Verslag 1e ontwikkelsessie kurrikulum.frl Visie op het leergebied Friese Taal en Cultuur

Transcriptie

1 Verslag 1e ontwikkelsessie kurrikulum.frl Visie op het leergebied Friese Taal en Cultuur Inleiding Tijdens de eerste ontwikkelsessie, op 19, 20 en 21 september 2018, heeft het ontwikkelteam gewerkt aan het beschrijven van een visie op het leergebied Friese Taal en Cultuur. Als voorbereiding is door iedereen het boek Meertaligheid en Onderwijs (Agirdag & Kambel, 2017) gelezen, en een notitie met achtergrondinformatie over de rol van taal, meertaligheid en minderheidstalen in curricula in andere landen (Zweden, Vlaanderen, Wales, Finland en Schotland). Omdat we de leerlingen het draait uiteindelijk allemaal om hen niet uit het oog willen verliezen, hangen in de werkruimte posters van leerlingen van verschillende leeftijden, samen met taalportretten die ze van zichzelf hebben gemaakt. Die taalportretten maken duidelijk dat er grote verschillen zijn in taalachtergrond, in taalvaardigheid en in houding ten opzichte van het Fries. In de werkruimte is verder een tafel ingericht met achtergrondliteratuur, krantenknipsels en inspirerende voorbeelden. Tijdens deze ontwikkelsessie denken er drie deskundigen met het ontwikkelteam mee: Bernadet de Jager (Cedin, ook vanwege haar betrokkenheid bij een deelproject over attitude in het project Grip- Wilna Meijer (wijsgerig pedagoog) en Alex Riemersma (lectoraat Fries en meertaligheid; nam deel gedurende een dagdeel). 1

2 Basiselementen voor de visie verzamelen De eerste en de tweede dag staan in het teken van het verzamelen van basiselementen voor de visie: 1. Als eerste wordt de film Taal yn byld (zie: bekeken. Aandachtspunten die hieruit voortkomen zijn: de relatie tussen moedertaal en identiteit en de rijkdom van meertaligheid. 2. Daarna wordt besproken wat ieders persoonlijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid op het gebied van Fries en meertaligheid zijn. Wat zijn je drijfveren? Wat lukt er om nu te realiseren? Hoe doe je dat? 3. Vervolgens wordt ingegaan op de vraag hoe het leergebied Friese Taal en Cultuur eruit zou moeten zien, aan de hand van een zelfgemaakt of gekozen beeld. Een van die beelden is een afbeelding met tandwielen: Fries is niet een geïsoleerd leergebied; alle vakken haken in elkaar, zetten elkaar in beweging en draaien samen. Aandachtspunten die uit de verschillende beelden naar voren komen, zijn: verscheidenheid en eenheid, verbinden en samenwerken, Fries vanzelfsprekend te midden van andere talen, gelijkwaardigheid van talen, optimisme, beweging van taal en meertaligheid een beweging die niet ophoudt en beweging in samenhang, plezier, interesse in elkaars talen. 4. Er zijn kwesties geïnventariseerd die te maken hebben met het bepalen van de visie: Fries en meertaligheid: gaat het om twee afzonderlijke thema s of niet? Hoe verhouden die thema s zich tot elkaar? De relatie tussen kerndoelen en eindtermen/examens. De relatie tussen kerndoelen en de praktijk op school: nieuwe kerndoelen moeten aanzetten tot nieuwe energie en tot meertaligheid. De positie van het leergebied Friese taal en cultuur: kunnen we spiegelen aan andere talen (Nederlands, moderne vreemde talen) of kan dat niet? Met andere woorden: benaderen we het Fries als moedertaal of als vreemde taal? Bij de huidige kerndoelen in het primair onderwijs gaat het om Friese taal, in het voortgezet om Friese taal en cultuur. Wat doen we met dit verschil als het gaat om de uitwerking van een nieuwe visie? 5. Bespreken een TEDtalk van Piet van Avermaet ( Aandachtspunten voor de visie die voortkomen uit deze bespreking zijn het belang voor elk kind dat de thuistaal op school erkend wordt en het misverstand dat de aandacht voor de thuistaal ten koste gaan van de ontwikkeling van de standaardtaal op school. 2

3 6. Aan de hand van vier vragen die in tweetallen besproken worden, gaan we in op persoonlijke visies: Wat zie je aan belangrijke ontwikkelingen in een meertalige samenleving? Waar moeten we leerlingen op voorbereiden? Wat zie je aan ontwikkelingen in het leergebied Fries vanuit een meertalig perspectief? In (wetenschappelijk) debat? In de pers? Waarom is het leergebied Fries belangrijk volgens jou? Wat zie jij als essentieel voor het leergebied? Hoe draagt het bij aan de drie hoofddoelen van onderwijs? De uitwerkingen van elk tweetal worden verzameld en vervolgens verspreid, zodat ieder alle uitwerkingen kan lezen. Gezamenlijk stellen we de opbrengst vast: welke verbinding of ordening is mogelijk tussen de uitwerkingen van de tweetallen? Wat is het gemeenschappelijke in alle opvattingen? Waar zit overlap/samenhang? Welke vragen roepen eventuele verschillen op? Welke elementen zien we voor een visie? Waarom? We komen tot de volgende thema s: Taal en cultuur Samenhang (in de breedte, tussen vakken; in de lengte, doorgaande lijn po vo, voorschools onderbouw po; tussen domeinen Taal en identiteit Afgestemd op individuele leerlingen (taalachtergrond/variatie, noodzaak/nut, regie leerwegen, leerroutes?) Doelen (ERK/rrF, kwalificatie/socialisatie/persoonsvorming, inspirerend en betekenisvol Afbakening (leergebied Friese Taal en Cultuur, taal als vak, taal als voertaal) Taal en meertaligheid (alle talen een plek, belang van thuistalen, kennis over meertaligheid) 7. Vervolgens passeren voorbeelden uit het buitenland de revue. De vooraf gelezen informatie over taalonderwijs, meertaligheid en minderheidstalen in nationale curricula van andere landen wordt besproken aan de hand van twee vragen: Wat is je opgevallen? Wat vind je inspirerend voor de Friese context? Uitkomsten van dit gesprek zijn: De manier waarop het in het Zweedse curriculum is opgeschreven, is helder en goed te begrijpen. Opvallend in Zweden: het recht van alle kinderen op moedertaalonderwijs. In het curriculum van Wales is het Welsh verplicht. Wat voor effect heeft dat op motivatie? Er wordt opgemerkt dat het Engels vanzelf wel komt door het vele Engels in de omgeving. Meenemen uit het curriculum van Wales: denken in doorgaande lijn vanaf kinderopvang. In Fryslân is die lijn nog te weinig doordacht en niet systematisch genoeg. 3

4 In het Zweedse curriculum wordt het versterken van het vertrouwen in de eigen taalvaardigheid genoemd. We vragen ons af wat ons onderwijs in deze zin doet. Geven we kinderen niet eerder het gevoel Ik beheers mijn eigen taal niet? Bijvoorbeeld het zelfvertrouwen in de eigen schrijfvaardigheid, en ook in de spreekvaardigheid, omdat leerlingen zich bewust zijn van de taalnorm. Ik app wel in het Fries, maar ik doe maar wat. Geconcludeerd wordt dat schrijven het leren van taal positief beïnvloedt, waarna het gesprek verder gaat over welke varianten we zouden moeten accepteren in het schrijven. Straattaal of sms-taal als onderdeel van een meertalig repertoire? Accepteren we die varianten? Het Fries op sociale media bijvoorbeeld is vaak fonetisch Fries met Engelse invloeden en een werkwoordvolgorde die door het Nederlands beïnvloed is. Het Fries verandert snel. Treffende passage in het Schotse curriculum: Language is central to our cultural heritage and national identity, and essential for supporting a diverse and inclusive society. We recognise the importance of Scotland's rich diversity of languages, and the cultural, economic, historic and social benefits they bring. In schools we are encouraging young people to learn two languages in addition to their native tongue, to equip them with the skills needed to participate in the global economy. Ook in het Schotse curriculum wordt het zelfvertrouwen van leerlingen genoemd. 8. Wat zijn belangrijke criteria bij het formuleren van een visie op het leergebied? In het ontwikkelteam worden kenmerken van een visie besproken, op basis van het boek Kus de visie wakker (Van der Loo, 2015). Een visie geeft: betekenis (begrip van wat er om je heen gebeurt) doelen (einddoel, gewaagd, ambities, perspectief, kompas) binding (gemeenschappelijke doelen, integreert en inspireert) energie (zorgt voor beweging, vergemakkelijkt het maken van keuzes) continue verbetering (reikt criteria aan om ambitie en gedrag te beoordelen). We voegen hier zelf de volgende criteria aan toe: De visie moet herkenbaar en hanteerbaar zijn voor de praktijk. De visie moet leesbaar, duidelijk en concreet zijn en toegankelijk voor gebruikers. De visie moet samenhangend zijn. De visie moet stimulerend zijn. De visie moet realistisch en idealistisch zijn. De visie moet eigentijds zijn. Tijdens het gesprek rijst de vraag waar de grens tussen visie en uitwerking ligt. De visie is de onderbouwing voor de keuzes bij de te formuleren kerndoelen (en die kerndoelen gaan over het wat, niet over het hoe ). Vervolgens wordt de balans tussen abstractie en concretisering ingebracht: hoe meer je concretiseert, hoe meer je misschien gaat sturen. 4

5 9. Voor de zomervakantie is er een bijeenkomst geweest met taalexperts. Tijdens die bijeenkomst hebben de deelnemers genoteerd wat zij belangrijk vinden voor de te ontwikkelen visie. Die uitkomsten worden in twee stappen geanalyseerd. Eerste analyse: wat vinden we bij visie horen en wat niet volgens de criteria die we vastgesteld hebben? Tweede analyse: vergelijken met eigen uitkomsten. Leiden deze analyses tot veranderingen, aanvullingen? De uitkomsten van de experts bevatten aandachtspunten die te maken hebben met randvoorwaarden, namelijk : kennis en Friese taalvaardigheid van leraren, voldoende tijd voor het vak op school, kwalitatief goed en modern, ook digitaal lesmateriaal, een bestuur dat erachter moet staan, de rol van de inspectie, de opvattingen van ouders, (warme) overdracht van voorschoolse periode naar basischool en ook (didactische) samenwerking tussen voorschool en basisschool. Het ontwikkelteam vindt dit belangrijke aandachtspunten die zeker een rol spelen. Maar omdat de kerndoelen over het aanbod gaan, spelen ze niet direct een rol voor de te ontwikkelen kerndoelen. Besloten wordt om deze punten te bewaren voor het eindadvies. De andere aandachtspunten van de experts, komen overeen met wat het ontwikkelteam belangrijk vindt. Deze punten hebben betrekking op het meertalige perspectief, de samenhang met andere vakken (integreren, Fries niet geïsoleerd aanbieden), het leren van talen als een natuurlijk proces, hoe eerder beginnen, hoe beter, Fries als vanzelfsprekende taal, de rol van motivatie en attitude, de rol van cultuur en identiteit, een meertalige gemeenschap met respect voor elkaars talen. Synthese De derde dag staat in het teken van synthese, het formuleren van consultatievragen en het maken van afspraken over het vervolg en de werkwijze in het ontwikkelteam. We proberen met alle basiselementen die we verzameld hebben tot een synthese te komen. Daarbij komen de volgende kwesties naar voren: Maken we een leerplan Fries, of Friese Taal en Cultuur? We kiezen voor Friese Taal en Cultuur voor primair- en voortgezet onderwijs. Maken we een leerplan Fries, een leerplan moedertaalonderwijs, een leerplan meertaligheid? We maken een leerplan voor het leergebied Friese taal en cultuur, waarbij we uitgaan van een meertalig perspectief in die zin dat leerlingen over een meertalig repertoire beschikken waarvan het Fries deel uit maakt, van de mogelijkheid voor leerlingen om dat repertoire (dus ook het Fries) in te zetten en verder te ontwikkelen in functioneel veeltalig leren, met de focus op het Fries te midden van andere talen. Aandacht voor taalbewustzijn 5

6 Meertaligheid als context en meertaligheid als doel. Fries als doeltaal (samen met Engels en Nederlands) en het gebruik van thuistalen in de klas. Je krijgt meer begrip voor en waardering voor je eigen taal te midden van andere talen. Een meertalig perspectief wordt dan benut om inzicht te krijgen in de betekenis en waarde die het Fries voor een leerling heeft, ook voor leerlingen die niet van-huis-uit Friestalig zijn. 6