gebiedsgericht welstandsbeleid BUITENGEBIED NOORD-OOST gemeente Apeldoorn

Transcriptie

1 gebiedsgericht welstandsbeleid BUITENGEBIED NOORD-OOST gemeente Apeldoorn 1

2 8 Ligging buitengebied Noord-Oost

3 2.0 LANDSCHAPPELIJKE CONTEXT 2.1 Inleiding In de afgelopen decennia is de betekenis van het (agrarische cultuur-) landschap voor de stedeling sterk toegenomen. Dit komt tot uiting in de woonfunctie die in veel voormalige boerderijen is ondergebracht, maar ook in het recreatieve gebruik van wandel-, fiets en kanoroutes, paardenbakken en rijhallen en minicampings. Anderzijds is door de schaalvergroting in de landbouw het boerenerf veranderd van een hallehuis, met alle functies onder één dak, tot een ogenschijnlijk onsamenhangend conglomeraat van bedrijfsbebouwing, stallen, schuren, bergingen, mest en voedersilo s, mestverwerkingsinstallaties, kuilvoer, etc. Deze twee ontwikkelingen vragen, naast een algehele visie op beleid en beleving van het buitengebied (zie hoofdstuk 2.6) om een herschikking en ordening op de agrarische bouwkavels: 1. Een woonzone, met daarin de bedrijfswoning en de recreatieve functies gekoppeld aan de route structuren, en; 2. Een daarachter gelegen bedrijfsterrein met een eigen ontsluiting en functionele indeling. 2.0 Deze zonering wordt verder uitgewerkt in hoofdstuk 4. De ontwikkeling van het agrarisch erf en bebouwing Hallehuis; bijna alles onder één dak Boerderij met losse veestal & open kap schuur 2.2 Plangebied Het buitengebied Apeldoorn Noord-Oost wordt begrensd door het Apeldoornsch kanaal (Noordwest), de A50 (west), de Woudhuizermark/N345/A1 (Zuid), de gemeentegrens (Oost) en de Broeklanderweg (Noord). Ten oosten van het gebied is de gemeente Voorst gelegen en ten noorden ligt de gemeente Epe (zie kaart ligging buitengebied Noord-Oost ). 2.3 Lagenbenadering Het gebied staat sterk onder de invloed van ontwikkelingen in de agrarische sector. Met name in het noordelijke deel van het plangebied vindt men grootschalige landbouw met een beeldbepalend karakter. Om deze ontwikkelingen te kunnen sturen is dit gebiedsgericht welstandsbeleid opgesteld. Om ontwerprichtlijnen te kunnen toekennen, is het van belang meer inzicht te krijgen in de landschappelijke gegevenheden van het gebied en hoe deze de aanwezige bebouwing een plek geven. Door middel van een lagenbenadering krijgen we meer inzicht in de landschappelijke gegevenheden en de positie van de bebouwing daarin. We behandelen hier beknopt drie lagen: 1. De abiotische laag; 2. De biotische laag; 3. De occupatielaag. 9

4 2.3.1 De abiotische laag Deze laag behandelt de ondergrond. Hierbij kan men denken aan het bodemtype, de waterhuishouding en het reliëf van het gebied, oftewel de geomorfologie. Op pagina 10 staat een toelichtende kaart waarin het reliëf en de waterhuishouding te zien zijn. Deze kaart laat zien dat het gebied afloopt richting het noordoosten. Het hoogteverschil binnen het buitengebied varieert van 2,5 meter (lichtbruine/gele tint) tot 10 meter (donkerbruine tint). Ten westen van het gebied bevindt zich de Veluwe. Deze is op een stuwwal gelegen en kan oplopen tot een hoogte van 80 meter. Het buitengebied ligt op de flank van deze stuwwal en heeft zicht op het boslandschap van de Veluwe. De donkerbruine gebieden geven een hoogteverloop van 7,5-10 meter aan. Opvallend zijn de bruine gebieden (5-7,5 meter) in de zone met de lichtbruine/gele tint (2,5-5 meter). Dit zijn zandruggen. In het huidige landschap liggen delen van de tracés van de Broeklanderweg en de Beemterweg op deze zandruggen De biotische laag De biotische laag beslaat alle opgaande natuurlijke elementen, zoals bossen, houtwallen, houtsingels, etc. Grote complexen van opgaand groen vindt men alleen in het zuiden van het plangebied. Dit gebied heeft een zeer karakteristieke variatie van dichte bossen en open plekken (percelen). Men vindt hier een aantal buitenplaatsen. In het overige deel van het plangebied vindt men zelden een boscomplex. Lineaire beplantingsstructuren zijn hier meer karakteristiek, zoals bomenlanen, houtwallen en houtsingels. De biotische laag hangt sterk samen met de abiotische laag. Men vindt de boscomplexen alleen op de hogere gronden (met name donkerbruine kleur), 10 Abiotische laag (reliëf & watersysteem) Biotische laag (groenstructuren)

5 de lineaire beplantingsstructuren op de overgang naar de lagere gronden (bruine kleur, 5-7,5meter) en openheid (geen beplanting) in het laagste deel ten noorden van de Beemterweg. De lagere gelegen gronden ten zuiden van de Beemterweg hebben een kleinschaliger karakter door aanplant van elzensingels op de perceelsafscheidingen De occupatielaag Opvallend is dat er zeer weinig bebouwing voorkomt in het zuiden van het plangebied. Dit hangt samen met een grote areaal aan opgaand groen en de ligging van buitenplaatsen in dit gebied. Hier vindt dan ook vrij weinig agrarische activiteit plaats en de daarbij gepaard gaande ruimtelijke ontwikkelingen. Het landgoederenlandschap is een vrij stabiel landschap vergeleken met de rest van het plangebied. Het gebied ten noorden van de spoorlijn Apeldoorn-Deventer wordt gekenmerkt door een vrij verspreide bebouwing. Deze verspreide bebouwing zet zich door tot aan de Beemterweg. De verspreiding van de bebouwing hangt samen met de grillige verkaveling van het kampenlandschap (eenmansessen). Ten noorden van de Beemterweg is de bebouwing gelegen in ontginningslinten. Dit heeft te maken met de lage ligging van het gebied. Door de natte omstandigheden (hoge grondwaterstand) zijn de percelen op een rationele manier verkavelt en heeft de bebouwing zich uitsluitend ontwikkeld aan de ontginningswegen. Deze ontginningswegen staan haaks op de oriëntatie van de percelen, in een noord-zuid richting. 2.0 Occupatielaag (bebouwing & infrastructuur) Combinatiekaart 11

6 2.4 Cultuurhistorische landschapstypen (bron: cultuurhistorische analyse, Apeldoorn Noord-Oost) Het buitengebied Noord-Oost is in te delen in vier verschillende cultuurhistorische landschapstypen. Deze landschapstypen zijn: 1. Het (historische) landgoederenlandschap; 2. Het kampenlandschap; 3. Het broekontginningenlandschap; 4. De hooilanden. 12

7 2.4.1 Het (historische) landgoederenlandschap Het gebied tussen de spoorlijn Apeldoorn-Deventer en de A1 kenmerkt zich door grote hoeveelheden aangeplant bos. Deze bossen worden afgewisseld met open bouw- en graslanden, waardoor er een aangename afwisseling is van besloten en openheid van het landschap. Doordat er in dit gebied (historische) buitenplaatsen met bomenlanen aangelegd zijn, heeft het gebied een monumentaal karakter. Voor dit gebied geldt het welstandsniveau dan ook zwaar. Veel agrarische bedrijvigheid komt hier niet voor. Echter, door de toenemende maat van bebouwingskavels en de verschraling van landschapselementen (met name ten noorden van het historische landgoederenlandschap) dreigt de bebouwing beeldbepalender te worden. Door schaalvergroting is de overgang van het landgoederenlandschap naar het kampenlandschap verdwenen. Landschapselementen, zoals bospercelen en houtwallen, zijn sterk in verval geraakt of geheel verdwenen. Het is daarom belangrijk om bij een toenemende maat van bebouwingskavels ook landschappelijke structuren te realiseren, waardoor de bebouwing beter opgevangen wordt. Op het moment is het historische landgoederenlandschap een zelfstandig, vrijliggend gebied geworden. Het is wenselijk, deze overgang van het landgoederenlandschap naar het kampenlandschap weer vorm te geven. Dat houdt in, dat er in dit gebied aandacht geschonken moet worden voor extra aanplant van opgaand groen (landschapsherstel), zoals bomenlanen, houtwallen en bospercelen. 2.0 Landschappelijke karakteristieken en aandachtspunten voor beeldkwaliteit 1. Variatie behouden van open bouw- en graslanden en beslotenheid door bos(percelen); 2. Grillige verkaveling; 3. Bebouwing inpassen in het landschap door middel van dichte randen van opgaand groen op de erfafscheidingen (versterking beslotenheid erf); 4. Verspreide bebouwing (geen lintbebouwing); 5. Overgang van landgoederenlandschap naar kampenlandschap vormgeven door middel van aanplant van opgaand groen (zie iconen voor karakteristieke landschappelijke elementen); 6. Bij toenemende maat van bebouwingskavels ook landschappelijke structuren realiseren. Beeldbepalende landschapselementen bossen bospercelen houtwallen bomenlanen 13

8 2.4.2 Het kampenlandschap De onregelmatig gevormde kleine bouwlanden zijn karakteristiek voor dit landschap. Kenmerkend is het onregelmatige patroon van erven, bouwland en wei- en hooilanden met sterk gedefinieerde perceelsafscheidingen van opgaand groen. Het opgaande groen, in de vorm van houtwallen, hagen en singels deed dienst als veekering. Binnen dit patroon van lineaire beplantingselementen lagen ook bosvakjes (geriefhout). Door deze sterke landschappelijke structuur had de bebouwing een ondergeschikte betekenis. Tegenwoordig zijn echter veel van deze landschappelijke elementen verloren gegaan, waardoor de bebouwing ogenschijnlijk vrij in het landschap ligt. De karakteristieke kleinschaligheid staat hier dan ook onder druk. Landschappelijke karakteristieken en aandachtspunten voor beeldkwaliteit 1. Oorspronkelijk kleinschalig landschap. De kleinschaligheid staat onder druk door verschraling van landschappelijke elementen. Behoud en herstel van landschapsstructuren is nodig (zie iconen voor karakteristieke landschappelijke elementen); 2. Grillige verkaveling; 3. Erfafscheidingen vormgeven door middel van lineaire landschappelijke elementen, zoals houtwallen, bomenrijen en struweelranden (zowel dichte- als transparante randbeplantingen versterken de inpassing van de bebouwing en de kleinschaligheid van het landschap); 4. Aan bomenlanen gelegen erven. Beeldbepalende landschappelijke elementen houtwallen bomenrijen bomengroepen struweelranden bomenlanen 14

9 2.4.3 Het broekontginningenlandschap Ten noorden en ten zuiden van de Beemterweg zijn, afwaterend op de Nieuwe Wetering, relatief grote ontginningsblokken aangelegd. Door hun rechtlijnige, geometrische patroon onderscheiden deze eenheden zich duidelijk van de omliggende onregelmatige blokverkaveling van het kampenlandschap. De ontginningsblokken zijn opgebouwd uit stroken- en blokverkavelingen en zijn haaks op de ontginningsassen georiënteerd. De bebouwing in dit landschapstype is oorspronkelijk agrarisch van aard en in ontginningslinten gelegen. De Beemterweg scheidt de twee broekontginningsgebieden van elkaar. Deze weg is gelegen op een dekzandrug waaraan bebouwing gelegen is en behoort tot het kampenlandschap. De twee verschillende broekontginningsgebieden verschillen in verschijningsvorm. Ten noorden van de Beemterweg speelt de openheid een belangrijke rol in de beleving van het landschap, terwijl ten zuiden van de Beemterweg een kleinschaliger karakter heerst. De smalle diepe percelen, aangezet met elzensingels, benadrukken de kleinschaligheid; terwijl ten noorden van de Beemterweg beplantingen vooral beperkt blijven tot laanbeplantingen en de wijdsheid van het gebied kenmerkend is. Landschappelijke karakteristieken en aandachtspunten voor beeldkwaliteit 1. De broekontginning ten zuiden van de Beemterweg heeft een kleinschalig karakter met elzensingels op de perceelsgrenzen. Ten noorden van de Beemterweg is de openheid van het landschap beeldbepalend (en het zicht op de Veluweflank); 2. Rationele (stroken)verkaveling; 3. Kleinschaligheid versterken door erfafscheidingen aan te sluiten op de elzensingels. In het open landschap de beeldbepalendheid van de bebouwing verminderen door strategische positionering van opgaand groen; 4. De bebouwing koppelen aan het ontginningslint. 2.0 Beeldbepalende landschappelijke elementen elzensingels bomenrij bomengroepen bomenlanen 15

10 2.4.4 De hooilanden Een relatief klein deel van het plangebied valt binnen het landschapstype hooilanden. Dit gebied wordt gekenmerkt door zijn natte karakter. De wetering Groote Leigraaf is prominent aanwezig en het grondwaterpeil staat hier zeer hoog. Daardoor zijn de gronden amper geschikt om te laten begrazen door vee en worden ze uitsluitend gebruikt om te maaien (hooiland). De erven zijn aan een lint gelegen en hebben een vrij besloten karakter (door aanplant van erfafscheidingen en groen op de erven). Dit geeft een aangenaam contrast met de openheid van het (natte) landschap. Aandachtspunten beeldkwaliteit 1. Open landschap. Zeer nat karakter; 2. Rationele (stroken)verkaveling; 3. Contrast van beslotenheid van het erf tegenover openheid van het landschap; 4. Lintbebouwing. Beeldbepalende landschappelijke elementen rietkragen knotbomen bomengroepen bomenlanen 16

11 2.5 Landschappelijke kwaliteiten en diskwaliteiten Aan de hand van de lagenbenadering (abiotische, biotische en occupatielaag) en de indeling in landschapstypen kunnen we landschappelijke karakteristieken onderscheiden. Deze karakteristieken zorgen voor een leesbaar landschap en worden dan ook als ruimtelijke kwaliteit beschouwd. Ontwikkelingen in het buitengebied kunnen op gespannen voet staan met deze karakteristieken en hier afbreuk aan doen. In dat geval spreken we van diskwaliteiten. Zie kwaliteiten en diskwaliteitenkaart (+ = kwaliteit / - = diskwaliteit / o = aandachtspunten). 2.0 Kwaliteiten en diskwaliteitenkaart 17

12 2.6 Gemeentelijke beleid De Groene Mal van Apeldoorn (bron: De Groene Mal van Apeldoorn,2002) De Groene Mal is het groene kader waarbinnen andere ruimtelijke functies een plaats krijgen. Behoud en versterking van het groene karakter van Apeldoorn staan daarbij hoog in het vaandel. In het buitengebied van Apeldoorn Noord-Oost richt De Groene Mal zich op de grote groengebieden, weteringen en de groene wiggen: 1. De grote groengebieden (Weteringsebroek en Het Woudhuis); In grote groengebieden gaat het om het behouden, versterken en ontwikkelen van een aantrekkelijke combinatie van landbouwgebied, water, bos, natuur en recreatieve voorzieningen. 2. De groene wiggen (Wolvenbos en Zuidbroek); Daarnaast is er sprake van groene wiggen, groene zones die een verbinding leggen tussen de stad en de grote groengebieden. De groene wig Wolvenbos (tussen de Oost-Veluweweg en het Apeldoorns Kanaal) en de groene wig Zuidbroek sluiten aan op het Weteringsebroek. 3. De verbindende wateren van de Weteringen. Ten slotte vormen de weteringen in het gebied de verbindingen tussen de grote groengebieden onderling; ook hier gaat het om het combineren van natuurlijke en recreatieve verbindingen. De grote groengebieden Met uitzondering van het landgoed Woudhuis heeft het landelijk gebied nog maar weinig betekenis als uitloopgebied voor de oostelijke stadsbewoners. De gemeente heeft daarom drie nieuwe grote groengebieden aangewezen om verder te ontwikkelen: het Beekbergherwoud, Landgoed Woudhuis en Weteringse Broek. Deze drie gebieden liggen op de overgang naar de IJsselvallei en hebben grote landschappelijke, recreatieve en natuurlijke potenties. De drie gebieden worden door weteringen aan elkaar verbonden en geven daardoor veel afwisseling in het landschap: vergezichten versus intieme plekken en plekken voor ontspanning en inspanning. Verbindingen van stad naar land: de groene wiggen De groene wiggen zijn te omschrijven als brede groenzones vanuit stad naar buitengebied. Het zijn zones die stadsdelen met het dichtsbijzijnde boscomplex verbinden. De groen wig Zuidbroek sluit aan op het Mheenpark en verbindt de nieuwe woon- en werklocatie Zuidbroek en het Weteringse Broek. De wig zal een combinatie zijn van recreatieve voorzieningen met natuur en water. De groene wig Wolvenbos ligt tussen de Oost-Veluweweg en het Apeldoorns Kanaal en zal aansluiting geven op het Weteringse Broek. Wolvenbos zal een natuurlijke buffer zijn tussen het bedrijventerrein en de Beemte. De kracht van deze groene peiler ligt in de combinatie van bos en water. Deze wig geeft de noordelijke entree van de stad een groen uiterlijk. Verbindend water: de weteringen Binnen De Groene Mal verbinden de weteringen de drie grote groengebieden. Nu hebben ze enkel functie als agrarische afwateringssloot en is het niet mogelijk erlangs te fietsen of te wandelen. Ook zijn ze nu weinig aantrekkelijk voor flora en fauna. Door weteringen heel anders in te richten zullen zowel mens als dier meer profijt hebben van het verbindende water tussen de drie natuurgebieden. Mooie poelen, natuurlijke oevers en fietsen skeelerpaden maken het tot een aantrekkelijke route Visie Weteringse Broek (bron: Visie Weteringse Broek,2006) Het Weteringse Broek is benoemd als recreatief uitloopgebied van de stad Apeldoorn. De visie voor het Weteringse Broek is een ontwikkelingsvisie, mede tot stand gekomen via thematische gebiedsbijeenkomsten. De thema s zijn vitale landbouw, natuurontwikkeling, landschap, water(berging), recreatie en wonen ( zie kaart). De Weteringen en de laaggelegen gronden worden aangegrepen voor het vasthouden van water en voor de ontwikkeling van natuur en recreatie. In het gebied wordt tot ca. 55 ha. natuur aangelegd en daarnaast wordt ingestoken op een verdere ontwikkeling van het landschap, mede door realisatie van landschapselementen.

13 Groene wig: Wolvenbos Groene wig: Zuidbroek 2.0 Het Woudhuis De Groene Mal van Apeldoorn Ontwikkelingsvisie Weteringse Broek 19

14 20 kaart Welstandsthema s (kleur) en deelgebieden (cijfers)

15 3.0 WELSTANDSTHEMA S 3.1 Welstandsthema s Het plangebied van Apeldoorn Noord-Oost valt in de kadernota ( Over welstand geschreven ) geheel onder het welstandsthema agrarisch buitengebied. In dit gebiedsgericht welstandsbeleid, waar we op een kleinere schaal kijken, dienen we deze indeling te verfijnen. De kern De Beemte valt onder het welstandsthema dorpen en het landgoederenlandschap van t Woudhuis valt onder het welstandsthema instituten en buitenplaatsen. Echter, er zit ook een zeer grote variatie in het agrarische buitengebied (zie paragraaf 2.3; landschapstypen), waardoor hier ook een verfijning plaats dient te vinden. De landschapstypenkaart dient als basis voor deze verfijning in deelgebieden. Het is moeilijk om het buitengebied Apeldoorn Noord-Oost in te delen aan de hand van harde grenzen, die een verdeling maken in landschappelijke deelgebieden. Veelal is er een vloeiende overgang tussen verschillende cultuurhistorische landschappen. Bovendien is door ontwikkelingen in het buitengebied, voornamelijk door de agrarische dynamiek, het onderscheidende karakter van de verschillende cultuurhistorische landschapstypen verzwakt. Om tot een landschappelijke indeling te komen, is dan ook niet uitsluitend vastgehouden aan de cultuurhistorische landschappelijke begrenzingen. Bij de landschappelijke indeling is ook gekeken naar het huidige gebruik van het landschap, het onderscheidende karakter en het gewenste toekomstbeeld (zie paragraaf 2.6, Gemeentelijk beleid). De huidige verschijningsvorm en de processen die daarop van invloed zijn geweest, oftewel de morfologische eigenschappen, bepalen de indeling in 7 deelgebieden: Het open broekontginingenlandschap; 2. Het kleinschalige broekontginningenlandschap; 3. Het kampenlandschap; 4. De beemte (welstandsthema dorp); 5. Het landgoederenlandschap; 6. Het historische landgoederenlandschap (welstandsthema instituten en buitenplaatsen); 7. De hooilanden. 3.2 (Geo) Morfologische gebiedsindeling Er zijn diverse landschappelijke karakterstieken, waarop deze indeling in landschappelijke deelgebieden gebaseerd is. Deze zijn: Besloten <-> Openheid Hierbinnen zijn verschillende niveaus te onderscheiden die de beleving en verschijningsvorm van het landschap bepalen. Wij onderscheiden: besloten landschappen, kleinschalige landschappen, half-open landschappen en open landschappen. Hoog en droog <-> Laag en nat Deze karakteristiek bepaalt in grote mate de verschijningsvorm van het landschap. Lage, natte gebieden zijn veelal open gebieden met veel sloten en weinig opgaand groen. Naarmate het gebied hoger en droger is, is er ook meer opgaand groen en een veelal beslotener karakter van het landschap. Rationele verkaveling <-> Grillige verkaveling De ingebruikname van het land hangt ook sterk samen met droge of natte omstandigheden. De nattere gebieden zijn veelal in stroken ontgonnen. De overgang van nat naar droog heeft een meer blokvormige verkaveling en de hoogste gronden hebben een grillige verkaveling. Wij maken onderscheid in deze drie typen: strokenverkaveling, blokvormige verkaveling en grillige verkaveling. 21

16 Lintbebouwing <-> Verspreide bebouwing Het bebouwingspatroon speelt een grote rol in de beleving van het landschap. Het gebiedsgericht welstandsbeleid kan alleen invloed uitoefenen op erfniveau en daarbij invloed uitoefenen op het behoud of de versterking van landschappelijke kwaliteiten. De positie van deze bebouwing bepaalt dan ook de mogelijkheden voor het gebiedsgericht welstandsbeleid. Wij onderscheiden: lintbebouwing en verspreide bebouwing. Elk deelgebied heeft dus verschillende morfologische eigenschappen. De morfologische eigenschappen per deelgebied zijn hieronder weergegeven: Deelgebied 1: Het open broekontginningenlandschap - Half-open landschap - Laag en nat - Rationele verkaveling - Lintbebouwing Deelgebied 2: Het kleinschalige broekontginningenlandschap - Kleinschalig landschap - Laag en nat - Rationele verkaveling - Lintbebouwing Deelgebied 3: Het kampenlandschap - Kleinschalig landschap - Hoog en droog tot laag en nat - Grillige verkaveling - Verspreide bebouwing Deelgebied 4: De Beemte - Landschap bepaalt beeld in het dorp en aan de randen - Veel onbebouwde (semi) agrarische percelen in het dorp - Verspreide bebouwing met zachte dorpsgrens - Historische lintbebouwing Deelgebieden 5 en 6: Het (historische) landgoederenlandschap - Besloten landschap - Hoog en droog - Grillige verkaveling - Verspreide bebouwing Deelgebied 7: De hooilanden - Open landschap - Laag en nat - Rationele verkaveling - Lintbebouwing De welstandscriteria per deelgebied zullen toegelicht worden in hoofdstuk 5. 22