Sint Jacob. Inventariserend Veldonderzoek Plantage Middenlaan 52, Amsterdam (2016)

Transcriptie

1 Inventariserend Veldonderzoek Plantage Middenlaan 52, Amsterdam (2016) AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) 92, 2016 Jerzy Gawronski, Jørgen Veerkamp

2

3 Inhoud Inhoud... 3 Basisgegevens Inleiding Achtergronden en vraagstelling Historische achtergronden Vraagstelling en methodiek Resultaten Het westprofiel (sleuf 1) Het oostprofiel (sleuf 2) Samenvatting en conclusie Waardering en aanbeveling Literatuur Bijlage 1 Sporen...19 Bijlage 2 Vondsten

4 Basisgegevens Toponiem Adres Plantage Middenlaan 52 Kadaster ASD11 O RD-coördinaten N X Y O X Y Z X Y W X Y TOPO-code MenA PML OM-nummer Bevoegd gezag Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Centrum Uitvoerder Gemeente Amsterdam, Monumenten en Archeologie Beheer en plaats documentatie Gemeente Amsterdam, Monumenten en Archeologie 1 Inleiding In 2016-zijn de voorbereidende werkzaamheden gestart voor de sloop van het verpleegtehuis Sint Jacob aan de Plantage Middenlaan 52. Binnen dit plangebied worden seniorenwoningen met een ondergrondse parkeergarage gebouwd. Vanwege de bodemverstoring die de nieuwbouw met zich meebrengt is in het bouwprogramma een archeologische verkenning vooraf opgenomen om de aanwezigheid van archeologische overblijfselen binnen het plangebied vast te stellen. Het plangebied is gelegen in de Plantagebuurt dat onderdeel uit maakt van de stadsvergroting van De Plantage Middenlaan was de hoofdverkeersweg in deze nieuwe stadswijk die geometrisch was verkaveld in een reeks (15) van rechthoekige parkkavels met tuinen. Aan de hoofdweg werd in 1688 door het stadsbestuur de Nieuwe Stadsherberg gebouwd. Vanwege de mogelijke aanwezigheid van resten van dit gebouw in de westelijke binnenplaats van het huidige verpleegtehuis, geldt voor dit deel van het complex een archeologische verwachting. Ter hoogte van de noordwest hoek van deze binnenplaats was de pleziertuin met kaatsbanen en mogelijke bijgebouwtjes van de herberg gesitueerd die tot 1861 in gebruik was. In opdracht van Mobilis BV is op 2 en 3 mei 2016 op deze locatie een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) uitgevoerd door de afdeling Archeologie van Monumenten en Archeologie (MenA). 4

5 1 Het plangebied Plantage Middenlaan 52 binnen.de topografie 2016, het onderzoeksgebied voor het IVO is rood gearceerd 5

6 2 Achtergronden en vraagstelling 2.1 Historische achtergronden Het plangebied Plantage Middenlaan 52 is gelegen in de Plantagebuurt in het oostelijk deel van het centrum van Amsterdam. De geschiedenis van deze buurt gaat terug naar de Vierde Uitleg, de stadsvergroting van Toen werd er een eiland tussen de nieuwe Herengracht, de Lijn baansgracht, de (Plantage) Muidergracht en het latere Entrepotdok aangelegd voor woningbouw. Omdat na de voltooiing van de Vierde Uitleg de vraag naar nieuwe woningen sterk was verminderd bleven de percelen hier leeg en onbebouwd. In 1682 werd het eiland ingericht als het wandel-, park- en tuingebied De Plantage. Het ontwerp van stadsingenieur Jacob Bosch omvatte 15 rechthoekige parkkavels met 59 tuinen, doorsneden door rechte, met iepen en linden beplante, lanen met de Muiderstraat (de latere Plantage Middenlaan) als hoofdas richting Muiderpoort. 2 Detail uit de plattegrond van De Broen uit met de Plantage waarop de parken A t/m P staan vermeld (a). Ter hoogte van park I ligt het huidige verpleeghuis (blauw). Binnen dat park was in 1688 de Nieuwe Stadsherberg (rood ) met pleziertuin en kaatsbanen aangelegd (b). De prent (c) toont de herberg in 1736 (maker onbekend, Stadsarchief Amsterdam) 6

7 In 1688 werd door het stadsbestuur aan de Muiderstraat ter hoogte van park I de Nieuwe Stadsherberg met pleziertuin en kaatsbanen gebouwd (afb. 2). Om de toename van allerlei kroegjes in de Plantage tegen te gaan bepaalde de stad dat alleen in de stadsherberg alcoholische dranken geschonken mochten worden. Ondanks deze bepaling ontstonden in de Plantage diverse uitspanningen, waaronder herberg Eik en Linde. 1 De Nieuwe Stadsherberg bleef tot 1861 bestaan. In deze tijd werd de Plantage omgebouwd tot woonwijk. Na de afbraak werd tussen 1863 en 1866 ter hoogte van de voormalige herberg en het aanliggende terrein het Rooms katholieke gesticht voor ouderen gebouwd (afb. 3 en 4 a t/m f). In eerste instantie verrees langs de Middenlaan een omvangrijk hoofdgebouw met aan de achterzijde een middenvleugel met kapel en aula (afb. 3a). De twee hoekgebouwen uit het oorspronkelijke ontwerp werden pas in 1881 gerealiseerd (afb. 3b). In werd aan de westzijde een zij- en achtervleugel gebouwd (het Sint-Barbarahof), in 1958 aan de oostzijde het Andreashuis (afb. 4). Tussen 1973 en 1977 werden deze toevoegingen gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Het oorspronkelijke hoofdgebouw langs de Plantage Middenlaan bleef tot 1984 in stand, maar moest dan ook plaats maken voor een nieuwe vleugel. Anno 2016 worden de voorbereidingen getroffen voor de sloop van het hele complex met uitzondering van de monumentale kapel in de middenvleugel. Onder de nieuwbouw en de huidige binnenterreinen komen parkeerkelders voor auto s en fietsen. 3a Het hoofdgebouw uit 1866 langs de Plantage Middenlaan van architect Wilhelmus Offenberg, gezien richting de Muiderpoort. foto uit (Stadsarchief Amsterdam) 3b Centraal het monumentale hoofdgebouw uit 1866, links en rechts daarvan de hoekgebouwen die in 1881 werden toegevoegd. Deze structuren werden in 1984 gesloopt (Stadsarchief Amsterdam) 1 De voormalige herberg Eik en Linde bevindt zich thans in de in 1838 gestichte dierentuin van het zoölogische genootschap Natura Artis Magistra, beter bekend als Artis. 7

8 4a-f De ontwikkeling van het gebouw (blauw) is zichtbaar op de kaarten van de Dienst der Publieke Werken (later: Dienst Openbare Werken) uit en de digitale kaart uit Binnen het rode kader de zone voor het IVO. 8

9 2.2 Vraagstelling en methodiek Het Inventariserend Veldonderzoek (VO) had tot doel om inzicht te krijgen in de aanwezigheid, aard, omvang, datering en kwaliteit van eventuele archeologische sporen van de Nieuwe Stadsherberg aan de Plantage Middenlaan. Op basis van Gis projecties met historische kaarten kon deze herberg met aanliggend terreinen worden gelokaliseerd in de noordwest hoek van het plangebied (afb. 2). De ondergrond van het grootste deel van het plangebied was zwaar verstoord vanwege opeenvolgende bouw- en sloopwerkzaamheden in de 19de en 20ste eeuw. Aangezien resten van de historische bebouwing daarbij zijn vernietigd is dit deel van het plangebied archeologisch vrijgegeven. 2 Dit gold niet voor een zone in de westelijke binnentuin waar de ondergrond met eventuele archeologische sporen mogelijk nog onverstoord was en die binnen de begrenzing van het voormalige herbergperceel viel. Hier werden ter hoogte van groenstroken aan weerszijde van de bestaande tuinbestrating twee proefsleuven aangelegd (afb. 5, 6). Bij de aanleg van sleuf 1 bleek de kelderbak onder het hoofdgebouw gedeeltelijk ter hoogte van de binnentuin uit te steken, 5 Locatie van de proefsleuven in de westelijke binnentuin 2 Archeologische Quickscan Plantage Middenlaan 52 (MenA QS ), Amsterdam

10 zodat de sleuf korter werd dan gepland (15 i.p.v. 20 m). De aanwezigheid van een boom zorgde voor een onderbreking van sleuf 1 na 9 m. Beide proefsleuven hadden een maximale diepte van 3 m (tot 2,00 m NAP). In de eerste 4 m van proefsleuf 2 kon het profiel niet tot deze maximale diepte worden aangelegd vanwege de aanwezigheid van twee moderne kunststof rioolbuizen (S 19) (afb. 8). Vanaf ca. 1,00 m NAP werd een kleilaag aangesneden waarvan de top is geïnterpreteerd als het maaiveld van het opgehoogde Plantagegebied. Gelijktijdig met het IVO werd door Search Ingenieursbureau BV een uitgebreid booronderzoek verricht in de binnentuinen van. Uit deze boringen bleek dat de betreffende kleilaag zich ter hoogte van en rondom het IVO-plangebied nog minstens 3,5 m doorzette (tot minimaal 4,5 m NAP, ca. 5,5 m onder maaiveld). 3 Binnen het IVO-programma is daarom geen documentatie van het onderliggende natuurlijke veen opgenomen, omdat dit niveau vanwege het aanwezig kleipakket buiten het bereik van de kraan zou vallen. Het Inventariserend Veldonderzoek is uitgevoerd door het veldteam van de afdeling Archeologie van Monumenten en Archeologie (MenA) volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie Aanleg van sleuf 2 in de tuin langs de vijver in de westelijke binnentuin met op de achtergrond de binnengevel van het hoofdgebouw langs de Plantage Middenlaan 3 Verslag boorresultaten: B. van Erp, Search Ingenieursbureau BV, ter beschikking gesteld aan MenA door Mobilis BV. 10

11 3 Resultaten Het Inventariserend Veldonderzoek heeft in twee profielsleuven in totaal 22 sporen opgeleverd. Beide profielen, die in grote lijnen een identieke bodemopbouw laten zien, worden aan de onderzijde begrensd door de pre-stedelijke ondergrond van het plangebied (1 spoor). Daaropvolgend zijn er vijf sporen die kunnen worden toegeschreven aan de periode van de Nieuwe Stadsherberg ( ) en 16 sporen aan de verschillende bouw- en sloopfasen van het gebouw (1866 en 1984), bouw en sloop van het Barbarahuis ( ) en de inrichting van het binnenterrein als tuin. 3.1 Het westprofiel (sleuf 1) De onderkant van het profiel (afb. 8) bestond uit een gemêleerd pakket van lichtgrijze en bruingrijze zware klei met donkere vlekken (S 6, tussen 1,06 m en minimaal 2,00 m - NAP). Deze klei was afgedekt met grijs kleiig zand vermengd met fijn puin (S 5,tussen 0,65 m - en 1,20 m - NAP). In dit zand lagen twee parallel liggende halfsteens muren (S 10, bovenkant gemiddeld 0,50 m NAP) uit oranje rode baksteen (PML-2: afb. 7, 9). 4 De stenen waren niet gemetseld, maar los op elkaar gelegd. De ruimte tussen beide muren was opgevuld met grijs zand (S 14).In de proefsleuf lagen de muren oost-west georiënteerd, om ter hoogte van de westelijke profielwand een haakse bocht naar het zuiden te maken. Na deze hoek konden de muren nog 80 cm in zuidelijke richting worden gevolgd. Daar bleken ze doorsneden door de insteek (S 11) van een anderhalf steens brede muur uit donkerbruine baksteen (S 9)(afb. 9). Deze muur was op een 8 cm dik langshout (op 0,78 m NAP) met daaronder een kesp gefundeerd. Van deze muur, die met cement was gemetseld, resteerde nog 45 cm (tot 0,30 m NAP). 5 Aan de noordzijde van de muur was een 30 cm brede insteek (S 11) aanwezig die was aangevuld met donkergrijs zand en grind. Vier meter noordelijker van muur S 9 lag een tweede muur (S 8) uit dezelfde baksteen (PML-1) waarvan nog één baksteenlaag op een langshout van 30 x 7 cm resteerde (afb. 7). Voor de aanleg van deze muur was in de lichtgrijze kleiige zandlaag (S 5) een 1 m brede insteek (S 15) gegraven en vervolgens aangevuld met zand en grind. De beide muurresten S 8 en S 9, inclusief de insteken S 11 en S 20 en de baksteenconstructie S 10 waren afgedekt door een cm dik pakket donkergrijs / zwart kleiig zand vermengd met sintels en puinfragmenten (S 4) waarmee de bodem was genivelleerd tot 0,20 m+ NAP (afb. 8). 7 De bakstenen PML-1 en PML-2 uit de sporen 9 en 10 in profielsleuf 1 (afb. 9) 4 Formaat 22,5 x 11 x 3,4 cm, monster PML-2. 5 Formaat 21 x 10 x 5,5 cm, monster PML-1. 11

12 8 Het westprofiel in sleuf 1 en het oostprofiel in sleuf 2 12

13 9 Bovenaanzicht van het zuidelijk gedeelte van sleuf 1 met de muren S 10 uit los gestapelde bakstenen die werden doorsneden door de insteek (S 11) van muur S 9 (het noorden ligt rechts) Op deze laag was geelzand opgebracht (S 2) met daarop een laag zwarte humeuze teelaarde (S 1) tot ca. 1 m + NAP. Tussen S 1 en S 2 waren lokaal restanten van worteldoek aanwezig. Aan de noordzijde van het profiel waren S1, S2 en S 4 doorsneden door een meer dan 2 m brede insteek tot minimaal 0,70 m NAP die tot 0,40 m + NAP was aangevuld met lichtgrijs zand (S 7) en een mengsel van teelaarde en geel zand (S 21, tot 1,09 m + NAP). 3.2 Het oostprofiel (sleuf 2) Ook hier werd de onderkant van het profiel (afb. 8) gevormd door de gevlekte grijze klei (S 6, vanaf 1,00 m- NAP tot minimaal 1,30 m NAP). In het zuidelijk deel van de sleuf, tussen 14,50 tot 20 m, was de klei afgedekt met een 0,7 m dikke laag grijs kleiig zand met puin (S 5). In deze zandlaag en direct op de onderliggende klei (S 6) lagen op 18,5 m twee parallel lopende, oost-west georiënteerde halfsteens muren uit los gestapelde bakstenen (S 22, tussen 0,76 m- en 1,00 m NAP). Met dwarsgeplaatste stenen over beide halfsteens muren heen was de tussenruimte, die was gevuld met grijs zand (S 23), afgedekt. Ter hoogte van deze muren bevatte de zandige kleilaag S 5 een fragment van een Boheemse glazen beker (PML-5 #1, ) en een fragment van een faience bord (PML-5 #2, )(afb. 11 rechts). Halverwege het profiel, tussen 5 en 14,5 m, werd de grijze kleilaag S 6 afgedekt met een pakket lichtgrijs zand (S 20, tot maximaal 0,10 m NAP) dat was vermengd met mortel, kiezelstenen, schelpen en bouwpuin. Naast fragmenten van oranjerode bakstenen van 11 cm breed en 4,5 cm hoog bevatte het bouwpuin hardgebakken gele klinkertjes, zogenaamde IJsselsteentjes, van cm lengte en oranje geglazuurde plavuizen van 2,6 cm dikte. (PML-4 #4, #5 en #6). Tussen dit 17de-eeuwse bouwmateriaal lagen ook fragmenten 19de-eeuwse industriële ceramiek (PML-4 #1, #2)(afb. 10). 13

14 10 Enkele fragmenten van het bouwpuin en de industriële ceramiek (PML-4) uit spoor 20 in sleuf 2 Over dit zandpakket waren sintels uitgestort (S 16, tot maximaal 0,10 m + NAP) waarna een donkergrijs/ zwarte compacte kleiige zandlaag was opgebracht (S 4, tot 0,20 m + NAP, oplopend in noordelijke richting tot maximaal 0,70 m + NAP). Lokaal bevatte deze laag (S 4) concentraties van grind en een enkele 19de-eeuwse ceramiekscherf (PML-3 #1, #2, #3 en #4)(afb. 11 links). Vervolgens was het terrein opgehoogd en genivelleerd tot 1,00 m + NAP met zand (geel zand S 2 en geel/bruin zand gemengd, S 21). Voordat de huidige laag teelaarde was opgebracht (S 1, top op 1,60 m + NAP) waren tussen 2,5 en 4 m de zandlagen S2 en S 21 en het onderliggende pakket S 4 doorsneden voor de aanleg van twee plastic afvoerbuizen (S 19). De daarvoor gegraven sleuf was aangevuld met grijs zand met grind (S 18) en bruin zand met puin (S 17) en vervolgens afgedekt met de teelaarde (S 1). 11 Het 19de-eeuwse ceramiek (PML-3) uit spoor 4 en de faience scherf en het fragment van het Boheemse bekerglas (PML-5, ) uit spoor 5, in sleuf 2 14

15 4 Samenvatting en conclusie In 1682 werd het wandel-, park- en tuingebied De Plantage ingericht met de Muiderstraat (Plantage Middenlaan) als centrale as. Langs deze hoofdweg werd in 1688 de Nieuwe Stadsherberg met pleziertuin en kaatsbanen gebouwd. Na de afbraak van de herberg in 1861 verrees tussen 1863 en 1866 ter hoogte van de voormalige herberg en het aanliggende terrein het Rooms katholieke gesticht voor ouderen. In zijn bestaan is dit gesticht een aantal malen uitgebreid en gedeeltelijk vernieuwd. In 1984 werd het oorspronkelijke hoofdgebouw langs de Middenlaan gesloopt en vervangen door het huidige verzorgingshuis. Anno 2016 worden de voorbereidingen getroffen voor de sloop van het hele complex met uitzondering van de monumentale kapel in de middenvleugel. Voorafgaand aan de geplande nieuwbouw werd ter hoogte van de westelijke binnenplaats een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) uitgevoerd teneinde de eventuele aanwezigheid van archeologische waarden vast te kunnen stellen die verband kunnen houden met de voormalige Nieuwe Stadsherberg.. De bodem ter hoogte van de binnenplaats van bleek door de opeenvolgende bouw-, sloop- en nieuwbouw werkzaamheden verstoord. Samenhangende sporen van de Nieuwe Stadsherberg en achterliggende pleziertuin zijn dan ook niet aangetroffen. Desondanks konden met de resultaten van het IVO de aangetroffen fragmentarische sporen worden toegewezen aan de verschillende periodes in de ontwikkelingsgeschiedenis van de locatie (afb. 12). Tevens werd inzicht verkregen in de opeenvolgende niveaus van het maaiveld vanaf de 17de eeuw. 12 Fasering van de verschillende sporen 15

16 Voorafgaande aan de aanleg van de Nieuwe Stadsherberg ( ) was het maaiveld uit de pre-stedelijke fase (S 6, ca. 1,00 m - NAP) opgehoogd met een kleiige zandlaag (S 5, bevat PML-5, ). In deze 17de-eeuwse ophoging tot ca. 0,40 m NAP waren restanten van muren uit los gestapelde baksteen (S 10 in sleuf 1 en S 22 in sleuf 2) die waarschijnlijk toebehoorden aan een (ingegraven) gootconstructie ter hoogte van de pleziertuin. 6 Tijdens de sloop van de herberg in 1861 is de ophoging vergraven waarbij fragmenten van bouwmateriaal (PML-4, ) vermengd zijn geraakt met het ophoogmateriaal. Het bouwmateriaal is mogelijk afkomstig van de gesloopte herberg. Vondsten uit deze vergraven ophoging (S 20) dateren uit de tweede helft van de 19de eeuw, de periode waarin niet alleen de herberg werd gesloopt maar ook het eerste gebouw tot stand kwam. Ook de ophoging van kleiig zand (S 4, bevat PML-3, ) en lagen van gedumpte kolensintels (S 16, in sleuf 2) waarmee het terrein werd geëgaliseerd tot ca. 0,20 m + kunnen in verband worden gebracht met de bouw van in Op basis van historische kaarten (afb. 4b, c, d) kunnen de bouwmuren S 8 en S9 in sleuf 1 worden toegeschreven aan het Barbarahuis dat in 1910 als westelijke zijvleugel van werd gebouwd. Bij de sloop van het huis in 1975 zijn de bouwmuren tot bijna op het langshout geslecht. Vervolgens is het terrein weer aangevuld tot ca. 0,20 m + NAP. Door de opeenvolgende bouw- en sloopactiviteiten met betrekking tot het Barbarahuis zijn in sleuf 1 het kleiige zand van S 4 en de sintels van S 16 vermengd geraakt, terwijl deze in sleuf 2 nog als afzonderlijke pakketten in situ lagen. In 1984 werd ook het hoofdgebouw gesloopt en vervangen door nieuwbouw dat langs de Plantage Middenlaan werd voorzien van een kelder. Bij de aanleg van deze kelderbak, die gedeeltelijk onder de huidige binnentuin ligt, werd de ondergrond nogmaals diep vergraven. In sleuf 1 was deze verstoring zichtbaar als de insteekvulling S 7. Ook de grondlagen S 2, S 3 en S 21 kunnen worden gerelateerd aan deze bouwfase en de daaropvolgende (her)inrichting van het binnenterrein. Voor de aanleg van hemelwaterafvoer (S 19) is een geul gegraven dwars door de tuin. Na aanvulling van deze geul (met S 17 en S 18) werd het binnenterrein afgedekt met een laag teelaarde (S 1) tot gemiddeld 1,20 m + NAP als basis voor de huidige tuinbeplanting. Tot slot: het kleipakket dat ter hoogte van het plangebied op het natuurlijk veen ligt was, met een diepte tot minimaal 4,50 m NAP, omvangrijker dan verwacht. Bij archeologisch onderzoek elders in de stad wordt het oorspronkelijke maaiveld van het veenweidegebied aangesneden op ca. 2,75-3,25 m NAP. Uit de boringen van Search BV bleek dat de top van het natuurlijk veen richting de zuidzijde van de binnentuin oploopt naar 3 tot 3,50 m NAP. Ook twee boringen langs de Plantage Muidergracht, ten zuiden van, geven een veenniveau aan op 3,50 m NAP. 7. Een mogelijke verklaring voor de opvallend diepe ligging ter hoogte van het plangebied kan zijn dat hier ooit sprake is geweest van een doorbraak van de nabij gelegen Sint Anthonisdijk, die oorspronkelijk ter hoogte van het huidige Artis lag, waarbij het veen hier op deze locatie grotendeels was verslagen. 6 De gebruikte bakstenen, oranjerood en 22,5 x 11 x 3,8/4 cm, komen overeen met de stenen die vanaf 1663 zijn gebruikt om rond de stadsuitbreiding van de Vierde Uitleg een stadsmuur met bastions aan te leggen. Zie o.a. Gawronksi 2014, 23 en Gawronski en Veerkamp 2015, DINO-loket boringen B25G0555 en B25G

17 5 Waardering en aanbeveling Het IVO heeft voor het plangebied, Plantage Middenlaan 52 geresulteerd in de onderstaande waardestelling voor de vindplaats, conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3). PML (Plantage Middenlaan 52) Waarden Criteria Scores Beleving Schoonheid n.v.t. Herinneringswaarde n.v.t. Fysieke kwaliteit Gaafheid 1 (laag) Conservering 1 (laag) Inhoudelijke kwaliteit Zeldzaamheid Informatiewaarde 1 (laag) Ensemblewaarde 1 (laag) Representativiteit 1 (laag) De belevingswaarden schoonheid en herinnering hebben betrekking op sporen die als structuur of vorm zichtbaar zijn vanaf het maaiveld. Op het plangebied Plantage Middenlaan 52 is deze waardering niet van toepassing. De fysieke kwaliteit van de vindplaats wordt gewaardeerd op grond van de gaafheid van de sporen en de conserveringstoestand van de artefacten. De aangetroffen sporen en vondsten kunnen geen bijzondere gaafheid of conservering worden toegeschreven (1) De inhoudelijke kwaliteit wordt beoordeeld op de criteria zeldzaamheid, informatiewaarde, ensemblewaarde en representativiteit. Voor de aangetroffen sporen van de ophogingen en funderingsresten geldt dat de zeldzaamheidswaarde laag is (1). De informatiewaarde van de aangetroffen sporen is gering, die van de site als gehele laag (1). Van een ensemblewaarde, evenals van representativiteit is geen sprake. Het IVO heeft uitgewezen dat de aangetroffen sporen dermate fragmentarisch en verstoord zijn dat samenhangende structuren niet worden verwacht. De totale waardering van het plangebied als archeologische vindplaats komt hiermee uit op laag (1). Op basis van deze uitkomst vervalt de noodzaak tot een Archeologische Opgraving (AO) van het plangebied.. 17

18 6 Literatuur Erp, B. van, Definitief verslag Indicatieve partijkeuring grond Plantage Middenlaan 52. SGS Search Ingenieursbureau B.V., Amsterdam 18 mei 2016 Gawronski, J., De verdwenen stadsmuur. In: R. van Reijn en M. Hell, De ommuurde stad. Langs de 17de-eeuwse bolwerken en stadspoorten van Amsterdam. Amsterdam 2014, Gawronski, J. en J. Veerkamp, Passeerder / Osdorp: schakelpunt van de 17de-eeuwse stadswal. Archeologische Opgraving Nieuwe Passeerdersstraat 2, Amsterdam (2013). (MenA AAR 81), Amsterdam 2015 Hoogewoud, G., Sint Jakob, De roomsche burcht aan de Plantage Middenlaan, Binnenstad 259 (2013),

19 Bijlage 1 Sporen S NAP NAP onder beschrijving interpretatie Vondst nr 1 1,50 m + 0,40 m + donkerbruin/zwarte humeuse grond teelaarde tuin Jacob fase II 2 0,60 m + 0,10 m + geel zand ophoging tuin Jacob fase II 3 0,10 m + 0,00 m kleiig grijs zand ophoging 4 0,60 m + 1,00 m - donkergrijs zwart kleiig zand met sintels (in sleuf 1) en puin ophoging Jacob fase I PML datering ,40 m - 1,20 m - grijs kleiig zand met puin, compact niveau Herberg tot ,20 m - bruingrijs/licht grijze klei met vlekken 7 0,50 m + 0,50 m - lichtgrijs zand, doorsnijdt geel zand S 2 aanvulling 8 0,70 m - 0,80 m - metselwerk, grenen langshout 30 x 7 cm, bs donkerbruin 21 x 10 x 5,5 cm, relatie S 9 9 0,30 m - 1,00 m - metselwerk, relatie S 8, insteek = S 11, langshout op 0,78 m - NAP 10 0,48 m - 0,70 m - 2 parallel lopende muurtjes bs oranjerood 22,5 x 11 x 3,8/4 cm, 4 lagen, geen specie of langshout, gestapeld op klei S 6, 36 breed, tussenruimte gevuld met S 14 kelderbak Jacob II muur Barbarahuis muur Barbarahuis PML PML ,40 m - 1,00 m - zwart zand met witte kiezels in insteek S 9 insteekvulling ,48 m - 1,00 m - grijs kleiig zand met schelpresten, toplaag van 13 VERVALT, = S 10 schelpjes, waarschijnlijk gelijk aan S ,48 m - 1,00 m - grijs zand tussen muurtjes S 10 vulling ,60 m - 0,80 m - geelzand met grove kiezels in is 5 t.h.v. S 8 insteekvulling ,10 m - 0,60 m - sintels op S 20, in sleuf 1 vermengd met S 4 ophoging ,10 m + 0,70 m + donkerbruin/grijs zand met puin in insteek S 19, op S 18, afgedekt door S ,70 m + 0,10 m + grijs compact gruizig zand met kiezels in insteek S 19 ingraving riool S 19 ingraving riool 19 0,50 m + PVC buis hemelwaterafv 20 0,10 m - 1,10 m - gruizig lichtgrijs zand met kiezels, schelpjes en puinfragmenten baksteen en plavuizen S 19 oer slooplaag Herberg PML ,10 m + 0,40 m + mengsel S 1 / S ,76 m - 1,00 m - 2 parallel lopende muurtjes bs oranjerood 22,5 x 11 x 3,8/4 cm, 4 lagen, geen specie of langshout, gestapeld op klei S 6, 36 breed, tussenruimte gevuld met S ,80 m - 1,00 m - grijs zand tussen baksteenrijtjes S 22, vergelijk S vulling

20 Bijlage 2 Vondsten vnr (#) S object materiaal kenmerken datering baksteen bouwceramiek rode baksteen, formaat 21,1 x 10,4 x 5,4 cm baksteen bouwceramiek rode baksteen, formaat: 22,8 x 11,3 x 4,1 cm fles keramiek: steengoed mineraalwaterfles vaatwerk keramiek: roodbakkend binnen- en buitenzijde loodglazuur, fragment gele slibversiering aan buitenzijde grape keramiek: roodbakkend binnen- en buitenzijde loodglazuur, rechte wand, bodem berroet, Bergen op Zoom kop keramiek: industrieel onversierd, standring kop keramiek: industrieel: printware landschap in blauw op wit aan binnen- en buitenzijde kop keramiek: industrieel onversierd, wit, past aan # kop keramiek: industrieel onversierd, wit, past aan # plavuis bouwceramiek dikte 2,5cm, bovenzijde glazuur en fragment gele kleur baksteen bouwceramiek afgebroken steen, dikte 4,5cm, baksteen bouwceramiek gele Ijsselsteen, 15,2 x 6 x 3,2 cm drinkglas glas: krijtglas gladde, conische Boheemse beker, deels weggeslepen pontilmerk, dikwandig, platte (licht opgestoken) bodem bord faience onderzijde onversierd, binnenzijde donkerblauwe motieven, standring, knik wand-rand

21 AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) In druk verkrijgbaar Als PDF te downloaden op AAR 1 Wonen aan een wagenplein. AO Haarlemmerplein (2005). Amsterdam 2006 AAR 2 Tweede Kostverlorenkade. IVO (2006). Amsterdam 2006 AAR 3 Verschansen achter vuilnis. IVO Amstelstraat (2006). Amsterdam 2007 AAR 4 Scherven uit de Pottenbakkersgang. AO Westerstraat (2003). Amsterdam 2007 AAR 5 In de schaduw van de VOC. AO Rapenburg (2005). Amsterdam 2007 AAR 6 Beerputten en bedrijvigheid. AO Konijnenstraat (2003). Amsterdam 2007 AAR 7 Zerken en graven in de Nieuwezijds Kapel. IVO Rokin (2005). Amsterdam 2007 AAR 8 Opgraving van een mikwe in de Nieuwe Synagoge. Jonas Daniël Meijerplein (2006), Amsterdam 2007 AAR 9 De Hallen. IVO Bilderdijkkade (2006). Amsterdam 2006 AAR 10 Een fontein in de Buitensingel. AB Leidseplein (2006). Amsterdam 2006 AAR 11 Diemen Tolbrug. IVO Muiderstraatweg (2006). Amsterdam 2008 AAR 12 Boezemgemaal Halfweg. IVO Wethouder van Essenweg (2006). Amsterdam 2007 AAR 13 Frans Ottenstadion. IVO Amstelveenseweg (2004). Amsterdam 2007 AAR 14 Archeologisch opgraving Vijzelstraat (2004). Amsterdam 2007 AAR 15 Aanplempingen in het IJ. AO Martelaarsgracht (2003). Amsterdam 2007 AAR 16 Schuilkerk de Papagaai. AO Kalverstraat (2004). Amsterdam 2008 AAR 17 De saillant van Het Blaauwhoofd. IVO Van Diemenstraat (2006). Amsterdam 2007 AAR 18 De noordwestelijke oever van Oostenburg. AO Oostenburgermiddenstraat (2006). Amsterdam 2006 AAR 19 Het Shell-terrein. IVO Grasweg (2004). Amsterdam 2007 AAR 20 Het RIVA-terrein. IVO Baarsjesweg (2005). Amsterdam 2008 AAR 21 De Ceintuurbaanpanden. AB Tweede Sweelinckstraat / Sint Willibrordusstraat (2006). Amsterdam 2008 AAR 22 Het Purperhoedenveem. AO Oudezijds Voorburgwal (2004). Amsterdam 2008 AAR 23 Noord/Zuidlijn, locatie Rokin. AB / AO Amsterdam 2007 AAR 24 Sportpark Ronald McDonald. IVO Zunderdorpergouw (2007). Amsterdam 2008 AAR 25 N 44, De Keyzer. IVO Czaar Peterstraat (2008). Amsterdam 2008 AAR 26 Het Luycksterrein. IVO Overamstelstraat (2004). Amsterdam 2008 AAR 27 Oranjerie in Frankendael. AO Middenweg (2003). Amsterdam 2008 AAR 28 Serviesgoed uit een 18de-eeuwse beerput. AO Derde Weteringdwarsstraat (2003). Amsterdam 2008 AAR 29 Profiel van de 17de-eeuwse stadswal. AB Marnixplein (2004). Amsterdam 2008 AAR 30 Bolwerk Oosterblokhuis. AO Prof. Tulpplein (2005). Amsterdam 2008 AAR 31 Van Amstelbocht tot Binnengasthuis. AO Oude Turfmarkt (2005). Amsterdam

22 AAR 32 N 43 / Funenpark. AB Cruquiuskade (2008). Amsterdam 2009 AAR 33 Het gemeentearchief terrein. IVO Amsteldijk 67 (2009). Amsterdam 2009 AAR 34 Spaarndammerdijk 320. IVO (2007). Amsterdam 2009 AAR 35 Wonen aan twee stegen. AO Paardenstraat (2004). Amsterdam 2008 AAR 36 Een 17de-eeuwse beerput in de grachtengordel. AO Keizersgracht 355 (2005). Amsterdam 2009 AAR 37 Noordoosthoek van een 13de-eeuws verdedigingswerk. AO Nieuwezijds Kolk (2006). Amsterdam 2009 AAR 38 Een dam rond s Lands Dok. AO Marineterrein Kattenburgerstraat (2005). Amsterdam 2009 AAR 39 Rust en Werk. AB Amsteldijk 67 (2009). Amsterdam 2009 AAR 44 Kelderwoningen en een beerput in de Lastage. AO Nieuwe Jonkerstraat (2007). Amsterdam 2010 AAR 45 De Sint Anthoniespoort en de stadsmuur. AB Nieuwmarkt (2007). Amsterdam 2010 AAR 46 Boren voor de Bijenkorf. AB Noord/Zuidlijn Dam (2007). Amsterdam 2010 AAR 47 Spuistraat. AO Spuistraat (2008). Amsterdam 2010 AAR 48 Sporen in de Suikerbakkerssteeg. AO OZ Voorburgwal (2008). Amsterdam 2010 AAR 49 Bewoning tussen Nes en stadswal. AO OZ Voorburgwal/Pieter Jacobsstraat (2005). Amsterdam 2010 AAR 50 Glasafval op het achtererf. AO Rozenstraat (2006). Amsterdam 2010 AAR 51 De Buiksloterbreek. IVO Marjoleinterrein, Amsterdam (2009). Amsterdam 2010 AAR 52 Plavuizen in de Kalverstraat. AB Kalverstraat 151, Amsterdam (2008). Amsterdam 2010 AAR 53 Bolwerk Muiden. AB Sarphatistraat 470, Amsterdam (2010). Amsterdam 2010 AAR 54 Archeologische Signaleringskaart Amsterdam. Amsterdam 2010 AAR 55 Rozenstraat 194. AO, Amsterdam (2009). Amsterdam 2010 AAR 56 Bergbezinkbassin. AB Haarlemmerplein, Amsterdam (2010). Amsterdam 2011 AAR 57 De Nieuwe Ooster. IVO Rozenburghlaan, Amsterdam (2011). Amsterdam 2011 AAR 58 Ophogingen en bedrijfsafval VOC-werf. AB Oostenburg kavel 5, Amsterdam (2009). Amsterdam 2011 AAR 59 Van Buitenpolder tot Uilenburg. AO Oudeschans 5-11, Amsterdam (2008). Amsterdam 2011 AAR 60 Wonen achter de OZ Voorburgwal. AO OZ Armsteeg, Amsterdam (2008). Amsterdam 2011 AAR 61 Cluster Schievink. AO Rozenstraat 68-74, Amsterdam (2009). Amsterdam 2011 AAR 62 Beerput Spuistraat 30. AB, Amsterdam (2009). Amsterdam 2011 AAR 63 De 17de-eeuwse stadswal bij de Regulierspoort. AB Rembrandtplein, Amsterdam (2009). Amsterdam 2011 AAR 64 Van scheepshelling tot Koorndrager. AO Oudeschans 73-77, Amsterdam (2009). Amsterdam 2012 AAR 65 Op t Water gewonnen. AB Dam 2-4, Amsterdam (2009). Amsterdam 2012 AAR 66 De waterkelder van de Portugese Synagoge. AB Mr. Visserplein 3, Amsterdam (2010). Amsterdam 2012 AAR 67 Ons Genoegen. AO Elandsstraat 101, Amsterdam (2010). Amsterdam 2012 AAR 68 Oud Zunderdorp begraven achter de kerk. AB Begraafplaats Zunderdorp (2010). Amsterdam 2012 AAR 69 Marine Etablissement Amsterdam. IVO Kattenburgerstraat, Amsterdam (2012). Amsterdam 2013 AAR 70 Sporen van het 16de-eeuwse landelijke gebied buiten het Singel. AB Herengracht 74-78, Amsterdam (2010). Amsterdam

23 AAR 71 Een beerput van welgestelden in de Amsterdamse grachtengordel AO Herengracht 12, Amsterdam (2006). Amsterdam 2013 AAR 72 Menselijke skeletten in een steeg in Nieuwendam. AB Nieuwendammerdijk , Amsterdam (2011). Amsterdam 2013 AAR 73 Tussen Nieuwezijds Voor- en Achterburgwal. AB Spuistraat 3A/Nieuwezijds Voorburgwal 16, Amsterdam (2011). Amsterdam 2013 AAR 74 Aanplemping in de Amstelbocht. AB Diepriool Nieuwe Doelenstraat, Amsterdam ( ). Amsterdam 2013 AAR 75 Heiligeweg 32. AB Heiligeweg 32, Amsterdam (2012). Amsterdam 2013 AAR 76 Wibautveste. AB Wibautstraat 198 e.v., Amsterdam (2013). Amsterdam 2013 AAR 77 Ophogingen in de Liesdel. AB Lange Niezel 16, Amsterdam (2012). Amsterdam 2013 AAR 78 Molen de Ruyter. AB Kazernestraat 14, Amsterdam (2012). Amsterdam 2014 AAR 79 De pottenbakkerij aan de Overtoom. AB Schoolstraat 5-19, Amsterdam (2012). Amsterdam 2014 AAR 80 Sporen van een woonhuis in de Warmoesstraat AB Warmoesstraat 15, Amsterdam (2011).Amsterdam 2014 AAR 81 Passeerder / Osdorp: schakelpunt van de 17de-eeuwse stadswal. AO Nieuwe Passeerdersstraat 2, Amsterdam (2013). Amsterdam 2015 AAR 82 Molen de Star. AB Jacobs Catskade 37-41, Amsterdam (2012), Amsterdam 2015 AAR 83 Kerkhof Sint Mariaklooster. IVO Nes , Amsterdam (2012). Amsterdam 2015 AAR 84 Een 19de-eeuws kanon bij Zeeburg. AB Amsterdam-Rijnkanaal, Amsterdam (2015). Amsterdam 2015 AAR 85 Buitenplaats Rust en Werk ( ). AO Amsteldijk 67/IVO Dora Tamanaplein, Amsterdam ( ). Amsterdam 2016 AAR 86 BloemDwars. AB Binnenterrein Bloemgracht 143/Bloemstraat , Amsterdam (2015). Amsterdam 2016 AAR 87 Van ontginningssloot tot beerput. AB Oudezijds Armsteeg 9-33, Amsterdam (2012). Amsterdam 2016 AAR 88 Pauwenlaan. IVO fase 1Julianaplein BB en C, Amsterdam (2016). Amsterdam 2016 AAR 89 Oostenburg, kavel 7 en 8: bedrijfsgebouwen van de VOC. IVO Oostenburg, kavel 7 en 8, Amsterdam (2016). Amsterdam 2016 AAR 90 Het eiland Marken in Amsterdam; veranderingen in de stad AO Valkenburgerstraat , Amsterdam ( ). Amsterdam 2016 AAR 91 Tussen Veenweg en Schinkel. IVO Amstelveenseweg 122,Amsterdam (2016). Amsterdam 2016 AAR 92. IVO Plantage Middenlaan 52, Amsterdam (2016). Amsterdam

24 Colofon AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) 92 Amsterdam 2016 ISSN: Versie: 1.0: Tekst: Redactie: Veldwerk: Tekeningen: Foto s: Jerzy Gawronski, Jørgen Veerkamp Jerzy Gawronski Vormgeving: MenA Ron Tousain, Jørgen Veerkamp Sander IJzerman, Jørgen Veerkamp Jørgen Veerkamp / Stadsarchief Amsterdam Monumenten en Archeologie, Gemeente Amsterdam, 2016 Postbus 10718, 1001 ES Amsterdam, Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enigerlei andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Monumenten en Archeologie. MenA aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. 24