Samenvatting. Dit onderzoeksverslag geeft antwoord op de vraag:

Transcriptie

1 Opdrachtgever: Projectleider: Opleiding: John Goessens, manager Wonen en Opgroeien, Lindenhout Marieke Klein Entink / m.kleinentink@lindenhout.nl HAN - Master Social Work Februari 2018

2 Samenvatting Dit onderzoeksverslag geeft antwoord op de vraag: Welke aanvulling is nodig in de huidige gezinsgerichte benadering van de jeugdzorgwerkers pleegzorg van Lindenhout zodat eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? Deze onderzoeksvraag is ontstaan op basis van een vooronderzoek over de rol en positie van de eigen kinderen van pleegouders. Het welbevinden van de eigen kinderen blijkt een risicofactor voor het doen slagen van een pleegzorgplaatsing. De handelingsverlegenheid bij de jeugdzorgwerkers lijkt nu te liggen bij het voeren van een gesprek over loyaliteiten binnen het hele pleeggezin als systeem, zowel bij pleegouders als bij hun kinderen. De jeugdzorgwerkers pakken het aspect pleeggezin als gezinssysteem nu niet of nauwelijks op, zij weten niet op welke signalen zij moeten letten en hoe hier vervolgens mee om te gaan. Pleegouders weten dit ook onvoldoende en zijn zoekende in het vinden van een balans in aandacht voor pleegkind en eigen kinderen. Eigen kinderen willen solidair zijn aan hun ouders en ze niet belasten en spreken zich niet uit over hoe zij de plaatsing ervaren. Het is op dit moment binnen Lindenhout niet uitgewerkt hoe om te gaan met de positie en inbreng van de kinderen van pleegouders binnen de pleegzorgplaatsing. De handelingsverlegenheid om de betrokkenen bij pleegzorg als systeem te benaderen, vormt aanleiding om de gezinsgerichte benadering verdiepend te onderzoeken. Het concept breakdown is verdiepend onderzocht omdat het uitgangspunt van pleegzorg is continuïteit te brengen. De doelstelling van dit onderzoek is dat het kennis en inzichten geeft, die maakt dat de hulpverlening zich nog beter kan afstemmen op de aandacht die nodig is om de pleegzorgplaatsingen te laten slagen door het gehele pleeggezin als systeem te gaan zien. Er is gekozen voor een kwalitatief onderzoek met een flexibel design. Voor het onderzoek hebben twee focusgroepen plaatsgevonden, namelijk een focusgroep met de kinderen van pleegouders en een focusgroep met pleegouders. Hiervoor is gekozen om meer Pleeggezin, het groter geheel Pagina 2

3 diepgang te geven aan het materiaal dat het vooronderzoek heeft opgeleverd. Op basis van de opbrengsten van de focusgroep zijn interviews afgenomen met de jeugdzorgwerkers pleegzorg. De interviews zijn semigestructureerd afgenomen. Tijdens de interviews is ingezoomd op beleving, visie en verandermogelijkheden van de jeugdzorgwerker pleegzorg. Het onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat in de huidige gezinsgerichte benadering de coaching zich richt op de pleegouders en niet op het hele gezin. Door het hele pleeggezin als systeem te gaan benaderen komt er aandacht voor alle onderlinge relaties: tussen pleegouders, de eigen kinderen van pleegouders en de pleegkinderen. Resultaat uit het onderzoek is dat de eigen kinderen behoefte hebben om hierin als volwaardige gezinsleden beschouwd en erkend te worden. Deze bewustwording zal vertaald dienen te worden in kennis. Kennis over gezinssystemen, kennis over loyaliteiten, kennis over gesprekstechnieken en kennis over opvoederschap versus ouderschap gekoppeld aan het pleegouderschap. Er is behoefte aan het vervullen van een actievere rol door de jeugdzorgwerker pleegzorg naar het hele gezinssysteem en het bieden van een doorontwikkeling in de werkwijze van de jeugdzorgwerker pleegzorg. Voorwaarde hiervoor is dat Lindenhout beleid ontwikkelt naar het complete proces van een pleegzorgplaatsing als naar de rol en taken van de jeugdzorgwerker pleegzorg. Aanbevelingen die op dit moment gedaan kunnen worden zijn onder anderen: Bewustwording: Voor de jeugdzorgwerkers pleegzorg en de organisatie Lindenhout is het van belang dat er een bewustwording ontstaat over de impact van pleegzorg op de eigen kinderen. Kennis en inzicht: jeugdzorgwerkers pleegzorg ontwikkelen kennis en inzichten in het systemisch werken en benaderen het pleeggezin als een geheel systeem. Vaardigheden: Door de basishouding meerzijdig partijdigheid van de jeugdzorgwerker pleegzorg nog verder te ontwikkelen zal dit helpen om gespreksvoering met het gehele gezin te kunnen voeren waarin iedereen rekening houdt met zijn/haar loyaliteit. Zodat er een open sfeer gecreëerd wordt waarin er Pleeggezin, het groter geheel Pagina 3

4 gesproken kan worden over de impact van pleegzorg, er aandacht is voor het eigen kind van pleegouders en de eigen kinderen van pleegouders erkenning en waardering krijgen. Het thema opvoederschap versus ouderschap is een onderwerp dat door dit onderzoek als belangrijk thema naar voren is gekomen. Pleegouders voelen zich meer dan alleen een opvoeder en pleegzorg verwacht een sensitieve houding van pleegouders. Hieraan een betekenis geven doet recht aan de complexiteit van het pleegouder zijn. Vragen? Heeft u vragen naar aanleiding van dit verslag, neemt u dan gerust contact op via m.kleinentink@lindenhout.nl Pleeggezin, het groter geheel Pagina 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Praktijktheoretisch kader / achtergrond Breakdown Gezinsgerichte benadering Conceptueel Model Probleem-, doel- en vraagstelling Onderzoeksbenadering en methode Validiteit en betrouwbaarheid Resultaten Deelvraag Deelvraag Deelvraag Conclusie/discussie/aanbevelingen Conclusie Discussie Validiteit en betrouwbaarheid Aanbevelingen Slotwoord Literatuur en bronvermeldingen Bijlagen Bijlage 1 t/m 4 - Nieuwsbrieven Bijlage 5 - Focusgroep kinderen van pleegouders Bijlage 6 - Focusgroep Pleegouders Bijlage 7 Interviews jeugdzorgwerkers Pleegzorg Bijlage 8 Codeboom focusgroep Kinderen van Pleegouders Bijlage 9 - Codeboom Focusbijeenkomst pleegouders Bijlage 10 - Codeboom Jeugdzorgwerkers Bijlage 11 Codeboom volledig Pleeggezin, het groter geheel Pagina 5

6 1. Inleiding Het onderzoeksverslag beschrijft een antwoord op de onderzoeksvraag namelijk; Welke aanvulling is nodig in de huidige gezinsgerichte benadering van de jeugdzorgwerkers pleegzorg van Lindenhout zodat eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? Het onderzoeksverslag is opgebouwd door de aanleiding te beschrijven, een theoretische verdieping van het onderwerp, een beschrijving van de probleem-, doel- en vraagstelling voor het onderzoek, een beschrijving van de onderzoeksbenadering- en methode, een beschrijving van de resultaten en geëindigd zal worden met de conclusies, een discussie en aanbevelingen voor na het onderzoek. Lindenhout is een jeugdzorgaanbieder in Gelderland. Onder de verantwoordelijkheid van Lindenhout wonen op dit moment meer dan 800 jeugdigen in pleeggezinnen. Bij Lindenhout werken ongeveer 45 jeugdzorgwerkers pleegzorg die ondersteuning bieden aan pleegouders pleegkind biologische ouders van het kind. De jeugdzorgwerkers pleegzorg worden ondersteund door ongeveer 8 gedragswetenschapper en verder krijgen de jeugdzorgwerkers pleegzorg ondersteuning van staf en management. Vooraf aan het onderzoek heeft er vooronderzoek plaatsgevonden in zowel de praktijk als theorie. Op basis hiervan is de sociale kwestie vastgesteld: het voorkomen van breakdown in pleegzorg. Het is belangrijk om een risico tot breakdown zo klein mogelijk te maken, breakdown brengt schade aan de pleegkinderen en diens betrokken. Tijdens het vooronderzoek is vastgesteld welke signalen verbetering behoeven, namelijk het is wenselijk dat kinderen van pleegouders beter worden gezien door de jeugdzorgwerkers pleegzorg van Lindenhout als deel uitmakend van het pleeggezin en dat mogelijk hiermee het slagingspercentage van een pleegzorgplaatsing verhoogd zou kunnen worden. Hierdoor zal de zorg voor de pleegkinderen kunnen worden verbeterd. De kinderen van pleegouders krijgen een stem en er kan recht worden gedaan aan hun positie en de invloed die de kinderen van pleegouders hebben in het pleeggezin. Ook kan hiermee recht worden gedaan aan de zorg voor het pleegkind en mogelijk levert Lindenhout hierdoor betere zorg. De handelingsverlegenheid bij de jeugdzorgwerkers lijkt nu te liggen bij het voeren van een gesprek Pleeggezin, het groter geheel Pagina 6

7 over loyaliteiten binnen het hele pleeggezin als systeem, zowel bij pleegouders als bij hun kinderen. De jeugdzorgwerkers pakken het aspect pleeggezin als gezinssysteem nu niet of nauwelijks op, zij weten niet op welke signalen zij moeten letten en hoe hier vervolgens mee om te gaan. Pleegouders weten dit ook onvoldoende en zijn zoekende in het vinden van een balans in aandacht voor pleegkind en eigen kinderen. Eigen kinderen willen solidair zijn aan hun ouders en ze niet belasten en spreken daarom mogelijk niet uit hoe zij de plaatsing ervaren. Het is op dit moment binnen Lindenhout niet uitgewerkt hoe om te gaan met de positie en inbreng van de kinderen van pleegouders binnen de pleegzorgplaatsing. Hierop volgend is de volgende praktijkvraag geformuleerd worden: Hoe kunnen jeugdzorgwerkers pleegzorg van Lindenhout ervoor zorgdragen dat het welbevinden van de biologische kinderen van pleegouders beter in beeld komt en daarmee de kans op een breakdown van pleegzorgplaatsingen verminderd zal worden. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 7

8 2. Praktijktheoretisch kader / achtergrond Uit het vooronderzoek is gebleken dat er vanuit de jeugdzorgorganisatie en haar medewerkers onvoldoende aandacht is voor de rol en positie van de eigen kinderen van pleegouders. Om verdieping te geven aan dit thema beschrijft dit hoofdstuk wat er in de literatuur bekend is over de eigen kinderen van pleegouders. Bij jeugdzorgwerkers pleegzorg is er sprake van handelingsverlegenheid om de betrokkenen van de pleegzorgplaatsing als systeem te benaderen, dit vormt aanleiding om de Gezinsgerichte benadering verdiepend te onderzoeken. Het concept Breakdown is verdiepend onderzocht omdat het uitgangspunt van pleegzorg is continuïteit te brengen. Gelders onderzoek toont aan dat het welbevinden van eigen kinderen van pleegouders een risicofactor vormt voor een pleegzorgplaatsing (Nijsen, Damen, Goessens & Pijnenburg, 2014). Daarnaast is een internationaal review toegevoegd The impact of fostering on foster carers children(höjer, Sebba & Luke, 2013). Dit internationale review heeft zich gericht op de impact van pleegzorg op de kinderen van pleegouders en op welke manieren zij beter voorbereid en ondersteund kunnen worden. Hoofdstuk 2 sluit af met een conceptueel model. 2.1 Breakdown De definitie van breakdown is een negatieve voortijdige beëindiging van een pleegzorgplaatsing. Een breakdown kan in enge of meer brede zin worden gedefinieerd. In zeer enge zin is het een voortijdige afgebroken pleegzorgplaatsing omwille van gedragsproblemen van het pleegkind. Meer breder gedefinieerd kan een pleegzorgplaatsing voortijdig afgebroken worden op initiatief van pleegouders, het pleegkind of de pleegzorgvoorziening. Een nog bredere definitie behelst ook beëindiging op initiatief van ouders tegen advies van andere betrokkenen, dit wordt een gemaskeerde breakdown genoemd. Hierbij zijn alle partijen (pleegouder, pleegkind, ouder en pleegzorgvoorziening) het ogenschijnlijk wel eens met de beëindiging maar zijn in het kinddossier voldoende elementen aanwezig die wijzen op een negatieve voortijdige beëindiging (Vanderfaeillie, Holen & Vanschoonlandt, 2012, p. 417). Een breakdown heeft negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van het pleegkind, voor alle betrokkenen bij een pleegzorgplaatsing en heeft negatieve gevolgen voor de pleegzorginstellingen doordat men na een breakdown vaak te maken krijgt met een verlies van pleeggezin, gezien de tekorten aan pleeggezinnen is dit geen wenselijke situatie. De koppeling van breakdown en het welbevinden van eigen kinderen wordt in het volgende stuk kort Pleeggezin, het groter geheel Pagina 8

9 geschetst (Bergh & Weterings, 2010, p ). Pleegouders hebben doorgaans een hoog commitment met het kind in de knel, maar toch blijkt dat commitment in hun ogen soms minder onvoorwaardelijk dan dat van ouders. Dat wordt met name duidelijk in de achilleshiel van pleegouders; de eigen kinderen. Wanneer die in verzet komen tegen een pleegbroer- of zus, of als ze lijden onder de aanwezigheid van een moeizaam pleegkind in het gezin, dan kiezen pleegouders doorgaans voor het eigen kind. In het onderzoek Voorkomen van breakdown in de Gelderse pleegzorg (Nijsen, Damen, Goessens & Pijnenburg, 2014, p. 3-22) staan 133 breakdownsituaties geanalyseerd. Bij de 133 breakdowns betrof het 62% een pleeggezin met eigen inwonende kinderen. Bij 54% is aangemerkt dat de problematiek van het pleegkind te moeilijk hanteerbaar was voor pleegouders. Bij 30% van de situaties konden het pleeggezin en het pleegkind zich niet aan elkaar aanpassen. In 27% van de situaties had de problematiek van het pleegkind een te grote invloed op het welbevinden of de ontwikkeling van de eigen kinderen. In het onderzoek staat in de aanbevelingen beschreven dat het thema eigen kinderen van pleegouders nader onderzoek en aanvullend beleid vraagt omdat eigen kinderen van pleegouders maatstaf en breekpunt zijn voor pleegouders. 2.2 Gezinsgerichte benadering Om de Gezinsgerichte Benadering te beschrijven is het boek Het gezin centraal (Bolt, 2006) gebruikt. In dit handboek voor ambulante hulpverleners wordt de methodiek Gezin Centraal gepresenteerd. Gezin Centraal is gebouwd op een fundament van twee pijlers: namelijk vraaggerichte benadering en gezinsgerichte benadering. In deze benadering zit de overtuiging dat er sprake is van een loyaliteitsband tussen ouders en kinderen die mede gekleurd wordt door de familiegeschiedenis. Daarnaast wordt het gezin gezien vanuit de optiek van de systeembenadering. De pijler van de gezinsgerichte benadering beschrijft (samen met die van de vraaggerichte benadering) naast de visie ook de basisattitude van de hulpverlener. De basisattitude is de wijze waarop de hulpverlener zich tot de cliënten verhoudt (Bolt, 2006, p. 22). Bolt beschrijft in zijn boek welke basisattitude zinvol is bij een gezinsgerichte benadering. Voor de uitwerking van het vraagstuk is het waardevol deze attitude mee te nemen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 9

10 Omdat het wenselijk is dat oplossingen gezocht worden binnen de context van het gezin is het van belang de hulp te laten aansluiten bij de leefwereld van de cliënten (Bolt, 2006, p. 28). Dit wordt onder andere uitgedrukt doordat je als gezinsbegeleider de gezinnen thuis bezoekt en de hulp in hun huis uitvoert. Hierbij is het belangrijk oog te hebben voor de sociale context waarin het gezin leeft en de invloed van die context op het gezin. Gezinsgerichtheid impliceert kijken door de bril van de systeembenadering. Dit betekent het gezin opvatten als een systeem met rollen, posities, coalities en interactiepatronen. Tegelijk is het gezin een onderdeel van een breder systeem. Rekening houden met de wederzijdse beïnvloeding die plaatsvindt tussen gezinsleden, maar ook tussen gezinsleden en personen in de omgeving van het gezin. De bedoeling is dat je je richt op het functioneren van het gezin als een geheel systeem en de interactie tussen gezinsleden. Het ontdekken, stimuleren en in stand houden van interactiepatronen die door alle gezinsleden als geslaagd ervaren worden is het doel. Stimuleren door de hulpverlener is gericht op het vinden van gezamenlijke oplossingen (Bolt, 2006, p. 28). Op dit moment richt de jeugdzorgwerker pleegzorg zich in zijn gezinsgerichte benadering op ouders-pleegkind-pleegouders. Uit het vooronderzoek is gebleken dat zij het pleeggezin zelf daarbij niet als een geheel benaderen. Bij het stimuleren tot het vinden van een gezamenlijke oplossing is het van belang dat de hulpverlener geen partij kiest voor een van de gezinsleden. De houding die hierbij past is meerzijdig partijdigheid. meerzijdige partijdigheid is het in gelijke mate begrip hebben voor positie, belangen en opvattingen van alle betrokkenen (Haans, Robbroeckx, Hoogeduin & BeemKloppers, 2004, p. 151). Wanneer je meerzijdig partijdig bent, wordt het krachtenveld van loyaliteiten in een gezin niet beïnvloed. Kinderen kunnen op deze manier loyaal blijven aan hun ouders. Pleegouders hebben ervoor gekozen om de taak van het pleegouderschap uit te voeren. Naast dat ze opvoeders en ouders zijn van hun eigen kinderen, nemen zij ook de verantwoordelijkheid om pleegkinderen in hun gezin op te nemen en voeren zij voor de kinderen de opvoedende taak uit en werken zij samen met de ouders. In het vooronderzoek staat beschreven dat dit een pittige taak is, want een pleegouder wil het goed doen voor alle betrokkenen. Het gedrag van het pleegkind kan zorgen voor druk of last bij eigen kinderen van pleegouders. Het moment dat de eigen kinderen aangeven veel moeite te hebben met het pleegbroertje of pleegzusje, geldt voor pleegouders als een sterk signaal. Pleegouders zullen zich geconfronteerd voelen met de Pleeggezin, het groter geheel Pagina 10

11 aandrang hun eigen kind in bescherming te nemen, hoewel ze zich ook goed willen verhouden tot het pleegkind. Pleegouders worden dan geraakt in hun ouderschap; in hun ouderlijke opdracht ten aanzien van de eigen kinderen. De druk en spanning rondom de plaatsing loopt op en kan versterkt door andere factoren snel leiden tot een breakdown. Achteraf zal als reden eerder worden genoemd dat het probleemgedrag van het pleegkind te moeilijk hanteerbaar was, terwijl de onderliggende aanleiding om de plaatsing af te breken de belasting is die de eigen kinderen ondervinden. Om invloed uit te kunnen oefenen op het proces rond het welbevinden van de eigen kinderen van pleegouders is het zinvol om ook de mening en positie van eigen kinderen mee te nemen in de voorbereiding en de begeleiding ten tijde van de plaatsing. Mogelijk kan hierop meer zicht verkregen worden door met enige regelmaat met de eigen kinderen van pleegouders te praten over de gevoelens die spelen ten aanzien van de plaatsing en kan proactief worden gehandeld om een negatief patroon te voorkomen. De bevindingen vanuit de internationale review en het vooronderzoek komen overeen. Kinderen willen na de plaatsing eigen tijd met hun ouders, kinderen hebben moeite dat de regels veranderen en dat zij ruimte en spullen moeten delen. Kinderen willen meegenomen worden in de beslissingen die hun ouders nemen en rondom de problematiek van de pleegkinderen willen zij graag geïnformeerd worden. De internationale review heeft in die zin de bevindingen uit het vooronderzoek bevestigd en dit geeft verder grond om door te gaan met dit onderzoek. Zinvol is de conclusie uit het vooronderzoek dat het welbevinden van de kinderen versterkt kan worden doordat de jeugdzorgwerker een gezinsgerichte benadering ontwikkelt. Kinderen van pleegouders zijn de achilleshiel voor pleegouders. De jeugdzorgwerker dient voldoende kennis te bezitten over het functioneren van systemen en de loyaliteiten die hierbinnen een rol spelen. Wanneer de jeugdzorgwerker dit inzicht voldoende bezit zal hij/zij weten dat de houding van meerzijdige partijdigheid van groot belang is. Dit vraagt dat zij transparant zijn naar zowel pleegouders als hun kinderen. Vanuit de praktijk is de ervaring dat Lindenhout zijn jeugdzorgwerkers goed heeft opgeleid om in de begeleiding van pleegzorgplaatsingen meerzijdig partijdig te zijn. Dit passen zij toe in de drieluik Pleeggezin, het groter geheel Pagina 11

12 pleegkind - biologische ouder pleegouders. De inzet van de praktijkverbetering zal zijn dat er een toevoeging komt binnen de huidige benadering namelijk: de gezinsgerichte benadering, met hierbij specifiek aandacht voor de eigen kinderen van pleegouders. Om te bepalen welke toevoeging hierbij passend is zal verder onderzoek noodzakelijk zijn. Opvallend is geweest dat zowel uit het vooronderzoek en vanuit de theorie naar voren komt dat kinderen van pleegouders niet weten hoe en of zij hun omgeving kunnen informeren over het pleegkind. Vrienden die vragen stellen over een pleegkind, wat mag je wel zeggen en wat niet. En dat de impact op beëindiging van een pleegzorgplaatsing ook nog verder reikt dan de gevolgen voor het pleegkind en verlies van pleeggezin. Kinderen van pleegouders hebben aangegeven dit als het meest moeilijke van de plaatsing ervaren. Kinderen van pleegouders voelen het verlies, maar dit wordt als zodanig niet erkend. Zoals beschreven heeft een breakdown voor pleegkinderen grote gevolgen welke zoveel mogelijk voorkomen dienen te worden wil Lindenhout goede zorg leveren aan de uithuisgeplaatste kinderen. Daarnaast heeft een breakdown gevolgen voor het hele pleeggezin en voor Lindenhout, want vaak betekent dit verlies van pleegouders en hiermee dus plekken om kinderen te plaatsen, waardoor de wachtlijst groter wordt of mogelijkheden om te plaatsen verminderd worden. Samenvattend zijn in onderstaand schema de begrippen uit het praktijktheoretisch kader weergegeven. Breakdown kent meerdere dimensies, voor het onderzoek is een afbakening aangebracht, de dimensie van breakdown richt zich in dit schema enkel op het perspectief eigen kinderen van pleegouders. Concept Dimensies Indicatoren Breakdown Welbevinden van de Jeugdzorgwerker pleegzorg bespreekt met eigen kinderen van ouders de impact van een pleegzorgplaatsing. pleegouders Jeugdzorgwerker pleegzorg spreekt met de eigen kinderen van pleegouders over hun beleving van de pleegzorgplaatsing. Ouders stimuleren de eigen kinderen om de beleving van de pleegzorgplaatsing te Pleeggezin, het groter geheel Pagina 12

13 bespreken Concept Dimensies Indicatoren Gezinsgerichte meerzijdige partijdigheid Jeugdzorgwerker pleegzorg bespreekt met benadering vanuit het perspectief ouders welke informatie er gedeeld kan worden van de jeugdzorgwerker over het pleegkind met de eigen kinderen van pleegzorg pleegouders, gelet op ieders belang. Jeugdzorgwerker pleegzorg zorgt ervoor dat alle gezinsleden gehoord worden in de besluitvorming over de plaatsing. Jeugdzorgwerker pleegzorg zorgt voor erkenning van de rol en plek die de eigen kinderen hebben binnen de pleegzorgplaatsing. Ouderschap versus opvoederschap, pleegouders hebben een andere rol naar hun eigen kinderen dan naar hun pleegkinderen. Loyaliteit tussen Ouders hebben behoefte om eigen kinderen te pleegouders en hun beschermen als zij het moeilijk hebben tijdens eigen kinderen een plaatsing. Jeugdzorgwerker pleegzorg waardeert eigen tijd met het stamgezin positief. Toestemming in het pleeggezin om te praten over de positieve kanten als wel de uitdagingen van het zijn van een pleeggezin. Jeugdzorgwerker heeft oog voor de rol van ieder individu binnen het gezin Eigen kinderen van pleegouders doen extra hun best voor hun ouders, gaan hierbij soms over hun eigen grenzen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 13

14 2.3 Conceptueel Model Concluderend kan het volgend conceptueel model gemaakt worden. Deze zal uitgangspunt worden voor het onderzoek. Dit conceptueel model geeft een kader aan de vraagstelling en kan ook gebruikt worden bij de analyse van de uitkomsten van het onderzoek. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 14

15 3. Probleem-, doel- en vraagstelling Probleemstelling: Op dit moment is bekend vanuit de onderzoeken naar breakdown bekend dat het welbevinden van de eigen kinderen van pleegouders van invloed is op afgebroken plaatsing. In de gezinsgerichte benadering staat beschreven het belang van je richten op het gehele systeem. Voordat de relatie tussen breakdown en gezinsgerichte benadering gelegd kan worden, is het belangrijk om helder e krijgen hoe de gezinsgerichte benadering in de praktijk van pleeggezinnen vorm kan krijgen. Dat dit geen praktijk is, is helder geworden in het voor onderzoek. Hiermee wordt de probleemstelling gekenmerkt, namelijk Lindenhout heeft te maken met een breakdown onder invloed van de eigen kinderen van pleegouders en men is handelingsverlegen in het geven van een plek aan deze kinderen in de gehele pleegzorgcontext. Dit onderzoek kan een bijdrage gaan leveren in kennis en inzicht aan de jeudgzorgwerkers pleegzorg van Lindenhout in het geven van een plek aan de eigen kinderen van pleegouders en hiermee zal het handelen verbeterd kunnen worden. Probleemstelling: De relevantie voor het onderzoek is om te bekijken of betrokkenheid van eigen kinderen van pleegouders bij de pleegzorgplaatsing invloed heeft op de breakdown. Dat wil zeggen dat men weet of het betrekken van eigen kinderen van pleegouders binnen de gehele pleegzorgcontext helpend kan zijn om de pleegzorg zoveel mogelijk te continueren. Op dit moment weet men niet ofwel vanuit de theorie ofwel vanuit de praktijk welke plek de eigen kinderen hebben binnen de pleegzorgcontext en of het betrekken van eigen kinderen iets op zal leveren. Hierin kan dit onderzoek een bijdrage leveren. Hiermee wordt de probleemstelling gekenmerkt, namelijk Lindenhout heeft te maken met een breakdown onder invloed van de eigen kinderen van pleegouders en men is handelingsverlegen in het geven van een plek aan deze kinderen in de gehele pleegzorgcontext. De doelstelling van dit onderzoek is dat het kennis en inzichten geeft, die maakt dat de hulpverlening zich nog beter kan afstemmen op de aandacht die nodig is om de pleegzorgplaatsingen te laten slagen door het gehele pleeggezin als systeem te gaan zien. Vragen die hierbij gesteld worden zijn geformuleerd in onderstaande onderzoeksvraag en deelvragen. Onderzoeksvraag: Welke aanvulling is nodig in de huidige gezinsgerichte benadering van de Jeugdzorgwerkers Pleeggezin, het groter geheel Pagina 15

16 Pleegzorg van Lindenhout zodat eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? Deelvragen: 1. Op welke manier willen eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? 2. Op welke manier willen pleegouders dat hun eigen kinderen betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? 3. Welke mogelijkheden zien de jeugdzorgwerkers pleegzorg in de gezinsgerichte benadering om eigen kinderen van de pleegouders een plek te kunnen geven. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 16

17 4. Onderzoeksbenadering en methode Het onderzoek dat is uitgevoerd is een praktijkgericht onderzoek. Het onderzoek richt zich op problemen en kwesties die een directe relevantie hebben voor de praktijk in het werken met mensen. Dit onderzoek zal bijdragen aan kennis voor handelen of situaties in beroepspraktijk. Gekozen is voor een kwalitatief onderzoek met een flexibel design (Robson & McCarthan, 2016, p.147). Kwalitatief onderzoek omdat het hier over een onderwerp gaat waar nog weinig onderzoek naar is gedaan en waar men nog weinig over weet. Doordat er weinig onderzoek is gedaan naar dit onderwerp is onderzoek met een flexibel design vormgegeven. Bij flexibel design is de werkwijze, procedure, onderzoeksopzet en de planning niet volledig vastgelegd. Bij dit type onderzoek is er de mogelijkheid om tussentijds de focus van het onderzoek aan te passen. Voor onderzoeksdeelvraag 1 en 2 is het instrument focusgroepen ingezet. Hiervoor is gekozen om meer diepgang te geven aan hetgeen wat tot nu toe uit het vooronderzoek is gekomen. Vanuit de literatuur, vanuit de internationaal review en de interviews, zijn overeenkomsten naar voren gekomen over het thema eigen kinderen van pleegouders. In het onderzoek is meer diepgang nodig om te ontdekken waar nu precies behoeften en mogelijkheden kunnen liggen. Een focusgroep is een sociale gebeurtenis en daarom kunnen de gegevens die eruit voorkomen weleens een betere afspiegeling zijn van de sociale realiteit dan gegevens die zijn verzameld in een niet-sociale setting (Boeije, 2014, p.83). De groepen zijn geselecteerd rond het kenmerk kind van pleegouders zijn of pleegouder zijn. Tijdens een focusgroep is sprake van een groepsinterview. Als onderzoeker maak je gebruik van de interactie om bredere en diepere informatie te verkrijgen. Uitgangspunt is dat mensen uit de groep gemeenschappelijke interesses en ervaringen hebben en bereid zijn hun opvattingen naar voren te brengen en persoonlijke informatie te delen (Migchelbrink, 2013, p.354) In het vooronderzoek is naar voren gekomen dat de kinderen van pleegouders graag met elkaar willen praten over dit onderwerp, zonder dat hierbij ouders aanwezig zijn, omdat zij dan mogelijk rekening houden met hun ouders met de antwoorden of onderwerpen die ter sprake komen. Derhalve is gekozen voor een focusgroep met eigen kinderen. Voor de tweede groep, de focusgroep pleegouders, is gekozen om te onderzoeken hoe deze groep de indicatoren ervaren. Daarnaast kan er tijdens de focusgroep nog een extra verdieping gebracht worden door de indicator ouderschap versus opvoederschap te laten bespreken. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 17

18 De werving en selectie van de participanten is gebeurd doordat kinderen van pleegouders en pleegouders op de hoogte zijn gebracht middels de nieuwsbrief (bijlage 1 t/m 4) of doordat zij zijn geïnformeerd door de jeugdzorgwerkers van Lindenhout en zij zich aangemeld hebben. De groep is divers doordat de participanten uit diverse regio's van Lindenhout komen en zij elkaar van te voren niet kennen. Data verzamelen is gebeurd door video-opname en deze geheel te transcriberen met een open codelijst. Tijdens de focusgroep is gewerkt met een semigestructureerde vragenlijst. Focusgroep met kinderen van pleegouders (zie bijlage 5) Er namen negen eigen kinderen van pleegouders deel. Allen waren zij boven de vijftien jaar. Er waren twee jongens en zeven meisjes. Er waren twee volwassenen uitwonende eigen kinderen van pleegouders. Vanuit een gezin hebben drie kinderen meegedaan met de focusgroep. De rest kende elkaar niet voor de bijeenkomst. De focusbijeenkomst is opgebouwd met activerende vragen, deze vragen geen antwoorden op de deelvraag. Deze vragen zijn enkel bedoeld om de groep aan te zetten tot denken en tot uitwisseling te stimuleren. Dit betreft de eerste vijf vragen. Hoe vinden jullie het om op te groeien in een pleeggezin? Wat zijn de opbrengsten en uitdagingen van het opgroeien in een pleeggezin? In de ideale situatie mogen jullie schetsen hoe een ideaal pleeggezin eruit ziet. Hoe zou dit eruit zien? Welke onderdelen zijn hierin belangrijk voor jullie? Hoe zouden jullie ouders deze situatie schetsen? Op welke manier praten jullie als gezin met elkaar over je ervaring in het opgroeien in het pleeggezin? Op welke manier worden jullie betrokken bij alles rondom pleegzorg? Wat missen jullie hier nu in? Wat werkt voor jullie? Op welke manier zouden jullie betrokken willen worden bij alles rondom pleegzorg? Indicatoren die hierin meegenomen worden zijn; meerzijdig partijdigheid: meebeslissen; informatie delen; nazorg na breakdown. loyaliteit: rolverdeling; toestemming om te praten over ervaringen; eigen tijd met stamgezin. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 18

19 Focusgroep met pleegouders (zie bijlage 6) Er waren zes pleegouders aanwezig. Twee mannen en vier vrouwen. Eén pleegouder heeft een breakdown meegemaakt welke van grote impact is geweest op het gezin. Pleegouders delen met elkaar dat zij pleegouders zijn en eigen kinderen hebben. De focusbijeenkomst is opgebouwd met activerende vragen, deze vragen geen antwoorden op de deelvraag. Deze vragen zijn enkel bedoeld om de groep aan te zetten tot denken en tot uitwisseling te stimuleren. Dit betreft de eerste vijf vragen. Vragen die besproken zijn: Pleegouder en ouder zijn, hoe combineren jullie dit? Wat zijn hierin voor jullie de opbrengsten en uitdagingen? Wanneer jullie een ideale situatie mogen schetsen van een ideaal pleeggezin, hoe zou dit eruit zien? Welke onderdelen zijn hier expliciet belangrijk in? Hoe zouden jullie kinderen deze situatie schetsen? Op welke manier praten jullie als gezin met elkaar over jullie ervaring van het zijn van een pleeggezin? Op welke manier betrekken jullie je eigen kinderen bij de plaatsing? Op welke manier zouden jullie willen dat de kinderen betrokken willen worden bij een plaatsing? Wat vinden jullie ervan wanneer de jeugdzorgwerker met jullie kinderen in gesprek gaat? Indicatoren die hierin meegenomen worden zijn; meerzijdig partijdigheid: meebeslissen; informatie delen; nazorg na breakdown; ouderschap versus pleegouderschap. loyaliteit: rolverdeling; toestemming om te praten over ervaringen; eigen tijd met stamgezin. Data verzamelen van deze beide groepen vond plaats door een video-opname en deze te transcriberen. Onderzoeksdeelvraag 3 zal beantwoord worden door gebruik te maken van het instrument interviews. Op basis van de opbrengsten van de focusgroepen zijn zeven interviews (zie bijlage 7) uitgevoerd met jeugdzorgwerkers pleegzorg uit alle vier de regio's van Lindenhout. De interviews zijn semigestructureerd afgenomen (Boeije, p. 80). De indicatoren geven richting aan het interview, Pleeggezin, het groter geheel Pagina 19

20 maar laten ruimte open om het aan te passen aan de specifieke geïnterviewde. Tijdens het interview is ruimte genomen om in te spelen op wat de geïnterviewde als antwoord geeft. Het is dus niet zo dat de vragen vast lagen, deze zijn ontstaan gedurende het interview, om zo meer diepgang te geven aan het onderzoek. De voorbereidingen van het interview zijn verwerkt in een interviewguide (Robson & McCarthan, p. 268). Hiermee is bewaakt dat de indicatoren uitgevraagd worden. Het interview is op deze manier gedetailleerd voorbereid en de guide hielp om over mogelijke vragen en vraag formuleringen zoveel mogelijk door te denken. Doel van het interview was zoveel mogelijk informatie te achterhalen over beleving, visie en verandermogelijkheden van de jeugdzorgwerker. Indicatoren die hierin zijn meegenomen zijn meerzijdig partijdigheid en loyaliteit. Hierin zijn de volgende onderwerpen meegenomen: verantwoordelijk voelen voor het gehele systeem, zicht hebben op de loyaliteiten in het gezin en transparant werken. Verder is meegenomen of de jeugdzorgwerkers de ruimte te voelen om met de kinderen te praten en of zij toegerust zijn en inzicht hebben in het betrekken van het gehele pleeggezin. Data zijn verzameld door middel van geluidsopname en deze te transcriberen. Analyse van data. De focusgroepen zijn opgenomen en deze opname is schriftelijk uitgewerkt. Omdat de informatie via een focusgroep een uitkomst is van een groepsproces, is de interactie tussen de groepsleden ook meegenomen in de analyse (Boeije, p. 84). De analyse is onderverdeeld in de indicatoren met ruimte voor nieuwe indicatoren. 4.1 Validiteit en betrouwbaarheid Validiteit heeft te maken met 'meet ik het goede?' en betrouwbaarheid met: 'meet je het goed?'. In het onderzoek is er naar gestreefd om zoveel mogelijk binnen de probleemstelling van het onderzoek te weten te komen over het onderwerp eigen kinderen van pleegouders. De bevindingen en de conclusies die uit dit onderzoek zijn gekomen representeren zo goed als mogelijk de sociale realiteit. Validiteit en betrouwbaarheid zijn traditionele vormen om de objectiviteit na te streven. Validiteit vatten we op als meten wat we beogen te meten. Het gaat erom dat wat we waarnemen juist is benoemd (Boeije, 2014, p. 150). De voorbereiding van de focusgroepen en de interviews zijn uitgevoerd door de onderzoeker samen met de praktijkbegeleider / gedragsdeskundige vanuit Lindenhout. De voorbereiding is besproken en beoordeeld binnen de opleiding HAN Master Social Work. Betrouwbaarheid in het onderzoek is nagestreefd door methode van dataverzamelingen te herhalen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 20

21 De focusgroepen en de interviews hebben een zelfde opbouw gehad. Systemische fouten, hiermee bedoelt de onderzoeker dat gegevens bedoeld of onbedoeld in een richting wijzen, die niet in overeenstemming is met de verkregen onderzoekgegevens, zijn voorkomen door toepassing van triangulatie. Onderzoeker ondersteunt de visie van het gebruik maken van triangulatie (van der Donk & van Lanen, 2011, p. 297) en dat hierbij een rijker beeld ontstaat van de beroepspraktijk: Brontriangulatie: dit onderzoek heeft data verzameld door een uitgebreid literatuuronderzoek waarbij is gevarieerd in de literatuur. Data zijn verzameld door verschillende typen respondenten namelijk: de eigen kinderen van pleegouders, de pleegouders en de jeugdzorgwerkers pleegzorg van Lindenhout. En bij het vaststellen van de probleemstelling zijn diverse andere perspectieven meegenomen zoals organisatieperspectief en het pleegkindperspectief. Methodische triangulatie: data zijn op verschillende manier verzameld. Tijdens het onderzoek is er een focusgroep gehouden met de eigen kinderen van pleegouders, een focusgroep met pleegouders en zijn interviews gehouden met de jeugdzorgwerkers pleegzorg. Door verschillende methodes is nagestreefd om het onderzoek extra krachtig te maken. Onderzoekstriangulatie: data zijn verzameld door de onderzoeker zelf. Zij heeft gebruik gemaakt van een moderator tijdens de focusbijeenkomsten. De focusbijeenkomsten zijn opgenomen met een video en volledig getranscribeerd. De interviews zijn opgenomen en volledig getranscribeerd. Dit betekent dat de analyse van de data heeft plaatsgevonden op basis van wat letterlijk is uitgesproken door de respondenten, waardoor de betrouwbaarheid van de analyse vergroot wordt. De codering van de focusgroepen en de interviews zijn door verschillende disciplines uitgevoerd namelijk door de onderzoeker zelf, een gedragsdeskundige van Lindenhout en een beleidsmedewerker van Lindenhout. Tijdens het gehele onderzoeksproces is communicatie aan de direct betrokken uit de praktijk een belangrijk onderdeel geweest, door de direct betrokkenen te informeren via een nieuwsbrief. Tijdens de bijeenkomsten van Wonen & Opgroeien binnen Lindenhout waar alle jeugdzorgwerkers pleegzorg aan deelnemen heeft de onderzoeker terugkoppelingen gegeven over de stand van zaken en was er ruimte om vragen te stellen en uit te wisselen over het onderwerp. Tijdens het gehele onderzoeksproces is er sprake geweest van transparantie, doordat de producten inzichtelijk zijn en de overwegingen voor de keuzes in het onderzoek zijn vastgelegd en besproken met diverse betrokkenen uit de praktijk zoals de opdrachtgever vanuit Lindenhout, klankbordgroep Pleeggezin, het groter geheel Pagina 21

22 betrokken collega's en de betrokkenen vanuit de opleiding HAN Master Social Work. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 22

23 5. Resultaten Hierop volgend kunnen nu de resultaten van het onderzoek beschreven worden. Achtereenvolgens zullen de resultaten beschreven worden aan de hand van de deelvragen. Nog even terug naar de onderzoeksvraag. Onderzoeksvraag Welke aanvulling is nodig in de huidige gezinsgerichte benadering van de Jeugdzorgwerkers Pleegzorg van Lindenhout zodat eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? 5.1 Deelvraag 1 Op welke manier willen eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? Resultaten zijn opgedaan door een focusbijeenkomst. Eerst door uitwisseling met elkaar, als afsluiting hebben de deelnemers een mindmap gemaakt over de manier die zij wensen om betrokken te worden bij de pleegzorgplaatsing. Fig. 2 illustratie is de uitkomst die de kinderen zelf hebben ingevuld n.a.v. de deelvraag die is beantwoord tijdens een focusbijeenkomst. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 23

24 Dit zijn de opbrengsten die de kinderen van pleegouders hebben geformuleerd op de deelvraag. Deze opbrengsten zijn in de laatste twintig minuten geformuleerd naar aanleiding van het groepsinterview. De opbrengsten hebben zij zelf rondom de deelvraag bedacht. De focusbijeenkomst is gestart met een kennismakingsrondje, de eigen kinderen van pleegouders kenden elkaar niet voor de bijeenkomst, van de negen kinderen waren er drie broer/zussen. Tijdens het kennismakingsrondje hebben de eigen kinderen van pleegouders zich voorgesteld en daarbij aangegeven wat voor hen plussen en minnen zijn van pleegzorg. De plussen zijn gezelligheid, er is altijd wel iemand waar je iets mee kunt doen. Het is een verrijking, doordat je iets voor een ander kunt betekenen. En het is ook weer gewoon, want het pleegkind is een gewone deelnemer van het gezin. Minnen ervaren de eigen kinderen doordat ze vinden dat anderen de regie hebben in hun huis. Zij ervaren onbegrip vanuit de omgeving doordat mensen niet altijd begrijpen hoe de gezinssituatie is. Ze ervaren dat de ouders minder tijd hebben voor ze. Ze hebben niet altijd zicht op het gedrag van het pleegkind en hierdoor kunnen zij onbegrip hebben over de acties van het pleegkind. Ook vinden ze dat ze moeten helpen met bijvoorbeeld oppassen of boodschappen doen, terwijl dit voorheen niet hoefde. Dit zijn voor hen de gezamenlijke minnen en plussen en hierin vinden zij herkenning. Hierop volgend is gesproken over de positie die zij als kind van pleegouders ervaren rondom het bij hun geplaatste kind. Zij ervaren dat zij buiten de cirkel staan en niet als onderdeel van het gezin worden meegenomen waarin een pleegkind opgroeit. Hulpverlening en de ouders van het pleegkind staan op grote afstand. Ze voelen zich niet betrokken, onderstaande uitspraak illustreert dit: 'Ik vlieg er een beetje tussen, voel me wel betrokken, maar ik voel me niet als onderdeel van dat ik iets te zeggen heb, zeg maar, ik zwier er tussen. De ervaring is dat wanneer het pleegkind geplaatst is de hulpverlening voor hen weg valt. Dan wordt er niet meer gevraagd wat zij er van vinden. De hulpverlening praat dan nog alleen met de ouders. De kinderen verwachten van de hulpverlening dat zij, wanneer het lastig gaat, ook op hen let en vraagt hoe het met ze gaat. 'Voelde alsof hij het niet meende, dus het mag wel wat oprechter, het mag gewoon wat laagdrempelig, het was altijd zo beladen'. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 24

25 De kinderen willen soms ook gewoon uitleg. Meestal krijgen zij informatie via hun ouders, maar de kinderen geven aan dit graag via de hulpverlening te willen, want het komt geloofwaardiger over. Zij geven aan dat de informatie die ouders geven meer van bovenaf komt en dat kinderen meer vanuit het nu kijken. Ze geven aan dat ze informatie gemist hebben over specifiek gedrag of problematiek. 'Waarom een kind zo doet als hij doet zou ik fijn vinden om dat vanuit de hulpverlening te horen.' of 'Ik heb toen echt gemist dat iemand uitlegde, bijvoorbeeld als ze zo doet dan moet je dat niet persoonlijk nemen'. De kinderen van pleegouders willen meer betrokken zijn en dat de hulpverlening ook dichter bij hen staat. Ze voelen zich niet altijd serieus genomen door de hulpverlening. Allen hebben wel ervaring in het aangeven dat het niet zo gaat zoals het geschetst werd, maar het werd niet aangenomen door de hulpverlening. Ze vinden het lastig om iets negatiefs te zeggen, omdat ze niet altijd weten welke gevolgen dit zou hebben. 'Ik zei altijd maar braaf ja en amen.' Soms weten eigen kinderen niet wat er met de informatie wordt gedaan die zij wel delen. Zo vertelde een van de eigen kinderen dat zij had aangegeven aan de hulpverlening dat het pleegkind een pittig meisje is, vervolgens heeft pleegmoeder een cursus gekregen. Onduidelijk is dan voor het kind wat er met de informatie gebeurt. Waardering zou bij hen helpend zijn geweest, door een stukje waardering krijg je de energie weer om door te gaan met de plaatsing. De eigen kinderen van pleegouders hebben zorg naar hun ouders toe. Ze zien dat ze zo hun best doen en de motivatie die ze hebben; Pleeggezin, het groter geheel Pagina 25

26 'Dan ga je als kind daar geen roet in gooien, zo voelde dat. Ik heb altijd wel mooi weer gespeeld'. Kinderen zijn ook trots op hun ouders en vinden het knap dat zij dit zo doen. Zij vinden dan soms dat ouders een grens over gaan, maar delen dit niet met hun ouders. 'ik vind het super goed en waarvan ik wel eens denk 'nou echt niet' gaat mijn moeder er vol voor'. Kinderen hebben aangegeven het lastig te vinden om te zeggen dat ze het niet leuk vinden. Een van de kinderen vertelde ook wel dat wanneer het pleegkind bezoek kreeg van haar ouders, zij dan weg moest naar een vriendin, dat deed ze dan wel maar dat was niet iets wat zij aangaf te willen. Kinderen hebben ook aangegeven meer open te zijn naar hun ouders en dat de ouders hieraan dan ook wel gehoor gaven, maar ze voelden zich hierover vaak bezwaard. Even tijd alleen met mijn ouders; 'Quality time, wanneer ik met iets niet kon omgaan, vaak was er dan even extra tijd waardoor het gevoel wegebde'. Of 'Zonder de pleegkinderen op vakantie gaan, dat vond ik wel echt fijn'. Een kind heeft de ervaring dat zij samen met haar ouders en haar broers en zussen gezamenlijk plannen maken wanneer ze tegen bepaald gedrag aanlopen van het pleegkind en dat zij dan gezamenlijk bepalen hoe zij met dit gedrag omgaan. Dit heeft haar geholpen om met het gedrag om te gaan. In het gezin hebben ze ook veel wisselingen van hulpverleners meegemaakt. Ze zien de hulpverlener als de schakel tussen het pleegkind en hun ouders. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 26

27 Beslissingen werden in hun belevening gezamenlijk genomen. Wanneer zij niet een plaatsing wilde, dan gebeurde dat ook niet. Dit is niet vaak voorgekomen, maar zij hebben het idee dat wanneer zij het niet willen of zich hierdoor niet prettig voelen in huis dan gebeurt het niet. Conclusie (codeboom zie bijlage 8): Op mijn eerste deelvraag 'op welke manier willen eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing?' kan het volgende geconcludeerd worden: Opbrengsten vanuit de kinderen geven antwoord op de deelvraag waarin zij hebben aangegeven wat zij belangrijk vinden. Enkele punten geven geen rechtstreeks antwoord op de vraag zoals 'Quality time met ouders', kinderen van pleegouders komen wel met dit antwoord op de vraag en geeft een behoefte aan Verder kan geconcludeerd worden dat de eigen kinderen van pleegouders willen dat de hulpverlening dichter bij hen staat. Tegelijkertijd hebben zij hierin ook dilemma's. Zij weten niet wat de impact is van de informatie die zij geven en zij willen hun ouders niet schaden door het geven van informatie over de belevening van de eigen kinderen t.o.v. het pleegkind. Eigen kinderen van pleegouders hebben veel vragen over bijvoorbeeld de problematiek van het kind en krijgen hier soms antwoorden op via de ouders, maar twijfelen aan de informatie en vertrouwen hierin de hulpverlening meer. Een item dat door alle kinderen werd herkend bij de minnen van pleegzorg is dat er geen rekening wordt gehouden met de planning van het gezin. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 27

28 5.2 Deelvraag 2 Op welke manier willen pleegouders dat hun eigen kinderen betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? De resultaten worden beschreven naar aanleiding van een focusbijeenkomst van pleegouders. Hierbij waren zes pleegouders aanwezig, twee mannen en vier vrouwen. Drie pleegouders bieden perspectief biedende pleegzorg, twee crisispleegzorg en één pleegouder heeft haar pleegouderschap opgegeven na een breakdown waarbij het welbevinden van haar dochter in het gedrang kwam. Pleegouders hebben naar aanleiding van de opzet zoals beschreven in het onderzoeksopzet als afsluiting een mindmap gemaakt. Deze staat hieronder afgebeeld. Figuur 3 illustratie is de uitkomst die pleegouders zelf hebben ingevuld n.a.v. de deelvraag die is beantwoord tijdens een focusbijeenkomst. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 28

29 Pleegouders zijn gestart met een kennismakingsrondje waarin ze hebben aangegeven wie ze zijn, hoe hun gezinssysteem eruit ziet en wat de plussen en minnen zijn van pleegzorg. De plussen zijn dat zij het een verrijking vinden, want je denkt na hoe goed we het eigenlijk hebben met elkaar, men voelt zich nuttig, zien het opbloeien van een kind is dankbaar om te doen. 'Leren omgaan met mensen, verschillende diagnoses het is een ongelooflijke uitdaging ik zou het niet willen missen.' In je relatie met je partner maakt het sterker, je maakt zoveel mee, je gaat elkaar steunen. Pleegzorg spiegelt ook. Het geeft een bepaalde diepte, ervaring in je leven, omdat het zo intens is. Minnen waren er ook te noemen. Pleegouders ervaren dat er een inbreuk wordt gedaan op je privacy, er komen zoveel verschillende mensen over de vloer en het zijn mensen die je anders niet zelf had uitgenodigd, alles speelt zich af op je stoep of in je kamer. Pleegouders ervaren ook als min dat het veel tijd kost. 'Tijd die niet altijd terug betaald wordt in het belang van het kind.' En dat er veel gesproken wordt over iemand maar er weinig actie komt en dat zij hierin weinig invloed hebben. Pleegouders geven aan dat de impact voor het gezin er is. Pleegouders geven hierover verschillende ervaringen aan. Bij één betekende het dat wanneer er een plaatsing komt, de eigen kinderen even op de tweede plek komen. De ander geeft aan dat je begint met de zorg voor een pleegkind, maar deze aanhoudt voor het leven. Eén pleegmoeder heeft ervaren dat haar dochter steeds grotere problemen ermee kreeg en dat zij als ouders hierin een inschattingsfout hebben gemaakt. En de laatste gaf aan: 'Er wordt soms tegen grenzen aangeduwd waarvan je eigenlijk niet wist waar je ze precies had liggen en waar je acuut mee moet omgaan.' De ervaring is dat de eigen kinderen op afstand staan van de hulpverlener. Een van de pleegouders geeft aan dat de hulpverlening niets had met haar kinderen en hen als ballast zag. Hulpverlening staat op afstand en de kinderen worden niet betrokken. Pleegouders geven aan dat de hulpverlening Pleeggezin, het groter geheel Pagina 29

30 niet echt zicht heeft op wat er allemaal nog meer speelt in het gezin. De contacten tussen de kinderen en de hulpverlening verlopen via de ouders. Gesprekken met de kinderen gebeurt wanneer aangegeven wordt door de pleegouders dat de kinderen en de pleegouders ergens mee zitten en de pleegouders specifiek de hulpverlening uitnodigt om samen in gesprek te gaan. De kinderen worden meestal wel voorgesteld aan de hulpverlening. Pleegouders hebben ideeën hoe dit verbetert en hebben hierin ook verwachtingen van de hulpverlening. Zij willen graag dat de hulpverlening belangen waarborgt van iedereen, dat zij erkenning geven aan de bijdrage die de kinderen geven. 'Aandacht voor iedereen in dit geheel, aandacht voor het hele gezin met al zijn verschillende karakters.' Pleegouders denken dat het goed is als de kinderen weten dat ze gehoord, serieus genomen en gerespecteerd worden. Net zoals pleegouders het fijn vinden om te sparren met de hulpverlening over de plaatsing en de moeilijkheden hierin en hiermee dat ze het volhouden, is dit ook wenselijk voor de kinderen. Voorstel is om korter op een plaatsing gesprekken voeren. Sneller, eerlijker en opener over wat er met je gebeurt, wat een plaatsing met je doet en wat heb je nodig om het vol te houden. 'Mijn dochter wil het graag voor ons opnemen.' Deze uitspraak is herkenbaar voor pleegouders. Dilemma waar de pleegouders mee zitten is dat hun kinderen uit loyaliteit meewerken met de plaatsing. Vinden ze het echt leuk? Of doen zij dit uit loyaliteit naar de ouders of het gezin toe. Pleegouders geven hierbij ook aan dat er een rare constructie bij jezelf kan ontstaan, want in plaats van dat je met de hulpverlening bespreekt dat de kinderen het niet leuk hebben, ontstaat er bij jezelf het idee: zo dadelijk vindt de hulpverlener mij geen goede pleegmoeder meer. Pleegouders verwachten dat wanneer het hele systeem wordt betrokken bij beslissingen dit de draagbaarheid van plaatsingen versterkt. Pleegouders stellen deze vraag nu zelf aan de kinderen, maar zij denken dat het goed is dat ook de hulpverlening deze vraag stelt. Ook nadat een beslissing is genomen lijkt het de pleegouders wenselijk dat de hulpverlening contact blijft houden met de Pleeggezin, het groter geheel Pagina 30

31 kinderen om met ze te bespreken hoe het gaat, maar ook om te bespreken welke bijdrage ze hebben tijdens de plaatsing. Na afsluiting van een plaatsing zouden pleegouders ook graag zien dat de hupverlening komt evalueren, een soort van nazorg, wat is hier nu goed en minder goed gegaan en hierbij ook de kinderen betrekken. Pleegouders ervaren ook dat de eigen kinderen de pleegkinderen als bonuszusje of bonusbroertje ervaren en volop genieten van de kinderen en de nieuwe gezinssamenstelling. Pleegouders geven aan dat zij niet willen dat de eigen kinderen er last van hebben, of dat het ten koste zou gaan van hun eigen jeugd. Erkennen hoe het is voor ze, het is niet een eigen keuze van ze, dit is wenselijk. 'Rekken van het incasseringsvermogen van mijn kind, je gaat over grenzen en geeft verschillende signalen af.' Dilemma voor pleegouders is welke informatie geef ik aan mijn eigen kinderen over het pleegkind en zijn systeem. De eigen kinderen hebben bepaalde informatie nodig om bepaald gedrag te plaatsen, maar ze willen hun eigen kind niet belasten en ze willen ook niet teveel inkleuring geven. Ze willen niet dat hun eigen kinderen anders naar het pleegkind of zijn systeem kijkt of hen anders benadert. Raakvlak met het ouderschap is dat er een soort van oudergevoel groeit voor deze pleegkinderen. Dit is een zoektocht en een worsteling voor pleegouders want: 'Ja, dus het is echt wel worstelen, je weet dat er officieel geen ouderschap is, het zijn niet mijn kinderen, het zijn niet mijn kinderen, maar het zijn zooooo mijn kinderen want als ik er niet voor ga, van wie kunnen ze het dan verwachten, weet je, ze wonen onder mijn vleugel, ze moeten het van mij hebben, wil ik die extra mijl voor hun lopen dan, als ik het niet doe dan doet niemand dat, nee ik word daar geen mama van maar ben daar zo'n moeder voor. Het is heel ingewikkeld om uit te leggen.' Geraakt worden en je als ouder opstellen zijn twee verschillende dingen volgens pleegouders Elke plaatsing is maatwerk, volgens pleegouders. Elke plaatsing is voor de hulpverlening en het gezin opnieuw bekijken hoe het gaat. Klik met het pleegkind is het belangrijkste. Zodra het pleegkind er is kan het soms zo anders voelen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 31

32 'Gedragingen met elkaar delen, ook tijdens het proces, vaak gebeurt het wanneer het mis gaat, maar eerder aan de bel trekken en niet aan laten modderen.' Conclusie (codeboom zie bijlage 9) Op de vraag op welke manier pleegouders willen dat hun eigen kinderen betrokken worden bij de plaatsing hebben zij het volgende aangegeven: eigen kinderen betrekken bij de vraag / het tussentijds evalueren, gehoord worden, oprechte interesse, erkenning, waardering, wees open en eerlijk wees wie je bent en niet wie je wilt zijn, luisteren vanaf het begin, volwaardige gesprekspartners, wees bewust van je gevoelens als pleegouder, erkenning inzet eigen kinderen en creëer ruimte om niet loyaal te zijn. Pleegouders zien de noodzaak om de kinderen te betrekken, zien ook hun eigen rol hierin doordat ze aangegeven dat het contact eerst via hen verloopt. Wenselijk is dat de hulpverlening meer in beeld is in het gezin en erkenning en waardering geeft aan de eigen kinderen. Pleegouders hebben laten horen dat zij ook dilemma's hebben die ze niet of nauwelijks bespreken met de hulpverlening, terwijl ze dit wel wenselijk vinden. Dilemma's als: welke informatie geef ik, de worsteling in de zoektocht naar het vorm geven van ouderschap versus opvoederschap, grenzen verleggen en rekken van incasseringsvermogen, dat ze last hebben van de keuze die zij als ouder hebben gemaakt om pleegouder te zijn en de last die de kinderen voelen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 32

33 5.3 Deelvraag 3 Welke mogelijkheden zien de jeugdzorgwerkers pleegzorg in de gezinsgerichte benadering om eigen kinderen van de pleegouders een plek te kunnen geven. De jeugdzorgwerkers pleegzorg van Lindenhout zijn geïnterviewd over de 3e deelvraag. Bij allen was de reactie dat doordat het onderwerp eigen kinderen van pleegouders onder de aandacht is gebracht door het onderzoek, zij als vanzelf al breder zijn gaan kijken en gaan nadenken over de eigen kinderen; een bewustwording. Voor de start van het interview hebben de jeugdzorgwerkers pleegzorg nagedacht over de positie van eigen kinderen binnen de pleegzorgcontext en hebben zij de voor- en nadelen opgeschreven. Hierin is opvallend dat de nadelen groter zijn dan de voordelen. Voordeel volgens de jeugdzorgwerkers pleegzorg is dat door de eigen kinderen de focus niet alleen op het pleegkind ligt, eigen kinderen zijn een voorbeeld en speelkameraadje. Eigen kinderen kunnen pleegouders helpen en ontlasten. Verder geven zij als positief punt aan dat pleegouders opvoedervaring hebben en de biologische ouders minder weerstand hebben tegen pleegouders met eigen kinderen. Nadelen zijn volgens de jeugdzorgwerkers pleegzorg dat zij ervaren dat pleegouders vergelijkingen maken tussen de kinderen onderling, met de wetenschap dat ze uiteindelijk zullen kiezen voor hun eigen kinderen, wanneer het onvoldoende klikt en het niet op tijd wordt aangegeven is het lastig om dit in goede banen te leiden. Jeugdzorgwerkers pleegzorg ervaren dat eigen kinderen nadelen ervaren, namelijk het ergeren aan het gedrag van het pleegkind, aandacht verdelen vanwege de bijkomende problematiek van pleegkinderen vragen zij veel aandacht, vanuit beide kanten jaloezie en concurrentie door verschuiving in het gezinssysteem en eigen kinderen worden overvraagd door de vraag om taken op te pakken en pleegouders te ontlasten. 'We vragen om een groot begrip, waarom het pleegkind of zijn systeem zich gedraagt zoals zij zich gedragen, is dit eerlijk naar de eigen kinderen toe?' Alle jeugdzorgwerkers pleegzorg ervaren dat de impact groot is, groter dan van te voren was ingeschat. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 33

34 Vanuit de rol als jeugdzorgwerkers pleegzorg is de visie wisselend over het betrekken van de eigen kinderen. 'Ik vind het een grote verantwoordelijkheid van pleegouders om hun eigen kinderen zoveel mogelijk bij de opvang van een pleegkind te betrekken.' Anderen geven aan dat zij vinden dat de eigen kinderen meer betrokken moeten worden. Een jeugdzorgwerker pleegzorg stimuleert dat pleegouders eigen tijd met hun gezin doorbrengen en geeft daarbij aan oog te hebben voor het hele gezin en de impact van een pleegzorgplaatsing. Een andere jeugdzorgwerker pleegzorg betrekt de kinderen standaard bij de begin van de plaatsing en hoopt hiermee dat ze hem weten te vinden. Door het bespreken van het onderwerp eigen kinderen valt het de jeugdzorgwerkers op dat zij veel vragen van de eigen kinderen. 'Wat vragen we veel van de eigen kinderen en mogen we dat wel vragen? Zoals bijvoorbeeld advies om negatief gedrag te negeren.' De jeugdzorgwerkers pleegzorg zien wel mogelijkheden om de eigen kinderen een plek te geven in de gezinsgerichte benadering en hebben ook ideeën wat hierin belangrijk is voor de eigen kinderen. Zij zouden willen dat er meer een vanzelfsprekendheid ontstaat om met de eigen kinderen te praten. Een open sfeer creëren is hierin wenselijk. Ze zouden meer het gesprek willen aangaan over wat de ervaring is om op te groeien met een pleegzus/broer en informatie geven over de problematiek van het systeem. Dit is tegelijk ook een dilemma want dan zouden ze ook een handreiking willen over wat je wel of niet verteld over de achtergrond en hoeveel impact dit heeft op de eigen kinderen. Jeugdzorgwerkers pleegzorg zouden de eigen kinderen meer willen zien en benaderen in de rol die zij hebben in het systeem. Erkenning geven en of de pleegouders stimuleren om de erkenning te geven aan de eigen kinderen. Ontschuldigen; ze hoeven niet alles te accepteren van het pleegkind of aan de vraag ter ontlasting van de ouders te voldoen. Jeugdzorgwerkers Pleegzorg zouden het liefste zien dat zij leren het groter geheel te zien. Dat zij tips krijgen om vorm te geven aan het betrekken van het gezin. Het zou mooi zijn waarin een sfeer gecreëerd kan worden waarin zij als gezin en hulpverlening meer met elkaar kunnen bespreken. In de praktijk komen de jeugdzorgwerkers hierin wel dilemma s tegen want zij ervaren dat pleegouders regelmatig de pleegkinderen gelijk stellen aan de eigen kinderen, totdat eigen kinderen Pleeggezin, het groter geheel Pagina 34

35 in de knel komen en de pleegouders kiezen voor hun eigen kinderen. Jeugdzorgwerkers pleegzorg wijzen bijvoorbeeld wel op de ruimte om iets met eigen kinderen te gaan doen, maar zij zien dan ook het dilemma van pleegouders omdat zij de kinderen gelijk willen stellen. 'Bescherming en dat ze enorm veel zijn gaan houden van die kinderen en daar echt het allerbeste voor wensen.' Jeugdzorgwerkers pleegzorg bespreken deze ontwikkeling niet direct met de pleegouders. Zij merken wel dat de rol van opvoeder naar ouder verandert en bespreken dit in het kader van hoe dit is voor de biologische moeder/vader van het pleegkind. Maar zij bespreken niet hoe dit is voor pleegouders, hun eigen kinderen of wat dit betekent voor hun gezinssysteem. Dit zouden zij wel graag willen, maar de wedervraag tijdens de interviews is dan ook help ons het inzicht vergroten om meer inzicht te krijgen in hoe systemen werken, hoe het gezin werkt en hoe daarop in te spelen om het een geheel te maken. 'Ik vind het een ingewikkelde om te bepalen met wie en hoe vaak het besproken moet worden. Het is nooit de keus van de kinderen geweest, maar altijd de keus van de volwassenen en als de kinderen er iets van zeggen vallen ze hun ouders af.' Loyaliteiten worden tijdens de begeleiding vanuit de jeugdzorgwerkers pleegzorg wel besproken vanuit het pleegkind naar hun biologische ouders toe. Jeugdzorgwerkers pleegzorg bespreken niet de loyaliteit binnen het pleeggezin. 'Ik denk dat voor eigen kinderen de loyaliteit ook naar het pleegkind geldt omdat ze dan denken als ik hier teveel zeg, dan moet hij misschien wel weg.' De jeugdzorgwerkers pleegzorg hebben te maken gehad met breakdown vanwege het welbevinden van de eigen kinderen. De mogelijkheden in de huidige gezinsgerichte benadering is toch dat zij meer willen gaan letten op signalen, zoals kinderen die in de weekenden niet thuis komen vanwege een pleegkind. Of dat zij merken dat pleegouders opgeven na een lange rek en dat bij de kinderen de grenzen al langer bereikt waren. En dit bespreekbaar willen maken tijdens de begeleiding in het pleeggezin. En als jeugdzorgwerkers pleegzorg zelf hierop reflecteren tijdens intervisie of werkbegeleiding. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 35

36 Conclusie (zie bijlage 10) Bij de jeugdzorgwerkers pleegzorg is een bewustwording ontstaan over het onderwerp. Allen zijn gemotiveerd om met het onderwerp verder aan de slag te gaan en zij zien mogelijkheden binnen de huidige gezinsgerichte benadering om de eigen kinderen een plek te geven. Hierin geven zij aan dat zij willen dat het een vanzelfsprekendheid is om de eigen kinderen van pleegouders te betrekken en dat zij hen erkenning en waardering geven voor hun rol. Ook is er een bewustwording gekomen in de onderwerpen die wel vanuit het pleegkind versus zijn biologische ouders besproken worden als vanzelfsprekendheid en dat deze onderwerpen niet of nauwelijks besproken worden met en vanuit het pleeggezin zoals loyaliteit en ouderschap versus opvoederschap. Jeugdzorgwerkers geven ook een aantal dilemma s en vragen aan tijdens het onderzoek, zoals: vergroot het inzicht, meer inzicht in hoe systemen werken, het gezin werkt en hoe daarop in te spelen om het een geheel te maken. Dilemma's zitten in hoeveel informatie geef je aan de eigen kinderen over het pleegkind en zijn systeem en het bespreken van bijvoorbeeld het gelijk stellen van de pleegkinderen aan de eigen kinderen. Tips om gesprekken aan te gaan met de eigen kinderen en het systeem. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 36

37 6. Conclusie/discussie/aanbevelingen Na de verwerking van de resultaten is nu het moment om conclusies te trekken en antwoord te geven op de vraagstelling op basis van de belangrijkste bevindingen. Vervolgens worden kritische beschouwingen gegeven van de resultaten en wordt dit hoofdstuk afgesloten met aanbevelingen. 6.1 Conclusie Op basis van de belangrijkste bevindingen vanuit het onderzoek zijn conclusies getrokken. Allereerst worden de conclusies per deelvraag kort beschreven, gevolgd door de conclusie over de hoofdvraag. De 1e deelvraag ' op welke manier willen eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing?' kan het volgende geconcludeerd worden: De eigen kinderen van pleegouders willen, meer dan nu geboden wordt, betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing. De invulling hiervan kent meerdere aspecten; een daarvan is dat de eigen kinderen willen dat de hulpverlening dichter bij hen komt te staan. Vervolgens betekent dit dat de eigen kinderen van pleegouders serieus worden genomen in wat ze vertellen en in hoe zij de pleegzorgplaatsing beleven. Voorwaarde is dat er een band is tussen de jeugdzorgwerker pleegzorg en de eigen kinderen. Deze band wordt nu niet ervaren. Eigen kinderen van pleegouders weten nu niet welke consequenties het kan hebben wanneer zij vertellen over hun ervaringen, daarom geven zij nu vaak een sociaal wenselijk antwoord aan de jeugdzorgwerker. De eigen kinderen willen niet dat hun ouders schade oplopen door hetgeen zij vertellen. De loyaliteit van de eigen kinderen ten opzichte van hun ouders toe komt hierin sterk naar voren. Bij de 2e deelvraag Op welke manier willen pleegouders dat hun eigen kinderen betrokken worden bij de plaatsing? kan het volgende geconcludeerd worden: Pleegouders zien het belang om de eigen kinderen te betrekken bij een pleegzorgplaatsing. Pleegouders ervaren dat pleegzorg een impact heeft op de eigen kinderen en zij soms aandacht tekort komen. Ook zien pleegouders dat de rollen in het gezin verschuiven door de komst van een pleegkind. Zij ervaren dat de eigen kinderen bijdragen aan het welzijn van het pleegkind en volop meewerken aan het geven van een plek aan het gezin voor het pleegkind, pleegouders willen de eigen kinderen erkenning geven voor deze bijdrage. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 37

38 Pleegouders realiseren zich dat door de plaatsing zij veel vragen van hun kinderen. Doordat pleegouders de eigen kinderen deels willen beschermen voor de impact van een plaatsing, bestaat er het risico dat hierdoor erkenning geven aan de eigen kinderen naar de achtergrond verschuift. En daar hebben pleegouders last van in hun opvoeder- en ouderrol. Op een onzichtbare manier verdwijnt deze aandacht deels naar de achtergrond, door de hectiek van wat een plaatsing meebrengt. Dit willen pleegouders niet. Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn de volgende dilemma's vanuit pleegouders naar voren gekomen: bespreken van de moeites van het betrekken van de eigen kinderen, het geven van informatie over het pleegkind/systeem, vorm geven aan de rol ouderschap versus opvoederschap, grenzen verleggen en oprekken van incasseringsvermogen, last van hun keuze om pleegouder te zijn in relatie tot de eigen kinderen. Dilemma's die de kwetsbaarheid van pleegouders laten zien. Pleegouders bespreken deze dilemma's nu niet met de jeugdzorgwerkers. In het zoeken naar een manier hoe om te gaan met deze dilemma's zien zij een rol weggelegd voor de jeugdzorgwerker pleegzorg; een actievere ondersteuning. Bij de 3e deelvraag Welke mogelijkheden zien de jeugdzorgwerkers pleegzorg in de gezinsgerichte benadering om eigen kinderen van pleegouders een plek te kunnen geven? kan het volgende geconcludeerd worden: Bij de jeugdzorgwerkers pleegzorg is een bewustwording ontstaan over het onderwerp. Dit komt naar voren doordat de jeugdzorgwerkers pleegzorg in contact met de onderzoeker benoemen dat zij mogelijkheden zien om anders contact te hebben met de eigen kinderen van pleegouders. Zij zien daarbij het belang in van het betrekken van de eigen kinderen maar weten nog niet hoe zij dit concreet kunnen gaan doen. Tijdens het onderzoek is naar voren gekomen dat de jeugdzorgwerkers pleegzorg vragen en dilemma's hebben in het betrekken van de eigen kinderen. De vraag is: geef ons inzicht in hoe het systeem werkt en hoe daarop ingespeeld kan worden om het gezin als geheel te benaderen, inclusief de eigen kinderen. Dilemma's die zij hebben aangegeven: hoeveel informatie geef je aan de eigen kinderen over het pleegkind en het bespreken van het gelijk stellen van de pleegkinderen aan de eigen kinderen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 38

39 Hieronder de codeboom zoals deze geïnterpreteerd kan worden naar aanleiding van de deelconclusies. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 39

40 De hoofdvraag van dit onderzoek: Welke aanvulling is nodig in de huidige gezinsgerichte benadering van de Jeugdzorgwerkers Pleegzorg van Lindenhout zodat eigen kinderen van pleegouders betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing? Deze kan beantwoord worden doordat de resultaten die verwerkt zijn in drie aparte codebomen samen te voegen tot één codeboom (zie bijlage 11) Het onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat de huidige gezinsgerichte benadering betekent dat de coaching zich richt op de pleegouders en niet op het hele gezin. Door het hele gezin als systeem te gaan benaderen komt er aandacht voor alle onderlinge relaties: tussen pleegouders, de eigen kinderen en de pleegkinderen. Waarbij het nieuwe inzicht is dat de eigen kinderen behoefte hebben om hierin als volwaardige gezinsleden beschouwd en erkend te worden. Dit onderzoek heeft een verdieping gegeven in de kennis over de dilemma's die aandacht behoeven in het handelen omdat hierover weinig bekend is en doordat de huidige focus binnen de gezinsgerichte benadering door de jeugdzorgwerkers pleegzorg onvoldoende op het gehele pleeggezin gericht wordt. De aanvulling die nodig is in de huidige gezinsgerichte benadering van de jeugdzorgwerker pleegzorg is dat er inzicht en bewustwording komt over de impact van een pleegzorgplaatsing op het gezinssysteem. Deze bewustwording zal vertaald dienen te worden in kennis. Kennis over gezinssystemen, kennis over loyaliteiten, kennis over gesprekstechnieken en kennis over opvoederschap versus ouderschap gekoppeld aan het pleegouderschap. Er is een behoefte aan het vervullen van een actievere rol door de jeugdzorgwerker pleegzorg naar het hele gezinssysteem. Hierin liggen vragen vanuit zowel de jeugdzorgwerker pleegzorg als vanuit pleegouders en de kinderen van pleegouders. Deze vragen kunnen beantwoord worden door de jeugdzorgwerker pleegzorg naast kennis ook vaardigheden aan te bieden, die passen bij de visie en basisattitude van de gezinsgerichte benadering. Op deze wijze kan een doorontwikkeling in de werkwijze van de jeugdzorgwerker pleegzorg ontstaan. Voorwaarde is dat Lindenhout beleid ontwikkeld, om deze bewustwording zowel te vertalen naar het complete proces van een pleegzorgplaatsing als naar de rol en taken van de jeugdzorgwerker. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 40

41 pleegouders en de impact op van een pleegzorgplaatsing. Mogelijk wanneer pleegkinderen ook betrokken waren geweest was er misschien een duidelijk beeld gekomen in de bevestiging van de meerwaarde van eigen kinderen of meer zicht op de kansen tot verminderen van breakdown. Doordat er zowel in Nederland als internationaal geringe informatie te verkrijgen is over het onderwerp heeft dit enerzijds nieuwe kennis en inzichten opgeleverd. Die in eerste instantie bedoeld is voor Lindenhout. Doordat er geen gebruik gemaakt kon worden van een gestandaardiseerd onderzoek heeft de onderzoeker de manier van onderzoeken ontwikkeld in samenspraak met verschillende deskundigen binnen Lindenhout, op basis van uitgebreid vooronderzoek. Dit is mogelijk een beperking in de generaliseerbaarheid en bruikbaarheid buiten Lindenhout. Beperking in de generaliseerbaarheid binnen Lindenhout is dat de onderzoeker door haalbaarheid en tijdsbeperkingen zich heeft moeten beperken in aantal respondenten en focusgroepen. 6.2 Discussie Wat weten we al: Voordat dit onderzoek startte was al bekend dat het thema eigen kinderen van pleegouders om nader onderzoek en aanvullend beleid vraagt, omdat eigen kinderen van pleegouders maatstaf en breekpunt zijn voor pleegouders. Uit de theoretische verkenning is naar voren gekomen dat het welbevinden van de kinderen versterkt kan worden doordat de jeugdzorgwerker een gezinsgerichte benadering ontwikkelt. Vanuit een systeemgerichte benadering, dus rekening houdend met loyaliteiten, is het noodzakelijk om het pleeggezin te versterken in de rol die zij hebben als pleeggezin, zoals ook bij breakdown beschreven. Kinderen van pleegouders zijn de achilleshiel voor pleegouders. De jeugdzorgwerker pleegzorg dient voldoende kennis te bezitten over het functioneren van systemen en de loyaliteiten die hierbinnen een rol spelen. Wanneer de jeugdzorgwerker pleegzorg dit inzicht voldoende bezit zal hij/zij weten dat de houding van meerzijdige partijdigheid van groot belang is. Dit vraagt dat de jeugdzorgwerker pleegzorg transparant is naar zowel pleegouders als hun kinderen. Wat heeft dit onderzoek toegevoegd Dit onderzoek heeft toegevoegd dat er door de theoretische verkenning en het kwalitatief onderzoek. Kennis en inzicht zijn ontstaan over de loyaliteit wederzijds tussen ouders en de eigen kinderen van Pleeggezin, het groter geheel Pagina 41

42 ouders. Deze loyaliteiten kunnen met zich meebrengen, dat zowel de eigen kinderen als ouders over hun grenzen gaan, waardoor het risico op breakdown toeneemt. De twee aspecten die als extra kennis gezien kunnen worden zijn: Investering die de eigen kinderen van pleegouders doen om te zorgen voor hun ouders, broertjes en zusjes, pleegkind en dit alles om de pleegzorgplaatsingen zo positief mogelijk te laten verlopen. Zij willen niet de oorzaak zijn van het afbreken van de plaatsing. De loyaliteit van de eigen kinderen van pleegouders naar hun ouders en naar het hele gezinssysteem maakt dat de eigen kinderen investeren en (mogelijk) daarbij hun grenzen overschrijden. De eigen kinderen van pleegouders ervaren dat zij niet gezien worden en gehoord worden door de jeugdzorgwerker pleegzorg of betrokken hulpverlening tijdens de pleegzorgplaatsing. Zij ervaren geen erkenning voor de inzet die zij doen aan ouders zodat de plaatsing goed verloopt. De kennis dat je als jeugdzorgwerker pleegzorg vanuit een houding van meerzijdige partijdigheid, het krachtenveld van loyaliteiten in een gezin zichtbaar maakt, geeft een nadere invulling aan de gezinsgerichte benadering bij pleeggezinnen. Vanuit de houding van meerzijdige partijdigheid worden de verschillende perspectieven van alle betrokkenen ondersteund en vertolkt, zonder partij te kiezen. Dit maakt het mogelijk dat de eigen kinderen loyaal blijven aan hun ouders. Dit onderzoek geeft aan Lindenhout richtingen aan voor een eventuele praktijkverbetering voor de toekomst, zoals hierboven beschreven. Er is echter ook een thema naar voren gekomen dat het moeilijk maakt om daadwerkelijk een praktijkverbetering te ontwikkelen die voor alle partijen wenselijk en gunstig is. Het betreft het thema opvoederschap versus ouderschap. Dit is namelijk nog niet uitgekristalliseerd. Gaandeweg het onderzoek is naar voren gekomen dat pleegouders de grenzen verleggen doordat zij voelen dat zij meer zijn dan alleen een opvoeder van het pleegkind. Pleegzorg verwacht ook van de pleegouders dat zij sensitief zijn, waarbij pleegouders altijd rekening houden met de rol en positie van de eigen ouders.het lijkt erop of er in de rol van pleegouders iets kan ontstaan tussen opvoederschap en ouderschap, want pleegouders alleen opvoeder noemen geeft het gevoel dat zij ontwikkeld hebben voor het pleegkind onvoldoende weer. Tegelijkertijd is dit een moeilijk aspect in het onderzoek, want het is ook bekend dat pleegouders uiteindelijk kiezen voor hun eigen kinderen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 42

43 Het onderzoek heeft in dit verband nog een ander facet blootgelegd, namelijk het gegeven dat pleegouders en de jeugdzorgwerker pleegzorg het incasseringsvermogen van de eigen kinderen oprekken. Hierdoor gaan de eigen kinderen over hun grenzen heen, wat er uiteindelijk toe kan leiden dat de pleegouder kiest voor het eigen kind met een breakdown als uitkomst. Het aspect van roldifferentiatie binnen het pleegouderschap geeft een boeiend nieuw inzicht in de pleegzorgcontext waar meer onderzoek naar gedaan zal kunnen worden. Voor het vak sociaal werk is dit onderzoek van toegevoegde waarde in de bewustwording van wat de risico's zijn als belangrijke betrokkenen overgeslagen worden in het systemisch werken. Deze bewustwording betekent dat sociaal werkers zich niet beperken tot een deel van het systeem maar zich realiseren hoe wezenlijk is om alle gezinsleden te betrekken. Daarnaast maken de uitkomsten van het onderzoek inzichtelijk hoe sterk de loyaliteit is van kinderen naar hun ouders, en hoe kinderen vanuit loyaliteit zich inzetten om het systeem in tact te houden en daarin over hun grenzen kunnen gaan. 6.3 Validiteit en betrouwbaarheid Validiteit is zoveel mogelijk nagestreefd door het onderzoek uit te voeren volgens het onderzoeksontwerp. Zoals beschreven in 6.1 zijn de focusbijeenkomsten en de interviews voorbereid met de praktijkbegeleider gedragsdeskundige vanuit Lindenhout en de voorbereiding is besproken en beoordeeld binnen de opleiding HAN Master Social Work. De transcripten zijn uitgeschreven door een betaalde kracht. Vervolgens zijn de transcripten gelezen door een gedragsdeskundige van Lindenhout, een beleidsmedewerker van Lindenhout en de onderzoeker zelf. De transcripten zijn volledig open gecodeerd, door ieder afzonderlijk. Daarna zijn in een drietal bijeenkomsten alle drie deelvragen afzonderlijk gecodeerd door in discussie te gaan met elkaar. De codeboom is ontstaan op basis van consensus. De keuzes over de codering zijn tot stand gekomen op basis van: Eenduidigheid en overlap bij het coderen van uitspraken. Gezamenlijkheid bij het verbinden van de codes aan theoretische kennis. Overeenkomsten tussen bestaande praktijkervaring en de gevonden codes. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 43

44 Deze nauwe samenwerking heeft ervoor gezorgd dat fouten in de interpretaties van de data zoveel mogelijk voorkomen zijn geworden of bijgesteld. Hiermee is de validiteit van de onderzoeksresultaten vergroot. De uitvoering van het onderzoek, voorbereidingen van de focusgroepen en de interviews, transcriptie lezen en vervolgens maken van de codebomen hebben plaatsgevonden in nauwe afstemming met de praktijkbegeleider, beleidsmedewerker van Lindenhout en de projectbegeleider en de projectgroep van de HAN. Deze nauwe samenwerking en afstemming hebben bijgedragen aan het vergroten van de betrouwbaarheid. Door gebruik te maken van triangulatie is er een rijker beeld ontstaan over de beroepspraktijk. De verschillende perspectieven hebben een diepgang gegeven aan het onderzoek. Zowel de focusgroep als de interviews hebben een rijk materiaal opgeleverd over de factoren die van invloed zijn op het geven van een plek van de eigen kinderen van pleegouders. In de focusgroepen is er verdieping ontstaan over het thema. Tijdens de focusbijeenkomsten was er een goede balans tussen de individuele perspectieven en het verbinden van deze perspectieven naar een gezamenlijke opbrengst. Bij de vraagstelling voor het onderzoek is niet gerealiseerd dat de resultaten rijker konden zijn dan een antwoord op de gestelde vraag. Dit heeft geleid tot een oplevering van aanvullende kennis. In de volledige codeboom zijn dimensies toegevoegd. Deze zijn ontstaan tijdens het open coderen. Deze codes kwamen sterk naar voren en werd door de respondenten herhaaldelijk benoemd en herkend zoals het grenzen verleggen in het ouderschap. Nieuwe dimensie is het pleegouder/oudergevoel en het spanningsveld waarin pleegouders zich bewegen wanneer zij als gezin een pleegzorgplaatsing aangaan. Een mogelijke beperking van het onderzoek is dat de keuze is gemaakt om geen pleegkinderen te interviewen. De argumentatie hierbij is dat het onderzoek zich heeft gericht op de eigen kinderen van pleegouders en de impact op van een pleegzorgplaatsing. Mogelijk wanneer pleegkinderen ook betrokken waren geweest was er misschien een nog duidelijker beeld ontstaan in de bevestiging van de meerwaarde van eigen kinderen of meer zicht op de kansen tot verminderen van breakdown. Doordat er zowel in Nederland als internationaal geringe informatie te verkrijgen is over het onderwerp heeft dit enerzijds nieuwe kennis en inzichten opgeleverd. Die in eerste instantie bedoeld is voor Lindenhout. Doordat er geen gebruik gemaakt kon worden van een gestandaardiseerd onderzoek heeft de onderzoeker de manier van onderzoeken ontwikkeld in samenspraak met verschillende deskundigen binnen Lindenhout, op basis van uitgebreid vooronderzoek. Dit is mogelijk Pleeggezin, het groter geheel Pagina 44

45 een beperking in de generaliseerbaarheid en bruikbaarheid buiten Lindenhout. Beperking in de generaliseerbaarheid binnen Lindenhout is dat de onderzoeker door haalbaarheid en tijdsbeperkingen zich heeft moeten beperken in aantal respondenten en focusgroepen. 6.4 Aanbevelingen Na de conclusie en de discussie volgen nu aanbevelingen. Deze aanbevelingen zijn een advies tot verbetering van de praktijk. De aanbevelingen staan niet als geheel op zich en hebben raakvlakken met elkaar. Wanneer alle aanbevelingen worden uitgewerkt zal dit tot de meest gewenste resultaat leiden om de eigen kinderen van pleegouders een plek te geven binnen de pleegzorgcontext. Bewustwording Voor de Jeugdzorgwerkers Pleegzorg en de organisatie Lindenhout is het van belang dat er een bewustwording ontstaat over de impact van pleegzorg op de eigen kinderen. De kern hiervan is dat de eigen kinderen van pleegouders erkenning en waardering krijgen voor hun inzet en bijdrage aan de pleegzorgplaatsing. Zowel pleegouders als de kinderen van pleegouders hebben uitgesproken dat wanneer dit gebeurt dit een verschil kan maken in het haalbaar maken en houden van een pleegzorgplaatsing. Voor de organisatie Lindenhout betekent dit dat de eigen kinderen van pleegouders een belangrijke plek moeten gaan krijgen in de huidige methodiek en werkwijze. Ga als organisatie na in de methodiek op welke momenten de eigen kinderen van pleegouders ingebed kunnen worden in de werkwijze vanaf het eerste contact tot aan einde plaatsing. Vertaal deze plek die de eigen kinderen van pleegouders krijgen, door de taal aan te passen, spreek niet meer over pleegouders, maar over pleeggezinnen. Bewustwording is nodig vanaf het eerste contact met geïnteresseerde toekomstige pleegouders, wees daarin duidelijk hoe belangrijk eigen kinderen zijn bij pleegzorgplaatsingen. Bewustwording in de verschillende loyaliteiten die er spelen in het gezinssysteem. Loyaliteit van de eigen kinderen naar de pleegkinderen is op dit moment zowel in de literatuur als in de praktijk een onbekend thema. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 45

46 Kennis en inzicht Jeugdzorgwerkers Pleegzorg hebben naast de bewustwording nodig dat zij meer kennis en inzicht hebben in het systemisch werken om het pleeggezin als totaal systeem te benaderen. Hiervoor nodig is dat zij kennis en inzicht hebben over de loyaliteiten binnen een gezinssysteem. Kennis en inzicht over meerzijdig partijdig zijn nodig om het gehele systeem te kunnen benaderen. Vaardigheden Jeugdzorgwerkers Pleegzorg hebben de behoefte uitgesproken dat zij gesprekstechnieken willen ontwikkelen gericht op alle leden van het pleeggezin en op het ondersteunen van de onderlinge interacties tussen alle betrokkenen. Door de basishouding meerzijdig partijdigheid van de jeugdzorgwerkers pleegzorg nog verder te ontwikkelen zal dit helpen om gespreksvoering met het gehele gezin te kunnen voeren waarin iedereen rekening houdt met zijn/haar loyaliteit. Zodat er een open sfeer gecreëerd wordt waarin er gesproken kan worden over de impact van pleegzorg, er aandacht is voor het eigen kind van pleegouders en dat zij erkenning en waardering krijgen. Advies is verder onderzoek naar opvoederschap versus ouderschap: Mijn advies is om verder onderzoek te doen naar het vraagstuk voor pleegouders van opvoederschap versus ouderschap. In de onderzochte literatuur wordt hier nauwelijks aandacht aan besteed. Pleegouders voelen zich meer dan alleen opvoeders. Lindenhout verwacht van pleegouders ook een sensitieve benadering naar het pleegkind toe en het pleegkind heeft deze sensitieve benadering ook nodig. Zinvol om hierover verder onderzoek te doen omdat mijn verwachting is dat door de verschuiving van het opvoederschap naar ouderschap pleegouders de grenzen van hun gezin op rekken en hiermee een voorspelling voor breakdown minder snel inzichtelijk wordt. Door onderzoek te doen en literatuur te ontwikkelen over dit facet, bijvoorbeeld een doorontwikkeling van de roldifferentiatie van drs. Ge Haans (2004), is mijn verwachting dat de pleegzorgorganisaties nog beter toegerust worden in de begeleiding van pleegouders. En zou dit kunnen helpen om breakdown te verminderen en samenwerkingen te bevorderen. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 46

47 Slotwoord Als laatste een persoonlijk woord namens de onderzoeker. Alles staat erin. Wat heb ik veel boeiende interessante informatie opgedaan gedurende mijn onderzoek. Voor de start van de opleiding heb ik van mijzelf niet verwacht te komen waar ik nu ben en het nog steeds zo'n boeiend onderwerp te vinden. Het heeft mij veel interessant gegevens opgeleverd door drie perspectieven te onderzoeken, waardoor de ingewikkeldheid van het onderwerp naar voren is gekomen, dit heeft het onderzoek tegelijkertijd razend interessant gemaakt. Want hoe krijgen de jeugdzorgwerkers pleegzorg een samenwerking met de eigen kinderen zodat deze kinderen kunnen delen wat hen op het hart ligt. En wat zitten de eigen kinderen van pleegouders in een lastig parket. De verantwoordelijkheid die de eigen kinderen voelen en dragen in het slagen van een plaatsing. En dan die pleegouders. Ik weet uit eigen ervaring dat het pleegkind een plek in je hart krijgt en dit maakt je kwetsbaar en maakt je sterk om door te gaan met het proberen lezen van een kind waarvan je alleen de opvoeder bent, maar waarvoor je soms moet opkomen of vechten als een ouder. En de jeugdzorgwerker pleegzorg met de complexe taak om het pleegkind te kunnen laten opgroeien in een pleeggezin waarin iedereen samen kan werken en met de juiste ondersteuning ze zo normaal mogelijk op kunnen groeien maar waar zoveel systeem om heen hangt. Maar alle perspectieven willen...met veel goede moed en motivatie ga ik na dit verslag door met het uitwerken van een van de aanbevelingen. Ik ben benieuwd welke richting dit op zal gaan en laat me verrassen door mijn eigen ingevingen, door alle mensen die betrokken zijn en die mijn voeden in mijn ontwikkeling om de eigen kinderen van pleegouders in beeld te brengen. Dank voor alle mensen die mij ondersteunen, supporten, bereidwillig zijn, tijd nemen voor het onderzoek en interesse tonen. Ik doe dit echt niet alleen, heel veel dank. Marieke Klein Entink Pleeggezin, het groter geheel Pagina 47

48 Literatuur en bronvermeldingen Bolt, A. (2008). Het gezin centraal. Handboek voor ambulante hulpverleners. Amsterdam: SWP. Boeije, H. (2014). Analyseren in kwalitatief onderzoek (2e druk). Den Haag: Boom Lemma uitgevers Haans, G., Robbroeckx, L., Hoogeduin, J., & Beem-Kloppers, A. (2004). Methodiekboek ouderbegeleiding bij roldifferentiatie. Ouders helpen bij het invullen van de ouderrol na plaatsing van hun kind in een pleeggezin. Amsterdam: SWP. Höjer, I., Sebba, J., & Luke, N. (2013). The impact of fostering on foster carers' children: An international literature review. Rees Centre (Research in Fostering and Education), University of Oxford, Oxford. Migchelbrink, F. (2013). Handboek praktijkgericht onderzoek: Zorg, welzijn, wonen en werken. Amsterdam: SWP Nijsen, M., Damen, H., Goessens, J., & Pijnenburg, H. (2014) Voorkomen van Breakdown in de Gelderse Pleegzorg. Geraadpleegd op 15 december 2016 Robson, C., & McCarthan, K., (2016). Real World Research. (Fourth Edition). Oxford: Blackwell Vanderfaeillie, J., Holen, F., Vanschoonlandt, F. (2012). Op weg met pleegzorg. Leuven: Acco. Van der Bergh, P.M., & Weterings, A. M. (2010). Pleegzorg in perspectief. Assen: Van Gorcum. Van der Donk, C., Van Lanen, B. (2011) Praktijkonderzoek in zorg en welzijn (1e druk). Bussum: Coutinho. Pleeggezin, het groter geheel Pagina 48

49 Bijlagen Pleeggezin, het groter geheel Pagina 49

50 Bijlage 1 t/m 4 - Nieuwsbrieven Pleeggezin, het groter geheel Pagina 50

51 Pleeggezin, het groter geheel Pagina 51

52 Pleeggezin, het groter geheel Pagina 52