Leergroep doorstroming thuislozenzorg, module 1, eigen CAW beleid, verslag

Transcriptie

1 Datum: 16/02/2012 Auteur: Danny Lescrauwaet Versie: 01 Herkomst: Reflectiegroep armoede en thuisloosheid, leergroepen Doel: Ter bespreking Bestemming: Reflectiegroep armoede en thuisloosheid Leergroep doorstroming thuislozenzorg, module 1, eigen CAW beleid, verslag Pag. 1 van 9

2 1. Onderwerp en probleemstelling Eén van de strategische doelstellingen m.b.t. het beëindigen van thuisloosheid stelt dat niemand langer dan nodig in de opvang zou moeten blijven omdat er geen (begeleid) wonen voorhanden is. CAW s kunnen binnen hun eigen bevoegdheden werken aan de bevordering van de doorstroming. Dit zowel in de opvang als in begeleide woonvormen. Dit was het onderwerp van een leergroep die in het voorjaar 2012 doorging. Hier op volgend start een tweede module die zich richt op doorstroming naar wonen en samenwerking met huisvestingsactoren. De leerervaringen van deze tweede module worden later in een afzonderlijk verslag gebundeld. Mogelijkheden om als CAW (meer) doorstromingsgericht te werken kunnen bijvoorbeeld liggen in de organisatie van de hulpverlening, de gehanteerde methodieken, verbetering van de interne doorstroming binnen het CAW enz. Dit verslag bevat enkel de voornaamste leerervaringen op basis waarvan de reflectiegroep armoede en thuisloosheid een advies kan opmaken over dit onderwerp. Individuele leerervaringen werden niet opgenomen in dit verslag. 2. De deelnemers van de leergroep CAW-medewerkers uit de opvangcentra of het begeleid wonen die over het thema al (aanzetten tot) praktijkervaring hebben en/of bij wie het thema een prioriteit is in hun beleidsplan. 3. Besproken leervragen 3.1. Leervragen m.b.t. methodiek - Cliënten houden niet altijd van verandering. Hoe cliënten motiveren, overtuigen m.b.t. doorstroming? - Mag of kan doorstroming ook afgedwongen worden via het bepalen van termijnen en/of het maken van duidelijke afspraken in de hulpverlening? Welke praktijken bestaan hier rond? Ervaringen met het inzetten van termijn als methodiek? Werken met termijnen : motivatie bevorderend of eerder bron van verlamming? - Hoe een netwerk rond de cliënt opbouwen, hoe en wanneer een vrijwilliger inzetten met het oog op een vlotte doorstroom en preventie van terugval? Hoe vrijwilligers inschakelen in een werking begeleid wonen? - Hoe ervaren cliënten hun alleen wonen na een verblijf in een opvangcentrum? - Wanneer starten we met het zoeken naar een woning en doorverwijzing? Moeten we eerst goed zicht hebben op de situatie ( nood en vraag) van cliënten of vatten we al direct aan in de richting van doorstroming naar wonen/werken? - Zijn er ervaringen m.b.t. het inschakelen van vrijwilligers bij het zoeken van een woning? - Cliënten hebben complexe problemen, de opname in een opvangcentrum is relatief kort. Hoe Pag. 2 van 9

3 hiermee omgaan, ervaringen? - Vanaf wanneer werk je in een opvangcentrum aan toekomstoriëntatie? Welke zijn de ervaringen daar rond? - Op welke moment is het geschikt om cliënten van een opvangcentrum door te sturen naar woontraining en onder welke voorwaarden? - Op welk moment in de begeleiding in een opvangcentrum, meld je best aan bij begeleid wonen. Bij alleen wonen is het té laat en té vroeg de vraag stellen, wordt door het team begeleid wonen als niet zinvol ervaren. - Zijn er ervaringen met crisis woonbegeleiding vanuit een crisisopvangcentrum? - Zijn er ervaringen met casemanagement vanuit een nachtopvangcentrum i.v.m. doorstroming? 3.2. Leervragen m.b.t. organisatie van de hulpverlening - Doorstroming naar andere teams ligt moeilijk, hoe hiermee omgaan? - Hoe als organisatie, met historisch gegroeide diverse deelwerkingen, individuele trajecten op maat van cliënten met diverse en evoluerende noden aanbieden? - Is nazorg noodzakelijk in het kader van hervalpreventie? Indien ja, hoe wordt dit georganiseerd ( in een residentiële setting)? - Wanneer in een begeleiding aanvraag doen bij een ambulante begeleidingsdienst? - Zijn er ervaringen inzake cliëntoverleg met het oog op doorstroming? 3.3. Leervragen m.b.t. CAW-beleid. - Vraag naar meer gestandaardiseerde duidelijke omschrijvingen van diverse woonvormen, waardoor meer duidelijkheid kan gegeven worden aan de cliënt. - Wat met preventie van thuisloosheid? - Wat m.b.t. housing-first-benadering vs. Eerst opvang? - Hoe samenwerken met andere sectoren, welke samenwerkingsverbanden werken goed? - Hoe kan je als basismedewerker meer betekenen op beleidsniveau? Signalering, hoe? - Hoe kan je diensten buiten de sociale sector warm maken voor thuislozen? Hen begrip bijbrengen? 4. Een cliëntgerichte reorganisatie in CAW De Terp. Case gebracht door Peter Callens. Voor een meer uitvoerige beschrijving van de case klik hier Startsituatie en probleemstelling CAW De Terp had een aantal grotere opvangcentra die kampten met een gebrek aan doorstroming, veel herval, breuklijnen in de begeleiding en veel interne administratie en regeltjes. Pag. 3 van 9

4 In feite was er sprake van institutionalisering Voorbereiding van de reorganisatie - Hulpverleners kregen de kans om enkele opleidingen te volgen gericht op meer cliëntgericht werken : Bindkracht, de workshops van het project Herankering Thuislozen. - Er werden administratieve vereenvoudigingen doorgevoerd en het sanctiebeleid werd hervormd tot een kansenbeleid. - Bewoners werden meer geresponsabiliseerd ( de huizen teruggeven aan de bewoners). - Er werd een trajectmodel uitgewerkt gebaseerd op de woonladder, maar zonder strakke trajecten : de cliënt is een actor die naar herankering streeft. - De hele organisatie werd in vraag gesteld vanuit cliëntperspectief. Dit werd door het management van het CAW ondersteunt Kenmerken van de reorganisatie. - Het organiseren van het verblijf en de individuele begeleiding werden ondergebracht in verschillende teams en functies : groepswerkers organiseren het verblijf en individuele begeleiders begeleiden de cliënt in zijn traject van de straat via opvang naar (begeleid) wonen. - Er werden tal van administratieve vereenvoudigingen doorgevoerd en nutteloze regeltjes afgeschaft. Cliënten beschikken over een bankkaart waarop hun zakgeld wordt gestort. - In de begeleiding wordt veel aandacht gegeven aan dagbesteding, opleiding en tewerkstelling. CAW De Terp heeft een tewerkstellingsdienst ( Traverso) die sociaal tewerkgestelden begeleid. Bepaalde huishoudelijke taken werden omgevormd naar leer- en ervaringsmomenten. Bijvoorbeeld i.p.v. de was te doen voor de cliënten, leren mensen gebruik te maken van een wasserij ( gaan ze ook moeten doen als ze alleen wonen). - Er werd ook gestart met een buddy-werking met vrijwilligers gericht op het versterken van het sociaal netwerk van de cliënt. - De reorganisatie had geen besparingsdoel voor ogen. Momenteel beschikt men over 1 groepswerker per 11 bewoners en 1 individueel begeleider per 11 cliënten. - Cliënten geraken in het traject via een instroomcel. Deze is bedoeld voor verwijzers. - Cliënten die blijvend begeleiding nodig hebben worden toegeleid naar het zorgwonen. Dit wordt gemonitord. - Alle hulpverleners beschikken over een semiautonome handelingsruimte waarbinnen ze zelf beslissingen kunnen nemen Voornaamste leerpunten uit de Case van CAW De Terp - Deze manier van werken heeft verschillende voordelen die doorstroming bevordert en herval tegengaat : mensen worden minder bepamperd, ze moeten meer zelf beslissen, er is begeleidingscontinuïteit tussen opvang en (begeleid) wonen. Pag. 4 van 9

5 - Door de administratieve vereenvoudigingen kan men zich meer op de essentie van het werk concentreren. - Aandacht voor tewerkstelling bewerkstelligt op verschillende manieren doorstroming : het inkomen verhoogt waardoor men meer handelingsruimte heeft, men bouwt een ander sociaal netwerk op wat een krachtig middel is om uit de thuisloosheid te geraken en te blijven, het zelfbeeld en het zelfwaarde gevoel nemen toe. - Doordat er continuïteit is tussen opvang en (begeleid) wonen vermindert de angst om het opvangcentrum te verlaten en kan men deze kritische overgangsfase beter opvolgen vanuit de begeleiding. - Doordat begeleiders en hulpverleners meer autonome handelingsruimte hebben neemt het werkplezier toe. Idealisme is hiervoor een grote voedingsbodem. - Qua resultaten is de doorstroming verbeterd, en kan men beter anticiperen op hervalrisico s. - Om doorstromingsgericht te werken moet je ook voldoende personeel hebben om de cliënt op te volgen. In mannenopvangcentra is dat gemiddeld 1 begeleider per 5 cliënten, in vrouwenopvangcentra en vluchthuizen, wegens de kinderwerking, 1 op 4,5. 5. De naadloze overgang De leergroep besprak vooral situaties van overgang van een opvangcentrum naar het begeleid wonen. Er zijn goede ervaringen met naadloze overgang wanneer de begeleiders vanuit het begeleid wonen actief gaan kennismaken met toekomstige cliënten die in een opvangcentrum verblijven. Dit kan bijvoorbeeld opgestart worden als er zicht is op een woning. Sommige begeleid wonen diensten hebben een ontmoetingsruimte. Dit biedt ook uitstekende mogelijkheden tot wederzijdse kennismaking en overgang naar het begeleid wonen. Belangrijke aandachtspunten bij het organiseren van de overgang zijn : zorg voor een persoonlijk contact, een informeel kader, toets mogelijke verkeerde beeldvormingen van de cliënt over het begeleid wonen. Deze kunnen ze bijvoorbeeld hebben als ze vroeger in het begeleid zelfstandig wonen in de bijzondere jeugdzorg hebben gezeten. Heb zeker ook aandacht voor mogelijke overschattingen bij de cliënt over zijn competenties betreffende het wonen. 6. Termijnen stellen in opvangcentra? Sedert de fusies en het afschaffen van de werksoortelijke reglementeringen van de thuislozenzorg, zijn ook de termijnregels gedereguleerd. Concreet wil dit zeggen dat elk CAW de autonomie heeft om hierover zelf een beleid te ontwikkelen. Het werken met uniforme verblijfstermijnen heeft een aantal belangrijke nadelen : - Het beperkt de mogelijkheden om een traject op maat uit te werken samen met de cliënt ( zie ook onderzoek Maatzorg in de thuislozenzorg ). - Termijnen stellen, los van inhoud van de problematiek van de cliënt, wekt bij de mensen Pag. 5 van 9

6 stress op. - Deze stress levert het risico op dat men, omwille van de termijn oneigenlijke begeleidingsdoelstellingen gaat stellen. Doelstellingen die niet echt wederzijds aanvaard zijn. - Als men vanuit het management vooral beleid voert rond de verblijfstermijn levert dit natuurlijk ook bij de hulpverleners bijkomende ( en onnodige) werkdruk op. Men heeft dus de ruimte om met individuele verblijfstermijnen te werken. Maar de termijn is slechts één element van de doelstellingen van een goed begeleidingsplan. Doelstellingen van een begeleidingsplan dienen SMART te worden geformuleerd samen met de cliënt : - Specifiek, dus voldoende concreet - Meetbaar, zodat je kan zien of de doelstelling al dan niet gerealiseerd is - Aanvaard door beide partijen - Realistisch en haalbaar - Tijdsgebonden Als doelstellingen in een begeleidingsplan smart geformuleerd zijn, kan je bij begeleidingsgesprekken met de cliënt feedback geven op het niet nakomen van wederzijds gemaakte afspraken. Als dit zich blijft herhalen kun je dan uiteindelijk deadlines stellen aan een verder verblijf. Wat betreft de crisisopvang, waar veelal uniforme termijnen gelden, dient er een toekomstig nieuw ( intersectoraal) concept opgesteld te worden. Voor het CAW-management is het wel belangrijk om de eigen doorstroming in de opvangcentra te monitoren. De Minister van Welzijn wenst tot een monitoring instrument te komen voor de volledige thuislozenzorg ( CAW s, OCMW s, huisvestingsactoren). 7. Werken met vrijwilligers ( bij het zoeken naar woonst) Tijdens de leergroep werden verschillende good-practices aangehaald. Zonder volledig te zijn enkele voorbeelden : Welzijnsschakels in Leuven, Woonclub in Kortrijk, Persoonlijke toekomstplanning in Gent. Er werd ook gewezen op verschillende good-practices waarbij ex-cliënten en cliënten met elkaar in contact gebracht werden : Gent terugkomdagen in de Schreiboom ( werkte bij vrouwen, niet bij mannen), mannenopvang Ieper, aanlooppunt van CAW t Verschil. Inloopcentra kunnen hierbij ook een rol vervullen. Pag. 6 van 9

7 8. Housing-first en doorstroming in de thuislozenzorg : beknopte verkenning 8.1. Probleemstelling Verschillende CAW s die nachtopvangcentra uitbaten, gericht op langdurig thuislozen, wijzen op de dichtslibbing van deze werkingen. Biedt de housing-first-benadering hiervoor een alternatief? 8.2. Drie basismodellen van thuislozenzorg In Europa zijn er momenteel drie basismodellen in voege waarmee men thuislozen opvangt : Normalisatiemodel Herankeringsmodel Woonladdermodel Wat? Vrijwel onmiddellijk eigen woonst met zo nodig begeleiding Zelfstandig wonen na tussenfase van opvang en begeleiding Doorlopen van een getrapt systeem van opvang naar wonen Filosofie? Thuislozen hebben dezelfde noden als andere mensen, maar sommigen hebben begeleiding nodig. Thuisloosheid is een proces van ontankering dat men via begeleiding wil ombuigen naar herankering Thuislozen dienen via een getrapt leerproces zo zelfstandig mogelijk te leren wonen. Waar? Finland Vlaanderen en meeste andere Europese landen Zweden. De housing-first-benadering, die ontstaan is in de USA, situeert zich in het normalisatiemodel ( soms ook burgerschapsmodel genoemd) Hoofdkenmerken housing first Pag. 7 van 9

8 - Toegang tot vaste zelfstandige woonst komt eerst. - Begeleiding op maat is beschikbaar maar is geen voorwaarde tot het krijgen van woonst. - Andere problematieken worden nadien opgepakt. - Cliënt put motivatie voor begeleiding in het hebben en behouden van zijn woonst. - Is bedoeld voor langdurig thuislozen, waarvoor een opvangtraject niet meer wenselijk is. - Andere modellen hebben een begeleiding-eerst-benadering Toelichting - Wordt nu vooral in Finland toegepast, in andere landen ( Nederland, Noorwegen, Engeland, ) zijn er verschillende projecten. - Wetenschappelijk werd al aangetoond dat dit model voor langdurig thuislozen betere resultaten oplevert dan een opvangcentrummodel ( zie - Is ook meer kosten effectief : lagere infrastructuurkost, uitbatingskost, hulpverlening kan zich volledig concentreren op cliënt. - Herval is lager ( geen uitzetting omwille van regelovertreding bv.). - Model leunt zeer sterk aan bij een rechtstreekse toegangsmogelijkheid tot het begeleid wonen. Een meer grondige uitdieping van housing-first zal aan bod komen in de tweede module van deze leergroep ( doorstroming naar woonst). 9. Werken aan toekomstoriëntatie, wanneer toeleiden naar begeleid wonen 9.1. Uitgewerkte en uitgeteste modellen - De publicatie : Heel, A., Gericht op de toekomst, Handleiding toekomstgericht begeleiden van cliënten in opvangvoorzieningen : downloadbaar van website - The Outcome star, een uitgetest Engels model voor het begeleiden en meten van veranderingen in het werken met thuislozen en kwetsbare mensen : Enkele besprekingsaspecten - In de meeste begeleid wonen werkingen dient er zicht te zijn op woonst vooraleer men concreet van start gaat. - In Limburg heeft het CAW meerdere werkingen lopen met rechtstreekse toegang tot het begeleid wonen en dit in samenwerking met en gefinancierd door het OCMW. Gericht op een doelgroep met complexe problematieken, vereenzaamd en waarvan de begeleidingsintensiteit deze van het OCMW overstijgt. 10. Nazorg en hervalpreventie Pag. 8 van 9

9 In de vroegere werksoortelijke reglementeringen kon een opvangcentrum een deel van zijn personeelstijd besteden aan nazorg. Nu heeft elk CAW de autonomie om nazorg op eigen wijze te organiseren. Dit kan dus gebeuren vanuit het opvangcentrum of door een ambulante dienst of door een combinatie van beide. Uiteraard kan dit ook in samenwerking met een OCMW. Nazorg is bieden van aspectuele begeleiding nadat de cliënt het opvangcentrum heeft verlaten. Als integrale begeleiding nodig is, moet de cliënt eigenlijk in het begeleid wonen voortgeholpen worden. Er is een onderzoek gedaan door de Oost-Vlaamse CAW s met de klemtoon op herval in de thuisloosheid. 11. De leerconclusies. 1. Hoe je doorstroming ook organiseert, zorg er voor dat er ruimte blijft voor een traject op maat en focus niet alleen op de termijn. Formuleer begeleidingsdoelstellingen SMART. 2. Gebruik een uitgetest begeleidingsconcept. In het verslag wordt verwezen naar twee mogelijke concepten die hun bruikbaarheid en effectiviteit in de praktijk al bewezen hebben : het Nederlandse model gericht op de toekomst en het Engelse outcome star model. 3. De reorganisatie zoals doorgevoerd in CAW de Terp biedt inspiratie voor CAW s die in een stedelijke context werken en waar veel thuislozenwerkingen zich geconcentreerd bij elkaar bevinden. In een meer landelijke omgeving, of waar de voorzieningen verder uit elkaar liggen, kan je werken met de in het verslag aangehaalde voorbeelden van een naadloze overgang. 4. Het is zinvol om vrijwilligers te betrekken bij diverse aspecten die met doorstroming te maken hebben : zoeken van woonst ( zie ook Woonclub CAW Stimulans), dagbesteding, heropbouw sociaal netwerk, 5. Werk een eigen concept van nazorg uit. Hetzij vanuit een residentiële werking, hetzij vanuit een ambulante werking of een combinatie van beide. Pag. 9 van 9