Tussen Veenweg en Schinkel

Transcriptie

1 Inventariserend Veldonderzoek Amstelveenseweg 122, Amsterdam (2016) AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) 91, 2016 Jerzy Gawronski, Jørgen Veerkamp

2

3 Inhoud Inhoud... 3 Basisgegevens Inleiding Achtergronden en vraagstelling Historische achtergronden Archeologische context locatie Vraagstelling en methodiek Resultaten Het noordprofiel Vondsten Ophoging S 9 (1725-) Ophoging S 8 (1725-) Verhardings- en egalisatielaag S 2 ( ) Takkenlaag S 7 op het sloottalud Conclusie Waardering en aanbeveling Literatuur Bijlage 1 Sporen Bijlage 2 Vondsten Bijlage 3 Deventer Systeem Catalogus 30 3

4 Basisgegevens Toponiem Schinkelhaven Adres Amstelveenseweg 122 Kadaster ASD17 U RD-coördinaten NW X Y NO X Y ZO X Y ZW X Y TOPO-code MenA AVW2 OM-nummer Bevoegd gezag Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Zuid Uitvoerder Gemeente Amsterdam, Monumenten en Archeologie Beheer en plaats documentatie Gemeente Amsterdam, Monumenten en Archeologie 1 Inleiding In 2015 werd met de sloop van het Ouder en Kind Centrum van de GG & GD aan de Amstelveenseweg 122 een start gemaakt met het nieuwbouwproject ONE22. Voor dit plangebied Schinkelhaven gold een hoge archeologische verwachting vanwege menselijke bouwactiviteiten ter plekke in het verleden. Het gebied is gelegen tussen de Amstelveenseweg en de Schinkel. Dit zijn twee historische verkeersassen, waarlangs zich al vanaf de middeleeuwse ontginningsperiode bebouwing ontwikkelde. In 1998 is bij archeologisch onderzoek 80 m ten noorden van het plangebied tussen de weg en de Schinkel de voet van een middeleeuwse ontginningsterp gelokaliseerd. Vanwege de bodemverstoring die de nieuwbouw zou veroorzaken werd voorafgaand een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) uitgevoerd om inzicht te krijgen in de aard, omvang, kwaliteit en datering van eventuele archeologische waarden. De aandacht ging hierbij vooral uit naar vroege, pre-urbane bewoningssporen in de vorm van een middeleeuwse terp. Op basis van de IVO-verkenning kon worden vastgesteld of een archeologisch vervolgonderzoek nog nodig was. Tussen 8 en 10 maart 2016 is in opdracht van stadsdeel Zuid het IVO uitgevoerd door afdeling Archeologie van Monumenten en Archeologie (MenA). 4

5 1 Het plangebied Schinkelhaven (Amstelveenseweg 122) binnen.de topografie

6 2 Achtergronden en vraagstelling 2.1 Historische achtergronden Het plangebied Schinkelhaven op de Amstelveenseweg 122 (afb 1) ligt tussen de Schinkel en de Amstelveenseweg, vanouds twee belangrijke verkeersassen tussen stad en ommeland (afb. 2). De Schinkel werd waarschijnlijk al in de 14de eeuw gebruikt als vaarweg van Amsterdam via het Haarlemmermeer naar Leiden, Delft en verder naar het zuiden richting Dordrecht. De huidige Amstelveenseweg volgt de loop van een zogenaamde achterkade uit de 12de of 13de eeuw. In die periode werd het veen van westelijk Amstelland vanaf de Amstel systematisch ontgonnen. Achterkades werden op de grens met de nog drassige woeste gronden als waterkering aangelegd om het ontgonnen land te beschermen tegen instromend water uit het achterliggende veengebied. Deze achterkade, een lichte verhoging in het terrein, werd de Veendijk genoemd. 2 Het plangebied (groene stip) ligt ten zuiden van de bebouwing in de oksel tuss (blauw) en Amstelveenseweg (rood) vlak bij de Overtoom. Verder naar het zuiden ligt de 18de-eeuwse bebouwing vooral langs de oostzijde (links) van de Amstelveenseweg. Detail uit de kaart van Jan Mol uit 1770 (Stadsarchief Amsterdam) 6

7 Over deze veendijk liep de Veenweg, sinds 1898 de Amstelveenseweg genoemd in Amsterdam en als de Amsterdamseweg, de Dorpsstraat, de Handweg en de Bovenkerkerweg aangeduid in Amstelveen. De Veenweg was één van de voornaamste verbindingswegen van Amsterdam met het zuiden van Holland. In de 17de eeuw vormde de Veenweg een onderdeel van de Postweg van Amsterdam via Amstelveen naar Alphen aan de Rijn, Leiden en verder. Met name het driehoekige gebied dat lag ingeklemd tussen de Amstelveenseweg en de Schinkel vlakbij de Overtoom (afb. 2) bleek als knooppunt van verbindingswegen aantrekkelijk voor de vestiging van herbergen en vroege industrie. Hier stond onder meer de 17de-eeuwse herberg de Oude Plaetse Royael, een uitspanning die in de 18de eeuw plaats maakte voor de katoendrukkerij Buytendruk met een aantal kleine arbeiderswoningen. Het gebied aan weerszijden van de Amstelveenseweg had tot het einde van de 19de eeuw een agrarisch karakter. Langs de weg was in de loop der tijd een lint van boerderijen gegroeid. Een aantal hiervan gaat terug tot de ontginningstijd in de middeleeuwen (zie 2.2). Op 18de en 19deeeuwse kaarten is zichtbaar dat het merendeel van de toenmalige boerderijen aan de oostzijde van de weg is gesitueerd (afb. 2). Het plangebied, dat oorspronkelijk deel uitmaakte van de gemeente Nieuwer Amstel, werd in 1896 door Amsterdam geannexeerd. 3 De Veenweg ( Amstelveenseweg) in maart 1894 ter hoogte van het Vondelpark (rechts) en het plangebied (links) met tussen de bomen uitspanning Schinkelhaven (foto Jacob Olie, Stadsarchief Amsterdam) 7

8 4a-d De situatie in de nabije omgeving van het plangebied (rood omlijnd). Op de kaart uit 1980 is het gesloopte gebouwtje Amstelveenseweg 122 groen gekleurd. 1 = uitspanning Schinkelhaven, 2 = Broekerhuis 3 = R.C.A. manege. Details uit kaarten van Publieke Werken 1881, Scheltema en Dienst Openbare Werken 1947 en 1980 (Stadsarchief Amsterdam) Historische en historisch topografische gegevens geven een inzicht in de ruimtelijke ontwikkeling van het plangebied en directe omgeving vanaf de 19de eeuw (afb. 4a-d). 1 In 1822 was dit gebied tussen Amstelveenseweg eigendom van het rooms-katholieke weesen armenhuis van Nieuwer-Amstel en vooral in gebruik als moestuin. In 1854 werd een deel van de grond verkocht aan de familie Van Rinsum uit Amsterdam die langs de Amstelveenseweg een villa, met huisnummer 124, als zomerverblijf lieten bouwen. Het huis had een omvangrijke tuin die uitgroeide tot de wandel- en speeltuin Schinkelhaven (afb. 3 en 4). In 1881 werd op het perceel ten noorden van de uitspanning het Broekerhuis (Amstelveenseweg 122) gebouwd. Beide panden zijn op de plattegrond van Publieke Werken uit 1881, met de omvangrijke tuinen als relicten van het oorspronkelijk landelijke gebied langs de Amstelveenseweg, zichtbaar (afb. 4-a). Ook op de plattegrond van Scheltema uit vormen de open terreinen rond villa Schinkelhaven en het naast gelegen Broekerhuis nog een contrast met de reeds gerealiseerde stadsuitbreiding langs de Amstelveenseweg waar Amsterdam na de annexatie in 1896 direct mee was begonnen (afb. 4-b). 1 Van Kooij en Sickmann, 1999,

9 In de jaren 1920 werd de R.C.A. manege (Ruiter Centrum Amsterdam) op het terrein van Schinkelhaven gevestigd (Amstelveenseweg 124A) (afb. 4-c). Kort na 1945 werd het Broekerhuis gesloopt; de uitspanning Schinkelhaven blijft in gebruik tot aan de sloop in Een jaar later worden de etagewoningen Amstelveenseweg gebouwd, in 1959 gevolgd door het consultatiebureau Schinkelhaven van de GG&GD dat huisnummer 122 krijgt. Met de aanleg van de brug over de Schinkel in 1975 verdween de manege en werd de openbare ruimte tussen de Amstelveenseweg en de Schinkel opnieuw ingericht (afb. 4-d). In deze fase verdwijnt ook huisnummer Amstelveenseweg 124. Het gebouw van het consultatiebureau, het tegenwoordige Moeder en Kind Centrum, werd in 2015 gesloopt voor de nieuwbouw van Amstelveenseweg Archeologische context locatie De uitkomst van een archeologisch onderzoek op de locatie Amstelveenseweg in 1998 was mede bepalend voor de verwachtingen voor het plangebied. 2 Op deze vindplaats, ca. 80 m ten noorden van het plangebied en ingeklemd tussen de Amstelveenseweg en de Schinkel bij de Overtoom, bevonden zich aan de westzijde langs de weg de voet van een middeleeuwse terp en een ontginningssloot in het natuurlijke veen. De top van het natuurlijk veen lag op gemiddeld 2,80 m NAP. De sloot was parallel aan de weg (= voormalige achterkade) tot maximaal 4,40 m NAP ingegraven en bevatte keramiek scherven uit de 12de en 13de eeuw. De terp zelf, waarvan de kern onder de huidige Amstelveenseweg lag, was vanaf de 13de eeuw in gebruik en werd verschillende malen opgehoogd en vergroot. In de eerste helft van de 14de eeuw werd bij een uitbreiding van de terp de sloot gedempt. In de tweede helft van de 16de eeuw werd het terrein opnieuw opgehoogd en geëgaliseerd waarna hier rond 1600 de eerste bebouwing langs de huidige Amstelveenseweg verscheen. Ten noorden van deze bebouwing werd in de ophoging vanaf 2,10 m NAP een sloot gegraven, deze keer haaks op de Amstelveenseweg richting de Schinkel. Ter hoogte van een boenwalletje langs de sloot lag veel huishoudelijk afval van de bewoners uit de 17de eeuw. 5 Opgraving Amstelveense weg (vindplaats AVW) door de afdeling Archeologie BMA in In het profiel ter hoogte van de bebouwing (A) en sloot (B) uit de 17de eeuw is de afloop van een middeleeuwse woonterp (C) zichtbaar. De kern van deze terp ligt onder de huidige weg, rechtsboven op de foto. De terpsloot die in de tekst wordt genoemd is in dit profiel niet zichtbaar 2 Archeologische Opgraving AVW, BMA

10 2.3 Vraagstelling en methodiek Bij de ontgraving van de bouwput voor plangebied Schinkelhaven aan de Amstelveenseweg 122 werd een IVO ingepast om inzicht te krijgen in de aanwezigheid, aard, omvang, datering en kwaliteit van eventuele archeologische sporen. Met name de vraag of op dit terrein tussen de Amstelveenseweg en de Schinkel een middeleeuwse terp zou liggen stond daarbij centraal. In het kader van het IVO werd in het midden van de 44 m lange bouwput een ca. 4 m diepe oost-west georiënteerde proefsleuf aangelegd tot de maximale ontgravingsdiepte van 3,50 m - NAP. Door de recente sloop van een kelder en een uitgevoerde milieusanering in verband met de verwijdering van stookolietanks waren de laatste 12 m aan de westzijde van de bouwput reeds diep ontgraven en aangevuld met zand. In verband met het behoud van gronddruk op de damwand aan de oostzijde moest een marge van 3 m worden aangehouden vanaf de damwand langs de Amstelveenseweg, zodat uiteindelijk een noordprofiel van 29 m lengte kon worden aangelegd. Omdat bij het IVO geen sporen van een terp en / of bebouwing zijn aangetroffen verviel de noodzaak voor een vervolgonderzoek in de vorm van een archeologisch opgraving. Wel is de civieltechnische ontgraving van de bouwkuip nog twee maal bezocht naar aanleiding van een vondstmelding door de uitvoerder. Tijdens deze bezoeken is geconstateerd dat door de bouw van Amstelveenseweg havenkade de ondergrond aan de noordzijde van het plangebied over een breedte van 2-3 m diep was verstoord. Het Inventariserend Veldonderzoek is uitgevoerd door het veldteam van de afdeling Archeologie van Monumenten en Archeologie (MenA) volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie Het meest westelijke deel van de profielsleuf met de overgang van onverstoord (donkere ophoging) naar verstoord terrein (zand aanvulling) 10

11 3 Resultaten Het Inventariserend veldonderzoek heeft in totaal dertien sporen opgeleverd. Twaalf sporen konden worden toegeschreven aan de ophoging en inrichting van het gebied in de 18de en 19de eeuw, het laatste spoor aan de natuurlijke ondergrond van het plangebied. 3.1 Het noordprofiel De natuurlijke ondergrond bestond uit roodbruin veen (S 11, tussen ca. 2,20 m NAP tot minimaal 3,50 m NAP)(afb. 8). In de bovenste cm (tot ca. 2,50 m NAP) zat zeer fijn doorworteld zeggeveen dat geleidelijk overging in het dieper gelegen roodbruin bosveen. Beide veenpakketten behoren tot het zogeheten Hollandveen. Aan de westkant van het profiel op 29,5 m waren in dit natuurlijk veen geslagen twee paaltjes van grenenhout ( 7 x7 en 10 x 10 cm) ter hoogte van een liggend hout (52 x 12 x 2 cm) (S 13). Waarschijnlijk was deze houtconstructie een restant van een perceelbegrenzing of beschoeiing. Voorafgaand aan een ophoging van het terrein in twee fasen waren op de natuurlijke veengrond gesneden rietstengels uitgespreid (S 10, tussen 6 en 17 m op gemiddeld 2,20 m - NAP). Door de druk van de opgebrachte ophogingen was het losse riet samengeperst tot een 3 cm dikke compacte laag (afb. 7). Tussen 17 en 20 m was geen riet maar zand op het natuurlijk veen uitgespreid (S12, tot 20 m op gemiddeld 2,20 m - NAP). In de eerste ophogingsfase (tot maximaal 7 Door de druk van de opgebrachte ophogingen S 9 en S 8 waren de losse rietstengels die waren uitgespreid op het natuurlijke veen (S 11) samengeperst tot een 3 cm dikke compacte rietlaag (S 10) 11

12 8 Noordprofiel Amstelveenseweg 122 1,20 m NAP) was gebruik gemaakt van roodbruin veen (S 9).De ophoging bevatte vondsten uit (AVW2-3 en AVW2-5). Vervolgens was het terrein verder opgehoogd met donkergrijze zandige klei (S 8) tot gemiddeld 0,60 m - NAP. Het merendeel van de vondsten in deze ophoging (AVW2-2) dateren eveneens uit de periode Lokaal bevatte de top van de ophoging ook enkele vondsten uit de 19de eeuw. Het ontbreken van een loopvlak op de venige ophoging S 9 en de soortgelijke datering van de twee vondstlagen wijzen erop dat beide ophogingen kort na elkaar zijn opgebracht. Parallel aan de Amstelveenseweg liep een greppel of sloot vanaf de top van de zandige kleiophoging S 8 (ca. 0,60 m NAP) tot in de venige ophoging S 9 (tot 2,00 m NAP). In de tweede helft van de 19de eeuw werd de sloot gedempt. Op de venige bodem werd een rietmat (S 6) als zinkstuk aangebracht en op het talud van de sloot waren takken uitgespreid (S 7). Tussen de takken lagen vondsten, onderin op het grensvlak van de takken en de rietmat (AVW2-4, 1850-) en bovenin ter hoogte van de ophoging S 8 (AVW2-1, datering ). De onderste helft van de sloot was aangevuld met divers materiaal: kleiig veen (S 15), donkergrijze zandige klei of zavel (S 5) en grijszand (S 4). Op deze vulling was een drainage buis (S 16) gelegd. De buis (AVW2-6) lag op een smalle plank in de lengte richting van de sloot. Rond de buis lagen enkele scherven van een bord (AVW2-6 #1, 1850-). Tot slot werd de sloot verder aangevuld met grijs zand met gruis, fijn puin en grind (S 2). Ditzelfde materiaal was ook als dun pakket (ca. 10 cm) als verharding op ophoging S 8 aangebracht. Door inklink van de slootvulling is ter egalisering ter hoogte van de sloot vervolgens nog een pakket sintels (S 3) en zandige klei opgebracht. 12

13 3.2 Vondsten De vondsten zijn afkomstig uit de ophogingen S 9 en S 8, de egalisatie- en verhardingslaag S 2 en aangetroffen tussen de takken (S 7) die waren neergelegd op het talud van de sloot. De vondsten worden per context kort besproken. Eén object met een compleet profiel (AVW2-6-1) is opgenomen in de Deventer Systeem Catalogus (bijlage 3) Ophoging S 9 (1725-) Uit de venige ophoging S 9 zijn 37 keramiekvondsten verzameld (AVW2-3 en AVW2-5) waaronder acht rookpijpen met een trechtervormige ketel en twee pijpen (afb. 9 en 10). Twee pijpen hebben een spoor (AVW2-3 #3 en AVW2-5 #1), de andere zes een hiel met in twee gevallen een hielmerk (AVW2-3#1 en # 5). Vier van de acht pijpen hebben een zijmerk op de ketel (AVW2-3 #2, 3 en 4 en AVW2-5 #1). Op basis van het model en de grootte van de ketels in combinatie met de hielmerken kunnen de pijpen worden gedateerd in de periode De resterende 27 keramiekvondsten bestaan uit fragmenten van divers kook- eet- en schenkgerei en een test van e klei (AVW2-5# 3, 1650-). Het kookgerei bestaat uit grapen (AVW2-3 #15 t/m19) uit e klei, waaronder een exemplaar geproduceerd in Bergen op Zoom (AVW2-5 #2, ). 13

14 9 Een aantal vondsten uit de venige ophoging S 9 (AVW2-3) 10 AVW2-5 uit ophoging S 9 onder de sloot Het eetgerei bestaat onder meer uit borden van majolica (AVW2-3 #26 en 27 en 29, ) faience (AVW2-3 #32, 33 en 34, 1650-) en e klei. Deze laatste zijn afkomstig uit het Duitse Nederrijngebied en zijn met de voor die regio kenmerkende slibdecors versierd (AVW2-3 #11, 12 en 13, ). Twee koppen in het complex zijn uit witbakkende klei (AVW3- #10 en 14, 1675-) en één uit e klei met slibversiering (AVW2-3 #18, 1625-). Het schenkgerei bestaat uit twee kannen uit steengoed, geproduceerd in het Duitse Westerwald (AVW2-3 #20 en 21, 1650-). Tot slot bevat de keramiekgroep ook fragmenten van een schoteltje, een kopje en een miniatuur vaasje van Chinees porselein (AVW2-3 #22, 23 en 24, ). 14

15 3.2.2 Ophoging S 8 (1725-) Uit de zandige kleiophoging S 8 zijn 77 vondsten (AVW2-2) verzameld van keramiek (69) en glas (8). Bijna de helft van de keramiekvondsten bestaat uit rookpijpen (30). Op één na (AVW2-2#9,dubbelconisch model uit ) hebben alle rookpijpen een trechtervormige ketel. Dit model komt voor vanaf het eind van de 17de eeuw en is ontstaan uit een aanpassing van het oudere dubbelconische model. Acht pijpen met een zijmerk op de ketel vallen binnen de periode 1690-, op basis van hielmerken zijn zes andere pijpen te dateren tussen 1675 en. Drie trechtermodellen hebben geen hiel onder de ketel, maar een spoor. Dergelijke modellen zijn te dateren in de periode Ook de resterende rookpijpen, zonder merk of met onleesbaar merk, dateren op basis van de vorm en grootte van de ketel van vóór. 3 De overige keramiekvondsten bestaan uit fragmenten van divers kook- eet- en schenkgerei, twee pispotten (een uit e, AVW2-2# 59 en een uit witbakkende klei, AVW2-2#35) en een olielamp (AVW2-#61). De grootste groep wordt ingenomen door eet- en kookgerei uit aardewerk, waaronder minimaal acht borden, twee grapen, een kop en een komfoor. Vijf van de borden zijn slib versierd en afkomstig uit het Duitse Nederrijngebied, (AVW2-2 #51 t/m 55, ). Ook waren er twee borden van faience en één van majolica (AVW2-2 #40-42, 1650-). Het schenkgerei van steengoed bestaat uit twee P-kruiken uit Westerwald (AVW2-2 #31 en 32, ) en twee baardmankruiken uit Frechen (AVW2-2#33-34, 1625-). Onder de keramiekvondsten zijn ook twee fragmenten van wandtegels, een zogenaamd witje en een ruitdecor in mangaan (AVW2-2#38 en #39, 1675-). 11 Enkele vondsten (AVW2-2) uit ophoging S 8 3 Duco

16 Tot het drinkgerei van glas behoren drie fragmenten van drinkglazen:, twee schachten van Roemers met draadvoet en een dubbel rij braamnoppen uit Waldglas (AVW2-2#44 en 45, ) en een stam met holle knoop uit kleurloos glas (AVW2-2#46, ). Eveneens uit Waldglas is een vierkante kelderfles met een bodem van 11 x 11 cm en rechte wanden (AVW2-2#43, ). Tot slot zijn in deze context, die op basis van met name de keramiek als vroeg 18de-eeuws naar voren komt, ook drie flessen uit de periode aanwezig. Twee exemplaren zijn korte cilindrische flessen van olijfgroen glas met een opgestoken bodem, een lange hals en een halsdraad om de lip. Flessen van dit model werden in een vorm geblazen. Eén exemplaar (AVW2-2# 48) heeft een pontilmerk op de bodem, bij de andere fles (AVW2-2 # 49) is de opgestoken bodem glad. Dit verschil hangt samen met de manier waarop de fles na het blazen in de vorm van de blaaspijp werd overgepakt in de glasblazerij. Dit kon met een staaf, een pontilijzer, of met een holle cilinder op een staaf. Alleen in het eerste geval is op de bodem een blijvend litteken, het pontilmerk, zichtbaar. Beide flessen dateren uit De derde fles (AVW2-2#50) is een klein medicijnflesje van lichtgroen glas Verhardings- en egalisatielaag S 2 ( ) Voordat over het terrein en de aanplemping in de sloot de verhardings- en egalisatie laag werd opgebracht, was ter hoogte van de sloot een drainagebuis (S 14) gelegd. De buis was opgebouwd uit losse buiselementen die in elkaar konden worden geschoven (afb. 12). De aardewerken draineerbuis werd in Nederland voor het eerst in 1851 aangelegd op enige landerijen in de buurt van Utrecht. 5 De pottenbakkerij van Cremer & Co uit Bolsward was in 1853 één van de pioniers in de productie van dergelijke buizen, wat eerst met een handpers gebeurde maar al snel met een door stoom aangedreven pers. 6 De vraag naar dergelijke buizen groeide zo sterk door de modernisering van de landbouw dat pottenbakkerij De Arend in Bergen op Zoom vanaf 1855 zich specialiseerde in de productie van de buiselementen Drainagebuis (S 14) uit de gedempte sloot, boven: element AVW2-6-1, onder de elementen AVW2-6-2, AVW2-6-1 en AVW2-6 #1 4 Met dank aan Jaap Kottman. 5 Groeneweg 1992, Meulen en Smeele 2005, Groeneweg 1992,

17 De buiselementen uit S 14 (r-bou, cat. nr. 1,AVW2-6-1, AVW2-6-2) hebben een diameter van 8,5 cm en zijn inclusief kraag 34 cm lang. De kraag, met een lengte van 3,5 cm, heeft een diameter van 11,5 12 cm. De buiselementen zijn gemaakt uit e klei en grof afgewerkt. Het materiaal is poreus en ongeglazuurd om het grondwater zo goed mogelijke te kunnen doorlaten en afvoeren. Volgens een prijscourant uit ca leverde de firma Cremer uit Bolsward soortgelijke buizen voor 40 gulden per 1000 stuks Takkenlaag S 7 op het sloottalud ( ) In de takkenlaag waarmee het sloottalud was afgedekt zijn zowel onder als boven aan het talud vondsten verzameld. Onderaan, op het grensvlak met de rietmat S 6, bevatte de takkenlaag een rookpijp en het oor van een steengoed mineraalwaterkruik (AVW2-4). De rookpijp (AVW2-4 #1) heeft een groot formaat ovale ketel met op de zijkant van de hiel het stadswapen van Gouda met de letter s en onder op de hiel het merk GN met kroon. Het stadswapen werd vanaf 1739 als bijmerk op de zijkant van de hiel of ketel aangebracht als garantie dat de betreffende pijp in Gouda was geproduceerd. De letter s stond voor slegte en moest vanaf 1740 aan weerszijde van de hiel naast het stadswapen worden aangebracht als de pijp tot de mindere kwaliteit behoorde. 9 Beide merktekens werden tot in de 19de eeuw gebruikt. Het hielmerk GN gekroond was tussen 1768 en 1902 in gebruik. Op basis van het model van de ketel kan de pijp worden gedateerd tussen De mineraalwaterkruik (AVW2-4#2) van steengoed dateert uit de 19de eeuw. Ook boven aan het talud werden tussen de takken (S 7) keramiekvondsten aangetroffen, waaronder naast twee rookpijpen en steengoed mineraalwaterkruik fragmenten, ook scherven van objecten uit rood- en witbakkend aardewerk en industriële keramiek (afb. 13). Eén rookpijp (AVW2-1 #1) heeft een ovaalvormige ketel met een zijmerk van twee stippen en onduidelijk hielmerk. Het model van de pijp dateert tussen 1850 en De andere pijp (AVW2-1 #2) is een zogenaamde Isabé pijp. De kromkop ketel heeft een spoor en is gemerkt aan de steelzijde met 2 gekroond. De pijp dateert tussen 1860 en 1880 en is mogelijk gemaakt door Jan of Gerardus van Baalen. 11 De steengoed fragmenten behoren tot vier steengoed mineraalwaterkruiken die afkomstig zijn uit Duitsland waar ze in de 18de en 19de eeuw in enorme aantallen werden geproduceerd en gevuld met bronwater werden geëxporteerd. Tot 1879 zijn de kruiken met de hand gedraaid. Dit is aan de buitenzijde zichtbaar aan onregelmatigheden in de vorm en aan de binnenzijde aan de draairingen. Door de concurrentie van glazen flessen, die in die tijd steeds meer machinaal werden gemaakt, werd in 1879 de kruikenpers in gebruik genomen. Hiermee werd de cilinder van de kruik geperst, waarna de pottenbakker met de hand de bolle schouder met halsopening vormde en het oor bevestigde. 12 Het gebruik van de pers werd snel gemeengoed en aan het met de hand draaien van kruikcilinders kwam spoedig een einde. Gelet op de draairingen aan de binnenzijde zijn de vier kruiken (AVW2-1 # 15-18) met de hand gedraaid op een schijf. Op de onderzijde van de bodem zijn fijne ribbels zichtbaar die zijn 8 Meulen en Smeele 2005, Duco 1982, Duco 2003, Duco 2003, Nienhaus, 1980,

18 13 Een deel van de vondsten (AVW2-1) die tussen de takken (S 7) op het talud lagen ontstaan doordat de kruik met een de draad van de nog draaiende schijf werd gesneden. 13 Voor het bakken in de oven werd op de kruiken met een stempel de herkomstplaats van het mineraalwater en vaak de productieplaats van de kruik aangegeven. Op één exemplaar zijn de stempels RZOGTHU en 80 zichtbaar (AVW2-7 #18), op een ander exemplaar het stempel 8 (AVW2-7 #16). De letters RZOGTHU staan waarschijnlijk voor Herzogthum Nassau of Groβherzogthum Hessen. 14 Hertogdom Nassau lag in het huidige Duitsland tussen de rivieren Main en Rijn en bestond tussen 1806 en Groot Hertogdom Hessen, met als belangrijkste steden Darmstad en Mainz, heeft bestaan tussen 1819 en 1909.De nummers verwijzen naar een productieplaats en fabrikant van de kruiken. De andere objecten van keramiek zijn onder meer een bord (AVW2-7 #20), twee koppen (AVW2-7 #11 en 14) en een kan (AVW2-7 #10) uit industriële keramiek (1800-), een kop van Europees porselein (AVW2-7 #13, 1850-), een strooppot (AVW2-7 #3, ), een komfoor (AVW2-7# 4, 1850-) een kachelpan (AVW2-7# 5, 1850-) en test (AVW2-7 #7, ) van rood aardewerk en een bak van wit aardewerk met groen glazuur (AVW2-7 #8,1800-) mogelijk uit Friesland 13 Nienhaus 1981, Nienhaus 1980, 577 en 1981,

19 4 Conclusie Het plangebied Schinkelhaven is gelegen tussen de Schinkel en de Amstelveenseweg, twee historische verkeersassen waarlangs zich al vanaf de middeleeuwse ontginningsperiode bebouwing ontwikkelde. In 1998 werd bij een archeologisch onderzoek 80 m ten noorden van het plangebied, in de oksel tussen de Amstelveenseweg en de Schinkel, de voet van een 13de-eeuwse ontginningsterp gelokaliseerd. De terp zelf lag ter hoogte van de huidige Amstelveenseweg. Vanaf de 17de eeuw kende dit gebied vlak bij de Overtoom een continue bebouwing in de vorm van boerderijtjes, een herberg en een katoendrukkerij met een aantal kleine arbeiderswoninkjes. Zuidelijker, ter hoogte van het plangebied, lag een moestuingebied dat bekend stond als de weestuin en eigendom was van het rooms-katholieke wees en armenhuis van Nieuwer- Amstel. Historische gegevens over bebouwing ter hoogte van het plangebied gaan niet verder terug dan In dat jaar verkochten de regenten van het weeshuis grond aan de familie Van Rinsum uit Amsterdam die hier een zomer- en buitenverblijf lieten bouwen. Het huis met omvangrijke tuin zou uitgroeien tot de speel- en wandeltuin Schinkelhaven dat tot 1959 bleef bestaan. Uit het IVO kan worden geconcludeerd dat ter hoogte van het plangebied de oudste archeologisch sporen dateren uit het tweede kwart van de 18de eeuw en dat de eerste bebouwing hier niet vóór 1850 verscheen. Tevens zijn er aanwijzingen dat het gebied, gelegen aan de Schinkel, een drassige ondergrond had. Zo werd voordat men het terrein tussen ging ophogen over een groot oppervlak een laag rietstengels over de natuurlijke begroeiing uitgespreid. Het gebruik van riet of rietmatten bij grondwerkzaamheden is archeologisch aangetoond bij het aanplempen en ophogen van drassige oeverzones langs de Amstel of bij het dempen van sloten. 15 Op de laag met rietstengels werd eerst een ophoging van rul veen opgebracht, en vervolgens een tweede van zandige klei. Beide ophogingen kunnen worden gedateerd tussen 1725-, waarbij op basis van de vele goed dateerbare rookpijpen in de ophogingen een datering rond het meest waarschijnlijk is. Parallel aan de Amstelveenseweg was na het ophogen een sloot gegraven voor de ontwatering van het gebied. In de 19de eeuw werd de sloot dichtgegooid, waarbij takkenbundels en een rietmat werden gebruikt als onderlegger voor de aanplemping. Vondsten tussen de takken dateren deze aanplemping tussen 1850 en Voordat over het hele terrein een verhardingslaag van zand met grind en fijn puin werd opgebracht, was ter hoogte van de aangeplempte sloot een drainage buis gelegd. 16 Deze werkzaamheden zullen samenhangen met de aankoop in 1854 en de daarop volgende herinrichting van het terrein door de familie Van Rinsum. Tot slot kan uit de bij het IVO aangetroffen rietlaag, ontwateringssloot en drainagebuis worden geconstateerd dat hier vlakbij de Schinkel sprake was van een drassig gebied dat niet zonder ingrepen in cultuur kon worden gebracht. Deze bodemgesteldheid biedt mogelijkerwijs een verklaring voor de concentratie van de 18de en 19de-eeuwe bebouwing aan de oostzijde van de Amstelveensweweg (binnendijks), zoals zichtbaar op historische kaarten.. 15 Vindplaatsen Amsterdam onder meer WA12 (1969), WA25 (2015), KA10 (2015), WLO (1981) en NZK7 (1999). 16 Het gebruik van drainagebuizen vond in Nederland voor het eerst plaats in 1851 in de provincie Utrecht. 19

20 5 Waardering en aanbeveling Het IVO heeft voor het plangebied Amstelveenseweg 122 geresulteerd in de onderstaande waardestelling voor de vindplaats, conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3). AVW2 (Amstelveenseweg 122) Waarden Criteria Scores Beleving Schoonheid n.v.t. Herinneringswaarde n.v.t. Fysieke kwaliteit Gaafheid 1 (laag) Conservering 1 (laag) Inhoudelijke kwaliteit Zeldzaamheid 2 (middel) Informatiewaarde 2 (middel) Ensemblewaarde 1 (laag) Representativiteit 1 (laag) De belevingswaarden schoonheid en herinnering hebben betrekking op sporen die als structuur of vorm zichtbaar zijn vanaf het maaiveld. Op het plangebied Amstelveenseweg 122 is deze waardering niet van toepassing. De fysieke kwaliteit van de vindplaats wordt gewaardeerd op grond van de gaafheid van de sporen en de conserveringstoestand van de artefacten. De aangetroffen sporen en vondsten kunnen geen bijzondere gaafheid of conservering worden toegeschreven (1) De inhoudelijke kwaliteit wordt beoordeeld op de criteria zeldzaamheid, informatiewaarde, ensemblewaarde en representativiteit. Voor de aangetroffen sporen van rietlagen, aanplempingen en ophogingen geldt dat de zeldzaamheidswaarde laag is (1). De drainagebuis is het eerste voorbeeld van een dergelijk grondwater beheersingssysteem dat in Amsterdam is opgegraven (zeldzaamheid 2). De vindplaats als geheel kan een lage zeldzaamheid worden toegeschreven (1). De informatiewaarde van de aangetroffen sporen is gering, die van de site als geheel is middelhoog (2).Van een ensemblewaarde, evenals van representativiteit is geen sprake (1). De totale waardering van het plangebied als archeologische vindplaats komt hiermee uit op laag (1). Op basis van de uitkomst van het IVO vervalt de noodzaak tot een Archeologische Opgraving (AO) van het gehele terrein.. 20

21 6 Literatuur Duco, D.H., Merken van Goudse pijpenmakers , Lochem 1982 Duco, D.H., Merken en merkenrecht van de pijpenmakers in Gouda. Amsterdam 2003 Gawronski, J. en J. Veerkamp, Frans Ottenstadion. Inventariserend veldonderzoek Amstelveenseweg (2004). (BMA AAR 13), Amsterdam 2007 Groeneweg, G., Bergen op Zooms aardewerk. Vormgeving en decoratie van gebruiksaardewerk gedurende 600 jaar pottenbakkersnijverheid in Bergen op Zoom. Waalre 1992 Kooij F. van en J. W.M. Sickmann, De Dubbele buurt, een volkrijke buurt in Amstelland in: J.W.M. Sickmann e.a. (red), De Overtoom en de Dubbele Buurt. Historisch knooppunt van land- en waterwegen. Amstelveense Historische Reeks no. 7. Utrecht 1999, Meulen, van der A. en P. Smeele, Fries aardewerk. De pottenbakkers van Friesland Leiden 2005 Nienhaus, H., Mineraalwaterkruiken van grès met zoutglazuur en de daarop voorkomende bronmerken, Antiek 14 (1980), Nienhaus, H., Mineraalwaterkruiken van grès met zoutglazuur, bron- en fabrikantenmerken, Antiek 9 (1981),

22 Bijlage 1 Sporen S NAP NAP beschrijving interpretatie datering vondst onder nr 1 0,40 m + 0,80 m - geel zand, recent opgebracht bouwkuipvulling ,40 m - 1,60 m - grijs zand met fijn grind, richting sloot verharding meer bouwpuin en frgm. baksteen en dakpan 3 0,66 m - 1,08 m - sintel en gruis pakket aanplemping ,04 m - 1,55 m - licht grijs zand aanplemping ,40 m - 2,00 m - humeuze donkerbruin/grijze kleiig veen 6 1,86 m - 2,00 m - samengeperst riet onder S 5 en S 15, gaat over in S 7 aanplemping rietmat ,10 m - 1,86 m - bundeling takken, in verlengde van S 6, ligt op het oevertalud zinkstuk AVW2-1 AVW ,40 m - 2,00 m - zandig en kleiig veen, sluit aan op top S 7, ligt op S 9, bevat scherven en rookpijpen 9 1,20 m - 2,40 m - rulle roodbruine venig pakket, bevat hier en daar een scherf en zandlensjes, op S ,20 m - 2,50 m - plat gedrukt riet, maximaal 3 cm dik, loopt over in S 12, ligt op S ,20 m - 3,50 m - sterk doorworteld zeggeveen, heel fijne wortels, gaat langzaam over in meer rood bosveen met takken 12 2,40 m - 2,42 m - dun grijs zandlaagje (2 cm) in verlengde van S 10, tussen S 9 en S ,65 m - 2,30 m - twee grenenhouten paaltjes (10 x 10 cm) en plankjes, in S ,53 m - 1,61 m - ongeglazuurde buizen op houten plank, op grensvlak S 2 en S ,23 m - 2,00 m - kleiig veen op rietmat S 10 en takken S 7 ophoging AVW ophoging AVW2-3 AVW rietmat natuurlijke ondergrond loopvlakje 1725-? drainagebuis AVW aanplemping ,80 m - 1,20 m - donkergrijs zand, op S 2 en S 3 aanplemping

23 Bijlage 2 Vondsten vnr object (#) s N M A E rookpijp ketel- + object archeo object materiaal herkomst kenmerken datering rookpijp ketelfragment Stroop pot bodem, wand ovaalvormige ketel, filtradering onder rand ketel, gerookt, steelaanzet geruwd, zm twee (?) stippen aan één zijde, één stip(?) aan andere zijde, hm vermoedelijk ster of rad/wiel Isabé model met kromkop ketel, filtradering onder rand ketel, gerookt, spoor, ketel steelzijde gestempeld merk 2 gekroond, maker mogelijk Jan van Baalen of Gerardus Johannes van Baalen(?) inwendig loodglazuur, buitenzijde ongeglazuurd komfoor wand, rand in- en uitwendig loodglazuur kachelpa n wand, rand, oor in- en uitwendig loodglazuur wand ongeglazuurd test wand, rand in- en uitwendig loodglazuur, aanzet (afgebroken) oor bodem, wand witbakkend Friesland? in- en uitwendig loodglazuur kan bodem, standring industrieel wit kan bodem, wand, rand industrieel kop wand, rand industrieel wit wand, rand industrieel wit kom wand, rand industrieel: porselein kop wand, rand industrieel onversierd, wit onversierd, wit fles bodem, wand, rand steengoed Duitsland cillindrische mineraalwaterfles met afgeronde schouder, platte, holle bodem, gedraaid fles bodem, wand, rand steengoed fles bodem, wand steengoed Duitsland Duitsland cillindrische mineraalwaterfles, gedraaid, met afgeronde schouder, platte, holle bodem, opdruk tekst '8' cillindrische mineraalwaterfles met platte, holle bodem fles bodem, wand steengoed Duitsland cillindrische mineraalwaterfles, gedraaid, opdruk tekst: 'RZOGTHU' + '80'

24 kan wand steengoed Duitsland, Westerwald blauwe golvende lijnen en fragment applique bord bodem, wand, rand industrieel wand faience platte bodem, versiering halve cirkels in blauw en twee concentrische lijnen langs rand blauw decor rookpijp hiel- + versiering: raderingen en parelfilets, hm achtpuntige ster(duco 2003, merk 336, p. 149) rookpijp ketel- + trechtervormige ketel, gerookt, zm drie stippen aan één zijde rookpijp hiel rookpijp ketel- + hm: RP ongekroond(duco 2003, merk 656, p. 164) , versiering: geen, datering los van Duco: trechtervormige ketel, filtradering onder rand ketel, gerookt, hm: geen rookpijp ketel rookpijp ketel- + trechtervormige ketel (basismodel. 2c?), filtradering onder rand ketel, gebotterd, gerookt, zm 3 stippen aan één zijde trechtervormige ketel, gerookt rookpijp ketel- + trechtervormige ketel, gerookt, gebotterd, zm halve maan aan één zijde rookpijp ketel rookpijp ketel rookpijp ketel- + trechtervormige ketel, gerookt, filtradering onder rand ketel, steel zwaartepunt ringen van raderingen en parelfilets massieve dubbelconische ketel (basismodel 1b?), filtradering rondom ketel, hm HB (of mogelijk HE) trechtervormige ketel, spoor, gerookt rookpijp ketel- + trechtervormige ketel, gerookt, spoor, zm halve maan aan één zijde rookpijp ketel rookpijp ketel rookpijp ketel- + trechtervormige ketel, gerookt, filtradering langs rand ketel, hm MA gekroond(duco 2003, merk 409, p. 155)1679- trechtervormige ketel, gerookt, filtradering langs rand ketel, zm één stip + initialen aan één zijde, spoor, gerookt trechtervormige ketel, gerookt rookpijp ketel + trechtervormig model, gerookt, spoor, zm Fortuin rookpijp ketel + trechtervormig model, filtradering op rand ketel, gerookt, hm ondef rookpijp ketel rookpijp ketel trechtervormig model, filtradering op rand ketel, gerookt, hm waarschijnlijk IAD(Duco 2003, merk 692, p. 173) trechtervormig model, filtradering op rand ketel, gerookt rookpijp ketel trechtervormig model, filtradering op rand ketel, hm wapen van Haarlem(Duco 2003, merk 12, p. 124), producent: Matthijs Gerritsz. Rijphuijse en/of Swaantje Pieters van der Willige

25 rookpijp ketel trechtervormig model, filtradeirng op rand ketel, gerookt rookpijp ketel trechtervormig model, filtradering op rand ketel, zm halve maan aan één zijde, gerookt rookpijp ketel trechtervormig model, zm halve maan aan één zijde, gerookt rookpijp ketel trechtervormig model, spoor, zm halve maan aan één zijde, kruis(?) aan andere zijde, gerookt rookpijp ketel rookpijp ketel trechtervormig model, filtradering op rand ketel, spoor, zm kruis aan één zijde, zm andere zijde ondef, gerookt trechtervormig model, filtradering op rand ketel, gerookt rookpijp ketel rookpijp ketel trechtervormig model, filtradering op rand ketel, hm RP ongekroond(duco 2003, merk 565, p. 164) trechtervormig model, filtradering op rand ketel, gerookt rookpijp ketel trechtervormig model, filtradering op rand ketel, gerookt rookpijp ketel rookpijp ketel trechtervormig model, filtradering op rand ketel, gerookt, hm AGV(Duco 2003, merk 874, p. 183), producent: Andries Cornelisz. Groenevelt trechtervormige ketel, filtradering op rand ketel, gerookt fles bodem, p-kruik steengoed Duitsland, Westerwald afebroken bodem, standring, onversierd fles bodem, wand, p-kruik steengoed Duitsland, Westerwald standring, onversierd kan wand steengoed Duitsland, Frechen applique fragment kan wand steengoed Duitsland, Frechen baardman, onversierd pispot wand, rand witbakkend kom wand, rand witbakkend in- en uitwendig loodglazuur, één toegevouwen oor, buikknik met ribbel in- en uitwendig loodglazuur, aanzet (afgebroken) horizontaal oor kom wand, rand witbakkend in- en uitwendig loodglazuur wandtege l bouwceramie k 0,6 cm dikte wandtege l bouwceramie k 0,7 cm dikte bord bodem, wand, rand majolica Nederland standring, onversierd bord bodem, wand, rand faience Nederland standring, oosters landschap en figuren op spiegel en vlag bord wand, rand faience wit, met blauwe lijn op grens met vlag

26 fles bodem, wand glas: groen iriserende kelderfles met opgestoken bodem, lichtgroen glas, breedte voet = 10,6 cm drinkglas stam glas: Waldglas Duitsland of Nederland drinkglas stam glas: Waldglas Duitsland of Nederland drinkglas stam glas: kleurloos Duitsland of Nederland stam van roemer, twee verspringende horizontale lijnen van vier platte braamnoppen, gewonden draadvoet, lichtgroen glas gl stam van roemer met twee verspringende rijen van vier braamnoppen, lichtgroen glas stam van een kelkglas, kleurloos glas met lood in chemische samenstelling fles glas: groen cilindrische fles met lange hals, 'langhals' of 'ladies leg',vorm geblazen, ring om lip fles glas: groen cilindrische fles met lange hals, ring om de lip, vormgeblazen fles glas: groen cilindrische fles, opgestoken bodem fles glas: lichtgroen cilindrische (medicijn)fles, bord wand, rand bord wand, rand Duitsland, Nederrijn Duitsland, Nederrijn witte (ongeglazuurde) rand, slibversiering: gele concentrische lijn en groene golvende lijn op vlag, golvende gele lijn en concentrische groene lijn op spiegel witte (ongeglazuurde) rand, slibversiering: gele golvende lijn op vlag, groene lijn op spiegel bord wand, rand bord wand, rand bord wand Duitsland, Nederrijn Duitsland, Nederrijn Duitsland, Nederrijn witte (ongeglazuurde) rand, slibversiering: gele stippen op vlag, gele concentrische lijnen en groene golvende lijn op spiegel witte (ongeglazuurde) rand, slibversiering vlag: gele golvende lijn, spiegel: groene- en gele concentrische lijnen slibversiering: gele concentrische lijnen grape bodem, wand, rand wijde grape, terrine, bodem en buitenzijde berroet komfoor wand, rand bord wand, rand wijde komfoor met lage wand en kraagrand, in- en uitwendig loodglazuur, horizontaal worstoor inwendig loodglazuur, uitwendig ongeglazuurd pispot wand, rand, oor kan wand, rand, oor in- en uitwendig loodglazuur, horizontaal geknikte rand met platte bovenzijde in- en uitwendig loodglazuur, verticaal worstoor olielamp stam uitwendig loodglazuur grape wand, rand, oor inwendig loodglazuur bord wand, rand bord bodem, wand inwendig loodglazuur, onderzijde ongeglazuurd, lobvoeten (één aanwezig) inwendig loodglazuur, onderzijde ongeglazuurd kom bodem, wand, rand inwendig loodglazuur, uitwendig spaarzaam loodglazuur, één verticaal toegeknepen oor, standring, bodem berroet

27 wand, rand inwendig loodglazuur wand, rand inwendig ongeglazuurd, uitwendig loodglazuur wand inwendig loodglauzur, uitwendig groen-bruin loodglazuur wand, rand in- en uitwendig loodglazuur, kraagrand wand, rand in- en uitwendig loodglazuur wand inwendig groen loodglazuur, uitwendig loodglazuur rand, oor in- en uitwendig loodglazuur, verticaal oor wand, rand in- en uitwendig loodglazuur, golvende lijn in gele slib bodem wand Duitsland, Nederrijn Duitsland bord met inwendig loodglazuur, bodem ongeglazuurd, versiering binnenzijde: golvende lijn in gele slib in- en uitwendig loodglazuur, golvende (marmerende) lijn in gele slib bodem één lobvoet, berroet aan binnenzijde, vuurschaal? bodem, wand : ongeglazuurd rookpijp ketel rookpijp ketel rookpijp ketel rookpijp ketel rookpijp ketel rookpijp ketel rookpijp ketel bolvormig, ongeglazuurd, standring, onduidelijk object trechtervormige ketel met filtradering op rand ketel, gerookt, steel zwaartepunt meervoudig chevron en ringen van raderingen, hielmerk: HMD (Duco 2003, merk 691, p. 173), model datering trechtervormige ketel met filtradering op rand ketel, gerookt, zijmerk relief-roos aan beide zijden trechtervormige ketel met filtradering op rand ketel, spoor, gerookt, zm twee stippen aan één zijde trechtervormige ketel met filtradering op rand ketel, zm 7- puntige roos aan beide zijden, niet gerookt trechtervormige ketel met filtradering op rand ketel, hm Wapen van Haarlem (Duco 2003, merk 12, p. 124) , maker Matthijs Gerritsz./Swaantje Piets van der Willige(?) trechtervormige ketel met filtradering op rand ketel, hm ondef, ongerookt trechtervormige ketel, gerookt rookpijp versiering: geen rookpijp versiering: steel zwaartepunt ring raderingen en parelfiltes kop bodem, wand witbakkend inwendig geel-groen loodglazuur, uitwendig groen loodglazuur, standvlak

28 bord wand, rand bord wand, rand bord bodem, wand kop wand witbakkend Duitsland, Nederrijn Duitsland, Nederrijn Duitsland, Nederrijn inwendig loodglazuur, witte (ongeglazuurde) rand, concentrische lijnen en golvende lijn op spiegel inwendig loodglazuur, slibversiering: witte (ongeglazuurde) rand, concentrische lijnen en golvende lijn op spiegel inwendig loodglazuur, slibversiering: gele stippen aan binnenzijde bodem in- en uitwendig loodglazuur grape wand, rand grape wand, rand inwendig deel groen loodglazuur, uitwendig loodglazuur, ribbels op hals en buik in- en uitwendig loodglazuur, één toegevouwen verticaal oor grape wand, rand in- en uitwendig loodglazuur kop wand, rand grape bodem in- en uitwendig loodglazuur, golvende lijn in gele slib op buitenzijde, inwendig versiering in gele slib inwendig geel loodglazuur, uitwendig loodglazuur, één voet kan wand, oor steengoed Duitsland, Westerwald versiering: blauwe bloemmotieven, oor-aanzet kan wand, oor steengoed Duitsland, Westerwald versiering: blauwe motieven, ooraanzet kop bodem, wand porselein, china China kop met aan binnenzijde bloem en onderzijde vierkant zegelmerk miniatuur vaas wand, rand porselein, china China miniatuurvaas met bloemafbeeldingen op buik bord bodem, wand porselein, china China schotel met tafereel op binnenzijde, wapen maker aan onderzijde wand faience Nederland versiering buitenzijde: bloemmotieven in geel op wit, naar Italiaans motief bord wand, rand majolica wand, rand majolica bodem faience binnenzijde: rood glazuur, onderzijde wit glazuur bord wand majolica versiering: blauwe motieven aan binnenzijde wand faience Frankrijk? onversierd bodem, wand faience onversierd bord wand, rand faience versiering: blauwe bloemmotieven aan binnenzijde bord wand faience versiering: blauwe bloemmotieven aan binnenzijde, blauwe versiering aan onderzijde

29 bord bodem, wand faience onversierd rookpijp ketel fles wand, oor steengoed ovaalvormige ketel, filtradering onder rand ketel, gerookt, kurkfragment in ketel, zm WvG + S en stip(?) aan beide zijden, hm GN gekroond(duco 2003, merk 547, p. 163) , maker Frans Sparnaaij oor van mineraalwaterfles rookpijp ketel grape wand, rand, oor trechtervormige ketel, filtradering onder rand ketel, gerookt, zm halva maan aan één zijde en zespuntige ster aan andere zijde, met spoor in- en uitwendig loodglazuur test bodem, wand, rand ongeglazuurd, binnenzijde en bodem beroet, poten, met steel drainagep ijp frg drainagepijp : ongeglazuurd bord vlag, wand industrieel max. 22 cm lang, ø 8, AVW drainagep ijp drainagepijp : ongeglazuurd 34 cm lang, ø buis 8,5, mof 11, AVW drainagep ijp drainagepijp : ongeglazuurd 33 cm lang, ø buis 8,5, mof 11,

30 en Schinkel 30 Bijlage 3 Deventer systeem catalogus Opbouw van de catalogusblokjes (alle afbeeldingen in deze catalogus zijn schaal 1:4) 1a vondstnummer 1b vondstcontext (complexdatering) 2 code van het type 3 objectdatering 4a maten in centimeters (grootste diameter / hoogte) 4b beschrijving van het type 5a baksel 5b kleur / glazuur 5c beschrijving van de decoratie 5d diversen 6a bodem 6b oor / steel 6c compleetheid 7 functie 8 productiecentrum 9 literatuur 1 1a AVW b egalisatielaag S 2 ( ) 2 r-bou a 12/34 4b buis met kraag 5a aardewerk 5b ongeglazuurd 5c 5d 6a 6b 6c compleet 7 drainage buis 8 Nederland 9 Groeneweg 1992, 169

31 AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) In druk verkrijgbaar Als PDF te downloaden op AAR 1 Wonen aan een wagenplein. AO Haarlemmerplein (2005). Amsterdam 2006 AAR 2 Tweede Kostverlorenkade. IVO (2006). Amsterdam 2006 AAR 3 Verschansen achter vuilnis. IVO Amstelstraat (2006). Amsterdam 2007 AAR 4 Scherven uit de Pottenbakkersgang. AO Westerstraat (2003). Amsterdam 2007 AAR 5 In de schaduw van de VOC. AO Rapenburg (2005). Amsterdam 2007 AAR 6 Beerputten en bedrijvigheid. AO Konijnenstraat (2003). Amsterdam 2007 AAR 7 Zerken en graven in de Nieuwezijds Kapel. IVO Rokin (2005). Amsterdam 2007 AAR 8 Opgraving van een mikwe in de Nieuwe Synagoge. Jonas Daniël Meijerplein (2006), Amsterdam 2007 AAR 9 De Hallen. IVO Bilderdijkkade (2006). Amsterdam 2006 AAR 10 Een fontein in de Buitensingel. AB Leidseplein (2006). Amsterdam 2006 AAR 11 Diemen Tolbrug. IVO Muiderstraatweg (2006). Amsterdam 2008 AAR 12 Boezemgemaal Halfweg. IVO Wethouder van Essenweg (2006). Amsterdam 2007 AAR 13 Frans Ottenstadion. IVO Amstelveenseweg (2004). Amsterdam 2007 AAR 14 Archeologisch opgraving Vijzelstraat (2004). Amsterdam 2007 AAR 15 Aanplempingen in het IJ. AO Martelaarsgracht (2003). Amsterdam 2007 AAR 16 Schuilkerk de Papagaai. AO Kalverstraat (2004). Amsterdam 2008 AAR 17 De saillant van Het Blaauwhoofd. IVO Van Diemenstraat (2006). Amsterdam 2007 AAR 18 De noordwestelijke oever van Oostenburg. AO Oostenburgermiddenstraat (2006). Amsterdam 2006 AAR 19 Het Shell-terrein. IVO Grasweg (2004). Amsterdam 2007 AAR 20 Het RIVA-terrein. IVO Baarsjesweg (2005). Amsterdam 2008 AAR 21 De Ceintuurbaanpanden. AB Tweede Sweelinckstraat / Sint Willibrordusstraat (2006). Amsterdam 2008 AAR 22 Het Purperhoedenveem. AO Oudezijds Voorburgwal (2004). Amsterdam 2008 AAR 23 Noord/Zuidlijn, locatie Rokin. AB / AO Amsterdam 2007 AAR 24 Sportpark Ronald McDonald, IVO Zunderdorpergouw (2007). Amsterdam 2008 AAR 25 N 44, De Keyzer. IVO Czaar Peterstraat (2008). Amsterdam 2008 AAR 26 Het Luycksterrein. IVO Overamstelstraat (2004). Amsterdam 2008 AAR 27 Oranjerie in Frankendael. AO Middenweg (2003). Amsterdam 2008 AAR 28 Serviesgoed uit een 18de-eeuwse beerput. AO Derde Weteringdwarsstraat (2003). Amsterdam 2008 AAR 29 Profiel van de 17de-eeuwse stadswal. AB Marnixplein (2004). Amsterdam 2008 AAR 30 Bolwerk Oosterblokhuis. AO Prof. Tulpplein (2005). Amsterdam 2008 AAR 31 Van Amstelbocht tot Binnengasthuis. AO Oude Turfmarkt (2005). Amsterdam 2009 AAR 32 N 43 / Funenpark. AB Cruquiuskade (2008). Amsterdam