RUP LOODSWEZENSITE. voorontwerp TOELICHTINGSNOTA

Transcriptie

1 RUP voorontwerp LOODSWEZENSITE TOELICHTINGSNOTA mei 2016

2 COLOFON Projectregisseur AG Vespa Philippe Teughels en Greet De Roey Regisseur stadsprojecten Filip Smits Directeur ruimte Katlijn Van der Veken Secretariaat Bedrijfseenheid Stadsontwikkeling den Bell, Francis Wellesplein 1, 2018 Antwerpen Tel I ruimtelijkeplanning@stad.antwerpen.be Projectteam Grontmij Raïssa Bratkowski Stephanie Verbeeck Els Creemers

3 Inhoudsopgave 1 INLEIDING Aanleiding Situering Relatie met het s-rsa ONTWIKKELINGSVISIE Globale visie Bestaand gebouwenensemble en bijkomende bouwvolumes Publieke ruimte Archeologisch erfgoed Waterkering Mobiliteit VOORSCHRIFTEN Opzet van het RUP Opzet voor de voorschriften Zonering en opbouw RUP Op te heffen voorschriften GEVOLGEN EN ACTIES TER REALISATIE Afstemming categorieën gebiedsaanduidingen Vlaams gewest Register planschade, planbaten en compensatie BIJLAGE 1: KAART FEITELIJKE EN JURIDISCHE TOESTAND BIJLAGE 2: FEITELIJKE TOESTAND BIJLAGE 3: JURIDISCHE TOESTAND Bestemmingsplannen Stedenbouwkundige verordeningen Beschermd onroerend erfgoed Natura Wegen en waterlopen

4 8 BIJLAGE 4: PLANNINGSCONTEXT Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen (RSPA) Strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (S-RSA) Gemeentelijk reglement sociaal wonen Andere beleidsplannen Lopende of geplande projecten in de buurt BIJLAGE 5: RUIMTELIJK KADER LOODSWEZENSITE (VERSIE GEMEENTERAAD 21/09/2015) BIJLAGE 6: REGISTER PLANSCHADE, PLANBATEN EN COMPENSATIE BIJLAGE 7: WATERTOETS Algemeen Bespreking BIJLAGE 8: MILIEUBEOORDELING Algemeen Plan-MERscreening BIJLAGE 9: GOEDKEURING ONTHEFFING PLAN-MER-PLICHT

5 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Het plangebied voor het site omvat de voormalige gebouwen en gronden van het Loodswezen aan de Tavernierkaai en het zuidelijk aangrenzende stuk van de Scheldekaaien waar vandaag een rotatieparking georganiseerd is. In de gebouwen van het Loodswezen zijn momenteel de entiteiten van de Vlaamse Overheid met een watergebonden karakter gehuisvest o.a. DAB Loodswezen, de DAB Vloot, de afdeling Maritieme Toegang (AMT) en de afdeling Kust. Deze entiteiten worden in verhuisd naar de Imalso-site op Linkeroever. De ruimtelijke visie voor de herontwikkeling van de zone Loodswezen is uitgezet in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (s-rsa) en werd verder geconcretiseerd in het Masterplan Scheldekaaien en vervolgens in het Ruimtelijk kader Loodswezensite. Het ruimtelijk kader voor het volledig plangebied werd opgemaakt in nauw overleg met de verschillende actoren die betrokken zijn bij de herontwikkeling en werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 21 september Als algemeen uitgangspunt wordt geopteerd voor een versterking van de relatie tussen de kernstad en de Schelde en het omvormen van de Scheldekaaien tot een continue publieke ruimte. Ook het versterken van de cultuurhistorische betekenis en van de beeldkwaliteit van de Scheldekaaien is een belangrijke doelstelling. De herdefinitie van de Scheldekaaien gaat uit van onderling verbonden ruimten afgewisseld met publiek ingerichte gebouwen die samen een continuïteit in de stedelijke ruimte vormen. De Loodswezensite vormt het verbindingsstuk tussen het progamma Kaaien-noord en het programma Kaaien-binnenstad. Hierop wordt een gebiedsgericht en aangepast functioneel programma geënt. Om het publiek karakter op de Scheldekaaien te behouden is gekozen voor publieke invullingen voor de gebouwen die op de kaaivlakte staan, echter niet noodzakelijk met een publieke uitbating. De Scheldekaaien vormen de belangrijkste publieke ruimte in de binnenstad en een privatisering van deze ruimte is niet wenselijk is. Private functies zijn wel mogelijk voor zover ze publieksgericht zijn of ondergeschikt aan de publieke hoofdfunctie. Concreet voor de site van het Loodswezen wordt uitgegaan van horeca, gemeenschapsvoorzieningen en vrijetijdsvoorzieningen als hoofdfuncties en detailhandel als nevenfunctie. Wonen en kantoor zijn daarbij niet gewenst omwille van het privatief karakter van deze functies. Conform het vergunningsbeleid is kantoorfunctie ondersteunend aan een hoofdof nevenfunctie wel toegestaan tot maximum 25% van de oppervlakte van de desbetreffende functie. Een zelfstandige kantoorfunctie is verboden. Door het vertrek van de loodsenadministratie komt de site Loodswezen, inclusief gebouwen, vrij. Een watergerelateerd programma in de gebouwen kan een meerwaarde vormen gezien de directe (en historische) relatie van de gebouwen met de Schelde. De gedempte Bonapartesluis en het Margueriedok kunnen ingeschakeld worden voor eventuele nautische activiteiten. In het Margueriedok kan een opstapplaats voor watertransport een toegevoegde waarde betekenen voor de herbestemming van de site De zone rond de gebouwen van het Loodswezen is vandaag bestemd als gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut. De zone ten zuiden ervan is bestemd als oeverstrook met bijzondere bestemming. Dit gebied is bestemd voor recreatie en toeristische activiteiten, voor verkeersinfrastructuur en parkeervoorzieningen, alsmede voor laden en lossen 3

6 van goederen vervoerd via de waterweg. Alleen werken en handelingen die daarmee verband houden, waaronder de aanleg en inrichting van de oeverstrook zijn er toegelaten. Om een globale ontwikkeling van de Loodswezensite binnen de krachtlijnen van het Masterplan Scheldekaaien mogelijk te maken is een herbestemming van de gronden noodzakelijk en wordt een RUP opgemaakt. Luchtfoto plangebied (bron : Bing maps) 4

7 1.2 Situering Het plangebied is gelegen tussen de Schelde aan de westzijde, de Rijnkaai met de Waagnatie aan de noordzijde, het Bonapartedok met het MAS en het Schipperskwartier in het oosten en de kaaien met aansluitend de binnenstad in het zuiden. De grote structuurbepalende elementen in de omgeving zijn de Schelde, de dokken (Bonapartedok en Willemsdok) in de wijk Eilandje en het stedelijk weefsel van de historische binnenstad met ondermeer het Schipperskwartier. De Scheldekaaien worden gescheiden van het stedelijk weefsel door de kaaiweg die samen met de Leien instaat voor de verbinding van noord naar zuid en vice versa. De Waaslandtunnel, die de binnenstad met Linkeroever verbindt (enkel gemotoriseerd verkeer), kruist het plangebied ondergronds in het verlengde van de Brouwersvliet. Luchtfoto met situering plangebied RUP Loodswezen 5

8 Luchtfoto met afbakening plangebied RUP Loodswezen 1.3 Relatie met het s-rsa Het RUP wordt opgemaakt in uitvoering van het s-rsa en moet het generiek beleid van het s- RSA mee operationaliseren. De relatie met de doelstellingen van het generiek beleid en de doorwerking hiervan in het RUP en de randvoorwaarden vanuit het actief beleid van het s-rsa zijn beschreven in de planningscontext (in bijlage). 6

9 2 ONTWIKKELINGSVISIE 2.1 Globale visie De ambitie van de stad met betrekking tot het plangebied is uitgezet in het Ruimtelijk kader voor de Loodswezensite dat verder bouwt op het Masterplan Scheldekaaien. Het belangrijkste uitgangspunt in het Masterplan Scheldekaaien is het behoud van het publiek karakter van de kaaien in de vorm van een continue publieke ruimte waarbij een verbeterd contact met het water nagestreefd wordt. Om het publiek karakter op de Scheldekaaien te behouden is gekozen voor publieke invullingen voor de gebouwen die op de kaaivlakte staan, echter niet noodzakelijk met een publieke uitbating. De visie gaat verder uit van het behoud en herbestemming van het Loodsengebouw en het Boeienmagazijn. Bijkomend ten opzichte van de bestaande bebouwing, kan tot m² vloeroppervlakte in nieuwbouw gerealiseerd worden. Concreet voor de site van het Loodswezen wordt uitgegaan van horeca, gemeenschapsvoorzieningen en vrijetijdsvoorzieningen als hoofdfuncties en detailhandel en parkeren als nevenfunctie. Wonen en kantoor zijn daarbij niet gewenst omwille van het privatief karakter van deze functies. Kantoren ondersteunend aan een hoofd- of nevenfunctie is wel toegestaan tot maximum 25% van de oppervlakte van de desbetreffende functie. Een zelfstandige kantoorfunctie is verboden. Een watergerelateerd programma in de gebouwen kan een meerwaarde vormen gezien de directe (en historische) relatie van de gebouwen met de Schelde. De gedempte Bonapartesluis en het Margueriedok kunnen eventueel ingeschakeld worden voor nautische activiteiten. Om de druk op het verkeersnetwerk en de omgeving niet bijkomend te bezwaren wordt voor de parkeercapaciteit het stand-still principe toegepast en geldt een totaal van maximum 800 parkeerplaatsen. Optimalisatie van zowel de bestaande parking als de ontsluiting en integratie ervan in de globale visie voor de Scheldekaaien is aangewezen. Het RUP vormt hiervoor het nodige juridisch kader en maakt het mogelijk om de parking op een kwalitatieve manier bovenof ondergronds (her) in te richten en/of de parkeerplaatsen te herschikken binnen het plangebied. 2.2 Bestaand gebouwenensemble en bijkomende bouwvolumes Overeenkomstig de cultuurhistorische studie wordt gekozen voor behoud en renovatie/restauratie van de historisch waardevolle (en beschermde) gebouwen en infrastructuren binnen de projectcontour: Bassin (7) Loodswezen (1) Boeienloods (2) Margueriedok (6) Bonapartesluis (8) Monument voor gesneuvelde zeelieden (5) Noorderterras (wandelterras en paviljoen) (12) 7

10 Havenafdaken De vier 20 ste eeuwse bijgebouwen (3 en 4) kregen een lage waardering in de cultuurhistorische studie, omdat ze geen toegevoegde waarde vormen voor het gebied op vlak van cultuurhistorisch erfgoed, architectuur of stedenbouwkundige positie. Deze gebouwen kunnen bijgevolg afgebroken worden om plaats te maken voor kwalitatief ingerichte publieke ruimte en een nieuwbouwproject. Voor de twee atoomschuilkelders (11) zal bij de uitwerking van het effectieve project worden bekeken of deze geïntegreerd kunnen worden in het ontwerp en of dit een meerwaarde betekent. Afhankelijk van deze afweging zullen ze behouden al dan afgebroken worden. 1 Loodswezen 2 Boeienloods 3 20 ste eeuwse bebouwing in verlengde van boeienloods 4 20 ste eeuwse bebouwing loodrecht op boeienloods 5 monument voor gesneuvelde zeelieden 6 Margueriedok 7 Bassin 8 Bonapartesluis 9 Havenhekken 10 Korea oorlogsmonument 11 Atoomschuilkelders 12 Noorderterras Figuur: visie aangaande de bestaande gebouwen (bron AG Vespa) Een beperkt aantal nieuwe aanvullingen op de Scheldekaaien zetten het ritme van solitaire gebouwen langs de Scheldekaaien (Loodswezen, Noorderterras, Steen, Zuiderterras) verder. Een hedendaagse toevoeging in het plangebied vervolledigt de historische fragmenten aan het Loodswezen tot een coherente configuratie. Een nieuwe toevoeging aan het gebouwensemble van de Loodswezensite creëert op die manier een intieme en beschutte plaats op dit scharnierpunt langs de kaaien. Het gebouw is tegelijk ook een beëindiging van het toekomstig plein aan het Schipperskwartier en vormt een scherm naar de centrale kaaien. Vanuit de binnenstad worden de kaaien en dus ook de Schelde via deze nieuwe toevoeging als referentiepunt beter voelbaar. Er dient een architecturale samenhang te ontstaan tussen de nieuwbouw en de nabije monumenten waarbij verschillende zichtassen op het Loodsengebouw behouden blijven. Ook het behoud van open zichten vanuit de binnenstad vormt een belangrijke toetssteen bij de inplanting en het bepalen van het gebouwvolume. De nieuwbouw heeft een totale vloeroppervlakte van maximum m². 8

11 Op technisch vlak dient rekening gehouden te worden met de aanwezigheid van de Waaslandtunnel onder een gedeelte van de nieuwbouw. Een nieuwbouw in het verlengde van de Boeienloods (3) dient op vlak van inplanting, footprint en bouwhoogte rekening te houden met de naastgelegen en beschermde Boeienloods. Aansluitend op de te behouden historisch waardevolle gebouwen kan geopteerd voor één of meerdere kleinschalig nieuwbouwvolumes (afgestemd op het historisch waardevol gebouw). Deze nieuwbouwvolumes moeten omwille van hun specifieke functionaliteit, gerelateerd aan de exploitatie en herbestemming van betreffend monument, te verantwoorden zijn, maar kunnen evengoed noodzakelijk zijn in functie van een kwalitatieve oplossing voor de integratie van de waterkering en de voetgangerstoegangen tot de parking. Een nieuwbouw op deze plek kan ook noodzakelijk blijken om achterkantsituaties van de bestaande gebouwen te vermijden en op die manier het openbaar domein op te laden tot een kwalitatieve en levendige verblijfsruimte. Een eventueel bijkomend solitair gebouw houdt minstens 10 m afstand van de Blauwe Steen, enerzijds om het aan- en afmeren van schepen te faciliteren, anderzijds om de wandelpromenade langs het water te laten doorlopen. Hier kan niet van worden afgeweken. Rond het beschermde Margueriedok dient een vrije ruimte van 15 m in acht genomen te worden tussen de dokrand en de nieuwbouw. Dit is de afstand van de bestaande gebouwen tot het dok. Op basis van het globale project voor de site zal de ruimtelijke inpassing en de architecturale kwaliteit van de nieuwbouwvolumes geëvalueerd worden, alsook hun verhouding tot de omliggende monumenten. 2.3 Publieke ruimte De eigenzinnige configuratie rond Bassin en Loodswezen markeert de overgang tussen de centrale kaaien en Rijnkaai, en onderbreekt daarmee de uniformiteit van de 100 m brede kaaistrip. Loodswezen en omgeving worden hierdoor in zekere mate losgesneden van de stad, en vormen een meer intieme plek op de kaaien met een bijzondere relatie tot de rivier. Een belangrijk uitgangspunt in het Masterplan Scheldekaaien is het behoud van het publiek karakter van de kaaien waarbij een verbeterd contact met het water nagestreefd wordt. Via een doorlopende wandeling langs de Blauwe Steen maar ook door een verbeterde oversteekbaarheid en het opheffen van barrières wordt het water dichter bij de stad gebracht. De publieke toegankelijkheid van de site dient niet enkel in langse richting langs het water, maar ook in dwarse richting (loodrecht op het water) te worden gegarandeerd. Zowel aan waterzijde als aan stadszijde is het mogelijk om een terras te voorzien bij één of meerdere van de gebouwen, zolang dit geen hypotheek legt op de publieke toegankelijkheid van de site en de doorlopende wandeling langs het water. Het stedelijk terrasreglement is tevens van toepassing Stadszijde Aan stadszijde dient voor het geheel van programma s rondom het Loodswezen een gezamenlijk toegangsplein te worden ontworpen. Het versterkt de onderlinge samenhang tussen de verschillende historisch waardevolle gebouwen, en begeleidt de richtingsveranderingen van de weg. Het sluit als formeel voorplein aan bij de stedelijke drukte op deze plek. Ter hoogte van het historisch centrum - van Sint-Pietersvliet tot Sint-Jansvliet - wordt alles in het werk gesteld om een verbeterde relatie tussen stad, kaaien en Schelde te realiseren. Door de 9

12 waterkering zo dicht mogelijk bij het water te lokaliseren, wordt het gedeelte van het kaaivlak dat beschermd is tegen overstroming significant uitgebreid. Het kaaivlak wordt letterlijk terug van de stad. De ganse centrumzone wordt één grote en polyvalente stedelijke infrastructuur, ten allen tijde beschikbaar voor stedelijke evenementen. In deze zone worden zichten op de Schelde en een vlotte toegang tot het water verzekerd. De uitdaging voor dit gebied zal zijn de waterkering optimaal te integreren in de heraanleg van het openbaar domein. Onder het stedelijk voorplein kan een ondergrondse parking worden gebouwd. Een ophoging van dit toegangsplein om de toegang tot een ondergrondse parking te vereenvoudigen kan overwogen worden. Een verhoogd plein mag evenwel geen barrière vormen tussen de stad en de Schelde en dient daarom integraal toegankelijk te zijn en optimaal aan te sluiten op het omliggende openbaar domein. Het kan ook een nuttige drempel vormen voor de waterkering Waterzijde Aan waterzijde is het behoud van het publieke karakter van de Scheldekaaien het belangrijkste uitgangspunt. Een ononderbroken wandeling van noord naar zuid langs de Blauwe Steen draagt hiertoe bij en versterkt bovendien het contact met het water. De nieuwe functies en de nieuwe bebouwing mogen geen afbreuk doen aan de publieke beleving van de Scheldekaaien. Het voorzien van een terras bij één of meerdere van de gebouwen is mogelijk voor zover dit de publieke toegankelijkheid van de site en de noord-zuid wandeling langs de blauwe steen niet hypothekeert. De Bonapartesluis, het Margueriedok, het Loodswezen, het Bassin, de Boeienloods en het monument voor gesneuvelde zeelieden, zijn allemaal beschermde monumenten die een zeer directe en historische relatie met de Schelde delen. Door de aanwezigheid van de Bonapartesluis en het Margueriedok ontstaat aan het water een intieme tuin als een getijdentuin of een reeks gecombineerde terrassen waardoor de relatie tussen de gebouwen en het water kan hersteld en zelfs versterkt worden. De kaaimuur blijft beschikbaar voor het aanmeren van schepen. In het kader van de heraanleg van de Scheldekaaien wordt een mogelijke verplaatsing van de zeecruiseterminal naar Hangar (tussen Steen en Noorderterras) onderzocht. 10

13 Figuur: Publieke ruimte (Bron: AG Vespa) 2.4 Archeologisch erfgoed Ondergrondse werken in het plangebied zullen hoogst waarschijnlijk gevolgen hebben voor het ondergrondse patrimonium van de Scheldekaaien. Immers er zijn ondergrondse resten van de voormalige Rede van Antwerpen binnen de plancontour gelegen. Zij hebben een intrinsieke waarde als materiële getuige van het havenverleden van de stad. Ze weerspiegelen het historisch belang van Antwerpen doorheen de tijd, zowel op Europees als op ruimer internationaal niveau. Er dient bijzonder zorgvuldig omgesprongen te worden met dit ondergrondse maritieme erfgoed. Binnen het plangebied zijn overal belangrijke archeologische relicten te verwachten. Omdat de stad zich doorheen de tijd ontwikkelde vanuit het centrum rond de burcht zijn ingrepen aan de rand van de historische stad het minst ingrijpend. Vanuit het standpunt van archeologische erfgoedzorg werd daarom geadviseerd om beperkingen op te leggen m.b.t. de mogelijkheden voor de aanleg van een ondergrondse parking. Ook vormen de relicten van de voormalige haven binnen het Masterplan van de Scheldekaaien een historische opportuniteit bij nieuwe ontwerpen. De integratie van de archeologische relicten van de vlieten, de oude kades, torens en stadmuren kan de aantrekkingskracht van nieuwe ontwikkelingen versterken en een extra troef vormen voor toerisme. Gezien elke ingreep in de bodem onvermijdelijk leidt tot afbraak van de historische havenstructuren zoals de vlieten, kades en stadsmuren, dient het verlies aan erfgoedwaarden gecompenseerd te worden door een doordachte en respectvolle integratie van representatieve onderdelen. 11

14 Door het Agentschap Onroerend Erfgoed en de dienst Archeologie van de stad Antwerpen werden een aantal advieszones aangeduid, met van noord naar zuid (jong naar oud) steeds strenger wordende voorwaarden inzake ontgravingen en behoud in situ van relicten. In samenspraak met deze diensten werd beslist om de mogelijkheid tot aanleg van een ondergrondse parking in het RUP te beperken tot de zones B, C en C van de advieskaart, overeenkomend het deel van het plangebied buiten de middeleeuwse omwalling. De zones A en A en de Burchtzone (beschermd als archeologische zone), gelegen binnen de middeleeuwse omwalling, worden uitgesloten. Bij uitgravingen voor de geplande bouwwerken dient zeker rekening te worden gehouden met grootschalig archeologisch onderzoek. Dit heeft gevolgen voor de kost en de planning van projecten. De middeleeuwse stadsmuren, de Koolkaai en de site Kraaiwijk dienen behouden te worden als archeologische relictzone zodat voor toekomstige generaties de mogelijkheid open blijft tot onderzoek en ontsluiting van onroerend maritiem erfgoed van de havenstad Antwerpen. 12

15 Figuur: advieskaart archeologisch erfgoed 30 september 2015 (Bron: Stad Antwerpen Stadsontwikkeling / Onroerend Erfgoed dienst archeologie) 13

16 2.5 Waterkering Een continue waterkering op niveau 9 m 25 TAW (circa 2,25 m boven de Blauwe Steen) (geactualiseerd Sigmapeil) dient binnen de globale visie van het masterplan Scheldekaaien gerealiseerd te worden. Vanaf punt A (aansluiting op de bestaande waterkering) tot punt B (op de zuidelijke grens van het projectgebied, circa 13 m achter de Blauwe Steen) dient een continue waterkering van 9 m 25 TAW te worden voorzien. De bestaande waterkering zal worden afgebroken, nadat de nieuwe waterkering volledig gerealiseerd is. De waterkering wordt landschappelijk ingepast in het ontwerp voor de publieke ruimte. Bij het inzetten van mobiele stukken moeten strategische zichten of perspectieven ten opzichte van de assen stadinwaarts (bv. ter hoogte van de historische vlieten) gevrijwaard worden. Figuur: Waterkering (Bron: AG Vespa) De verhoogde waterkering tot 9,25 m TAW (circa 2,25 m boven het maaiveld) dient ononderbroken gerealiseerd te worden in het projectgebied. Dit kan door middel van een waterkering in de gebouwen (zowel nieuwe als bestaande gebouwen) of door middel van een vaste waterkering in het openbaar domein. Gezien de open ruimte tussen het water en de gebouwen erg beperkt is om er een vaste waterkering te realiseren, is het een echte uitdaging om de waterkering op kwalitatieve wijze te integreren zonder dat het als barrière ervaren wordt. De integratie van de waterkering in de gebouwen of in de omgeving mag de relatie tussen de stad en het water niet hypothekeren, noch de relatie tussen de gelijkvloerse functies in de gebouwen en hun omgeving. In het noorden dient een aansluiting op de mobiele waterkering ter hoogte van de Bonapartesluis voorzien te worden. In het zuiden sluit de waterkering aan op de mobiele waterkering van het Schipperskwartier, gelegen op 10 m van de Blauwe Steen. Beperkte verhogingen in het openbaar domein zorgen ook al voor een verhoogde veiligheid. De hoogte 14

17 van het drempelpeil correspondeert met de waterstanden op de Schelde en de bijhorende ingeschatte overstromingsfrequentie. De jaarlijkse kans op elke waterstand is 1/ Herhalingstijd. Een drempelpeil van 7,80 m TAW beschermt tegen stormen die statistisch gezien één keer om de honderd jaar voorkomen. Figuur: Waterkering (Bron: AG Vespa) Het Masterplan Scheldekaaien beschouwt de werken aan het Loodsengebouw en een potentieel nieuw gebouw als een opportuniteit dat alternatieven biedt voor de bestaande keermuur in beton die nu de bijzondere relatie met het water bezwaard. Zo is een zeer directe relatie tussen gebouw en Schelde mogelijk, op een manier die nergens anders op de kaaien kan ervaren worden. Door de krappe ruimte tussen gebouwensemble en Blauwe Steen is het niet evident om een waterkering van 2,25 m op een kwalitatieve wijze in het openbaar domein te integreren. Een waterkering in het openbaar domein zou een ongewenste barrière vormen tussen het gebouwensemble en de Schelde, terwijl de bestaande gebouwen door hun oorspronkelijke functie net sterk naar het water gericht zijn. De eigenlijke waterkering die de stad moet beschermen bevindt zich in het Masterplan Scheldekaaien aan de stadszijde van de gebouwen om de unieke relatie tussen gebouw en water niet in de weg te staan. Daar wordt de waterkering bij voorkeur geïntegreerd in de gebouwen zelf, liever dan een aparte waterkeringsmuur te moeten oprichten. De integratie van de waterkering in het gebouw dient echter nog verder onderzocht te worden in functie van de veiligheid en de technische en financiële haalbaarheid, en in nauw overleg met de erfgoeddiensten. Deze technische studie gebeurt in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal nv. 15

18 Door de voorgestelde herlocatie van de waterkering verbeteren het Bassin, het Loodswezen en de Boeienloods hun relatie met het water. Hun bijzondere locatie vlakbij het water verantwoordt een aparte bescherming op maat van elk individueel gebouw (zoals nu het Zuiderterras), op eigen risico en alleen opgesteld wanneer het nodig is. Het integreren van een drempel in het openbaar domein tussen gebouw en waterkering kan wel een extra veiligheid inbouwen. Ook een verhoogd plein aan stadszijde kan als waterkerende drempel fungeren en maakt het mogelijk om de gebouwen te evacueren wanneer de mobiele waterkeringen gesloten zijn. Figuur: Masterplan Scheldekaaien (Bron: AG Vespa) 2.6 Mobiliteit Heraanleg wegprofiel Kaaiweg In het kader van het Vlaamse Brabo 2-project wordt het wegprofiel van Rijn kaai Zuid (Rijnkaai, Van Meterenkaai, Zeeuwse Koornmarkt en Tavernierkaai) heraangelegd omwille van de verlenging van de tramlijn naar het Eilandje. Vanaf Sint-Pietersvliet wordt het tramnetwerk uitgebreid via de kaaien naar de Londen/Amsterdamstraat en maakt zo de verbinding met de Leien en het nieuwe Havenhuis. Het geplande wegprofiel bestaat uit een 2x1 rijweg, een aparte trambedding, bufferstroken van 2,5 m, een dubbelrichtingsfietspad van 4 m breed aan de waterzijde, en brede voetpaden van minstens 4m breed waar mogelijk. Fietspad, bufferstrook en voetpad aan waterzijde zullen tijdelijk versmald worden aangelegd tot na de herontwikkeling van de Loodswezensite. Ter hoogte van het Loodswezen, aan het kruispunt met Brouwersvliet, wordt een tramhalte voorzien. 16

19 Figuur: Heraanleg wegprofiel Brabo 2 definitieve aanleg (Bron: AG Vespa) 17

20 2.6.2 Ontsluiting en parkeren Het aspect ontsluiting en parkeren werd afzonderlijk onderzocht. De natte kaaivlakte dient ten allen tijde bereikbaar te zijn voor hulpdiensten, brandweer, en dienstverkeer van Waterwegen en Zeekanaal NV en het gemeentelijk Havenbedrijf. De droge kaaivlakte dient daarenboven bereikbaar te zijn in functie van de noodzakelijke ontsluiting van de verschillende activiteiten (logistiek, laden en lossen, vuilniswagens, parkeren op maaiveld). Aansluitingen op het maaiveld moeten in aantal beperkt worden en gesitueerd op een locatie waardoor de doorstroming op de Kaaiweg minimaal belemmerd wordt en waardoor het aantal potentiele conflictsituaties met dwarsend verkeer (langzaam verkeer en/of gemotoriseerd verkeer en/of tramverkeer) tot een minimum wordt beperkt. Wat betreft het aantal parkeerplaatsen wordt het standstill-principe gehanteerd. Het totaal wordt vastgelegd op maximum 800 plaatsen onafgezien het gebruik ervan of de situering. In- en uitrit naar en van de ondergrondse parking is meegenomen in het ontwerp van de Kaaiweg. Er worden verspreid op het openbaar domein een het benodigde aantal fietsbeugels voorzien voor bezoekers. Inpandig worden voldoende fietsstalplaatsen voorzien voor bezoekers Fietsstalplaatsen worden rechtstreeks of zeer vlot toegankelijk en veilig georganiseerd vanaf het openbaar domein voor fietser en voetganger. 18

21 3 VOORSCHRIFTEN 3.1 Opzet van het RUP Met voorliggend RUP wordt een juridisch kader gecreëerd om het ruimtelijk kader Loodswezensite door te laten werken in het vergunningenbeleid. 3.2 Opzet voor de voorschriften In het ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) wordt de gewenste bestemming, inrichting en/of beheer gebiedsgericht vastgelegd. De voorschriften hebben een verordenend karakter, dit wil zeggen dat ze de juridische basis vormen voor het verlenen van stedenbouwkundige vergunningen en verkavelingsvergunningen. De stedenbouwkundige krachtlijnen uit het Ruimtelijk kader Loodswezensite worden doorvertaald in het RUP. Het RUP is een evenwichtsoefening tussen het vastleggen van bepalingen om de kwaliteit te garanderen en het inbouwen van vrijheden om het inspelen op toekomstige noden en behoeften mogelijk te houden. 3.3 Zonering en opbouw RUP In het RUP zijn algemene voorschriften van toepassing evenals bijzondere gebiedsspecifieke voorschriften voor twee bestemmingszones: zone voor centrumfuncties (Ce1) en zone voor publiek domein (Pu1). Onderstaand worden bijkomende verduidelijkingen gegeven bij de stedenbouwkundige voorschriften. Bepaalde artikels zijn vanzelfsprekend hiervoor is geen bijkomende toelichting nodig en in betreffend geval wordt enkel de titel vermeld Algemene voorschriften De algemene voorschriften behelzen een aantal overkoepelende bepalingen. Voor bestaande hoofdzakelijk vergunde en vergund geachte niet-verkrotte gebouwen, parkeren, maaiveld, stabiliteit en werken van algemeen belang zijn zonegrensoverschrijdende bepalingen opgenomen. Verder zijn er voorschriften die de duurzaamheidsprincipes uit het masterplan afdekken. Meer bepaald aangaande duurzame stedenbouw en duurzaam bouwen. Achteraan worden de gehanteerde termen gedefinieerd. De definities van de begrippen zijn in de mate van het mogelijke de die algemeen worden toegepast door de stad Antwerpen, aangevuld met een aantal specifieke begrippen gerelateerd aan dit RUP. 19

22 3.3.2 Bijzondere voorschriften artikel 1: Zone voor publiek domein (Pu) Het opzet van de voorschriften is om de zone te bestemmen voor publiek domein in de vorm van groene en/of verharde verblijfsruimte in open lucht, wegenis, infrastructuur voor openbaar vervoer, langzaam verkeersvoorzieningen en, parking op een manier die zowel kwaliteitseisen oplegt als voldoende flexibiliteit biedt om in te kunnen spelen op toekomstige tendensen en ontwikkelingen. Aspecten met betrekking tot algemene inrichting van de buitenruimte, gebouwen en constructies en ontsluiting worden bepaald. artikel 2: Zone voor centrumfuncties (Ce) Het opzet van de voorschriften is om de zone te bestemmen voor horeca, gemeenschapsvoorzieningen en groene en/of verharde ruimte als hoofdfuncties en detailhandel en parkeren als nevenfuncties. Aspecten met betrekking tot de bouwmogelijkheden, inrichting van de buitenruimte en parkeren worden vastgelegd op een manier die zowel kwaliteitseisen oplegt als voldoende flexibiliteit biedt om in te kunnen spelen op toekomstige tendensen en ontwikkelingen. artikel 3: Ondergrondse parking (in overdruk) Op het grafisch plan is de zone aangeduid waarbinnen de realisatie van een ondergrondse parking wordt toegelaten in zoverre deze conform de inrichtingsvoorschriften is. De afbakening is bepaald op basis van de archeologische erfgoedwaarde in het plangebied. Meer bepaald komt de zuidelijke grens overeen met de middeleeuwse kaaimuur in functie van behoud ervan in situ en het maximaal vrijwaren van de meest waardevolle zone tussen de zuidelijke plangrens en de middeleeuwse kaaimuur. Er werd expliciet geopteerd om geen dieptebeperking op te leggen maar wel om de footprint te beperken. artikel 4: Historisch waardevolle gebouwen en constructies (in overdruk) De gebouwen en constructies die waardevol worden geacht en behouden moeten worden, worden individueel aangeduid. Deze aanduiding is eveneens van belang in functie van de mogelijkheden die art 1 biedt om ondergeschikte constructies bij de opgelijste gebouwen te realiseren. 3.4 Op te heffen voorschriften Bij de inwerkingtreding van dit ruimtelijk uitvoeringsplan, worden de bestemmingen en de bijhorende voorschriften van het gewestplan, die binnen de begrenzing van dit gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan liggen, opgeheven en vervangen door de bestemmingsvoorschriften van het RUP Loodswezen. De voorschriften vullen de stedenbouwkundige verordeningen van de stad Antwerpen aan. De voorschriften van de verordeningen zijn onverminderd van kracht. Indien er een strijdigheid is met de voorschriften van dit RUP, primeren de voorschriften van het RUP. 20

23 3.4.1 Gewestplan Antwerpen Volgende voorschriften van het gewestplan nr. 14 Antwerpen (KB 03/10/1979 en latere wijzigingen) worden door de opmaak van het RUP opgeheven: BVR 28 oktober 1998 Artikel 6. Oeverstrook met bijzondere bestemming : Het gebied dat als "oeverstrook met bijzondere bestemming" is aangeduid, is bestemd voor de heraanleg van de kaaien : buurtrecreatie alsmede toeristische en havenactiviteiten kunnen er samengaan ; alleen werken en handelingen die daarmee verband houden zijn er toegelaten. KB van 28 december 1972 betreffende de inrichting en de toepassing van de ontwerpgewestplannen en de gewestplannen art De woongebieden: De woongebieden zijn bestemd voor wonen, alsmede voor handel, dienstverlening, ambacht en kleinbedrijf voor zover deze taken van bedrijf om redenen van goede ruimtelijke ordening niet in een daartoe aangewezen gebied moeten worden afgezonderd, voor groene ruimten, voor sociaal-culturele inrichtingen, voor openbare nutsvoorzieningen, voor toeristische voorzieningen, voor agrarische bedrijven. Deze bedrijven, voorzieningen en inrichtingen mogen echter maar worden toegestaan voor zover ze verenigbaar zijn met de onmiddellijke omgeving. BVR 7 juli 2000 (aanvullende voorschriften) artikel 1, paragraaf 1 punt 2 (bruinomrand, cfr binnenstad) bijzondere voorschriften betreffende de hoogte van de gebouwen: Voor het optrekken van gebouwen gelegen in de volgende woongebieden, gelden de hierna vermelde bijzondere voorschriften: 1 in het stadscentrum van Antwerpen, dit is het gedeelte van de stad begrensd door de Leien; 2 in de binnenstad van Antwerpen, dit is het gedeelte van de stad gelegen tussen de Leien en de Kleine Ring; 3 in de stedelijke agglomeratie van Antwerpen, dit is het gedeelte van de stad gelegen tussen de Kleine Ring en respectievelijk de reservatiestrook voor de aanleg van lijninfrastructuur (de A102) tussen Merksem en Wommelgem, de R11 tussen Wommelgem en Mortsel, de oostelijke grens van Mortsel en Hove en de reservatiestrook voor pijpleidingen tussen Hove/Kontich en Hemiksem; 4 in de woongebieden die op de kaart welke de bestemmingsgebieden omschrijven bruinomrand en met het romeinse cijfer III overdrukt zijn; 5 in de woongebieden die op de kaart welke de bestemmingsgebieden omschrijven bruinomrand en met het romeinse cijfer II overdrukt zijn. In deze gebieden wordt de maximale bouwhoogte afgestemd op de volgende criteria: 1 de in de onmiddellijke omgeving aanwezige bouwhoogten; 2 de eigen aard van de hierboven vermelde gebieden; 3 de breedte van het voor het gebouw gelegen openbaar domein. KB van 28 december 1972 betreffende de inrichting en de toepassing van de ontwerpgewestplannen en de gewestplannen art gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen : Onder gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen dient te worden begrepen voorzieningen die gericht zijn op de bevordering van het algemeen belang en die ten dienste van de gemeenschap worden gesteld. De idee van dienstverlening (verzorgende sector) aan de gemeenschap is derhalve rechtstreeks aanwezig. 21

24 4 GEVOLGEN EN ACTIES TER REALISATIE 4.1 Afstemming categorieën gebiedsaanduidingen Vlaams gewest In het besluit van de Vlaamse Regering van 11 april 2008 tot vaststelling van de nadere regels met betrekking tot de vorm en de inhoud van de RUP s wordt opgelegd dat er bij de opmaak van de uitvoeringsplannen een aantal categorieën van gebiedsaanduidingen als uitgangspunt worden gebruikt. In volgende tabel wordt aangegeven in welke categorie elke bestemmingszone uit voorliggend RUP valt. Categorieën Vlaams gewest Categorie 3. Recreatie Categorie 8. Lijninfrastructuur Bestemmingszones van de stad Antwerpen Art 2 zone voor centrumfuncties (Ce) Art 1 zone voor publiek domein (Pu) 4.2 Register planschade, planbaten en compensatie Het overzicht in bijlage geeft weer welke percelen ten gevolge van de bestemmingswijziging in het kader van voorliggend RUP aanleiding kunnen geven tot planschade, planbaten en/of compensatie conform de richtlijn. Art van de VCRO bepaalt de ruimtelijke uitvoeringsplannen erfdienstbaarheden van openbaar nut kunnen doen ontstaan en eigendomsbeperkingen kunnen inhouden, met inbegrip van bouwverbod. In de gevallen, vermeld in 2 en 3, kan een bouw- of verkavelingsverbod aanleiding geven tot een beperkte schadevergoeding, planschadevergoeding genaamd. 22

25 5 BIJLAGE 1: KAART FEITELIJKE EN JURIDISCHE TOESTAND 23

26 6 BIJLAGE 2: FEITELIJKE TOESTAND Bebouwingsstructuur De site maakt deel uit van de Scheldekaaien en sluit aan op de bebouwingscluster van Hangar 26 aan de noordzijde en het Noorderterras en aangrenzende hangars aan de zuidzijde. De kaaien hebben afwijkende morfologische en functionele kenmerken ten opzichte van de aangrenzende stadsdelen. Zo is de wijk Schipperskwartier (gelegen ten oosten van kaaiweg en ten zuiden van de Brouwersvliet) opgebouwd uit compacte bouwblokken en doorweven met een historische statenpatroon. De wijk Eilandje (ten noorden van Brouwersvliet) wordt gekenmerkt door grotere bouwblokken (oorspronkelijk veelal pakhuizen) en de open ruimte van de dokken. Het plangebied wordt aan de stadszijde begrensd door een betonnen waterkering. Deze lineaire begrenzing wordt op verschillende plaatsen onderbroken door een metalen rolpoort die enkel bij springtij wordt gesloten. Het Loodswezen vervult een bakenfunctie aan de Scheldekaaien en het merendeel van de bestaande bebouwing heeft een zekere cultuurhistorische en/of architecturale waarde maar ontleent geen meerwaarde aan de clustering. Dit valt grotendeels te wijten aan de eerder willekeurige inplanting van de gebouwen, het gebrek aan afstemming en de weinig kwalitatieve inrichting van de onbebouwde delen. Topografische kaart met afbakening plangebied RUP Loodswezen 24

27 Bovengronds erfgoed Het stedenbouwkundig ensemble en de kwaliteit van de gebouwen zijn een herinnering aan de ontwikkeling van het havengebied. In de 19 de eeuw zijn de sluiscomplexen en dokken aanleiding geweest voor de verdere groei en uitbreiding van de handel en industrie in het havengebied. Op deze plekken wordt de havenactiviteit de stad ingetrokken. Het doorbreekt de structuur van de afgesloten kaai en de stad en biedt daarmee een uitzondering op de strakke geordendheid van de 19de-eeuwse kaaien. Het gebied rondom het gebouw van het Loodswezen, de Boeienloods en het Margueriedok is een plek waar havenactiviteit en het openbaar leven met elkaar in contact kwamen. Deze plek, bood de Antwerpenaar de mogelijkheid de Scheldekaaien te betreden. Het Margueriedok was bedoeld als schuilhaven en aanlegplaats voor kleine bootjes. De functiegebonden openbaarheid van het Loodswezen en de functionele kant van het Margueriedok vormen in dat opzicht vooral een meerwaarde als onderdeel van de dokkenstructuur in het noordelijke deel van de Scheldekaaien. Daarbij moet ook gekeken worden naar de bakenfunctie die het Loodswezen vervult aan de kaai. Vanaf de Schelde, maar ook vanuit de stad, is het gebouw een herkenbaar element dat vanuit ver al zichtbaar is als gevolg van zijn hoogte. Daarmee markeert het Loodswezen de ingang van het Bonapartedok. Tijdens de opmaak van het Masterplan Scheldekaaien werd een cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd waarin alle bovengronds erfgoed in kaart werd gebracht en een waardering kreeg. 1 Loodswezen2 Boeienloods 3 20 ste eeuwse bebouwing in verlengde van boeienloods 4 20 ste eeuwse bebouwing loodrecht op boeienloods 5 monument voor gesneuvelde zeelieden 6 Margueriedok 7 Bassin 8 Bonapartesluis 9 Havenhekken 10 Korea oorlogsmonument 11 Atoomschuilkelders 12 Noorderterras 13 Boten 14 Meerpalen Bestaande toestand site Loodswezen : bebouwing Loodswezen [1] Dit beeldbepalend neogotisch gebouw is een beschermd monument en bevindt zich in goede staat. Stedenbouwkundig heeft het gebouw een markante ligging. Het is een belangrijk baken in de stad aan de zijde van de Schelde. Het gebouw werd op de Zeeuwse Koornmarkt gebouwd, een marktplein waar sinds 1562 graanmarkt werd gehouden. In werd het gebouw opgericht naar een ontwerp van de architecten H. Kennes en F. 25

28 Truyman voor de huisvesting van verschillende openbare diensten. Het Loodswezen nam een belangrijke rol in voor de scheepvaart. De begeleiding van schepen op de Schelde en naar de havens is van belang voor een goede organisatie in de haven en heeft dan ook een rol gespeeld in de bloei van de handel op en om de Schelde. Alle activiteiten die bijdragen aan de bewegingen in de haven zijn samengevoegd in deze instelling. In 1859 werd de eerste Loodswet in werking gesteld. Daarna werden de Rijksloodsdiensten opgericht. Het Loodswezen vertegenwoordigt meer dan een eeuw havenactiviteiten en wordt vandaag nog steeds voor zijn oorspronkelijke functie gebruikt. Boeienloods [2] De Boeienloods is een beschermd monument dat in 1899 werd opgetrokken onder leiding van stadsarchitect Royers. Dit gebouw is gebouwd in neo-renaissancestijl met neobarokke inslag. Van het interieur hebben de polonceau-spanten een belangrijke cultuurhistorische waarde. Voor de loods bevindt zich een zone met boeien uit verschillende perioden. De samenhang met het kantoorgebouw van het Loodswezen ligt voor de hand en de functie is in ruim 100 jaar niet veranderd en daarmee nog steeds een belangrijke functie voor de havenactiviteiten. 20ste eeuwse bebouwing in verlengde van Boeienloods [3] Deze bebouwing bestaat uit drie aparte gebouwen ten behoeve van bewoning en aanvullende bedrijvigheid rondom het Loodswezen. Vandaag worden deze gebouwen gebruikt door Brabo Boatment als kantoor, magazijn en woonhuis. Het Nederlands Loodsgebouw, gebouwd in typische Hollandse stijl staat op de inventarislijst voor erfgoed. 20ste eeuwse bebouwing loodrecht op Boeienloods [4] Deze bebouwing bestaat uit twee aparte gebouwen ten behoeve van bewoning en aanvullende bedrijvigheid rondom het Loodswezen. Vandaag worden deze gebouwen gebruikt door de administratie van het Loodswezen als magazijnen. Deze gebouwen hebben verder geen bijzondere waarde. Monument voor gesneuvelde zeelieden [5] Dit kunstwerk is een beschermd monument en dateert uit Het is een herinnering aan hen die gesneuveld zijn voor het vaderland. Het monument is in goede staat en geregeld worden hier nog bloemen en kransen neergelegd. Margueriedok [6] Het Margueriedok dateert uit 1883 en is een beschermd monument. Het is een getijdendok bedoeld voor het aanmeren van kleine bootjes ter vervanging van de Brouwersvliet die bij de bouw van de kaaien in 1883 was verdwenen. Rondom het dok staat een gietijzeren balustrade die deels dateert uit de periode van de aanleg. De naam komt van gemeenteraadslid en scheepsbouwer L. Marguerie die de pleitbezorger was van dit kleinste dok in de Antwerpse haven. Bassin [7] Het voormalig bedieningshuis van het Bonapartedok is een beschermd monument en bevindt zich in goede staat. Het wordt momenteel gebruikt als café-restaurant. Dit neoclassicistisch gebouw dateert uit 1863 en is een belangrijk onderdeel van de Bonapartesluis en dok. Aan weerszijden van de Bonapartesluis stond een bedieningshuisje. De tegenhanger aan de noordzijde van de sluis werd in 1976 gesloopt. Bonapartesluis [8] De Bonapartesluis is opgenomen in de inventarislijst voor erfgoed. Het Bonapartedok en het Willemdok zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Tot 1903 heette de dokken respectievelijk Klein Dok en Groot Dok, ontworpen en aangelegd in door ir. J. N. Mengin ingevolge decreet van 26 juli 1803 van Napoleon, die het bevel gaf tot het graven van de eerste twee besluisde dokken in Antwerpen. De oriëntering is nauwkeurig oost-west. 26

29 In 1807 werd met het graven van het Bonapartedok begonnen en op 1 januari 1811 werd het ingevaren. Met de bouw van het Willemdok werd aangevat in 1808 en in 1812 werd het voor de scheepvaart geopend. De Bonapartesluis bestaat uit bakstenen kaaimuren met arduinen boord- en dekplaten. Op de kaaimuren repeteren geplaatste ijzeren meerpalen. Het benedenhoofd is in 1974 gedempt en deze sluis werd vervangen door een vaste rijweg/dam. Havenhekken [9] Het havenhekwerk is een beschermd monument en is opgetrokken langs de volledige Scheldekaaien omstreeks Het havenhekwerk werd geplaatst om onbevoegden van het haventerrein te houden en diende op die manier als een scheiding van de stad en haar rivier. Het smeedijzeren hekwerk is in matige tot slechte staat. Ter hoogte van het Loodswezen is het havenhekwerk reeds verdwenen. Ten zuiden van de Brouwersvliet is het havenhekwerk wel nog aanwezig. Korea oorlogsmonument [10] Klein monument in goede staat. Atoomschuilkelder [11] Deze bunkers staan verspreid over de Scheldekaaien en werden tijdens de Koude Oorlog opgericht. Er waren in totaal 99 bunkers voorzien, waarvan een deel nooit werd uitgevoerd. Bovengronds zijn er kleine vierkante, polyvorme en cirkelvormige gebouwtjes van beton met een entree. Ondergronds is er sprake van verschillende inrichtingen voor 6, 26 en 72 man. Op de Loodswezensite staat er één atoomschuilkelder vlakbij het Bassin (voor 6 personen) en één net ten zuiden van het Margueriedok (voor 62 personen). Noorderterras [12] Het noorderterras bestaat uit een wandelterras en paviljoen. Het paviljoen dateert van circa 1880 en is beschermd als monument. De opgang naar het wandelterras en wandelterras zelf zijn gerealiseerd in het 3de kwart van de 20ste eeuw. De opgang bestaat uit twee trappen evenwijdig aan de Jordaenskaai. met stalen hekwerk aan de zijden van de Guldenberg. Het paviljoen is ontworpen in neogotische stijl op een vierkante plattegrond. De gevels zijn opgetrokken in natuursteen en baksteen. Het bouwwerk is voorzien van een tentdak bedekt met leien en bekroond met een belvédère: elke zijde is voorzien van een trapgeveltje en versierd met ronde hoektorentjes en kantelen. Boten [13] Het grote houten schip, de M477 Oudenaarde, is een Belgische mijnenveger die de stad in bruikleen heeft van het Ministerie van Defensie. Deze wordt verwijderd. De kleine stalen sleepboot, de Amical, is eigendom van de stad en deel van de MAS-collectie. Hij is nog niet beschermd maar staat wel op de inventaris van het varend erfgoed. Het is de laatste stoomsleepboot in ons land. Dit schip zal worden verplaatst. Afdaken voor opslag havenwaar De afdaken langs Jordaenskaai, Ernest van Dijckkaai, Orteliuskaai en Van Meterenkaai dateren van respectievelijk 1886 en 1889 en zijn beschermd als monument (met uitzondering van Ortelius en Van Meterenkaai). Het betreft open constructies op met klinknagelverbindingen verstevigde liggers, aan de voet omgeven door twee kwartbolvormige gietijzeren stootblokken (waarvan sommige gemerkt met in reliëf gegoten letters in kader: V. Bertaux / Constructeurs / Bruxelles-Midi). Aanleunende, langs de Schelde afgewolfde (voor de wandelterrassen, dus niet aan de Van Meterenkaai) zadeldaken met golfplaten (lijken te zijn gehout), waaronder aan landzijde fronton met ingesneden gestileerde plantmotieven; bekroond door wapenschild met Mercurius-attributen stuurwiel en anker: op aanleuningspunt der zadeldaken schild der stad Antwerpen. IJzeren gebint, met tot zuiltjes verwerkte X-balken als schoren 27

30 Ondergronds erfgoed Ook het ondergronds erfgoed werd in kaart gebracht en gewaardeerd in het cultuurhistorisch onderzoek. Het gebied rondom het Loodswezengebouw ten noorden van de Brouwersvliet vormt de overgang tussen de middeleeuwse stad en het Eilandje. De kaaizone ter hoogte van het Loodswezen lag tot 1542 buiten de middeleeuwse stadsmuren. Tot de stadsuitbreiding van stedenbouwkundige Gilbert van Schoonbeke in het midden van de 16de eeuw werden in dit gebied weinig activiteiten ontplooid. De bebouwing ten zuiden van de Brouwersvliet is gerelateerd aan de 3de en 4de stadsuitbreiding, respectievelijk daterend van en , die grotendeels plaatsvond naar het oosten en het zuiden dan naar het noorden. Vanaf 1542 wordt de 5de stadsuitbreiding gerealiseerd en ten noorden een nieuwe wijk gecreëerd, de Nieuwstad. Deze gronden met drie vlieten worden ingesloten door de Spaanse omwalling, ook ter hoogte van de Schelde. Op 16de-eeuwse kaarten wordt een stadsmuur/ kaaimuur afgebeeld. Meer specifiek lag de zone van het Loodswezen tussen Brouwersvliet en Graanvliet, met vóór de kaaimuren de werf Engelse kaai. De kaaizone maakt toen nog onderdeel uit van de Schelde. Onder Napoleon werden voor de nieuwe kaaimuren, de 16de-eeuwse stadsmuren met aansluitende huizen genivelleerd. Later volgde met de rechttrekking van de Scheldekaaien de nivellering van de huizenblokken die aansloten op de straten van de Nieuwstad. Wat nog rest van de middeleeuwse stadskern ligt onder de Van Meterenkaai tussen Brouwersvliet en Sint-Pietersvliet, de Orteliuskaai en voormalig afdak 24 tussen de Sint- Pietersvliet en de Koolkaai. Dit zijn de fundamenten van de huizen en restanten van de middeleeuwse omwalling die de scheidingslijn vormde tussen Schelde en stad. Een klein deel van de stadsmuur is in 1997 opgegraven door de archeologische dienst. Archeologische verwachting en afbakening (bron: cultuurhistorische studie Scheldekaaien, Hazenberg archeologie) 28

31 Het plangebied bevat volgende archeologische relicten: de Napoleontische kaaimuur; de restanten van 16de-eeuwse kaaimuur met huizen; de 16de-eeuwse bouwblokken van d.d. Nieuwstad, genivelleerd door de 19de eeuwse kaaien; de kaaimuren van de Brouwersvliet; de kaaimuren van de voormalige Graanvliet; oudere sporen (laatmiddeleeuws en ouder) van de werven buiten de stadsmuren. Algemeen zijn het Verdrag van Malta en het archeologiedecreet de belangrijkste principes voor omgang met archeologie waarbij een minimale verstoring van het bodemarchief en een maximale vrijwaring van de archeologische relicten nagestreefd wordt. Indien verstoring onafwendbaar is, is archeologisch onderzoek noodzakelijk. Archeologische relicten (bron: SW, onroerend erfgoed) 29

32 Ondergrondse infrastructuur Ook de beschermde archeologische site rond het Steen, de zogenaamde burchtzone, ligt deels binnen de plancontour. Het RUP wijzigt ter plaatse evenwel niets aan de huidige bestemming. Afbakening beschermde archeologische zone : Burchtzone, Jordaenskaai in Antwerpen Groenstructuur Binnen de afbakening van het plangebied is weinig tot geen beplanting aanwezig. Ook in de onmiddellijke omgeving van het plangebied is er weinig beplanting. Op de Brouwersvliet staat een dubbele rij platanen. Deze groenstructuur stopt ter hoogte van de kaaien. Het plangebied grenst aan de Schelde. Groenstructuur (ondergrond: google maps) 30

33 Ontsluiting en parkeren Het plangebied wordt voor gemotoriseerd verkeer ontsloten via de Kaaiweg (Orteliuskaai / Van Meterenkaai / Tavernierkaai) en verbindt de site met het stedelijk wegennet. De Brouwersvliet verbindt het plangebied met de Leien. Onder de Brouwersvliet (en ook onder het plangebied) ligt de Waaslandtunnel die de verbinding maakt met Linkeroever. Momenteel zijn een 150-tal parkeerplaatsen ingericht tussen de gebouwen voor personeel en bezoekers van de functies die in de gebouwen zijn gehuisvest. De gronden ten zuiden van het Loodswezen (binnen de contour van het uitgebreid plangebied) zijn in gebruik als rotatieparking (deels in open lucht en deels overdekt). De site heeft potentieel om ook via de Schelde ontsloten te worden. Het noordzuid georiënteerd dubbelrichtingsfietspad langs de kaaien, zorgt ervoor dat het plangebied vlot bereikbaar is voor de zachte weggebruiker. Op de rand van het plangebied is een Velostation gesitueerd. Ook met openbaar vervoer is de site goed bereikbaar. De geplande optimalisatie van het openbaar vervoernetwerk wordt verder toegelicht in het hoofdstuk Planningscontext. Netplan (bron: De Lijn) 31

34 Ontsluiting en parkeren (ondergrond: google maps) 32

35 Fotoreportage Figuur: Orthofoto met aanduiding fotostandpunten 33

36 1) Loodswezengebouw 2) Loodswezengebouw 3) Monument voor gesneuvelde zeelieden 4) Marqueriedok 5) Marqueriedok 6) atoomschuilkelder 34

37 7) zicht op Boeienloods en Loodswezengebouw 8) Boeienloods 9) Bonapartesluis 10) Boeienloods 11) atoomschuilkelder 12) Bassin 35

38 13) Bassin 14) 20 ste eeuwse bebouwing in verlengde van Boeienloods 15) 20 ste eeuwse bebouwing loodrecht op Boeienloods 16) 20 ste eeuwse bebouwing loodrecht op Boeienloods 17) velostation 18) havenhekwerk 36

39 19) waterkering 20) waterkering tussen Scheldekaai en binnenstad 21) rotatieparking (openlucht) 22) rotatieparking en Noorderterras 23) rotatieparking (overdekt) 24) rotatieparking (overdekt) en Noorderterras 37

40 25) Noorderterras 38

41 7 BIJLAGE 3: JURIDISCHE TOESTAND 7.1 Bestemmingsplannen Gewestplan Het Gewestplan Antwerpen (goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 3 oktober 1979 en latere wijzigingen) bepaalt volgende bestemmingen voor het plangebied RUP Loodswezen: De Loodswezensite is volgens het gewestplan bestemd als gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut. Onder gemeenschapsvoorzieningen valt de voorzieningen die gericht zijn op de bevordering van het algemeen belang en die ten dienste van de gemeenschap worden gesteld. De zone ten zuiden van de loodswezensite is bestemd als oeverstrook met bijzondere bestemming. Dit gebied is bestemd voor recreatie en toeristische activiteiten, voor verkeersinfrastructuur en parkeervoorzieningen, alsmede voor laden en lossen van goederen vervoerd via de waterweg. Alleen werken en handelingen die daarmee verband houden, waaronder de aanleg en inrichting van de oeverstrook zijn er toegelaten. 39

42 Figuur: Gewestplan Plannen van aanleg en Ruimtelijke uitvoeringsplannen Het plangebied is niet gelegen in een BPA of APA. Enkel het GRUP Afbakening grootstedelijk gebied Antwerpen is (in aanvulling op het gewestplan) van toepassing op het plangebied. In de onmiddellijke omgeving zijn de bestemmingen vastgelegd via het RUP Eilandje en het RUP Binnenstad. GRUP Afbakening Grootstedelijk gebied Antwerpen Het plangebied is gelegen binnen de afbakening van het grootstedelijk gebied Antwerpen. De Vlaamse regering heeft op 19 juni 2009 het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan Afbakening grootstedelijk Gebied Antwerpen (GRUP AGGA) definitief vastgesteld. Met dit plan stelt de Vlaamse Regering twee zaken voor: 1. een afbakeningslijn die aangeeft waar de stedelijke ontwikkeling van het Antwerpse in de toekomst kan gebeuren. 2. aanpassingen aan de stedenbouwkundige voorschriften op verschillende locaties om nieuwe ruimte te creëren voor wonen, werken, verkeersinfrastructuur stadsbossen en stedelijk groen. Dit brengt met zich mee dat hier een stedelijk gebiedsbeleid zal gevoerd worden. Dit betekent dat vanuit het principe van gedeconcentreerde bundeling het stedelijk gebied wordt versterkt. Hierbij vormen ontwikkeling, verdichting en concentratie de uitgangspunten. Om uitzwerming, lintbebouwing en wildgroei van activiteiten in het buitengebied te vermijden, is dit beleid gericht op het creëren van een aanbod aan bijkomende woningen, het voorzien van ruimte voor economische activiteiten, het versterken van stedelijke activiteiten en het stimuleren van andere vormen van mobiliteit. Zo wordt een versnippering van de ruimte voorkomen. Er moet echter ook rekening gehouden worden met de draagkracht van het stedelijk gebied, niet alleen kwantiteit maar ook kwaliteit van ruimte en woonomgeving staat voorop. Het is noodzakelijk om de stedelijke gebieden te vernieuwen door het doorvoeren van onder andere een meer dynamische stadsvernieuwing en door strategische projecten. Het ontwikkelen van nieuwe woontypes en kwalitatieve leefomgevingen is een doelstelling. 40

43 Figuur: Afbakening GRUP AGGA 7.2 Stedenbouwkundige verordeningen Onderstaand wordt een overzicht weergegeven van geldende stedenbouwkundige verordeningen in het plangebied. Een gebiedsgerichte RUP s, in casu het RUP Loodswezen, heft zoals voorzien in artikel van de VCRO, voor het grondgebied waarop ze betrekking hebben de bepalingen van de bestaande stedenbouwkundige verordeningen die daar strijdig mee zijn, van rechtswege op. Gewestelijke verordening Hemelwaterputten Besluit van de Vlaamse regering van 1 oktober 2004 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater en latere wijzigingen. De verordening bevat minimale voorschriften voor de lozing van niet-verontreinigd hemelwater, afkomstig van verharde oppervlakken. Het algemeen uitgangsprincipe hierbij is dat hemelwater in eerste instantie zoveel mogelijk gebruikt wordt. In tweede instantie moet het resterende gedeelte van het hemelwater worden geïnfiltreerd of gebufferd, zodat in laatste instantie slechts een beperkt debiet vertraagd wordt afgevoerd. Ook de plaatsing van de overloop van de hemelwaterput en de infiltratievoorziening dient aan dit principe te beantwoorden. 41

44 Gewestelijke stedenbouwkundige verordening voor toegankelijkheid Sinds 1 maart 2010 geldt de gewestelijke stedenbouwkundige verordening voor Toegankelijkheid. De verordening geldt bij nieuwbouw, verbouwingen of uitbreidingen van gebouwen die publiek toegankelijk zijn (bijv. winkels, banken, overheidsgebouwen). De bouwheer moet ervoor zorgen dat iedereen het gebouw kan betreden, ook rolstoelgebruikers, mensen met een kinderwagen, slechtzienden, grotere personen, mensen met een ledemaat in het gips enz. Gemeentelijke Bouw- en woningverordening De stedenbouwkundige verordening van de stad Antwerpen (kortweg de bouwcode), goedgekeurd door de deputatie van de provincie Antwerpen in zitting van 9 oktober 2014, is van kracht in zoverre de bepalingen niet strijdig zijn met onderhavig RUP. 7.3 Beschermd onroerend erfgoed Volgende is van toepassing: Inventaris archeologische zone (ID31): Historische stadskern Antwerpen Beschermde archeologische zone (besluit nummer 4718): de burchtzone Jordaenskaai Monument (besluit nummer 4484): o o o Tavernierkaai 3: Loodswezen met monument voor gesneuvelden Tavernierkaai: Margueriedok Tavernierkaai 5: technische dienst Loodswezen Monument (besluit nummer 3091): bedieningshuis Bonapartesluis Monument (besluit nummer 1655): Jordaenskaai, afdak Monument (besluit nummer 3924): Jordaenskaai (Scheldekaai 23): hydraulische walkraan 97 (met volledige uitrusting en sporen op kade) In de inventaris van het bouwkundig erfgoed van het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed worden volgende bouwkundige relicten vastgesteld: Loodswezengebouw (ID6232), Atoombunkers (ID211472), Monument voor de gesneuvelde zeelieden (ID211161), Kaaimuur van de Scheldekaaien met meerpalen (ID211470), Nederlands Loodswezengebouw (ID212119), Havenhekwerk en linden langs de Scheldekaaien (ID211471), Maritiem park (ID200856), Wall of remembrance (ID212398), Noorderterras en paviljoen (ID211693). Een niet-vastgesteld bouwkundig relict is de afdaken van de Scheldekaaien (ID4504) 7.4 Natura 2000 Het plangebied is niet gelegen in Vogel- of Habitatrichtlijngebied maar grenst wel aan habitatrichtlijngebied Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent. 42

45 7.5 Wegen en waterlopen Buurtwegen n.v.t Waterlopen en waterwegen Waterlopen grenzend een deels in (Margueriedok) het plangebied: Bevaarbare waterweg (categorie 0) : Schelde 43

46 8 BIJLAGE 4: PLANNINGSCONTEXT 8.1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) Goedgekeurd bij besluit door de Vlaamse Regering d.d. 23/09/1997 en later gewijzigd Volgende selecties zijn van toepassing: Grootstedelijk gebied Antwerpen De bestaande ruimtelijke structuur van Vlaanderen, in het bijzonder van de stedelijke structuur, en de ruimtelijke principes voor de gewenste ruimtelijke structuur vormen de basis voor het toekomstig stedelijk beleid. Vanuit deze beleidsmatige benadering kan het principe van de gedeconcentreerde bundeling worden waargemaakt en de druk op het buitengebied worden verminderd. In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen wordt Antwerpen aangeduid als grootstedelijk gebied gelegen in de Vlaamse Ruit (stedelijk netwerk van internationaal niveau). Economisch knooppunt Ieder stedelijk gebied wordt beschouwd als een economisch knooppunt. De stedelijke gebieden zijn van doorslaggevend belang voor de economische structuur van Vlaanderen. Hoofdwegen R1 van A1 (Ekeren) tot A14 (Linkeroever) wordt als hoofdweg geselecteerd. Tot de hoofdwegen behoren ondermeer hoofdtransportassen en achterlandverbindingen, waarvan sommigen onderdeel zijn van Trans-European Networks (TEN), het Europese netwerk van transportassen. Ondermeer de Ring rond Antwerpen is onderdeel van het TEN. Primaire wegen II De hoofdfunctie van de primaire wegen II is het verzamelen naar het hoofdwegennet en primaire wegen I. R10 (Singel) van een te verbeteren verbinding met N180 (Noorderlaan) en N101 (Scheldelaan) tot een te verbeteren aansluiting op N113 (Amerikalei) wordt als een primaire weg II geselecteerd Hoofdspoorwegennet voor personenvervoer De Lijn Antwerpen-Gent-Kortrijk-Rijsel behoort tot het net van de (inter)nationale verbindingen en de verbindingen van Vlaams niveau. Hoofdwaterwegennet Naast zijn (inter)nationale verbindende functie ontsluit het hoofdwaterwegennet de belangrijkste economische knooppunten zoals de zeehaven van Antwerpen. Het hoofdwaterwegennet voldoet grotendeels aan de in Europees verband beschreven minimumklasse IV. Het bestaat uit ondermeer de volgende waterwegen: het Albertkanaal, de Schelde-Rijnverbinding en de dokken te Antwerpen en de Zeeschelde en de Bovenschelde. 8.2 Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen (RSPA) goedgekeurd bij ministerieel besluit dd 10/07/2001 en later gewijzigd In het kader van RSPA behoort het plangebied tot de hoofdruimte Antwerpse fragmenten. Dit is het deel van de Vlaamse ruit dat op grondgebied van de provincie Antwerpen gelegen is. Karakteristiek voor de hoofdruimte is de sterke verwevenheid van functies en activiteiten en de ambitie om te streven naar een stedelijke vernieuwing. De hoofdruimte Antwerpse fragmenten wordt nog verder uitgewerkt in zeven deelruimten. 44

47 In de hoofdruimte Antwerpse fragmenten cirkelen de verschillende deelruimten rond het grootstedelijke gebied Antwerpen Het plangebied is gelegen in de deelruimte Grootstedelijk Gebied Antwerpen. De deelruimte Grootstedelijk Antwerpen behoudt een centrale rol en biedt ruimte aan de meest hoogwaardige functies. Dat geldt voor wonen, bedrijvigheid, dienstverlening, grootschalige voorzieningen, (bv cultuur, gezondheidszorg, recreatie,..), distributie of verkeer. Een dergelijke concentratie van functies mag niet worden verzwakt door nieuwe polen van dit niveau te creëren. De Schelde wordt in deze deelruimte opgenomen in een nieuwe gemengd groene, gemengd stedelijke vinger van het grootstedelijk gebied. Een nieuwe band van stedelijkheid aan het water met wonen, natuur en groen, dienstverlening en voorzieningen vervangt daarbij de vroegere en huidige bedrijvigheid. In deze deelruimte wordt het zwaartepunt gelegd op de ruimtelijk-economische structuur van de provincie. Eén van de doelstellingen van het Grootstedelijk Gebied Antwerpen is het uitbouwen van een kwalitatieve woonomgeving. De morfologische en functionele dichtheid van Antwerpen kernstad kan worden verlaagd enerzijds door het doorlopend herwaarderen van het weefsel en anderzijds door het uitvoeren van herbestemmingprojecten. 8.3 Strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (S-RSA) (goedgekeurd door de deputatie van de provincie Antwerpen op 22 december 2006) Algemeen Het s-rsa opteert voor een subtiel ingrijpen op wat Antwerpen eigen is. Het tracht met een beperkt aantal strategische acties een maximaal stimulerend effect te hebben op de plek en zijn omgeving. Daartoe formuleert het een generiek en een gebiedsgericht actief beleid. Deze zijn complementair en kunnen niet los van elkaar worden bekeken Richtinggevend gedeelte Generiek beleid Het generiek beleid beoogt de opmaak van een algemeen referentiekader dat van toepassing is op heel de stad. Het tracht zeven beelden uit het collectief geheugen te versterken: Antwerpen als Waterstad / Ecostad / Havenstad / Spoorstad / Poreuze stad / Dorpen en Metropool / Megastad. Voor elk van deze beelden is een visie ontwikkeld die op haar beurt wordt vertaald in maatregelen en acties. Het plangebied komt aan bod in elk van deze beelden (m.u.v. megastad). Waterstad Het herstellen van het waternetwerk kan gebeuren door de oorspronkelijke structuur opnieuw zichtbaar te maken daar waar mogelijk is. Dit betekent dat de kwaliteit van het publiek domein rondom rivier, beken, dokken en kanaal moet vergroot worden en dat de toegankelijkheid ervan moet verbeteren. Het beklemtonen van de relatie met het water betekent in hoofdzaak een herbevestiging van de ruimte langs de Schelde ( stad aan de stroom ). De Schelde wordt hierbij 45

48 beschouwd als het meest structurerende element van het ruimtelijk structuurplan en van de stad zelf. Binnen het generiek beleid worden, vanuit het beeld van de waterstad, de volgende uitspraken gedaan met betrekking tot het plangebied: in het bijzonder kunnen torens de nieuwe centraliteit van de Schelde op symbolische wijze aangeven ter hoogte van het Eilandje en Nieuw Zuid en hiermee de Antwerpse skyline ten noorden en ten zuiden vervolledigen. Het gaat hier in hoofdzaak om het leggen van kwalitatieve accenten in de skyline. Het is niet de bedoeling een muur te creëren langs de Kaaien. De vernieuwing van de Scheldekaaien, waar de Loodswezensite deel van uitmaakt, valt binnen dit domein. Figuur: Selectiekaart waterstad, RSA Ecostad Nieuwe ruimtelijke verbanden moeten gelegd worden tussen bestaande of beschermde, uitgeruste groengebieden, recreatieve voorzieningen en de woongebieden. Barrières (veelal mobiliteitsinfrastructuren) moeten hierbij weggewerkt worden. Deze verbindingen zijn essentieel voor het realiseren van het concept van een functionele en vormelijke complexiteit voor de open ruimte. Het ontwikkelen van de ontbrekende schakels (missing links) als kwaliteitsvolle open ruimtegebieden (toegankelijk maken) is een belangrijk onderdeel in de realisatie van de open ruimteverbindingen. De Loodswezensite ligt ten zuiden van de open ruimte verbinding 4, tussen Schijnvallei en Scheldeboord via Spoor Noord. 46

49 Figuur: Selectiekaart ecostad, RSA Havenstad Het scheidingsmodel haven/stad is de algemene regel. Anderzijds moet ook een verbetering van de ruimtelijke interactie tussen stad en haven (in de randen in transformatie) doorgezet worden. Het vormgeven van een meer stedelijke omgeving in de contactzones met de haven of een buffer vormen tussen de noordelijke dorpen en de haven (poldergebieden) is een belangrijke doelstelling. De Loodswezensite is onderdeel van de contactzone: stedelijk gebied in transformatie. Het Eilandje is reeds verregaand in transformatie: de Oude Dokken, de Montevideo- en de Cadixwijk in een eerste fase; het Droogdokken Eiland en het Mexico-Eiland in de tweede fase. Een stedelijke omgeving wordt hiervoor nagestreefd, waarbij de relatie met de dokken en de Schelde bevestigd wordt en waarin ook havengerelateerde functies kunnen gevestigd worden. Figuur: Selectiekaart havenstad, RSA 47

50 Spoorstad Het openbaar vervoer, treinen en tramlijnen, kunnen een positieve rol spelen in het verwezenlijken van een nieuwe stedelijke concentratie, waarbij de verdere spreiding, fragmentatie en gebrek aan stedelijkheid in het grootstedelijk gebied wordt tegengegaan. De rol van het openbaar vervoer moet verder versterkt worden. Deze oplossingen, samen met de uitwerking van een fijnmazige en optimale verdeling van het verkeer over het lager netwerk van de stad, moet van de stad een ruimtelijk open systeem maken, net zoals haar economie en haar samenleving. Dit is coherent met de mogelijkheden van haar noord-zuid geografische oriëntatie en met de kansen van haar fysische expansie. Aanvullend bij de selectie van de tramlijnen uit het Masterplan Antwerpen en Pegassusplan worden een aantal bijkomende spoorlijnen voorgesteld. De toekomstige tramlijnen op het eilandje volgen hieruit als concrete actie Figuur: Selectiekaart spoorstad, RSA Poreuze stad Vanuit de doelstelling om het sociaal-maatschappelijk, cultureel, economisch evenwicht in verschillende wijken te herstellen via ingrepen in de morfologie, de leegstand terug te dringen en de porositeit te verhogen, kunnen een aantal richtlijnen aangehaald worden die ondersteunend werken bij de opmaak van RUP s. Op basis van de bestaande ruimtelijke structuur worden een aantal gebiedstypes aangeduid, met daaraan gekoppeld een specifiek ruimtelijk beleid: Dorpen en metropool Het Eilandje en Nieuw Zuid kunnen beschouwd worden als een uiteinde, vlakbij de Kernstad. Voor deze gebieden is een sterk programma nodig: een functionele mix die voor een groot deel 48

51 uit huisvesting bestaat en met speciale aandacht voor de bewoonbaarheid en het publieke domein. Er zijn ook voorzieningen en functies nodig op stedelijk schaalniveau, zoals het inpassen van opleidings- en sportmogelijkheden die in de binnenstad al aanwezig zijn of nog ontbreken. De gebieden moeten gezien worden als een schakel tussen de stad en de rivier. Actief beleid Het actief beleid concentreert zich op vijf strategische ruimten: Harde Ruggengraat / Zachte Ruggengraat / Groene Singel / Levend Kanaal / Lager Netwerk met Stedelijke Centra. Binnen deze ruimten worden strategische programma s geformuleerd, die op hun beurt specifieke projecten omvatten. In het actief beleid van het s-rsa wordt het plangebied op meer dan één manier gecatalogeerd als een gebied van strategisch belang voor de hoofdstructuur van de stad. De Scheldekaaien maken namelijk deel uit van de harde ruggengraat, samen met Antwerpen Noord, het Eilandje, de Scheldebruggen, de binnenstad en de omgeving van het centraal station, Zuid, Nieuw Zuid, IPZ en de Zuidelijke Scheldeoevers. De Scheldekaaien compenseren het gebrek aan open en toegankelijke ruimte in de kernstad en zijn determinerend voor het beeld van de stad. De continuïteit van de publieke ruimte op de Scheldekaaien is dan ook een belangrijke voorwaarde voor de kwalitatieve ontwikkeling van de harde ruggengraat. Ook het versterken van de cultuurhistorische betekenis en van de beeldkwaliteit van de Scheldekaaien is een belangrijke doelstelling, met aandacht voor onder meer de schaal van de open ruimte, de zichten, de architecturale kwaliteiten van de loodsen en van solitaire elementen zoals het Noorder- en Zuiderterras en het Loodsgebouw. De herinrichting van de Scheldekaaien wordt in het s-rsa als een hefboomactie beschouwd. Het uiteindelijk doel is het heroveren van de rivier en het herdefiniëren van de Scheldekaaien als een som van afwisselende en onderling verbonden ruimten die het hart van de stad met het water verbinden en een continuïteit in de stedelijke ruimte vormen. Hierop moet een gebiedsgericht en aangepast functioneel programma worden geënt. De doelstellingen voor het programma Kaaien binnen de Harde Ruggengraat zijn: Het versterken van het publiek karakter, de samenhang en de continuïteit van de Scheldekaaien. De inrichting van de Scheldekaaien als een duidelijk herkenbare landschappelijke entiteit in een dens stedelijk weefsel. Het versterken van de cultuurhistorische betekenis en van de beeldkwaliteit van de Scheldekaaien, met aandacht voor onder meer de schaal van de open ruimte, de zichten, de architecturale kwaliteiten van de loodsen en een aantal solitaire elementen. Minimaliseren van de barrièrewerking van de nieuwe waterkering. De uitbouw van optimale ruimtelijke relaties tussen de aangrenzende stadsdelen, de Scheldekaaien en de stroom. Daartoe moeten de verkeersinfrastructuren en de waterkering zodanig worden uitgewerkt dat de barrièrewerking minimaal is. Het beschermen van de waardevolle gebouwen op en langs de Scheldekaaien en het uitwerken van een actief beleid voor het vastleggen van een geschikte functie. Een aangepaste inplanting, programmatorische invulling en architectonische uitwerking van eventuele bijkomende collectieve bebouwing opdat het publiek karakter en de samenhang van de Scheldekaaien niet in het gedrang komen. 49

52 Nieuwe gebouwen mogen geen afbreuk doen aan het publieke en open karakter van de Kaaien. Het uitwerken van de nodige functies die de bovenlokale rol van de Scheldekaaien ondersteunen (recreatie, grootstedelijke voorzieningen, toeristische faciliteiten, enz.). De Loodswezensite vormt het verbindingsstuk tussen het programma Kaaien-noord en het programma Kaaien-binnenstad (Actief beleid, harde ruggengraat) : Het noordelijk deel van de Kaaien is een overgangszone tussen de eerder natuurlijke inrichting van de oevers en het versteende karakter van het centrale deel.( ) Het minerale deel van de Scheldekaaien begint zuidelijker ter hoogte van de kop van de Rijnkaai. ( ) Verder wordt op de Rijnkaai de typische drieleding van de Scheldekaaien nagestreefd, m.n. de opeenvolging van open ruimte, horizontale loodstypes en solitaire elementen. ( ) Functioneel wordt de stedelijke mix van functies die kenmerkend is en wordt voor het Eilandje doorgetrokken tot op de Kaaien. ( ) Via een stedelijk plintprincipe, waarbij de onderste lagen een verplicht publieke functie hebben, wordt het karakter van de Scheldekaaien als publieke wandel-, fiets- en verblijfsboulevard bestendigt. Bijkomend wordt de bebouwing op het maaiveld zoveel mogelijk beperkt via het openwerken van de onderste lagen van loodsen en bebouwing. Het parkeren dient in de toekomst ondergronds te gebeuren zodat het maaiveld open blijft voor wandelaars, fietsers en evenementen. Het centrale deel van de Kaaien, aan de oorsprong van de Scheldehaven, is een ruimte die een fundamentele rol kan vervullen in de stad, zowel voor wat de afmetingen betreft als vanuit zijn positie. De typische ritmiek van de Scheldekaaien dient geaccentueerd te worden of de opeenvolging van open ruimten, horizontale loodstypes en solitaire elementen (Noorder- en Zuiderterras, ). In functie van een optimale relatie met de Schelde worden de hangars en loodsen zoveel mogelijk opengewerkt ( ). Figuur: Strategische ruimten, programma s en projecten, s-rsa 50

53 8.4 Gemeentelijk reglement sociaal wonen In toepassing van het Grond- en Pandendecreet van 27 maart 2009 en wijzigingen stelde het college een gemeentelijk reglement sociaal wonen op (gemeenteraad 25/06/2012). Het Gemeentelijk reglement sociaal wonen is van kracht. 8.5 Andere beleidsplannen Eilandje Voor het gebied Eilandje werd een masterplan, een beeldkwaliteitplan voor de buitenruimte, een beeldkwaliteitplan voor de architectuur, een groenplan, een waterplan en een RUP opgemaakt. Het Masterplan Eilandje werd opgeleverd in 2002, en werd opgemaakt door Buro 5 Maastricht onder leiding van toenmalig stadsbouwmeester René Daniëls. Met het masterplan wil de stad het Eilandje terug leefbaar maken, met aandacht voor wonen, werken en vrije tijd. Het masterplan bevat de stedenbouwkundige krijtlijnen voor de verdere ontwikkeling van het gebied. Het Masterplan Eilandje duidt twee fasen aan voor de herontwikkeling. Fase 1 bestaat uit de deelwijken Oude Dokken, Montevideowijk en Cadixwijk. Elk van deze deelwijken krijgt een sterke eigen identiteit. Met fase 2 blikt het masterplan vooruit naar een verdere toekomst, naar het noorden richting haven. Fase 2 gaat onder meer over het Droogdokkeneiland, het Mexico- Eiland en het oostelijk gelegen Kempeneiland. Nadien is het masterplan verder uitgewerkt in vier gedetailleerde documenten: een beeldkwaliteitplan voor de buitenruimte (2002) en voor de architectuur (2004), een groenplan (2005) en een waterplan (2004). De voornaamste krijtlijnen uit de verschillende plannen zijn: Openheid bewaren en identiteit accentueren; Eenvoud en ruwheid bewaren; Groene toets en water voor iedereen. Het plangebied van het RUP Eilandje komt overeen met het projectgebied van Eilandje fase 1. Het RUP bestaat uit drie wijken: de Oude Dokken, de Montevideowijk en de Cadixwijk. Het RUP Eilandje vervangt hierdoor het bijzonder plan van aanleg (BPA) Eilandje, Het RUP Cadix en het gewestplan. De directe aanleiding voor de opmaak van dit RUP was de jeugdculturele zone die de stad wil onderbrengen in een oud magazijn in de Ankerrui. Verder worden de voorschriften en het grafisch plan zoveel mogelijk vereenvoudigd en qua opbouw en formulering in overeenstemming gebracht met het RUP Binnenstad, dat grenst aan het plangebied. Op deze wijze wordt de actualisering en vereenvoudiging van het RUP Binnenstad verdergezet voor het Eilandje. 51

54 Figuur: RUP Eilandje Binnenstad Voor de binnenstad werd in uitvoering van het RSA een RUP opgemaakt. Dit RUP is gebiedsdekkend voor de gehele binnenstad binnen de Leien. Het beoogt de volledige herziening van de 21 BPA's die voorheen in dit gebied de bestemmingen bepaalden. Op 1 februari 2013 besliste de Raad van State de definitieve vaststelling van het plan door de gemeenteraad op 5 maart 2012 en de goedkeuring ervan door de deputatie op 26 april 2012 te schorsen in zoverre het de Gedempte Zuiderdokken bestemt tot "zone voor publiek domein". 52

55 Figuur: RUP Binnenstad (uitsnede) Hoogbouwnota De hoogbouwnota is een sturend en controlerend instrument voor kwaliteitsvolle hoogbouw op verschillende schaalniveaus, ongeacht de locatie. De stad wil kwaliteit garanderen middels het hanteren van criteria in de vorm van een checklist en het voeren van een traject in dialoog. De checklist is opgebouwd in hoofdthema s, waarbinnen kwaliteitseisen, richtlijnen en aandachtspunten worden aangereikt voor de stedenbouwkundige inplanting en de architecturale uitwerking van hoogbouwprojecten. Hierdoor wordt er in eerste instantie de locatiegeschiktheid ten gronde nagegaan en vervolgens de architecturale geschiktheid. Uit een grondige analyse van de bouwhoogtes van alle bestaande bebouwing in Antwerpen blijkt dat gebouwen met een hoogte vanaf 50 à 60 meter mee vorm geven aan het silhouet of de skyline van de stad. Ook een lager gebouw kan evenwel in zijn omgeving de impact hebben van een toren. 53

56 De Hoogbouwnota zorgt voor de nodige specifieke uitspraken over hoogbouw en verzekert de implementatie van een stadsbrede visie en een samenhangend beleid rond hoogbouw. De Hoogbouwnota is er enerzijds op gericht om het positieve potentieel van hoogbouw ten volle uit te spelen. Anderzijds worden de potentiële negatieve effecten van hoogbouw aangepakt. De initiatiefnemer van het hoogbouwproject stelt een hoogbouwrapport op, waarin hij aantoont hoe het project rekening houdt met of inspeelt op de verschillende criteria. Eventuele afwijkingen of alternatieve oplossingen worden in het hoogbouwrapport verantwoord. Samen met de criteria vormt het rapport het afwegingskader voor de beoordeling van het voorstel. FASE 1: Criteria voor de locatiegeschiktheid FASE 2: Criteria voor de architecturale geschiktheid Stedelijk functioneren Ruimtelijke draagkracht en structuur Meerwaarde voor stads- en buurtleven Stadsbeeld Impact op stads- en wijkniveau Impact op de privacy Mobiliteit Openbaar vervoer Mobiliteitstoets Milieueffecten Windhinder en windgevaar Lucht en geluid Licht- en zonnetoetreding Energie Beeldkwaliteit Verblijfskwaliteit Basis Plint Adressering Terrassen Openbaar domein Beheer van gebouw en omgeving Relatie tussen binnen en buiten Keuze-architectuur en modal split Duurzaamheid Flexibele structuren Comfort en kwaliteit van binnen- en buitenruimten Duurzaam grondstoffengebruik 8.6 Lopende of geplande projecten in de buurt In of onmiddellijk aangrenzend aan het plangebied zijn een aantal grootschalige projecten gepland of in onderzoek. Hierna volgt een beknopte opsomming, een aantal worden verder nader toegelicht Sigmaplan Voor het deel van de Schelde dat onderhevig is aan getijdenwerking werd het Sigmaplan opgemaakt. Dit werd opgesteld in 1977 en staat in voor de bescherming van mensen en goederen tegen overstromingen. Ondertussen zijn de fysische omstandigheden gewijzigd (met name de stijging van de zeewaterspiegel, de verdieping van de Schelde en de veralgemeende 54

57 indijking en de klimaatswijzigingen) en zijn nieuwe inzichten gegroeid over de manier waarop bescherming tegen overstromingen moet worden gerealiseerd. Daarom werd het Sigmaplan geactualiseerd en op 22 juli 2005 goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Het niveau van 8,35 meter TAW van de huidige waterkeringsmuur op rechteroever is volgens dit nieuw plan onvoldoende. In uitzonderlijke omstandigheden van stormspringtij wordt Antwerpen bedreigd door een reëel overstromingsgevaar. Daarom moet de waterkering op 9,25 meter TAW worden gebracht Heraanleg van de Scheldekaaien De heraanleg van de Scheldekaaien is cruciaal voor het herstellen van de band tussen de stad en de Schelde. In 2005 beslisten de stad Antwerpen en de Vlaamse overheid om samen een masterplan voor dit ambitieuze project op te maken. De aanleiding was drieledig: 1. realisatie van een verhoogde waterkering conform het geactualiseerde Sigmaplan van de Vlaamse overheid, 2. stabilisatie van de bestaande kaaimuren, 3. heraanleg van de kaaistrook tot één van de meest prominente publieke ruimten van Antwerpen. Het project overspant het gebied van Droogdokkeneiland in het noorden tot en met Petroleum- Zuid ten zuiden van de binnenstad. De Loodswezensite maakt binnen de heraanleg van de Scheldekaaien deel uit van zone 3, Bonapartedok en Loodswezen. In zone 3 zullen op strategisch gekozen punten mobiele waterkeringen voorzien worden. Op die manier blijft het uitzicht op de Schelde vanuit het MAS, Hanger 26 en het Loodswezen intact. Er wordt ook onderzocht of een vaste waterkering in de gebouwen kan geïntegreerd worden. De oude toegangsgeul tot het Bonapartedok kan worden ingericht als opstapplaats voor watertransport. 55

58 Figuur: Beeld Loodswezen en snede, Masterplan Scheldekaaien Figuur: Syntheseplan Masterplan Scheldekaaien Brabo 2 Het Masterplan 2020,dat verder bouwt op de initiële doelstellingen van het Masterplan Mobiliteit Antwerpen (2000), vormen de aanleiding tot de Brabo-projecten. Brabo 2 (Noorderlijn) en het eerder uitgevoerde Brabo 1 bundelen een aantal projecten die het aanbod van het openbaar vervoer in de Antwerpse regio uitbreiden en de bijhorende stedelijke infrastructuur verbeteren. Brabo 2 omvat de heraanleg van de Noorderleien en het Operaplein, een nieuwe tramverbinding naar Ekeren en het Eilandje. Het project moet via het openbaar vervoer zorgen voor een vlotte, hoogwaardige verbinding met het noorden van de stad en het Eilandje. De Oosterweelverbinding sluit de Antwerpse Ring en moet zorgen voor vlotter verkeer, veiligere wegen en minder sluipverkeer. 56

59 Deze projecten samen zijn een hefboom voor een betere bereikbaarheid en duurzame mobiliteit, voor een betere leefomgeving en kwaliteit, en voor de ruimtelijke en economische ontwikkeling. Deze projecten vragen ook vanuit de stad een gedreven project- en procesmanagement, en bovendien een geïntegreerde gebiedsgerichte aanpak en afstemming met de strategische ruimten die de inzet vormen van het stedelijk beleid. Figuur: Projecten Brabo 2, strategische projecten (Bron: BAM/SAM) Figuur: Bovenlokaal tramnet (Bron: Mobiliteitsplan , stad Antwerpen ) 57

60 Figuur: Stedelijk tramnet (Bron: Mobiliteitsplan , stad Antwerpen ) Het wegprofiel wordt heraangelegd. Er komt naast een aangepaste rijweg, een nieuw voetpad aan stadszijde en aan de kant van de kaaien een vrije trambedding, een dubbelrichtingsfietspad en een wandelstrook. Figuur: Heraanleg Rijnkaai (Bron: AG stadsplanning Antwerpen) 58

61 9 BIJLAGE 5: RUIMTELIJK KADER LOODSWEZENSITE (versie gemeenteraad 21/09/2015) 59

62 10 BIJLAGE 6: REGISTER PLANSCHADE, PLANBATEN EN COMPENSATIE 60

63 11 BIJLAGE 7: WATERTOETS 11.1 Algemeen Het decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid legt in hoofdstuk III, afdeling I, bepaalde verplichtingen op, die de watertoets worden genoemd. "Art De overheid die over een vergunning, een plan of programma moet beslissen, draagt er zorg voor, door het weigeren van de vergunning of door goedkeuring te weigeren aan het plan of programma dan wel door het opleggen van gepaste voorwaarden of aanpassingen aan het plan of programma, dat geen schadelijk effect ontstaat of zoveel mogelijk wordt beperkt en, indien dit niet mogelijk is, dat het schadelijk effect wordt hersteld of, in de gevallen van de vermindering van de infiltratie van hemelwater of de vermindering van ruimte voor het watersysteem, gecompenseerd. Een schadelijk effect wordt gedefinieerd als: "ieder betekenisvol nadelig effect op het milieu dat voortvloeit uit een verandering van de toestand van watersystemen of bestanddelen ervan die wordt teweeggebracht door een menselijke activiteit; die effecten omvatten mede effecten op de gezondheid van de mens en de veiligheid van de vergunde of vergund geachte woningen en bedrijfsgebouwen, gelegen buiten overstromingsgebieden, op het duurzaam gebruik van water door de mens, op de fauna, de flora, de bodem, de lucht, het water, het klimaat, het landschap en het onroerend erfgoed, alsmede de samenhang tussen een of meer van deze elementen". In artikel 8 5 van het decreet integraal waterbeleid (bij wijziging dd 25 mei 2007) worden specifiek de ruimtelijke uitvoeringsplannen onderworpen aan de watertoets. Watertoetskaarten : Overstromingsgevoeligheid (l) en Grondwaterstromingsgevoeligheid (r) 61

64 Watertoetskaarten : Infiltratiegevoeligheid (l) en Erosiegevoeligheid (r) 11.2 Bespreking Het plangebied bevindt zich in het bekken van de Benedenschelde, meer bepaald in het deelbekken van de Scheldehaven. Het plangebied grenst in het westen aan de Schelde, geklasseerd als bevaarbare waterloop. Ten noordoosten van het plangebied zijn het Bonapartedok en het Willemdok gelegen, tevens aangeduid als bevaarbare waterlopen. Het decreet van 18 juli 2003 betreffende het algemeen waterbeleid (BS 14 november 2003) legt in hoofdstuk III, afdeling I, bepaalde verplichtingen op, die de watertoets worden genoemd. Er werden watertoetskaarten opgemaakt die dienen ter evaluatie van de effecten van vergunningsplichtige ingrepen of van plannen of programma s waarbij het bodemgebruik op een bepaalde locatie of voor een bepaald gebied wordt gewijzigd. Sinds het Uitvoeringsbesluit van 1/03/2011 is de kaart van overstromingsgevoeligheid (2014) verplicht te raadplegen. De andere watertoetskaarten zijn niet meer verplicht te raadplegen in het kader van de watertoets maar kunnen eventueel wel nuttige informatie opleveren. Het plangebied is niet gelegen in mogelijk of effectief overstromingsgevoelig gebied (2014). De andere kaarten leveren volgende informatie op: Het plangebied wordt volledig aangeduid als zeer grondwaterstromingsgevoelig (type 1); Het plangebied is volledig niet-infiltratiegevoelig; 62