VOEDING OP MAAT FUNCTIONELE VOEDINGSMIDDLEN LESTEKST

Transcriptie

1 VOEDING OP MAAT FUNCTIONELE VOEDINGSMIDDLEN LESTEKST Gezonde voeding is een hip thema. Iedereen heeft er de mond van vol en er doen heel wat opvattingen de ronde. Maar theorie omzetten naar praktijk bleek nog nooit zo moeilijk te zijn. Voldoende vezels, 300 gram groenten en 2 stuks fruit per dag, het is niet evident. Er moeten keuzes gemaakt worden in deze hectische tijden. Uren met een winkelkarretje toeren door de supermarkt op zoek naar vezels, vitaminen en variatie? Of onze toevlucht nemen tot verrijkte producten? Fruitsap met extra mineralen, yoghurt met vezels, twee vliegen in één klap? Een consument in tijdnood weet wat gedaan. Functionele voedingsmiddelen bieden hier een oplossing, het woord zegt het zelf. Of toch niet? 1. Over het bos en de bomen Functionele voeding krijgt vandaag steeds meer aandacht. Iedereen spreekt erover maar wat verstaat men hieronder? Functionele voedingsmiddelen zijn voedingsmiddelen die door hun samenstelling een positief effect hebben op het functioneren van ons lichaam en onze gezondheid. 1 Voor mensen die dagelijks gevarieerd eten en zich daarbij baseren op de actieve voedingsdriehoek, bieden deze producten geen noemenswaardig voordeel. Zij krijgen immers de nodige mineralen, vitaminen en vezels langs natuurlijke weg binnen. Wanneer echter de opname van deze stoffen via de normale voeding te beperkt is, kan verrijkte voeding een oplossing zijn. Of de werking van het product wetenschappelijk bewezen en onafhankelijk getoetst is, vormt een belangrijk criterium bij de keuze voor functionele voedingsmiddelen. Sommige voedingsmiddelen bezitten van nature een gezondheidsbevorderende component. In dit geval opteert men ervoor de concentratie van deze gezonde stoffen te verhogen, bijvoorbeeld fruitsap met extra vitamine C. Anderzijds kan men ook vreemde bestanddelen aan voedingsmiddelen toevoegen. Zo voegen sommige merken aan datzelfde fruitsap nog mineralen toe. Een derde mogelijkheid is het verwijderen van elementen die schadelijk zijn voor de gezondheid uit voedingsmiddelen. 2 Voorbeeld hiervan zijn de voedingsmiddelen waarin men verzadigde vetzuren vervangt door onverzadigde die de cholesterol verlagen. Bekend zijn de zuivelproducten met pre- en probiotica om de darmtransit te verbeteren en de weerstand te verhogen, ontbijtgranen met extra vitaminen en mineralen of margarines met plantensterolen om het cholesterolgehalte in het bloed te verlagen. 1

2 Ter info: Probiotica zijn levende micro-organismen die de maag en dunne darm overleven, en die gunstig inwerken op de darmflora en/of de darmfunctie. Voorbeelden van probiotica zijn Bifidusbacteriën en Lactobacillus. Deze komen voor in gefermenteerde zuivelproducten. Prebiotica zijn bestanddelen (geen micro-organismen) in de voeding die resistent zijn tegen menselijke verteringsenzymen en die de groei en/of de activiteit van micro-organismen in de dikke darm positief beïnvloeden. Voorbeelden van prebiotica zijn o.a. inuline, oligofructose, en lactulose. Plantensterolen hebben een cholesterolverlagende werking en leveren een bijdrage aan de preventie van hart- en vaatziekten. Ze worden o.a. toegevoegd aan smeermargarines. Fruitsap waaraan extra vitaminen C en E en zink toegevoegd werd Yoghurtdrankje met probiotica Margarine met plantensterolen en extra omega 3 vetzuren. Aquarius isotone sportdrank Wetenschappers zijn het er niet over eens of groenten en fruit toegevoegd mogen worden aan het lijstje met functionele voedingsmiddelen. Niettegenstaande bevatten zij een hele reeks nuttige stoffen zoals anti-oxidanten, vezels en vitaminen die het lichaam tegen ziektes beschermen. 3 Flavonen, flavanolen, carotenoïden, lycopeen en een hele reeks vitaminen zijn enkele voorbeelden van deze stoffen met positieve eigenschappen, samengevat ook wel bio-actieve stoffen genoemd. Anti-oxidanten, een mond vol Iedereen heeft het tegenwoordig over anti-oxidanten en hun heilzame werking. Maar wat verstaat men onder anti-oxidanten en wat doen ze in ons lichaam? Een anti-oxidant is een molecule dat vrije radicalen in het lichaam bindt en omzet in onschadelijke stoffen. 4 Onze cellen gebruiken de zuurstof uit de lucht die we inademen. Bij stofwisselingsprocessen in de cel wordt zuurstof verbruikt en ontstaan er schadelijke stoffen waaronder vrije radicalen. Deze radicalen zijn reactief, ze binden met andere woorden graag met andere moleculen. Daardoor zijn ze nefast voor ons organisme aangezien ze verschillende celorganellen en moleculen in de cel kunnen beschadigen, waaronder het DNA. Veranderingen in de structuur en het DNA van een cel kunnen gevaarlijk zijn. Wanneer een gemuteerde cel ongecontroleerd verder deelt, kan immers kanker ontstaan. Hier verschijnen antioxidanten op het toneel. Doordat anti-oxidanten deze vrije radicalen aan zich binden, kunnen zij de schade aangericht door vrije radicalen beperken en zo de kans op het ontwikkelen van kanker verkleinen. 2

3 Voorbeelden van anti-oxidanten in onze voeding Flavanolen: cacao Sulforafaan: broccoli Bètacaroteen: worteltjes Lycopeen: tomaat Recent zien we dat de landbouw allerlei pogingen onderneemt om de hoeveelheid bioactieve stoffen in groenten en fruit te verhogen. Op natuurlijke wijze of via genetische modificatie doet men het gehalte anti-oxidanten toenemen. Tomaten staan al lang bekend om hun hoog gehalte aan lycopeen. Lycopeen is een anti-oxidant die verantwoordelijk is voor de rode kleur van tomaten. Deze bio-actieve stof is één van de krachtigste bestrijders van vrije radicalen. Tomaten bevatten normaal tussen 3 en 6 mg lycopeen per 100 gram, afhankelijk van de rijpheid van de vrucht. De nieuwe Ministar Lyco-plus-tomaatjes van het keurmerk Flandria zouden 6,5 à 10 mg lycopeen per 100 gram bevatten. 5 Wetenschappers aan de universiteit van Baltimore verrichten dan weer onderzoek naar sulforafaan glucosinolaat in broccoli. Deze stof komt van nature voor in broccoli maar men tracht de hoeveelheid ervan nog te verhogen. Ook sulforofaan heeft een kankerwerende werking doordat het vrije radicalen in het lichaam onschadelijk maakt. Tomaten met extra lycopeen Broccoli met sulforafaan glucosinolaat 3

4 2. Snoep met extra vitaminen = appel? Naarmate onze kennis over de werking van voedingsstoffen toeneemt, wordt het makkelijker om levensmiddelen 'op maat' te maken als antwoord op specifieke behoeften van bepaalde bevolkingsgroepen. Verrijkte voedingsmiddelen zijn normale voedingsmiddelen waaraan bepaalde voedingsstoffen en/of mineralen zijn toegevoegd. Verrijkte voedingsmiddelen kunnen tekorten in de rest van onze voeding aanvullen. Soms is de aanbreng van vitaminen, mineralen en andere voedingsstoffen via de voeding onvoldoende. Het gaat hier over mensen die door een bepaalde aandoening een dieet moeten volgen of een afwijkend voedingspatroon hebben, gaande van diabetespatiënten tot mensen met eetstoornissen. Zij zijn mogelijk gebaat bij verrijkte voedingsmiddelen om zo extra voedingsstoffen binnen te krijgen. De laatste jaren is het aanbod van gezondheidsbevorderende producten enorm uitgebreid. Het ene product is rijker aan vitaminen en mineralen dan het andere. In bepaalde eetwaren wordt het gehalte aan vezels verhoogd, in een ander product wordt het zout- of suikergehalte verlaagd. Het ene product is ook weer duurder dan het andere. Hoe kan je als consument een weloverwogen en gefundeerde keuze maken als je overstelpt wordt door informatie en al evenveel desinformatie? 3. En de consument? Hij eet verder Communiceren over gezonde voeding op een manier dat de boodschap ook wordt opgevolgd, is ontzettend moeilijk. De informatie is niet ingewikkeld maar de mensen zijn halsstarrig als het erop aankomt hun eetgewoonten te veranderen. Consumenten hanteren eigenzinnig een aantal criteria bij de aankoop van voeding: die moet gezond, gemakkelijk, gevarieerd, gecontroleerd, geloofwaardig en uiteraard ook goedkoop en lekker zijn. Wil men het gat in de markt vinden, dan moet men een product creëren dat uitblinkt in één specifiek kenmerk, zonder aan kwaliteit in te boeten op andere kenmerken. 6 Het imago van kunstmatig opgewaardeerde voeding is uiterst delicaat. Consumenten staan over het algemeen heel wantrouwig tegenover versleuteld voedsel. Genetisch gemodificeerde gewassen, ook wel transgene gewassen genoemd, kunnen op heel wat tegenkanting rekenen. Dat maakt groenten en fruit als functionele voedingsmiddelen zo interessant. Bio-actieve stoffen zijn van nature in groenten en fruit aanwezig. De klassieke teeltveredeling of een langere rijping kan extra hoeveelheden anti-oxidanten creëren. Daartegenover staat natuurlijk dat wetenschappers ook via genetische modificatie het gehalte bio-actieve stoffen in groenten en fruit trachten te verhogen. Uit onderzoek blijkt echter dat consumenten veel minder geneigd zijn dergelijke transgene producten te kopen. 4

5 Verrijkte voeding: nut of noodzaak? Verrijkte voedingsmiddelen zijn een recente aanwinst in ons voedingspatroon. Zij kunnen het risico op kanker en hart- en vaatziekten verkleinen. Vaak zien we echter in onze huidige maatschappij dat mensen met slechte en eenzijdige eetgewoonten hun toevlucht nemen tot verrijkte voedingsmiddelen. Ze trachten zo tekorten in hun voeding aan te vullen. Zij gebruiken deze voedingsmiddelen als excuus om hun veten suikerrijk voedingspatroon verder te zetten. Als ontbijt werkt zo iemand een pakje ontbijtkoekjes met extra vezels naar binnen. De lunch bestaat in het beste geval uit een broodje gezond (lees: een wit broodje met 1 blad krulsla, 2 schijfjes tomaat met extra lycopeen, overgoten met mayonaise). s Avonds eet men dan een hamburger en drinkt men een blikje cola verrijkt met vitaminen en mineralen. Dit is echter geen valabel alternatief voor een evenwichtig en gevarieerd voedingspatroon. Verrijkte voedingsmiddelen zijn immers geen mirakeloplossingen om een ongezonde levensstijl te compenseren. Zij kunnen slechts een positieve bijdrage leveren aan onze gezondheid als we zelf gevarieerd eten en voldoende bewegen. 7 Voedingsdeskundigen verkiezen dan ook een evenwichtige basisvoeding en actieve levensstijl met een verstandig gebruik van functionele voedingsmiddelen. 1 Mullie, P., Functionele voedingsmiddelen. Over noten, soja, pre- en probiotica. Leuven, 2003, p Zuivelproducten, trendsetters voor functionele voedingsmiddelen. Nutrinews Special 9 e jrg, maart Functionele voeding: stand van zaken. viwta Dossier p Verlinden, B., Nicolaï, B., e.a. Groenten en fruit ter voorkoming van kanker en cardiovasculaire aandoeningen. Nutrinews, 5 e jrg, juni (1997) p Flandria pakt uit met lycopeenrijke minitomaatjes. VILT 28 maart Biedt functionele voeding marktkansen voor de landbouw? VILT, 4 april Mullie, P., Functionele voedingsmiddelen. Over noten, soja, pre- en probiotica. Leuven, 2003, p Foto s en afbeeldingen: (p. 2l), (p. 2 lm), (p. 2rm), p. 2 r), (p. 3l), (p. 3r) 5