kent Nijmegen ongeveer dertig transgenders, met inbegrip van mensen die in het verleden een geslachtsaanpassende operatie hebben ondergaan. Bij nog eens achthonderd mensen zou sprake kunnen zijn van een tegengestelde genderidentiteit, dat wil zeggen dat zij zich niet thuisvoelen in de bestaande man/vrouw-tweedeling en -rolverdeling. Transgenders in Nijmegen 11

12 Begripsafbakening Benaming Sinds het midden van de jaren zestig besteedde de Nederlandse televisie sporadisch aandacht aan het verschijnsel dat toen transseksualiteit werd genoemd. Die uitzendingen werden met angst en herkenning bekeken door een groep mensen die vaak voor het eerst iets van zichzelf tegenkwam. In de jaren zeventig vonden in Nederland de eerste geslachtsaanpassende operaties plaats. Naar schatting ongeveer 5% van de Nederlanders heeft een ambivalente genderidentiteit, dat wil zeggen dat ze zich lichamelijk of psychisch niet helemaal thuis voelen in het lichaam waarin ze geboren zijn (1). Bij ongeveer 0,5% is sprake van een tegengestelde genderidentiteit. Bij slechts een gering deel van deze 0,5% gaat dit gevoel zo ver dat men, vaak na een lange innerlijke zoektocht, het besluit neemt daadwerkelijk van geslacht te veranderen. Voor deze groep mensen is wel de naam transseksuelen in gebruik. Om preciezer te zijn: man-vrouw (MV)-transseksuelen, transvrouwen, nieuwe vrouwen of M2F (male to female). En vrouw-man (VM)-transseksuelen, transmannen, nieuwe mannen of F2M. Een groeiende groep kiest ervoor slechts aanpassingen aan de secundaire geslachtskenmerken (kenmerken die zich pas ontwikkelen in de puberteit) te laten verrichten, door middel van operaties of hormoongebruik. Deze groep balanceert tussen man en vrouw in. Ze worden ook wel transgenderisten genoemd. Travestieten zijn mannen die graag vrouwenkleding aantrekken. Ze zijn veelal heteroseksueel en voelen zich man. Een enkele keer gaat een periode van travestie vooraf aan een wens tot geslachtsaanpassing. Tegenwoordig is transgenders een verzamelnaam voor de hele groep. In het buitenland komt momenteel de term trans op, als parapluterm boven een grote variëteit aan verschillende vormen. Omdat het hier om een relatief nieuw verschijnsel in de openbaarheid gaat en over grote onderlinge verschillen, is een verwarrend aantal andere benamingen in omloop. Na een volledige geslachtsaanpassende operatie willen de meeste transgenders niets liever dan een normaal leven leiden in het geslacht dat ze dan hebben. Ze verdwijnen in de anonimiteit als gewone mannen en vrouwen. Een zeer kleine groep voelt zich niet thuis in de bestaande tweedeling tussen mannen en vrouwen. Deze groep kiest bewust voor een leven tussen de seksen in en is daardoor vaak wat zichtbaarder en soms activistischer. 12 Dames, heren en anderen

13 Proces Er gaat een langdurig proces vooraf aan een eventuele uiteindelijke geslachtsaanpassing, zoals uit de interviews duidelijk wordt. De meeste transgenders hebben al jong een gevoel van vervreemding en voelen zich niet thuis in hun lichaam. Soms, maar niet altijd, identificeren ze zich al op heel jonge leeftijd met het andere geslacht, dragen het liefst de kleding die daarbij hoort en spelen met het speelgoed dat daarbij hoort. Omdat de opvoeding in onze maatschappij er doorgaans op gericht is kinderen tot echte mannen en vrouwen te maken, wringt er al snel iets. De ouderlijke afkeuring uitgesproken of gevoeld zorgt ervoor dat ze zich alleen verkleden in de veiligheid van hun kamer of wanneer hun ouders uit de buurt zijn. Veel transgenders vertellen achteraf dat ze ergens, ver weg altijd hebben geweten dat er iets was, vaak zonder het te kunnen benoemen. Zeker in de periode voor de jaren tachtig bestond er nog weinig kennis over het bestaan van transgenders. Sommigen maakten de keuze voor een heteroseksueel huwelijk en gezin, omdat zij hoopten dat het daardoor wel over zou gaan. Niet iedereen is geholpen met een gang door het medische circuit of heeft er behoefte aan dit langdurige proces zelf door te maken. In medische termen is sprake van GIS of Gender Identiteits Stoornis. Artsen kunnen deze diagnose alleen maar stellen aan de hand van gesprekken, omdat er lichamelijk niets te zien is. Er zijn in Nederland twee behandelcentra. Ten eerste het Gendercentrum van de Vrije Universiteit te Amsterdam (officieel het Zorgcentrum voor Genderdysforie VU Medisch Centrum Amsterdam), dat circa 95% van de behandelingen voor zijn rekening neemt. En ten tweede het Gendercentrum van het Universitair Medisch Centrum Groningen, een klein behandelcentrum vooral ten behoeve van inwoners van Noord-Nederland. Tot een jaar of tien geleden werden ook in Rijnstaete in Arnhem behandelingen aangeboden, maar dat is inmiddels niet meer mogelijk. Jaarlijks melden zich ongeveer tweehonderd mensen bij het VU Medisch Centrum. In een eerste intake wordt gekeken of werkelijk sprake is van genderdysforie. Uiteindelijk worden gemiddeld 100 personen per jaar daadwerkelijk in behandeling genomen. Vervolgens begint een proces dat minstens drie tot vier jaar duurt. Eerst volgen maandelijkse gesprekken met een psycholoog en anderen, waarbij opnieuw dieper wordt ingegaan op de vraag of inderdaad sprake is van genderdysforie en of een geslachtsaanpassende behandeling wel de meest voor de hand liggende optie is. Ook tijdens deze fase (die gemiddeld tussen een halfjaar en een jaar duurt) vallen weer mensen af. Bij groen licht wordt gestart met een hormoonbe- Transgenders in Nijmegen 13

14 handeling en dan volgt de meest lastige periode: de zogenaamde real life-test. Hierbij moet de transgender gaan leven in de rol van het gewenste geslacht. Omdat het lichaam de verlangde aanpassingen dan meestal nog niet heeft, wordt deze tijd door veel mensen als zwaar ervaren. De real life-periode duurt in principe achttien maanden, soms twaalf maanden. Wanneer die periode succesvol is doorstaan kan in principe worden besloten tot een operatie. In de praktijk duren al deze fasen echter een stuk langer, omdat er bij de VU vrij lange wachtlijsten bestaan. Ten slotte volgt de operatie. Bij MV-transgenders wordt in één operatie de penis verwijderd en een nieuwe vagina gemaakt. Bij VM-transgenders gaat het proces vaak in twee of drie delen: eerst worden de borsten verwijderd en pas in een tweede operatie de baarmoeder en de eierstokken. Vaak is er nog een derde operatie nodig om een penis te maken. Op de website van het VU Medisch Centrum valt exact te lezen wat er allemaal gebeurt bij de operatie (2). Tijdens de real life-test gaat men vaak een nieuwe naam dragen die beter past bij het gewenste geslacht. In Nederland is het vrij simpel om de voornaam te wijzigen. Meestal gebeurt dat voordat aan de feitelijke geslachtsaanpassende operatie wordt begonnen. Omdat de aanvraag voor de rechtbank wordt gedaan, zijn er wel kosten aan verbonden. In tegenstelling tot in een aantal andere EU-landen is het in Nederland ook mogelijk om het geboortegeslacht in de burgerlijke stand te laten veranderen. Op dit moment is daar nog een procedure bij de rechter voor nodig en een medisch bewijs dat men onvruchtbaar is. Omdat veel transgenders dat een vernederende procedure vinden is een wetswijziging in voorbereiding. Op dit moment is nog niet te zeggen wanneer de wet precies veranderd zal zijn. Ook jongeren onder achttien jaar kunnen zich aanmelden bij het VU Medisch Centrum, maar zij kunnen pas geopereerd worden na hun achttiende jaar. Tot die tijd kunnen deze jongeren puberteitsremmende hormonen krijgen. Wanneer zij later eventueel tot een operatie besluiten zal de aanpassing makkelijker verlopen. Het is opvallend dat psychotherapeutische hulp niet standaard tot de behandeling van genderdysforie behoort. Uit de gesprekken blijkt dat daar in de periode rond de transitie vaak grote behoefte aan is, voor de transgenders zelf maar zeker ook voor hun partners. Hulpverlening aan deze groep wordt geregeld vanuit Transvisie, een onderdeel van Humanitas in Amsterdam. 14 Dames, heren en anderen

15 Aantallen Als we ervan uitgaan dat 0,5% van de Nederlandse bevolking een tegengestelde genderidentiteit heeft gaat het om bijna mannen en vrouwen; ofwel 1:200. Het is lastig om te schatten hoeveel mensen uiteindelijk tot een geslachtsaanpassende operatie zullen besluiten, omdat dit cijfer gebaseerd is op het aantal mensen dat in een bepaalde periode contact met bijvoorbeeld de VU heeft opgenomen. In 1993 ging het om 1: MV-transseksuelen. Wanneer men dit omrekent naar life time-gegevens, is de schatting dat het om 1:6.200 MV-transseksuelen zou gaan. Men nam altijd aan dat het aantal VM-transseksuelen een factor drie lager zou liggen, maar daar is niet veel bewijs voor, aangezien VM-transseksuelen op dit moment een inhaalslag lijken te maken. Een veilige schatting is gemiddeld 1: personen, mogelijk meer en mogelijk meer MV dan VM (3). Volgens de Rutgers Nisso Groep is de prevalentie zelfs hoger: de kans dat een kind later transseksueel blijkt te zijn, is voor Nederlandse jongens naar schatting tenminste 1:3.500 en voor meisjes tenminste 1: Deze cijfers laten wel zien dat er een grote kloof gaapt tussen het aantal mensen dat zich niet in hun gender thuisvoelt (1:200) en de groep mensen die uiteindelijk besluit tot een behandeling (1:5.000 tot 1:10.000). Het is onbekend wat er met de overige mensen gebeurt. Leven ze ongelukkig verder, hebben ze last van vage gevoelens van onbehagen, maakt het ze niet uit of willen ze in behandeling gaan maar worden ze niet adequaat geholpen? We weten het niet. Seksuele voorkeur Transgender zijn staat in principe los van seksuele voorkeur. Alle smaken zijn mogelijk en komen voor. Soms leiden transgenders voor hun behandeling een homoseksueel of lesbisch leven; soms daarna. De seksuele voorkeur wisselt veelal niet, maar ook hier zijn uitzonderingen. Relatief veel transgenders zijn biseksueel; en misschien wel een even grote groep is zeker voor de behandeling aseksueel, omdat voor hen seksualiteit geen optie is zolang lichaam en geest niet met elkaar overeenkomen. Transgenders in Nijmegen 15

16 Transseksualiteit en homoseksualiteit hebben in theorie weinig met elkaar te maken: het eerste begrip gaat over genderidentiteit en het tweede over seksuele voorkeur. In de praktijk zijn er wel enkele overeenkomsten, namelijk waar het gaat om gevoelens en gedragingen die afwijken van de heteroseksuele norm. De overeenkomst is genderdiscriminatie. Wat transgenders van de homobeweging zouden kunnen leren is empowerment en emancipatie. Partners Partners van transgenders hebben het niet makkelijk, zoals uit de interviews blijkt. Ze worden vaak vrij plotseling voor een voldongen feit gesteld en hebben niet het idee dat ze inspraak hebben in het proces. Soms hebben ze wellicht zelfs het gevoel dat ze afgewezen worden. Omdat er geen vanzelfsprekende hulpverlening voor partners wordt aangeboden, kunnen ze met gevoelens van woede blijven rondlopen. Soms lukt het om een relatie bijeen te houden. Homoseksualiteit is of wordt dan wel een issue. Een voormalig man/vrouw-paar zal door de buitenwereld ineens als lesbisch gezien worden, terwijl beiden daar niet voor kiezen. Politiek Sinds 2009 staan transgenders ook in de belangstelling van de overheid. Sinds de vorming van het Transgender netwerk Nederland (TNN) in 2008 is de door de rijksoverheid zo gewenste gemeenschappelijke organisatie ontstaan. In oktober 2009 schreef Minister Plasterk van homo-emancipatie een brief over transgenderbeleid aan de Tweede Kamer. Daarin merkt de Minister onder meer op: In Nederland is de situatie ambivalent. Aan de ene kant lopen we voorop in de hulpverlening aan jonge transgenders en aandacht voor transgenders in de media, aan de andere kant is de regelgeving aan herziening toe en zijn er knelpunten in de zorg (wachtlijsten, psycho-sociale hulpverlening, vergoedingen). Er worden drie concrete maatregelen voorgesteld: subsidie voor het transgenderjongerenwerk, wetswijziging ten aanzien van de sterilisatie-eis en aanpak hate-crimes tegen transgenders. Ten slotte wordt een groot knelpunt genoemd: de vergoeding van verschillende geslachtsaanpassende operaties. In de interviews en het groepsgesprek wordt daar ook met enige regelmaat naar verwezen. 16 Dames, heren en anderen

17 Vergoeding kosten Uit het groepsgesprek bleek het belangrijkste probleem waar mensen in hun dagelijks leven mee te maken hebben de vergoeding voor de verschillende onderdelen van de geslachtsaanpassende behandeling te zijn. Sinds zorgverzekeraars zelf mogen bepalen welke kosten ze vergoeden, bestaan er grote verschillen tussen verzekeraars in wat wel en niet in het aanvullende pakket zit. De geslachtsaanpassende operatie wordt in het basispakket wel vergoed, maar verdere behandelingen worden door de meeste verzekeraars als cosmetisch beschouwd en om die reden niet meer vergoed. Het gaat dan bijvoorbeeld om borstvergroting, ontharing en het maken van een nieuwe penis. Het zelf dragen van dit soort kosten kan in de tienduizenden euro s lopen. Er bestaat geen standaard voor dit type operaties en vergoedingen (een zogenoemde Diagnose Behandel Combinatie) waardoor de zorgverzekeraars zelf iedere keer opnieuw om een machtiging moet worden gevraagd. Dat wordt door mensen die vanwege het ingewikkelde transitieproces toch al in een moeilijke periode zitten, vaak als zeer belastend ervaren. Ook weigeren de meeste zorgverzekeraars mensen in hun nieuwe geslacht in te schrijven voordat het wettelijke proces van geslachtsverandering is voltooid. Een mogelijke oplossing is dat de VU een behandelpakket aanbiedt, waar behalve de geslachtsaanpassende operatie ook de vaak zeer dure en langdurige ontharingsbehandelingen, borst- en penisaanpassingen, logopedie en psychotherapie in zitten. In het beste geval kan dit gehele pakket in het basispakket komen of zorgverzekeraars kunnen dit gehele pakket opnemen in het aanvullende pakket. Wetgeving De wettelijke situatie wordt door velen als lastig ervaren. Om in aanmerking te komen voor een wijziging van de burgerlijke stand moet de geslachtsaanpassende operatie volledig zijn geschied en er moet een medische verklaring van een arts zijn toegevoegd, waarin gesteld wordt dat betrokkene niet meer in staat is kinderen te verwekken. Deze eis wordt door de meeste transgenders als zeer grievend ervaren. De vraag is zelfs of deze sterilisatie-eis niet tegen het grondwetsartikel op de onaantastbaarheid van het menselijk lichaam is. Een ander lastig punt heeft te maken met een eventuele kinderwens. Sommigen laten hun sperma invriezen, omdat ze later kinderen willen. Wanneer echter vervolgens uit een lesbische relatie een kind geboren wordt, ontstaat de situatie dat voor de Nederlandse wet de vader niet tegelijk de moeder kan zijn. Er ontstaat geen directe wettelijke relatie tussen ouder en kind; de vader blijft onbekend en men moet later via een dure adoptieprocedure het ouderschap van het kind alsnog veiligstellen. Transgenders in Nijmegen 17

18 Transgenders in Nijmegen Nijmegen heeft ruim inwoners. Wanneer inderdaad 0,5% van de bevolking met een tegengestelde genderidentiteit kampt, betreft het ruim achthonderd Nijmegenaren. Echter slechts bij 16 tot 32 mensen (de genoemde ratio 1: tot 1:5000) zou dit een reden zijn om in behandeling te gaan. Dat is geen hoog aantal en het verklaart het feit dat deze groep in Nijmegen tamelijk onzichtbaar is en ook moeilijk te vinden. Bij het werven van mensen voor dit onderzoek hebben we ook gemerkt dat de meeste transgenders er geen behoefte hebben aan om met hun kop in de krant te staan, zoals een van hen dat uitdrukte. Het merendeel wíl graag onzichtbaar zijn en na een eventuele operatie als gewone man of vrouw verder leven. Daar hoort zeker geen zichtbaarheid of uitzonderingspositie bij. Medisch Op medisch gebied kunnen transgenders terecht bij de huisarts en bij de VU. Zoals uit het groepsgesprek bleek zijn de ervaringen met de VU wisselend. Dat is ook uit gesprekken met transgenders elders in het land bekend, en waarschijnlijk het gevolg van het feit dat de VU in feite het enige centrum is waar mensen een geslachtsaanpassende behandeling kunnen krijgen. De VU heeft een monopolie en er zijn vrijwel geen alternatieven. Het vrij strikte behandelprotocol van de VU wordt niet door iedereen als prettig ervaren. Een nog groter probleem vormt de lange wachtlijst die er is voor de verschillende fasen van de behandeling. Zo kan het hele proces wel vijf tot zes jaar duren. Sommigen kiezen ervoor deze weg (deels) te ontlopen. Het is mogelijk om via internet de benodigde hormonen uit het buitenland te laten komen; Duitsland is een bekende leverancier. Aan het slikken van hormonen zonder medische begeleiding zijn natuurlijk de nodige risico s verbonden. Ook zijn er mensen die zich in België of andere landen laten opereren. In het groepsgesprek gaven mensen aan dat ze goede informatie over transseksualiteit in Nijmegen misten. Het is opvallend dat de informatie die op veel internetsites landelijk wordt aangeboden (zie de lijst met links achterin dit boek) kennelijk niet als zodanig herkend werd. Men heeft behoefte aan informatie uit Nijmegen zelf en kan die niet vinden; niet bij de huisartsen, niet bij de GGD, niet bij het COC en niet bij Villa Lila. Transgender Nijmegen via Google leverde slechts een referentie op naar het raadsvoorstel voor het onderzoek dat u nu leest. 18 Dames, heren en anderen

19 Een aanbeveling aan de gemeente is om de informatievoorziening te verbeteren. Dat zou op een gedifferentieerde wijze kunnen gebeuren: informatie voor professionals zou huisartsen en hulpverleners moeten bereiken; andere informatie moet ontworpen worden om in hun wachtkamers te liggen. De strekking in beide gevallen moet zijn: voorlichting over het verschijnsel transgender en over de stappen die in het proces genomen (kunnen) worden. Wellicht kan de GGD een rol spelen bij het samenstellen en verspreiden van deze informatie. De ervaringen met huisartsen en psychotherapeuten in de regio zijn niet eenduidig. Sommigen vinden dat ze erg goed zijn behandeld door deskundige artsen en therapeuten. Anderen hebben slechtere ervaringen. Dat staat of valt uiteraard met de deskundigheid van de betreffende therapeut. Sociaal Nijmegen heeft al jaren een huis voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen, Villa Lila. De Villa is er voor alle groepen op dit gebied en wordt (gedeeltelijk) door de gemeente ondersteund. De vraag of Villa Lila ook voor de groep transgenders een rol zou kunnen spelen is daarom zeker relevant. Op dit moment is dat niet het geval. Uit het groepsgesprek bleek dat hier niet veel behoefte aan bestaat: men vindt Villa Lila te zichtbaar roze en het COC Nijmegen ook teveel alleen op homoseksualiteit gericht. Als je transgender bent, dan heb je het gevoel dat je in ieder geval niet bij het COC moet zijn, aldus een transman. Sommigen zijn wel gericht op internet op zoek geweest naar informatie op de website van Villa Lila of het COC, om vervolgens te ontdekken dat daar geen informatie te vinden is. Twee mensen zijn actief geweest in Villa Lila en jongerenvereniging Dito, maar geven aan dat deze organisaties niet echt openstaan voor de positie van transgenders. Er lijkt overigens wel het een en ander verbeterd te zijn de laatste jaren. Dertien jaar geleden werd een toenmalige lesbische vrouw, nu transman, uit Villa Lila weggestuurd omdat men hem van een heteroseksuele relatie met zijn vriend beschuldigde. Terwijl het verschijnsel nu in elk geval bij Dito geen opzien meer baart. In Nijmegen is op dit moment twee keer per maand een cafémiddag respectievelijk -avond voor transgenders en biseksuelen gezamenlijk. In café De Meermin wordt op initiatief van het COC en de Landelijk Kontaktgroep Travestie en Transseksualiteit (T&T) eenmaal per maand een avond gehouden. Er is de mogelijkheid tot omkleden in Villa Lila. De avonden hebben een informeel karakter en het COC betaalt het eerste rondje. Café De Meermin is een openbare ruimte die voor iedereen toegankelijk is. Transgenders in Nijmegen 19

20 Daarmee is het een laagdrempelige voorziening, maar die laagdrempeligheid zou ook afschrikwekkend kunnen werken. Café Desalniettemin Queer wordt eenmaal per maand op zondagmiddag georganiseerd. Het is een kleinschalig initiatief waar ook weleens een discussie of modeshow wordt gehouden. De geïnterviewden spreken over kliekvorming; en over het feit dat de cafés verschillende circuits trekken die niet goed met elkaar lijken te communiceren. Ze trekken relatief veel mensen uit Arnhem en verder een gemengd gezelschap dat bestaat uit enkele transgenders en veel biseksuelen en travestieten. Veiligheid In een recent onderzoek dat in opdracht van de Adviescommissie Homo/lesbisch Beleid van de Gemeente Nijmegen is uitgevoerd (4) blijkt dat Nijmegen over het geheel genomen een veilige stad voor homoseksuelen is. Hoewel slechts een klein aantal transgenders de enquête invulde (zeven van de in totaal 192 ingevulde enquêtes, dat is 4%) bleek de situatie voor transgenders minder veilig te zijn. Terwijl gemiddeld genomen 65% van alle HLBT-respondenten een of meerdere incidenten heeft meegemaakt in de afgelopen vijf jaar, bleken alle zeven transgender- respondenten die te hebben meegemaakt. Vijf respondenten werden een of meerdere keren uitgelachen, vijf een of meerdere keren uitgescholden, twee gepest, vier ongelijk behandeld, twee fysiek bedreigd, één mishandeld en één was slachtoffer van vernieling. Het aantal ervaren incidenten ligt ook hoger dan gemiddeld bij de gehele groep HLBT-respondenten. Toch voelen transgenders zich niet onveiliger in de stad dan de groep gemiddeld doet (5). Uit de gesprekken komt een gedifferentieerd beeld naar voren. Allen hebben wel enige ervaring met uitgescholden worden of dreiging van geweld, maar in het gesprek wordt het belang ervan afgezwakt. De indruk wordt gewekt dat men bepaalde situaties vermijdt die van tevoren als gevaarlijk worden ingeschat. Je gaat niet naar een winkelcentrum of naar bepaalde buurten na negen uur s avonds, of naar een voetbalwedstrijd. Je doet nog gewoon je eigen ding, maar je vermijdt bepaalde situaties. Anderen zijn zich ervan bewust dat een vrouwenrol automatisch een groter risico inhoudt. Een VM-transgender heeft te maken met bedreiging als homoman ( Toen was ik nog een vrouw en kwam er een groep skinheads op me af die me voor homo uitschold ). Ook de periode rond de Vierdaagsefeesten wordt als onveilig ingeschat. 20 Dames, heren en anderen

21 De vraag is overigens of alle transgenders die de enquête hebben ingevuld het hokje transgender hebben aangeklikt. Ook hier zullen sommigen lesbisch of homo hebben ingevuld. Alle respondenten hebben een tijd rondgelopen (of lopen nog steeds rond) met een paspoort waarin niet hun juiste geslacht staat. Ze zeggen daar weinig problemen mee te hebben gehad. Over het algemeen ontmoetten ze begrip of vonden ze het niet erg dat er twee keer gekeken werd. Een transman had problemen als hij naar Frankrijk reisde met naalden voor de testosteroninjecties in zijn bagage. Hij droeg in die tijd wel steeds een brief van het Genderteam bij zich waarin werd uitgelegd wat er speelde. Sommige respondenten dachten dat er in het Burgerservicenummer een codecijfer staat dat het geslacht aangeeft. Bij navraag blijkt dat in Nederland niet het geval te zijn. Arbeid De groep mensen met wie is gesproken is te klein om eenduidig iets over de arbeidssituatie van transgenders te zeggen. De Rutgers Nisso Groep is al een tijd bezig met een groot onderzoek naar de arbeidssituatie van transgenders, omdat de indruk bestaat dat relatief veel transgenders in de loop van het transitieproces hun baan verliezen en deze ook na de operatie niet makkelijk weer terugkrijgen. De uitkomsten laten nog op zich wachten. Het is wel opvallend dat van de groep die we hebben gesproken vrijwel niemand een baan in loondienst heeft. Men studeert, heeft een Wajong-uitkering, is met pensioen, werkloos of werkt als zelfstandige. Van belang is in elk geval dat de gemeente alert is op de behandeling van werkloze transgenders bij het UWV en de re-integratiebedrijven. Transgenders in Nijmegen 21

22 22 Dames, heren en anderen

23 Levensverhaal Lars Lars werd in 1964 als meisje geboren in Lent bij Nijmegen in een katholiek gezin. Hij had twee broers en twee zussen. Zijn vader was bloemist en werkte bij een kweker in het dorp. Het huis had grote tuinen aan vooren achterzijde met veel bloemen, fruitbomen en groenten. Ruim 25 jaar worstelde Lars met de vraag wie en wat hij wilde zijn. Sinds twee jaar is het duidelijk en leeft hij als man. Dat een jongetje een meisje kon worden of een meisje een jongen kon worden, daar wist ik vroeger helemaal niks over. Ik dacht wel heel vaak: waarom mogen jongens dat wel en meisjes niet, maar dat heb ik nooit gelinkt aan man willen zijn. Ik wilde wel heel graag staand plassen en heb vroeger ook zo voor de wc gestaan. Maar ik durfde nooit echt zo te plassen, omdat ik bang was dat het alle kanten op zou gaan behalve de goeie. Als ik mijn tanden poetste deed ik vaak het schuim van de tandpasta met de tandenborstel op mijn gezicht, alsof ik me aan het scheren was. Ik had ook een gruwelijke hekel aan spelen met poppen en als ik hoorde waar meisjes het over hadden, dacht ik: waar heb je het over? Het ging dan over jongens, over vriendjes: oh dat is wel een lekker ding, over kleding, over kleuren, over opmaken. Ik voelde me daar helemaal niet goed bij. Ik viel buiten de groep, werd op de lagere school en de mavo ook gepest. Ik heb me altijd wat afstandelijk opgesteld, omdat ik me niet veilig voelde. Hoewel het ook wel mijn karakter zal zijn. Als jongste meisje trok ik het meest op met mijn jongste broer. En als ik de kans kreeg was ik met mijn vader. We gingen eens een ouwe schuur bij ons slopen en ik zat bovenop het dak om de boel af te breken. Ik was ook heel vaak in de tuin bezig. Zomers de stoep schoonspuiten, dat deed ik bijna altijd. Ik heb mavo gedaan, daarna laboratoriumschool, maar daar ben ik na ruim twee jaar mee gestopt. Toen ik een jaar of negentien was, ben ik van huis weggelopen en heb een tijdje in een opvanghuis van het JAC gewoond. Ik voelde me daar wel op mijn gemak, je kon daar meer zijn zoals je bent. Maar op het moment dat ik losgelaten werd, viel ik weer terug in de oude gezinspatronen. Er werd toch weer verwacht dat ik meehielp thuis met de groenten en het fruit. Ik heb een tijdje op een kamer gewoond, maar dat ging gewoon niet. Ben ik toch weer terug naar huis gekomen. Inmiddels was ik als enige thuis, omdat de rest al uitgevlogen was. Toen ik 23 was, overleed mijn vader aan kanker. Transgenders in Nijmegen 23

24 Later heb ik mbo sociale dienstverlening gedaan en ook afgemaakt. Maar ik heb er nooit werk in kunnen vinden. Uiteindelijk ben ik buschauffeur geworden, tot eind Sinds 2004 werk ik als onderwijsassistent op een openbare school; in 2003 was ik begonnen aan de avondopleiding op de pabo. Al tijdens mijn eerste stage op een school werd ik gevraagd om daar te komen werken en dat heb ik gedaan. Op die manier ben ik er ingerold en heb uiteindelijk het diploma onderwijsassistent gehaald. De baan als onderwijsassistent bevalt me goed. Wie ben ik? Ik ben lang zoekend geweest, omdat men van alles van mij verwachtte als vrouw. Ik heb me altijd afgevraagd: wie ben ik, wat ben ik, waar hoor ik bij, waar hoor ik niet bij? Ik hoorde niet bij de meisjes, maar ook niet bij de jongens. Ik wilde wel bij de jongens horen, maar als meisje wilde ik dat ook weer niet. Het was heel erg ingewikkeld. Het proces duurde bij mij ruim 25 jaar, het heeft me veel moeite gekost. Ik was al 41 toen ik het durfde toe te laten. In de tussentijd leef je door. Ik dacht op een gegeven moment dat ik lesbisch was en heb ruim zestien jaar samengewoond met een vrouw. Van medio 2005 tot medio 2006 heb ik in deeltijdbehandeling gezeten bij De Gelderse Roos om alles te verwerken wat er in mijn leven gebeurd was. Het is achteraf heel vreemd dat mijn transseksualiteit daar helemaal niet aan de orde is gekomen. In De Gelderse Roos heb ik wel een aantal testen moeten doen. Een van de dingen die daaruit kwamen was een identiteitsstoornis. Een vrouw uit de groep vroeg een keer aan me: Goh, wilde jij vroeger geen jongetje zijn? Ik zei meteen: Nee, maar tegelijkertijd dacht ik bij mezelf: dat is onzin, want dat was wel degelijk zo, waarom zeg ik dat? Ik denk dat ik me niet veilig genoeg voelde in die groep. Maar sinds die tijd ben ik er wel meer over gaan nadenken. Ja, die vrouw had wel gelijk. Dat ik nee zei, was mijn vluchtreactie. Ik droeg in die tijd heel vaak T-shirtjes en afritsbroeken. Mensen zeiden altijd meneer tegen me, dat is mijn hele leven al zo geweest. Soms kwamen er reacties uit die groep dat ik wat vrouwelijker kleren aan moest trekken. De psycholoog die erbij zat ging daar in eerste instantie ook in mee. Maar aan het eind van de middag bedacht ik: het gaat er niet om hoe ik eruit zie, daar moet het niet om mogen gaan. Later heb ik dat ook gezegd in de groep en tegen die psycholoog, hij gaf dit ook toe en verontschuldigde zich hiervoor. Ze hadden geen kritiek op mijn lesbische relatie, maar wel op mijn zijn. Op hoe ik zelf was. Ik heb er heel veel moeite mee dat overal in de maatschappij zo n druk is: jij moet er zó uitzien en jij zó. En als je daar niet aan voldoet, val je eigenlijk overal buiten. 24 Dames, heren en anderen

25 Na een aantal maanden, na de dagbehandeling, begon ik me weer slechter te voelen. Op een gegeven moment ben ik op internet gaan zoeken naar transseksualiteit. Ik kwam terecht bij Transman.nl. Toen ik daar de verhalen las vroeg ik me af hoe dat voor mij zou zijn. Als ik heel even een man zou kunnen zijn, hoe zou dat dan voelen? Ik liep met de hond op de hei en ik heb het écht proberen te voelen waar niemand bij was. De eerste keer dat ik dat deed vond ik best eng: mag dat wel, kan dat wel? Maar naarmate ik dat vaker durfde te doen voelde het steeds meer als een bevrijding. Vanaf het moment dat ik de knoop had doorgehakt en heb bedacht: dit is wat ik wil, ben ik me vrij gaan voelen. Ben ik me gaan voelen zoals ik ben en zoals ik wil zijn. De eerste keer dat ik dat hardop heb gezegd tegen de psycholoog was knap moeilijk. Ik had het nog niet aan mijn partner verteld. Had wel gezegd dat ik met iets bezig was, maar ik durfde het niet tegen haar te zeggen. Tijdens een voor ons doen heftige ruzie ben ik er omheen gaan praten en heeft zij het uiteindelijk uitgesproken. Sindsdien was er bij ons een hele hoop spanning weg. Eerst zei ze dat het haar niks uitmaakte. In feite waren we al een tijdje uit elkaar aan het groeien. In de loop van de tijd werd het voor haar steeds duidelijker waarom ik sommige dingen deed en andere dingen juist niet. Totdat ik ruim twee jaar geleden de knoop doorhakte. Sinds maart vorig jaar woon ik weer alleen, maar we hebben nog wel contact. Woeste Willem Wat maakt dat ik geen vrouw ben? Ik denk dat het een bepaalde kracht is, letterlijk en figuurlijk. Geen bodybuilderskracht, maar een andere vorm van kracht dan een vrouw heeft. Ik hoef bijvoorbeeld nergens meer tegen te vechten wanneer ik een boormachine ter hand neem. Op het werk hebben we de afgelopen tijd regelmatig intern moeten verhuizen vanwege verbouwingen dat kon ik zonder schroom doen. Van mensen krijg ik reacties dat ik meer ontspannen ben. Wat ik doe is gewoon iets dat bij mij hoort. In mei 2007 heb ik me aangemeld bij het VU en in oktober van dat jaar heb ik mijn eerste gesprek gehad. Er is altijd een wachtlijst en in die periode was het ook Kinderboekenweek. Het thema was het boek Woeste Willem en op mijn werk werd me gevraagd of ik Woeste Willem wilde spelen. Dat wilde ik wel. Een van de ouders schminkte mij en heeft mij een prachtige baard opgeplakt. Er waren inmiddels al wat collega s die van mijn beslissing op de hoogte waren. Het was leuk om van mensen te horen dat die baard me goed stond, terwijl ze nog helemaal van niks wisten. Je moest eens weten, dacht ik. Transgenders in Nijmegen 25

26 Ik heb het in de loop van bijna een jaar aan ongeveer de helft van mijn collega s verteld. De eerste collega tegen wie ik het zei begon te huilen. Ze vond het zo mooi dat ik die stap deed. Andere collega s vonden het heel gewoon. Ook aan mijn moeder en mijn oudste zus heb ik het verteld, en later ook aan mijn jongste broer en mijn andere zus. Met mijn oudste broer heb ik geen contact meer. De reactie van vrijwel iedereen was: O, dat verbaast me niks! Een persoon vroeg of het me niet aangepraat was. En mijn moeder zei: Weet je het wel zeker? Op deze leeftijd? Je hebt een gezond lichaam, daar ga je wel aanpassingen aan doen. Zij had er meer moeite mee. Ik heb haar geantwoord dat ik hiervoor kies en ervan uitga dat ik nog veertig jaar gelukkiger zal leven, zonder depressies. Ouders en leerlingen De school waar ik werk heeft bijna vierhonderd kinderen, plus bijbehorende ouders en grootouders. Met een directielid heb ik besproken hoe ik het al die mensen kon vertellen. Ik ben ook naar Transvisie geweest om te vragen of ze ervaring hadden met een aankondiging naar een grote groep op school. Dat was niet het geval, maar wel hadden ze voorbeeldbrieven die betrekking hebben op kinderen die met hun coming-out bezig zijn. Het directielid heeft er een uitgekozen en die aangepast aan mijn situatie. Die brief is naar de ouders gegaan. In de meivakantie heb ik ze allemaal zitten schrijven hier, driehonderd adressen! Ik had een aparte brief geschreven voor de collega s, en ze kregen ook de brief erbij die naar de ouders zou gaan. Op woensdag hadden wij studiedag en waren er geen leerlingen aanwezig. Dinsdag heb ik de brief op de bus gedaan zodat iedereen hem woensdag kon hebben. Wanneer ik dan op donderdag op het werk zou komen, zouden alle ouders en leerlingen op de hoogte zijn. Donderdags ben ik iets vroeger naar mijn werk gegaan dan gewoonlijk en heb ik me bewust afzijdig gehouden van de koffiekamer. Al gauw kwam er een collega naar me toe met een kaart die ze van een van de ouders had gekregen. Er kwamen ook een paar moeders met kaarten. Binnen enkele dagen ontving ik een stortvloed aan kaarten van ouders en collega s, echt geweldige reacties. Jouw brief kwam eigenlijk niet als een verrassing, wat mij betreft is het heel logisch, alles valt nu op zijn plek, wel vind ik het heel moedig van je, het zal allemaal heel moeilijk zijn geweest, goed dat je het op deze manier aan iedereen hebt verteld, zo kan iedereen op zijn manier erover nadenken, je mag best trots zijn op jezelf, ik wens je alle sterkte toe de komende tijd en heel veel liefde en geluk. Beste meester Lars, wij vinden het belangrijk om onze kinderen mee te geven dat zij in hun leven hun hart volgen en keuzes maken vanuit hun gevoel en gedachten, zonder zich daarbij te laten leiden door wat anderen er wel of niet van zullen vinden. En net zoals zij zich erkend en gerespecteerd 26 Dames, heren en anderen

27 willen voelen in hun keuzes, willen anderen dat ook. Wij hebben dan ook alle respect en waardering voor uw keuzes en zijn blij met uw openhartigheid en die van de directie. Wij wensen u veel geluk, liefde en wijsheid nu en in de toekomst. Het ging maar door. Lieve Lars, waarom gefeliciteerd? Omdat je nu eindelijk gelukkig zal worden en jij en je lichaam een zullen zijn. De weg om een geheel te worden zal niet gemakkelijk zijn, zet door en wees gelukkig. Mensen kunnen soms hard zijn, dat is uit ongevoeligheid en uit onwetendheid, laat ze, het is immers jouw geluk, met veel respect zeg ik: goed zo, onze steun heb je. Graag willen wij je hartelijk bedanken voor je vertrouwen in ons ouders om ons te informeren over je transseksualiteit. Ook willen we je heel veel sterkte toewensen de komende tijd met alle ingrijpende veranderingen die eraan komen. Ik vind het erg dapper dat je deze keuze hebt durven maken. We hebben er zeer veel respect voor en de kinderen zullen er vast flexibel mee omgaan. Onze drie kids vonden je een hele stoere mannelijke Woeste Willem vorig jaar. Met bewondering en respect lazen wij over de toch ingewikkelde levenskeuze die je moet maken, we hopen dat dit proces voor jezelf goed en heel opbouwend blijft verlopen en denken dat ons kind veel kan leren van een persoon die zulke krachtige keuzes kan maken. De keuze die je gemaakt hebt duidt op een sterke persoonlijkheid en we vinden het geweldig dat je dit doorzet, we zijn blij dat de school modern genoeg is in zijn opvattingen en willen je heel veel succes wensen met alles wat je nog moet doorstaan, hopelijk loopt alles op rolletjes. Als ze van tevoren tegen me hadden gezegd dat het zo makkelijk tussen aanhalingstekens zou gaan, had ik iedereen voor gek uitgemaakt. Het gaat eigenlijk gewoon allemaal prima op school, ook met de kinderen. Een enkeling vergist zich nog weleens. En moeders op mijn werk zeggen soms: Ja, maar ik was ook niet dat stereotiepe meisje dat met poppen ging spelen, ik speelde ook met auto s. Het is zo moeilijk om uit te leggen wat er nou anders is. Operaties Als nieuwe naam had ik in eerste instantie Sam gekozen, maar dat was het toch niet helemaal voor me. Dat zie ik ook bij anderen, dat ze een naam kiezen en later toch op een andere uitkomen. Mijn ex zei dat ze Lars wel leuk vond. Dat werd het. Mijn partner en ik zijn uiteindelijk uit elkaar gegaan, we zagen het wel aankomen. Ook omdat ze vond dat ik dingen liet weghalen die ze juist heel erg leuk vindt. We zijn als vrienden uit elkaar gegaan. Ik denk steeds meer aan een nieuwe relatie, met een vrouw. Transgenders in Nijmegen 27

28 Het VU-Genderteam had al de nodige informatie van mijn psycholoog gekregen en ik sta daar al vanaf het begin als Lars ingeschreven. Ook bij de apotheek ben ik meneer daar doen ze helemaal niet moeilijk over. Behalve de eerste keer omdat het toen nog niet in de computer stond. Maar goed, ampullen testosteron zijn normaal gesproken natuurlijk niet voor een vrouw. Het eerste gesprek met het Genderteam was heel prettig, mijn ex kwam mee, dat was op onze trouwdag. Het was een open gesprek en ik vond het heel prettig dat de psycholoog ook veel aandacht aan mijn ex besteedde, ook voor haar was het een hele verandering. Daarna ben ik er iedere maand heen geweest tot juli vorig jaar. Omdat ik mijn hele verleden al doorgeworsteld had en therapie had gehad, kreeg ik heel snel groen licht. Een paar weken later zat ik al bij de arts. Ik ben inmiddels door mijn real life-test heen. De volgende stap is de plastisch chirurg, die de borsten verwijdert. Dat kán samen met de baarmoederverwijdering, maar bij de VU moet je dan een halfjaar wachten en dat wil ik niet. Dus nu doe ik het maar in twee fasen. Hoe zwaar de operatie is hangt af van hóe ze de baarmoeder verwijderen. Als ze het vaginaal doen schijn je er bijna geen last van te hebben. Je kunt na de borstoperatie besluiten het daarbij te laten. Maar je kunt ook kiezen voor de vervolgstap, een meta of een fallo (7). Eerst dacht ik dat ik dat niet wilde, maar nu ben ik het serieus aan het overwegen. Blijkbaar verander je niet alleen lichamelijk maar ook geestelijk. Ik weet niet of ik mij anders helemaal compleet voel. Maar ik heb niet veel tijd meer om de knoop door te hakken, want vanaf je vijftigste wordt het heel lastig om die zware operatie te doorstaan. Dan genees je slechter en is de kans op bijwerkingen heel groot. Echte man Het is jammer dat ik met mooi weer niet lekker een T-shirt kan dragen, want dan zie je mijn borsten. Zwemmen doe ik al jaren niet meer. Thuis hoef ik er niet bij na te denken, maar op mijn werk draag ik een strak hesje van transgenderkleding Danaë, een oude bh en daaroverheen een strakke buikband. Het zit niet lekker. De rest probeer ik zo goed mogelijk te verstoppen. Een tijdje ben ik naar de sportschool geweest, maar ja, ook daar is het lastig. Ik heb wel de stap genomen om naar de mannenkleedkamer te gaan, maar dan niet omkleden. De eerste paar keer hoopte ik dat er niemand was. Eerst was het heel eng en ook voor mezelf een confrontatie. Je hebt het eigenlijk altijd al gewild, maar nu ga je het écht doen. Ik droeg altijd een handdoek om mijn schouders in een t-shirt en een korte broek. Thuis draag ik af en toe 28 Dames, heren en anderen