Samen VIP vorm geven. verpleegkundige innovatie & positionering in de praktijk

Transcriptie

1 Samen VIP vorm geven verpleegkundige innovatie & positionering in de praktijk 1

2 INHOUD 2 Voorwoord 4 Denk je mee? Over de toekomst van verpleging en patiëntenzorg in jouw umc 7 VIP: Het landelijke NFU project Verpleegkundige Innovatie en Positionering 12 Alette Samuels & Joyce Deggens Leren van elkaar: proeftuinen in de acht umc s 14 Margriet Schneider Geleidelijk toegroeien naar de juiste mix per afdeling 16 Angelien Sieben We doen dit voor onze patiënten, nu en in de toekomst Als je gaat trainen voor de marathon heb je ook nog geen idee hoe het resultaat zal zijn 31 2

3 UMC S 17 Wat gaat er veranderen? 28 Maastricht UMC Marieke Schuurmans Kwaliteit visites omhoog doordat verpleegkundigen beter geïnformeerd zijn Petrie Roodbol Kansen voor de verpleging Radboudumc Erasmus MC LUMC UMC Utrecht Hester Vermeulen Proeftuinen bieden kans om goed te onderzoeken wat bijdraagt aan waardevolle zorg Bruno Bruins We willen inspelen op de veranderende zorgvraag en een krappe arbeidsmarkt AMC VUmc UMCG Eén ding is duidelijk: deze verandering heeft een impact op onze hele organisatie Wij besteden aandacht aan de inhoud, maar ook aan de emoties eromheen Ik ben heel benieuwd hoe functiedifferentiatie er in de praktijk uit gaat zien

4 Visie op VIP De zorgvraag in ziekenhuizen is al jaren aan het veranderen. Mensen leven langer, vaak met een combinatie van aandoeningen. We kunnen meer voor hen betekenen, maar daardoor neemt de complexiteit van de zorg toe en dat geldt nog sterker in de umc s dan in de algemene ziekenhuizen. Bovendien vindt de zorg steeds vaker plaats in een netwerk. Umc s spelen door hun kennis en expertise daarin vaak een leidende rol. Al die veranderingen hebben grote gevolgen voor de verpleegkundige zorg. Die wordt niet alleen arbeidsintensiever, maar ook complexer. TOENEMENDE KANSEN Vanuit de NFU juichen wij daarom de functiedifferentiatie toe. Een heldere kijk op de profielen van mbo- en hboverpleegkundigen is niet alleen voor ons als werkgevers belangrijk, maar we denken dat daardoor ook de kansen voor verpleegkundigen met verschillende achtergronden toenemen. Als er maar één type verpleegkundige mag zijn, ontstaat bijna automatisch de noodzaak om voor die complexe umc-zorg alleen hbo-verpleegkundigen aan 2

5 Voorwoord Als NFU zetten we vol in op de proeftuinen. Ik verwacht dat daar veel bruikbare informatie uitkomt voor de verdere inrichting van onze verpleegkundige zorg. te nemen. Maar er zijn juist ook kansen en mogelijkheden voor mbo-verpleegkundigen. Ik zou zelfs ruimer willen kijken, bijvoorbeeld naar een andere inzet van facilitaire zorgverleners en andere beroepen. Apothekersassistenten kunnen bijvoorbeeld een rol spelen bij het controleren van de medicatie en het voorlichten van patiënten over hun geneesmiddelen. Als we ook in de toekomst de zorg willen blijven bieden waar behoefte aan bestaat, moeten we ons richten op de hele breedte en niemand uitsluiten. KRAPTE We hebben nu overal in Nederland krapte op de arbeidsmarkt. Ook dat is een reden om goed te kijken naar de verschillende taken, zodat we beter weten wie we nodig hebben. Het betekent ook dat we met anderen in onze eigen regio moeten afspreken hoe we meer verpleegkundigen opleiden en hoe we de zorg aantrekkelijk houden, zodat mensen langer bij ons blijven werken. Om mensen op te kunnen leiden, heb je complete teams nodig. Onderlinge afspraken in de regio kunnen ook daarbij nuttig zijn. We moeten elkaar helpen, ook waar het gaat om het opleiden van gespecialiseerde verpleegkundigen. Op termijn werkt dat veel beter dan dat je elkaar gaat beconcurreren op een krappe arbeidsmarkt. PROEFTUINEN Als NFU zetten we nu vol in op de proeftuinen. Ik verwacht dat daar veel bruikbare informatie uitkomt voor de verdere inrichting van onze verpleegkundige zorg. De verschillende umc s kunnen van elkaar leren, en niet te vergeten van de proeftuinen in de algemene ziekenhuizen. Zo worden de voordelen voor onze patiënten, onze verpleegkundigen en de hele organisatie zo breed mogelijk worden gedeeld. Prof. dr. Ernst Kuipers, Voorzitter NFU 3

6 Denk je mee? Over de toekomst van verpleging en patiëntenzorg in jouw umc

7 Denk je mee? Dit magazine gaat over de toekomst van de verpleging in de umc s. In gesprekken met verpleegkundigen, leidinggevenden en andere betrokkenen uit de acht umc s vertellen we het verhaal van de functiedifferentiatie en de proeftuinen in de umc s. Daarnaast geven bestuurders en hoogleraren verpleegkunde hun visie op het vak verpleegkunde en op de toekomst. De umc s zijn alle acht bezig met nadenken over de toekomst van de verpleging. Er zijn koplopers en huizen die om verschillende redenen wat minder ver zijn. Maar de functiedifferentiatie begint overal steeds meer te leven. En dat is belangrijk. Niet alleen omdat binnenkort de wet wordt aangepast, waardoor er twee profielen komen, maar ook omdat die functiedifferentiatie nodig is om in de toekomst goede zorg te blijven bieden. Zoals blijkt uit de gesprekken zijn alle verpleegkundigen daar hard bij nodig, of ze nu een mbo-, inservice- of hbo- opleiding hebben gevolgd. Wij hopen dat verpleegkundigen en anderen dit magazine kunnen gebruiken als inspiratiebron bij hun eigen proeftuinen en hun eigen veranderingsproces. De gesprekken geven een momentopname van de ontwikkelingen in de umc s. Sommige zaken zullen anders lopen dan hier verteld, sommige meningen zullen veranderen. Niet alle meningen van geïnterviewden worden gedeeld door de NFU. Dat hoeft ook niet. Het is de bedoeling dat dit magazine uitdaagt om na te denken, mee te praten en mee te werken aan die toekomst. Wij hopen dat verpleegkundigen en anderen in de umc s erin bladeren, het wegleggen en weer eens oppakken, bijvoorbeeld als ze zelf betrokken zijn bij een proeftuin of bij de umc-brede uitrol van de functiedifferentiatie. Dit blad is vooral bedoeld voor verpleegkundigen, maar de functiedifferentiatie en de veranderingen die daarmee samen gaan, zijn natuurlijk van belang voor het geheel van elk umc. Het is 5

8 Denk je mee? logisch dat een grote verandering bij de grootste beroepsgroep in de umc s ook gevolgen heeft voor anderen. Daarom is dit magazine ook bedoeld voor artsen en andere collega s aan het bed, voor HRM-medewerkers en bestuurders, kortom voor iedereen die direct of indirect te maken heeft met de grote veranderingen in de verpleging in de komende jaren. We willen allen die hebben meegewerkt aan dit blad graag heel hartelijk bedanken en we hopen dat iedereen het met plezier leest en er veel met anderen over praat. Namens de stuurgroep verpleegkundige innovatie en positionering, Prof. dr. Margriet Schneider, Voorzitter 6

9 VIP VIP: Het landelijke NFU project Verpleegkundige Innovatie en Positionering In het voorjaar van 2016 is binnen de NFU het landelijke VIP project gestart, met als doel de functiedifferentiatie voor te bereiden. In alle umc s worden proeftuinen opgezet. Vanaf de zomer van 2019 zal de functiedifferentiatie breed worden ingevoerd. Een blik op het grote geheel. De discussie over de toekomst van de verpleging in Nederland is niet nieuw. Zoals op de bijgaande tijdlijn te zien is, verscheen al in 2012 een serie rapporten die duidelijk maakte dat er iets moet veranderen in het geheel van verpleegkundige beroepen (het functiehuis ). Een belangrijk punt daarbij is dat er verschil gemaakt gaat worden tussen verpleegkundigen met een mbo- en een hboopleiding. Begin 2016 kondigde het ministerie van VWS aan dat de wet BIG (Beroepen Individuele Gezondheidszorg) wordt aangepast om dat verschil tussen mbo- en hbo-opgeleide verpleegkundigen in de wet vast te leggen. De NFU startte daarop het landelijke project Verpleegkundige Innovatie en Positionering, kortweg VIP. De naam maakt duidelijk dat verpleegkundigen belangrijk zijn voor de umc s. De verpleegkundigen vormen de grootste beroepsgroep in de umc s en zij leveren een onmisbare bijdrage aan onze hoogwaardige zorg. ORGANISATIE VIP wordt begeleid door een landelijke stuurgroep onder voorzitterschap van NFU bestuurslid prof. dr. Margriet Schneider, voorzitter van de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht. Het interview met prof. Schneider staat op pagina 14. De stuurgroep zorgt voor de informatie-uitwisseling tussen umc s en andere landelijke ontwikkelingen, kijkt welke instrumenten er zijn om functiedifferentiatie te ondersteunen en zorgt dat er landelijke 7

10 VIP VIP in de tijd oktober 2016 eerste NFU invitational conference mei 2017 tweede NFU invitational conference december 2015 Rapport Toekomstbestendige beroepen in de verpleging en verzorging (commissie Terpstra) februari 2017 oplevering conceptwerkprofielen met context en inhoudelijk kader voor de proeftuinen september 2017 werksessie NFU werkgroepen met vertegenwoordigers VAR maart 2012 Rapport Verpleegkundigen en verzorgenden 2020 mei 2016 oprichting NFU Stuurgroep, start voorbereidingen landelijk NFU project april 2017 de foto : een overzicht van leeftijd, opleiding, vervolgopleidingen etc. van de verpleegkundigen per umc november 2017 expertmeeting over onderzoeksinstrumentarium voor het meten van de effecten van proeftuinen kaders en afspraken worden gemaakt, zodat iedereen dezelfde taal spreekt. De stuurgroep is breed samengesteld; naast deskundigen uit verpleging en verplegingswetenschap is er ook veel deskundigheid op het gebied van arbeidsvoorwaarden en personeelsbeleid. De uitvoering in de acht umc s wordt gecoördineerd door de Werkgroep Implementatie Functieprofielen Verpleegkundigen, waarin contactpersonen en projectleiders uit alle umc s zitting hebben. De implementatie wordt gecoördineerd door drs. Alette Samuels, beleidsadviseur van het Radboudumc (zie ook het interview met haar en drs. Joyce Deggens van de NFU op pagina 12). INVENTARISATIE Op de werkconferentie eind oktober 2016 werd geïnventariseerd hoe verpleegkundigen en leidinggevenden uit de umc s denken over functiedifferentiatie en hoe deze verandering kan bijdragen aan betere zorg. De umc s leggen zich bijvoorbeeld steeds meer toe op complexere patiënten. Dat heeft gevolgen voor 8

11 VIP december 2017-heden opzet netwerk communicatiemedewerkers in umc s, ontwikkeling communicatietools december 2017-februari 2018 internetconsultatie over het wetsvoorstel BIG-II april 2018 en verder proeftuinen in verschillende umc s van start zomer 2018 concept-werkprofielen nader uitwerken tot concept-normfuncties eind 2018 besluitvorming over concept-normfuncties begin 2019 overleg met centrales in de LOAZ-werkgroep Functiewaardering januari 2018 bijeenkomst voor NVZ- en NFU leden over de kwantitatieve onderzoeksinstrumenten en de facilitering van de dataverzameling mei 2018 bijeenkomst voor projectteams en functiewaardeerders; netwerken en kennis delen najaar 2018 aanscherping van normfuncties op basis van bevindingen uit de proeftuinen en landelijke ontwikkelingen zomer 2019 start implementatie nieuwe normfuncties de verpleging, ook al is medische complexiteit niet altijd hetzelfde als verpleegkundige complexiteit. Complexiteit betekent dat er vaker onverwachte situaties voorkomen, zodat de gevraagde verpleegkundige zorg nog niet of nauwelijks is geprotocolleerd. Bij alle ingewikkelde behandelingen die de patiënt ondergaat, is het bovendien belangrijk dat de verpleegkundige naast de patiënt staat en goed op de hoogte is van de wensen en mogelijkheden van patiënten. De getallen per umc verschillen, maar het algemene beeld is dat er in umc s nu al veel hbov-ers werken, naast een grote groep in service opgeleide verpleegkundigen. Minder dan een kwart van alle verpleegkundigen in de umc s heeft een mbo-achtergrond. Bijna 60% van de verpleegkundigen in de umc s heeft vervolgopleidingen gevolgd. PROEFTUINEN: METEN IS WETEN Functiedifferentiatie is een ingrijpende verandering in de grootste beroepsgroep binnen de umc s. 9

12 VIP Voordat veranderingen breed worden ingevoerd, is het van belang om ook in de praktijk te kijken wat werkt en wat niet. Daarom zijn proeftuinen onmisbaar. Zo n proeftuin is een afdeling waar geëxperimenteerd wordt met nieuwe beroepsprofielen. Soms wordt er een extra vraagstelling of vernieuwing aan gekoppeld, bijvoorbeeld het werken met een overdracht aan bed. De interviews in dit magazine geven verschillende voorbeelden daarvan. Wat alle proeftuinen met elkaar gemeen hebben, is dat er zorgvuldig gekeken wordt wat de effecten zijn voor patiënten, professionals en organisatie. Er wordt een nulmeting gedaan om de uitgangssituatie goed in kaart te brengen. Tijdens de proeftuin worden metingen gedaan en ook achteraf. Drie hoogleraren verpleegkunde (prof. dr Hester Vermeulen (Radboudumc), prof. dr. Petrie Roodbol (UMCG) en prof. dr Marieke Schuurmans (UMC Utrecht), zie ook de interviews met hen op bladzijde 22, 20 en 18) waren betrokken bij de ontwikkeling van een meetkader, zodat alle umc s op dezelfde manier informatie verzamelen. De vragenlijsten en andere meetinstrumenten zijn ontwikkeld samen met de NVZ, de brancheorganisatie van algemene ziekenhuizen. De proeftuinen in umc s en ziekenhuizen leveren veel nuttige informatie op over de verpleegkundige zorg in Nederland. Deze metingen worden voor een belangrijk deel ondersteund door onderzoeksbureau Newcom. VAN PROFIELEN NAAR FUNCTIES Het ministerie van VWS werkt inmiddels aan het wetsontwerp voor de nieuwe Wet BIG, waarin de verpleegkundige beroepen van de toekomst omschreven staan. Er wordt daarbij ook gekeken hoe herregistratie van zittende verpleegkundigen gaat plaatsvinden. De umc s, ziekenhuizen en andere zorginstellingen moeten dat wettelijke kader vervolgens vertalen naar functieomschrijvingen. Daarbij zal gebruik worden gemaakt van de ervaringen in de proeftuinen in de umc s en er wordt ook gekeken naar ervaringen in algemene ziekenhuizen. In de proeftuinen van de umc s wordt gewerkt met werkprofielen, voorlopige functieomschrijvingen voor de verschillende rollen van regie-verpleegkundige (hbo-opgeleid) en verpleegkundige (mboopgeleid). De werkprofielen moeten in de komende periode vertaald worden naar functieomschrijvingen, passend binnen de functiefamilie Verzorging & Verpleging van 10

13 VIP FUWAVAZ, het functiewaarderingssysteem van de umc s. Daarin staat omschreven wat de functie inhoudt (welke taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheid) en welke salarisschaal erbij hoort. De normfuncties worden definitief vastgesteld in overleg met de werknemersorganisaties. Landelijk proberen de verschillende zorginstellingen de omschrijvingen van de nieuwe verpleegkundige functies op elkaar af te stemmen. In het Brancheoverleg Zorg kijken NVZ, Actiz, VGN, GGZ-NL en NFU naar (concept-)profielen uit de vijf zorgbranches, om te bepalen of zij een gemeenschappelijke lijn kunnen trekken. Het ministerie van VWS onderzoekt momenteel ook wat de eventuele gevolgen zijn van de functiedifferentiatie voor de werkgelegenheid van verpleegkundigen. Dit moet leiden tot verschillende toekomstscenario s. Het streven is dat er begin 2019 een voorstel klaarligt voor de gesprekken met werknemersorganisaties over de aanpassing van normfuncties. Vervolgens zal gekeken worden naar de manier waarop deze worden ingevoerd. Er moet daarbij voor alle betrokkenen een helder en duidelijk onderscheid worden aangebracht tussen de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van regie-verpleegkundigen en verpleegkundigen. De verdere invoering kan per umc en per afdeling verschillen en zal aansluiten op de context van de umc s en de verschillen in patiëntenzorg. Het zal gaan om maatwerk dat moet passen in de organisatie, waar nu ook al een veelheid aan verpleegkundige functies voorkomt. Er gaat in de komende tijd in de umc s dus heel wat veranderen in de organisatie van de verpleging. De details zijn nog volop in ontwikkeling, maar de hoofdlijn is duidelijk. De umc s willen de functiedifferentiatie graag aangrijpen om beter aan te sluiten op de veranderende zorgvraag en de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Met andere woorden: het gaat erom dat de verpleging in de umc s klaar is voor de patiëntenzorg van de toekomst en dat het umc een fijne plek is en blijft om te werken. 11

14 Visie op VIP Visie op VIP Leren van elkaar: proeftuinen in de acht umc s De acht umc s denken allemaal na over de toekomst van de verpleging, zegt Alette Samuels, projectmanager voor de implementatie van nieuwe functieprofielen bij de NFU. In de proeftuinen voor de functiedifferentiatie lopen sommige huizen voorop, andere moeten nog beginnen. Dat is eigenlijk heel prettig, want daardoor leren we veel van elkaar. De umc s die later starten maken gebruik van de kennis van de koplopers. ERVARING OPDOEN Joyce Deggens: De proeftuinen in dit project zijn afdelingen in umc s waar gekeken wordt hoe de taakverdeling tussen mbo- en hbo-verpleegkundigen er in de praktijk uit kan gaan zien. De proeftuinen zijn bedoeld om ervaring op te doen, die gebruikt kan worden bij de bredere invoering van functiedifferentiatie Een landelijke werkgroep van betrokkenen uit de acht umc s begeleidt het hele project. De grote lijnen worden bewaakt door een stuurgroep onder voorzitterschap van UMC prof. dr. Margriet Schneider (zie ook pagina 14). Zoals in dit magazine te lezen is, vragen de proeftuinen al heel wat van de organisatie. Van de verpleegkundigen, maar ook van vele anderen. Samuels: Ik ben voortdurend bezig met wat ik maar het cement noem. Ik leg verbindingen tussen de umc s, tussen de verschillende doelgroepen en tussen alle betrokkenen: de 12

15 Visie op VIP Alette Samuels, programmamanager Verpleegkundige Innovatie en Positionering en Joyce Deggens, senior beleidsadviseur Opleidingen en Patiëntenzorg verpleging zelf natuurlijk, maar ook HRM, communicatie en andere professionals, met name de artsen. Het is belangrijk dat iedereen weet wat er leeft en meekijkt wat er gebeurt in de proeftuinen. In de meeste umc s speelt daarbij ook de verpleegkundige adviesraad een belangrijke rol, als schakel tussen de verpleging en de Raad van Bestuur. ZO SOEPEL MOGELIJK De umc s zijn natuurlijk niet de enige die te maken hebben met functiedifferentiatie, zegt Deggens. De veranderingen in de wet gelden straks voor alle verpleegkundigen in Nederland. We werken daarom nauw samen met anderen, zoals de NVZ, de Nederlandse vereniging van ziekenhuizen en de BoZ, de koepel van brancheorganisaties in de zorg. Samen kunnen we zorgen dat de veranderingen zo soepel mogelijk verlopen. Ook kunnen we het op tijd signaleren als er misverstanden of problemen zijn. We zitten ook regelmatig met het ministerie van VWS aan tafel. Het is duidelijk dat er heel wat gaat gebeuren in de komende jaren, maar we weten nog niet precies wat. Dat geeft ook onzekerheid en soms onrust. Maar laten we niet vergeten dat het er vooral om gaat dat de patiënten ook in de toekomst goede zorg krijgen. Daarvoor hebben we onze verpleegkundigen hard nodig: mbo ers, hbo ers, verpleegkundig specialisten, iedereen. Aad van Vliet 13

16 Visie op VIP Prof. dr. Margriet Schneider, voorzitter raad van bestuur UMC Utrecht en voorzitter NFU-stuurgroep VIP Thomas Dobber, UMC Utrecht Verpleegkundigen leveren uitstekende zorg. Dat is het logische vertrekpunt om te bepalen wat patiënten de komende jaren nodig hebben. Het UMC Utrecht start met proeftuinen die ons helpen om een realistische indruk te krijgen van wat er op elke afdeling nodig is om de zorg van morgen te leveren. Daar kunnen we dan in de komende jaren rustig naar toegroeien. Iets wat in een halve eeuw gegroeid is, verander je niet in een paar jaar. LEVEN LANG LEREN Innovatie staat bij de umc s centraal. Hier passen professionals nieuwe technieken en middelen toe waardoor de patiënt de medische zorg krijgt volgens de laatste stand van de wetenschap. Als professional moet je dus telkens weer leren hoe je met die middelen om moet gaan. We hebben dan ook verpleegkundigen nodig die nieuwsgierig zijn en ambitieus en die bereid zijn om een leven lang te blijven leren. Zowel de mbo ers als de hbo ers hebben we keihard nodig, nu en in de toekomst. Het is belangrijk dat we verpleegkundigen van alle niveaus ook kansen bieden om zich verder te ontwikkelen. Mensen met mbo- of een inservice-opleiding die willen 14

17 Visie op VIP Geleidelijk toegroeien naar de juiste mix per afdeling doorstromen naar hbo-functies krijgen de mogelijkheid om aanvullende modules te halen. Ik vind het ook heel belangrijk dat we vervolgopleidingen modulair gaan aanbieden. Nu is het vaak moeilijk om door te stromen van bijvoorbeeld de IC naar de SEH, dan moet je een deel van dezelfde stof opnieuw volgen. Met een modulaire opleiding maak je dat makkelijker, omdat iemand alleen de aanvullende modules hoeft te doen. Zo kunnen we onze verpleegkundigen voor het vak behouden. En dat is nodig, want de zorgvraag neemt alleen maar toe. Ik zou graag zien dat mensen tot aan hun pensioen een functie vervullen die past bij hun levensfase en hun interesses. OPTIMALE MIX We leveren nu goede zorg, maar de wereld verandert heel snel. De proeftuinen bieden een uitstekende kans om te kijken hoe het hele functiehuis in elkaar zou moeten zitten. Op de ene afdeling zijn relatief veel mensen nodig voor de basiszorg, terwijl op andere afdelingen meer mensen moeten zijn die overzicht en regie houden. Daar krijgen we in de proeftuinen zicht op. Als we dat weten, betekent dat niet dat we met die blauwdruk in de hand elke afdeling recht gaan zetten. Dat kan niet, en dat willen we niet. Maar je weet dan wat de ideale mix is van verschillende functies, waar je in de jaren daarna naartoe wilt groeien. Als er vacatures zijn kun je gericht mensen aannemen en je kunt medewerkers stimuleren om aanvullende opleidingen te doen. We staan aan het begin van een reis en we moeten nu samen bepalen hoe we op de plek komen waar we over een paar jaar willen zijn. Verpleegkundigen zijn essentieel voor de hoogwaardige zorg in de umc s, nu en in de toekomst. Daarom is dit voor mij niet zomaar een boeiend traject, dit is het creëren van de zorg voor morgen. 15

18 Visie op VIP We doen dit voor onze patiënten, nu en in de toekomst Angelien Sieben, verpleegkundig specialist, en lid van de NFU-stuurgroep VIP We hebben in Nijmegen de proeftuin afgerond en gaan ons voorbereiden op de volgende stap: de ziekenhuisbrede invoering. Ik vind het heel spannend, het gaat over heel veel mensen, en ik denk dat het belangrijk is dat we goed voor ogen houden waar we het voor doen: betere zorg voor onze patiënten. Daar krijg je energie van. TROTSE KOPLOPER Toen de nieuwe beroepsprofielen gepresenteerd waren door de commissie Terpstra, heeft onze VAR meteen de Raad van Bestuur geadviseerd om dat actief op te pakken. We hadden het geluk dat bij ons de geneeskundestudie net grondig werd veranderd om beter aan te sluiten bij de toekomst en de veranderingen in zorg en samenleving. Ik was toen voorzitter van de VAR. Wij zeiden destijds: vanwege diezelfde veranderingen moeten we ook anders naar verpleegkundige functies te kijken. Je kunt moeilijk zeggen dat die veranderingen in de zorg wel voor dokters gelden, maar niet voor verpleegkundigen. DENKEN VANUIT MEERWAARDE Ik ben heel benieuwd hoe het hele functiegebouw van verpleegkunde er over een paar jaar uitziet, met zowel mbo ers en hbo ers maar ook met verpleegkundig specialisten, leidinggevenden, masters en wetenschappelijk opgeleide verpleegkundigen. Dat kun je nooit helemaal van te voren bedenken, dat is ook een kwestie van doen. Ik ben zelf verpleegkundig specialist en ik ben ook benieuwd hoe het verschil tussen regieverpleegkundigen en verpleegkundig specialisten er in de toekomst uit gaat zien. Voor mij is de vraag telkens: wat is er nodig. Je moet niet alleen denken vanuit lijfsbehoud, het gaat ook om de vraag wat je meerwaarde is. 16

19 Visie op VIP WAT GAAT ER VERANDEREN? In umc s en andere ziekenhuizen wordt nu nog geen verschil gemaakt tussen verpleegkundigen met een mbo-, inservice of hbo-opleiding. Dat gaat veranderen. Er komt een nieuwe wet Beroepen Individuele Gezondheidszorg (BIG II), waarin twee verpleegkundige beroepsprofielen onderscheiden worden: verpleegkundige en regieverpleegkundige. Voor de functie van regieverpleegkundige is een hbo-opleiding vereist. Er gaat dus veel veranderen. Medewerkers die tot dusver hetzelfde deden, krijgen in de toekomst verschillende taken. Om deze verandering goed te laten verlopen, worden proeftuinen georganiseerd in de umc s. Dat zijn afdelingen waar geëxperimenteerd wordt met functiedifferentiatie. Zo kan duidelijk worden hoe de nieuwe functies het beste kunnen worden ingericht, hoe dat uitpakt in de praktijk en wat daarvoor nodig is in het team. De proeftuinen moeten in de loop van 2019 worden afgerond, zodat in 2019 de normfuncties kunnen worden vastgesteld en met de umcbrede invoering van functiedifferentiatie. 17

20 Visie op VIP Prof. dr. Marieke Schuurmans, hoogleraar Verpleegkundige en Paramedische Zorg, UMC Utrecht en lid van de Regiegroep Terpstra De allerbelangrijkste reden om te werken aan functiedifferentiatie is dat het in het belang is van de patiënt. Het maakt echt uit wie je aan je bed hebt. Dat blijkt ook uit onderzoek. Als het verpleegkundige team voldoende op sterkte is en de juiste mix van opleidingsniveaus heeft, zie je dat terug in keiharde cijfers zoals de sterftekans na een operatie. Ik vind het eigenlijk heel erg dat we een wetswijziging nodig hebben om dit aan te pakken. DOENERS Als je geen onderscheid maakt tussen mensen met een mbo- en een hbo-vooropleiding, doe je ze allebei tekort. Iedereen gaat zich dan een beetje naar het gemiddelde richten, waardoor je kwijtraakt waar je kracht ligt. Mbo ers zijn vaak doeners, die goed oog hebben voor de basiszorg. Dat is ontzettend belangrijk, want dan heb je het over essentiële dingen zoals decubituspreventie en het voorkómen van uitdroging of ondervoeding. De meeste mbo ers houden van aanpakken en maken zich dingen snel eigen. Het is niet toevallig dat de winnaars van de landelijke Nursing Challenge vaak mbo ers zijn. Voor de hbo-opgeleiden wordt het hoog tijd dat er een beroep 18

21 Visie op VIP Kwaliteit visites omhoog doordat verpleegkundigen beter geïnformeerd zijn gedaan wordt op hun kwaliteiten, zoals klinisch redeneren en het toepassen van wetenschappelijke kennis, evidence-based practice. In algemene ziekenhuizen waar al proefprojecten rond functiedifferentiatie gedaan zijn, blijkt dat er echt verbeteringen ontstaan. Zo ging bijvoorbeeld de kwaliteit van de visites met de chirurgen enorm omhoog, omdat verpleegkundigen beter op de hoogte waren van wat er speelde bij patiënten. Dat is gewoon een kwestie van hoe je de zorg organiseert en hoe je de taken onderling verdeelt. UITVAL Er is nu al een tekort aan verpleegkundigen op de arbeidsmarkt en het ziet er naar uit dat dat probleem niet meer vanzelf overgaat. In de afgelopen jaren zag je dat na jaren met tekorten vaak weer een overschot ontstond. Maar dat zal nu niet snel meer gebeuren, want het aantal schoolverlaters wordt minder en er zijn meer verpleegkundigen nodig voor onze verouderende bevolking. Een van de dingen die we moeten aanpakken is de uitval van verpleegkundigen. Er zijn veel mensen die tijdens of kort na de opleiding tot verpleegkundige toch iets anders gaan doen. Ik denk dat een van de oorzaken daarvan is dat we aan sommige mensen te hoge eisen stellen en aan andere mensen te weinig uitdagingen bieden. Als je op hboniveau opgeleid bent en je wordt niet ingezet op het niveau waarvoor je bent opgeleid, is daar weinig uitdaging aan. Juist mensen met talent kiezen dan voor een andere baan, worden soms verpleegkundig specialist of gaan gewoon helemaal wat anders doen. Functiedifferentiatie kan er naast andere maatregelen toe bijdragen dat mensen zich meer op hun plek voelen en daardoor behouden blijven voor de verpleging. Dat is heel belangrijk, want we hebben al die mensen hard nodig. 19

22 Visie op VIP Aan een proeftuin moet een gedragen visie op verplegen ten grondslag liggen De discussie over de beroepsprofielen voor mbo- en hbo-verpleegkundigen is door onszelf, door verpleegkundigen, aangezwengeld. We zagen met elkaar dat de zorg sterk verandert. De ligduur is veel korter geworden, de techniek ontwikkelt zich snel en de problematiek van onze patiënten wordt steeds complexer. De extra kennis van nieuw opgeleide hboverpleegkundigen is daarbij hard nodig en die kennis wordt nu onvoldoende benut. Daar wilden we dus iets aan doen. Ik zie de nieuwe beroepsprofielen als een unieke kans voor alle verpleegkundigen om onze beroepsgroep op de kaart te zetten, juist ook binnen de umc s. NIET TE HAASTIG Zo n verandering roept emoties op, dat is normaal. Maar ik vind het verschrikkelijk dat het nu al zes jaar duurt en dat er nog steeds zoveel onduidelijkheid bestaat over de concrete invulling. Ik hoor regelmatig van mbo-verpleegkundigen en inservice-opgeleide verpleegkundigen die bang zijn dat ze hun baan kwijtraken of dat hun werk veel minder leuk wordt door de functiedifferentiatie. Daar is natuurlijk geen sprake van. Er is nog onduidelijkheid over de verpleegkundigen die een vervolgopleiding hebben gedaan. Dat zijn bepaald geen uitzonderingen, zeker niet in de umc s. Ik denk dat het heel belangrijk is dat er een eind komt aan die onzekerheden. Maar we moeten ook niet te hard willen gaan. Heel veel dingen worden pas duidelijk als je het in de praktijk gaat doen. Daarom zijn die proeftuinen zo belangrijk. Hoe je in de praktijk gaat werken met twee beroepsprofielen, dat kun je niet achter een bureau bedenken. Je moet dat gefaseerd doen en elke keer leren van de dingen die er dan gebeuren. Je kunt nu niet ineens in een beroepsgroep van mensen met stoom en kokend water alles in een paar jaar regelen. SCHOTTEN WEGHALEN We zijn in Nederland bezig met het versterken van de continuïteit en het weghalen van schotten tussen de eerste, de tweede en de 20

23 Visie op VIP Prof. dr. Petrie Roodbol, hoogleraar Verplegingswetenschap UMCG, en lid NFU-stuur- en werkgroep VIP derde lijn. Dat is nodig, in het belang van verpleegkundigen ligt in het ondersteunen de patiënt en ook om de zorg betaalbaar van patiënten bij hun dagelijkse te houden. Maar het kan alleen als daar functioneren. ook aandacht voor is vanuit de verpleging. Voor die specifieke praktijk bleek het een Wij verwachten op dat gebied veel van de succes en leek er een mooie hbo-functie nieuwe functie van regieverpleegkundige, te ontstaan, die nog niet uitgekristalliseerd medewerkers die in staat zijn de eigen is. Dat wil niet zeggen dat we voor alle werkplek te overstijgen en naast directe proeftuinen datzelfde uitgangspunt nemen. patiëntenzorg ook de verbinding te Aan een proeftuin moet een gedragen leggen met anderen: met eerste lijn visie op verplegen ten grondslag liggen en thuiszorg, met verpleegkundigen in en proeftuinen mogen best verschillend andere ziekenhuizen of in verpleeghuizen. zijn. Het gaat om de vraag: wat werkt Verpleegkundigen die evidence-based het beste? Ik denk dat het belangrijk is practice vorm kunnen geven en in staat dat we als verpleegkundigen in deze zijn om klinisch redeneren in de praktijk te hele ontwikkeling het initiatief houden. brengen. Dat kan alleen als we uitgaan van onze Wij hebben in Groningen een proeftuin eigen kracht, onze eigen expertise. Daar gehad waarbij het accent lag op liggen volgens mij de kansen voor onze functioneren, los van de hbo- en beroepsgroep, daar kunnen we de zorg mbo-discussie. Onze expertise als voor onze patiënten versterken. Antoinette Borchert 21

24 Visie op VIP Prof. dr Hester Vermeulen, hoogleraar Verplegingswetenschap Radboudumc en lid NFU-stuurgroep VIP Proeftuinen bieden de kans om goed te onderzoeken wat bijdraagt aan waardevolle zorg Functiedifferentiatie is vooral bedoeld als kwaliteitsimpuls. Door verpleegkundige professionals aan te spreken op datgene waar ze goed in zijn, willen we de kwaliteit, veiligheid en persoonsgerichtheid van de verpleegkundige zorg verbeteren en versterken. Dat moeten we dan ook laten zien. Daarom ben ik heel blij dat we de proeftuinen gebruiken om gegevens te verzamelen. Zo leggen we tegelijkertijd de basis voor een nationale database die enorme kansen biedt voor toekomstig onderzoek. TOOLBOX SAMENGESTELD Het meten van kwaliteit klinkt goed, maar niemand zit te wachten op nog meer administratie in de zorg. Hoe kan de kwaliteit van de verpleegkundige zorg in kaart worden gebracht met zo min mogelijk extra papierwerk? Vermeulen: NFU en de NVZ, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen, hebben samen een toolbox samengesteld, een aantal meetinstrumenten waarmee we de situatie voor, tijdens en na de proeftuinen in kaart willen brengen. De metingen worden uitgevoerd door Newcom Research. Zij zullen voor een belangrijk deel het extra administratieve werk voor hun rekening nemen. Maar je kunt heel veel halen uit de gegevens die we toch al registreren. Een belangrijk element in de toolbox en straks de nationale database vormen de zogeheten nursing sensitive outcomes. Dat zijn uitkomsten van zorg waarop je als verpleegkundige het verschil kunt maken. Je hebt er geen invloed op of 22

25 Visie op VIP een tumor terugkeert na een operatie, maar wel op het comfort van de patiënt, de pijn, de misselijkheid. Verpleegkundige kwaliteit zie je terug in uitkomsten zoals opnameduur, kans op heropname, aantal medicatiefouten, mate van zelfmanagement, het aantal valincidenten, decubitus, noem maar op. Dat zijn bijna allemaal zaken die we toch al registreren. Wat we ook willen weten is of het in de proeftuinen beter gaat met de medewerkers. Daar zullen we apart naar kijken. Zeker in zo n overgangsfase is dat belangrijk. VERPLEEGKUNDIG LEIDERSCHAP Een van de onderwerpen waar Vermeulen landelijk aandacht voor vraagt, is het verpleegkundig leiderschap. Wat betekent die term en waarom is het van belang in de veranderingen rond functiedifferentiatie? Vermeulen: Met leiderschap bedoelen we dat je verantwoordelijkheid neemt voor je werk, voor de kwaliteit van de zorg, dat je opkomt voor patiënten en voor je eigen beroepsgroep. Het is niet hetzelfde als leidinggeven. Verpleegkundig leiderschap wordt gevraagd van elke verpleegkundige. Het betekent dat je s ochtends bij de visite goed op de hoogte bent van hoe het die nacht met de patiënt is gegaan. Het betekent dat je een collega constructieve feedback geeft. En het kan betekenen dat je het initiatief neemt om alle valincidenten op de afdeling eens op een rijtje te zetten en een verbetertraject in gang te zetten, waarbij je ook de wetenschappelijke literatuur gebruikt en evalueert of de verbetering effect heeft. SAMEN VERANTWOORDELIJK De functiedifferentiatie komt voort uit de verpleegkundige beroepsgroep zelf. Laten we er met elkaar verantwoordelijkheid voor nemen en zorgen dat het een succes wordt. Dat vraagt dus verpleegkundig leiderschap van iedereen, van mbo ers, hbo ers, verpleegkundig specialisten en andere masteropgeleide verpleegkundigen en van leidinggevenden. Ik hoop dat de proeftuinen duidelijk maken hoe we die nieuwe beroepsprofielen, waarin competenties als gezondheidsbevorderaar, samenwerkingspartner, organisator en kwaliteitsverbeteraar een grotere rol spelen, met elkaar vorm kunnen geven. Daarvoor is het ook belangrijk dat we ervaringen uitwisselen, zodat anderen kunnen leren van de dingen die in het begin moeilijk gaan en kunnen profiteren van de succesverhalen. 23

26 Visie op VIP Mr. drs. Bruno Bruins, minister voor Medische Zorg en Sport Met het onderscheid tussen mbo- en hbo-verpleegkundigen willen we ervoor zorgen dat mensen beter ingezet worden op hun talenten en het werk waarvoor ze zijn opgeleid. Met functiedifferentiatie kun je bovendien het werk beter verdelen. Dat is goed voor patiënten, en ook voor de medewerkers in de zorg. Phil Nijhuis Het ministerie van VWS werkt nu aan het wetsvoorstel om de verschillende profielen van de verpleegkundige in de Wet BIG te verankeren. Maar met alleen het wetsvoorstel zijn we er niet, want de beroepsprofielen moeten ook daadwerkelijk in de praktijk worden verwezenlijkt. Dat betekent bijvoorbeeld dat werkgevers nieuwe functieprofielen ontwikkelen en dat onderwijsinstellingen hun opleidingsprofielen aanpassen. 24

27 Visie op VIP We willen inspelen op de veranderende zorgvraag en een krappe arbeidsmarkt Het is van belang dat alle partijen nu stappen zetten om een duidelijk onderscheid tussen verpleegkundigen en regieverpleegkundigen in de praktijk te verwezenlijken. Dat is ook nodig gezien de krappe arbeidsmarkt. Wij hebben het actieprogramma Werken in de zorg opgesteld, om te bevorderen dat de zorg nu en in de toekomst voldoende verpleegkundigen en andere medewerkers heeft die goed zijn toegerust voor hun werk en tevreden zijn met het werk dat zij doen. In dat plan staan voorstellen voor het verbeteren van het imago van de zorg en het behoud van personeel. Daarnaast stellen we dat er ook anders gewerkt moet gaan worden. Een efficiënte toedeling van taken in de praktijk zal tegemoetkomen aan de veranderde zorgvraag en het werk voor alle medewerkers in de verpleging aantrekkelijker maken. Samen met alle branches en vakbonden in zorg en welzijn hebben we ook het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn opgezet. Hiermee volgen en analyseren we de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt continu. Specifiek gericht op functiedifferentiatie zijn we met de partijen uit de Regiegroep Toekomstbestendige Beroepen in de Verpleging en de Verzorging gestart met een onderzoek naar de consequenties van duidelijker onderscheid tussen de mbo- en hbo-verpleegkundigen. We doen dit om een duidelijker in beeld te krijgen wat er op ons afkomt en hoe we dat het beste met elkaar kunnen oppakken. 25

28 Ontwikkeling verpleegkundig beroep Notes on nursing door Florence Nightingale 1859 Eerste harttransplantatie in de wereld 1967 Oprichting voorloper NFU VAZ 1989 Nieuw opleidingsstelsel en afschaffing inservice-opleiding 1996 Introductie beroepsprofiel verpleegkundige 1999 Introductie beroepsprofiel helpende / verzorgende Witte Woede Massademonstratie verpleegkundigen en verzorgden: meer aandacht voor hun beroep 1997 Wet BIG en tuchtrecht van kracht voor verpleegkundigen: verpleegkundige wordt een beschermde titel >2000 Steeds meer gebruik computers op werkvloer 2004 Oprichting NFU 26

29 Invoering basisverzekering 2006 Introductie elektronisch patiëntendossier >2008 Eerste registratie van verpleegkundig specialist 2009 Doorbaak smartphone en tablet Zorg op afstand Patiënten worden steeds ouder en zorg complexer >2010 Rondetafelgesprek beroepsprofielen op verzoek van ministerie van VWS 2013 Uitwerking* nieuwe beroepsprofielen in zes thema s Iedereen werkt volgens de* nieuwe beroepsprofielen Kwaliteitsregister V&V vrij toegankelijk 2009 Nieuwe eed van verpleegkundigen en verzorgenden 2010 Start project verpleegkundigen en verzorgenden 2020 door ministerie van VWS 2015 Eén beroepscode voor alle verpleegkundigen en verzorgenden 2016 Advies nieuwe beroepsprofielen en oprichting regiegroep 2020* Opname nieuwe beroepsprofielen in Wet BIG II * Overgangsregeling zittende verpleegkundigen en verzorgenden * ONDER VOORBEHOUD VAN DEFINITIEVE PLANNING 27

30 Maastricht UMC+ Appie Derks 28 Maastricht UMC+

31 Erwin Vanderhoeft Hoofdverpleegkundige afdeling Hematologie/ Medische Oncologie We hebben hier al een team met een hoog opleidingsniveau We hebben nu in ons kernteam een aantal concrete projecten geformuleerd waarmee we zo snel mogelijk aan de slag willen gaan. We willen bijvoorbeeld kijken hoe de leidinggevende structuur eruit moet zien als straks een aantal hbo ers ook regiefuncties krijgen. Ook willen we bijvoorbeeld een project doen rond visites aan bed, met de familie erbij. Die projecten gaan we nu zo snel mogelijk concreet invullen, zodat we ook echt op de afdeling van start gaan. Ik heb hoge verwachtingen van deze proeftuin. Ik heb gevraagd of wij mee mochten doen, juist omdat ik benieuwd ben hoe de functiedifferentiatie uitpakt voor een specialistische afdeling als de onze. De meeste verpleegkundigen hier hebben de post-hboopleiding oncologie gedaan. In contacten met andere academische afdelingen in het land hoor ik vaak de vraag: wat betekent functiedifferentiatie nu precies op een afdeling waar iedereen al zo hoog is opgeleid? Wij gaan testen hoe dat in de praktijk werkt. En bij ons denken ook de artsen intensief mee. Twee van onze artsen hebben in de Verenigde Staten gestudeerd, die komen met een hele lijst ideeën die we hier misschien in de proeftuin kunnen toepassen. Dat is echt heel leuk, die betrokkenheid over en weer. Maastricht UMC+ 29

32 Suzanne Bronzwaer Teamleider op de afdeling Hematologie/Medische Oncologie Ik verwacht niet dat we in de zorg aan het bed veel onderscheid gaan maken Onze afdeling is heel specialistisch, iedereen die hier komt werken moet uiteindelijk de hbo-vervolgopleiding oncologie of hematologie hebben gedaan. Ik verwacht daarom niet dat we aan het bed verschil gaan maken tussen mbo- en hbo-verpleegkundigen en al zeker niet dat we taken gaan wegnemen bij mbo ers. Het ligt meer voor de hand om de hbo ers in te zetten op de plusjes. Op onze afdeling is altijd veel in beweging en hbo ers zouden zeker het voortouw kunnen nemen in die ontwikkelingen waarbij klinisch redeneren en evidence-based practice van belang zijn. 30 Maastricht UMC+

33 Renaldo Secchi MSc Coördinator Stafgroep Verpleging en lid van de NFU-werkgroep VIP Als je gaat trainen voor de marathon heb je ook nog geen idee hoe het resultaat zal zijn De proeftuinen in het Radboudumc in Nijmegen, die al vorig jaar zijn afgerond, zijn voor ons een belangrijk voorbeeld. Maar er zijn natuurlijk altijd verschillen in cultuur en organisatie. Ik heb gemerkt dat je het vooral moet dóen. Dat is toch waar die proeftuinen voor zijn, dat we door schade en schande wijzer worden. We zijn begonnen met het informeren van de twee proeftuinafdelingen, cardiologie en hematologie/medische oncologie. Allereerst is er een algemeen beeld geschetst van de veranderingen, wat er staat te gebeuren en waarom wij dit doen. En nu gaan we het steeds concreter maken, daar bestond ook grote behoefte aan. Verpleegkundigen zijn doeners, zij willen liefst zo concreet mogelijk weten wat iets in de praktijk betekent. Het lastige daarbij is dat we ons voorbereiden op een toekomst die er anders uitziet dan de zorg van nu. Je moet uitkijken dat je niet blijft hangen in de huidige denkpatronen, in de patiëntenzorg van nu. De verwachting is onder andere dat de zorg steeds meer buiten de ziekenhuismuren zal worden geleverd en dat betekent een enorme verandering van het werk in de verpleging. Ik vergelijk de proeftuinen weleens met trainen voor een eerste marathon. Als je begint met oefenen, heb je nog geen idee wat je allemaal moet doen om de finish te halen. Pas achteraf weet je dat variatie in trainingen en ervaren wat het is om veel kilometers te maken uiteindelijk leiden tot resultaat. Maastricht UMC+ 31

34 Cindy Heugen Verpleegkundige op de afdeling Hematologie/Medische Oncologie Ik heb de inservice-opleiding gedaan, dat wordt in het nieuwe systeem mbo. Maar ik werk hier nu al 19 jaar, ik ben niet zo bang dat ze mij taken gaan afpakken. Toen ik in 1995 klaar was met mijn havo, kon ik kiezen: de inservice-opleiding of de hbo-v. Als er toen een duale hbo was geweest, had ik dat misschien gedaan. Na mijn opleiding heb ik voor deze afdeling gekozen, omdat patiënten hier vaak wat langer blijven. Dat vind ik fijn, dan krijg je de kans een band op te bouwen. Ik wist natuurlijk niet of ik het aankon, de zorg voor patiënten die ook heel ziek zijn. Maar het beviel me goed en daarom ben ik nu al zo lang hier. Ik hoop dat patiënten gaan merken dat de zorg soepeler verloopt Als patiënten naar huis gaan na zo n heftige periode van chemokuren, dan is het voor hen belangrijk dat alles goed geregeld is. Als hbo ers hebben wij dingen geleerd op het gebied van coaching en het oplossen van knelpunten. Het lijkt me leuk om bijvoorbeeld te kijken hoe andere ziekenhuizen een knelpunt aanpakken, wat de literatuur zegt en dan een plan te maken. Vivianne Geeraets Verpleegkundige op de afdeling Hematologie/Medische Oncologie 32 Maastricht UMC+

35 IN DE COMPLEXE WERELD VAN EEN UMC VORMT DE VERPLEGING DE MENSELIJKE MAAT Maastricht UMC+ 33

36 Radboudumc 34 Radboudumc

37 Jolanda ter Sluysen Opleidingsdirecteur Zorgberoepen, projectleider toekomstbestendig verplegen en lid NFU-werkgroep VIP De uitkomsten van onze proeftuinen bieden een goede basis voor de volgende stap Wij hebben onze proeftuinen vorig najaar al afgerond en zijn nu aan het nadenken over de volgende stappen. Voor mij is nu het belangrijkste dat we de functieprofielen gaan vertalen naar concrete praktijksituaties. We kunnen pas goed nadenken over de ideale mix van mbo ers en hbo ers per afdeling als we weten wat we van deze mensen verwachten. RUIMTE NODIG We hebben twee proeftuinen gehad, een op de afdeling vaatchirurgie en een op de afdeling medische oncologie. Dat zijn heel verschillende trajecten geweest. Op de ene afdeling is de proeftuin met succes afgerond, op de andere was de werkdruk zo hoog dat we de proeftuin tijdelijk on hold hebben gezet. Er was daar onvoldoende ruimte om te leren en te reflecteren. Dat is een heel belangrijke les uit onze proeftuinen: deze verandering kun je alleen neerzetten als er op de werkvloer genoeg ruimte is om mensen goed te trainen en met elkaar in dialoog te blijven over de veranderingen. TOEKOMSTIG FUNCTIEGEBOUW Uiteindelijk moeten de mbo- en hboprofielen passen in het hele verpleegkundige functiegebouw, dus ook de verpleegkundig specialisten, de andere master- of wetenschappelijk opgeleide verpleegkundigen, de leidinggevenden - en natuurlijk in het grotere geheel, dus ook de medische en paramedische beroepen. In de organisatie van de verpleging is in de afgelopen 20 jaar niet zoveel veranderd, terwijl de zorg natuurlijk sterk aan het veranderen is, en dat gaat door. Ziekenhuisverplaatste zorg bijvoorbeeld is sterk in opkomst, waarbij steeds meer zaken naar de thuissituatie worden verplaatst. Het mbo/hbo-verhaal is de basis waarbinnen dit alles gaat spelen. Radboudumc 35

38 Anne Boerboom Procescoördinator praktijkonderwijs en oncologieverpleegkundige afdeling Medische Oncologie Een aantal verbeteringen vanuit onze proeftuin hebben we gelukkig kunnen vasthouden. We hebben bijvoorbeeld nu een nauwere samenwerking met het transferpunt, waarbij verpleegkundigen meer regie hebben in het ontslagproces terwijl dat proces voor patiënten soepeler verloopt. Klinisch redeneren heeft een prominentere plaats in het verpleegkundig proces gekregen. Dat zijn competenties en werkvormen die zijn voortgekomen uit de proeftuin en waar we sindsdien mee doorgaan. 36 Radboudumc

39 Marjon van Loveren Stafmedewerker onderwijs, afdeling Vaatchirurgie Regieverpleegkundige moet uiteindelijk in de keten gaan werken In deze tijd, waarin de zorg in ketens steeds belangrijker wordt, zou ik graag zien dat we het concept regieverpleegkundige breder gaan zien dan alleen op een verpleegafdeling. Ik zou de regieverpleegkundige veel meer in die zorgketens willen zien bewegen. regieverpleegkundige als aanspreekpunt. Individueel waren mensen duidelijk vooruitgegaan in de toepassing van verschillende CANMEDS-rollen, en als team zijn we ook duidelijk gegroeid door alle ervaringen en discussies. Het teamgevoel is sterker geworden. Coos de Joode Uit de evaluatie bleek dat onze proeftuin op een aantal punten echt tot verbeteringen had geleid. Uit gesprekken met patiënten bleek dat zij zeker behoefte hebben aan een Radboudumc 37

40 Erasmus MC Levien Willemse 38 Erasmus MC

41 Dr. Margo van Mol Verpleegkundig onderzoeker, voorzitter Verpleegkundige Raad en lid NFU-werkgroep VIP Eén ding is duidelijk: deze verandering heeft een impact op onze hele organisatie Met het oog op de verhuizing van het hele ziekenhuis naar de nieuwbouw, is recentelijk besloten dat de eerste afdelingen pas na de zomervakantie gaan starten met proeftuinen rond de nieuwe verpleegkundige beroepsprofielen. De reden is dat met de verhuizing ook afdelingen worden samengevoegd. Het is een hele reorganisatie waardoor het geen enkele zin heeft om bijvoorbeeld nu al een proefmeting te doen. Er zijn wel leidinggevenden die al interesse hebben getoond en we bedenken nu alvast hoe we na de verhuizing zo snel mogelijk van start kunnen gaan. ER GAAT VEEL VERANDEREN Rond de functiedifferentiatie zijn er nog veel onzekerheden, sommige dingen moeten zelfs nog vanuit het ministerie besloten worden. Maar één ding is duidelijk: er gaat heel wat veranderen in de hele organisatie, ook in de relatie tussen verpleging en andere beroepsgroepen. Het lijkt me verstandig om het breder te trekken dan alleen de verschillen tussen mbo ers en hbo ers, en bijvoorbeeld ook kennis van de verpleegkundig specialisten in te zetten op de afdeling. Ik denk dat zo n brede kijk kansen biedt, ook bij de huidige krappe arbeidsmarkt. Want we zullen creatieve oplossingen moeten verzinnen om de komende jaren goede zorg te kunnen blijven bieden. Erasmus MC 39

42 Thirza Vermeulen-Slingerland Verpleegkundige op afdeling Neurologie Kayleigh Hendriks Wendrich Verpleegkundig specialist Hematologie Je hoort vaak zeggen dat wij als hboverpleegkundigen meer de complexe patiëntenzorg moeten gaan doen. Ik denk eerlijk gezegd dat dat moeilijk wordt. Mbo ers doen nu ook complexe zorg, want we maken er nog geen onderscheid in, en volgens mij doen ze dat net zo goed. Wat ik zie is dat veel hbo ers het leuk vinden om dingen erbij te doen, en niet per se al hun werktijd aan bed te staan. Ik vind het heel interessant om na te denken over werkprocessen op de afdeling en om dingen te coördineren, en zou het ook leuk vinden om meer taken buiten de directe patientenzorg om te doen. Ik ken mbo-collega s die daar niets aan vinden. Daar zie ik dus eerder een tweedeling die ook echt gaat werken. Belangrijk om de werkvloer erbij te betrekken Ik denk dat functiedifferentiatie positief is, omdat de dingen die je geleerd hebt in je opleiding beter tot hun recht komen. Zoals het nu is, doen we mbo ers en hbo ers allebei tekort. Wat me nog lastig lijkt, is de plaats van de inservice-opgeleide mensen in het hele beroepenhuis. Dat zijn vaak de mensen met veel ervaring en met een overstijgend denkniveau, maar indertijd hebben ze niet gekozen voor die hbo-opleiding. Hoe dan ook is het een goed idee om hier nu over na te denken en in proeftuinen in de praktijk te gaan testen wat er werkt en welke dingen je tegenkomt. Het is belangrijk om mensen van de werkvloer er ook bij te betrekken, omdat zij al jaren ervaring hebben. 40 Erasmus MC

43 Maxime Koning Verpleegkundige Zorgkern Beweging In de zorg kunnen we niet zonder mbo ers De functiedifferentiatie leeft wel bij ons op de afdeling. Er wordt veel over gepraat en veel collega s doen nu hbo omdat ze bang zijn dat ze anders niet meer hier kunnen blijven werken. Angst speelt een grote rol. Dat hoort ook bij grote veranderingen. Wij verhuizen binnenkort naar de nieuwbouw, daarbij zie je hetzelfde. En vorig jaar zijn we overgegaan op een ander patiëntendossier, daar maakten we ons ook heel erg druk over. Nu zouden we al niet meer weten hoe het oude systeem werkte. Je hoort wel van afdelingen die nu alleen nog maar hbo ers willen aannemen. Dat vind ik raar, want ik denk dat je overal hbo ers en mbo ers nodig hebt. Wij zijn meer de doeners, daar is net zo goed behoefte aan in de zorg. Zelf heb ik uiteindelijk besloten om wel de hbo-opleiding te gaan doen, maar dat is mijn eigen keuze. Ik denk nog steeds dat we in de zorg niet zonder mbo ers kunnen. Erasmus MC 41

44 Marjon van Kersbergen Zorgmanager divisie 3 en lid NFU-werkgroep LUMC Wij hebben hier in Leiden een grote groep mensen die de inservice-opleiding hebben gedaan. Dat zijn verpleegkundigen met heel veel ervaring, die vaak al jaren op dezelfde afdeling werken en die een belangrijke rol hebben in de continuïteit van de zorg. Vaak hebben zij een havo- of vwo-vooropleiding maar zijn de inserviceopleiding gaan doen, omdat indertijd de hbov niet zo populair was. In de hele discussie over functiedifferentiatie hoor je bijna altijd alleen over mbo ers en hbo ers. De inservice-opgeleide verpleegkundigen worden daar terecht boos van, omdat hiermee voorbij gegaan wordt aan hun unieke opleiding en ervaring. Ik vind het belangrijk dat we in onze plannen en in onze communicatie daar duidelijk aandacht aan besteden. 42

45 Het is belangrijk dat we ook aandacht hebben voor de inservice-opgeleide verpleegkundigen VOORAL MBO-PLUSSERS Wij gaan binnenkort op twee afdelingen van start met de nulmeting voor de proeftuinen: een chirurgische afdeling en een kinderafdeling. De samenstelling van ons verpleegkundige personeel is wel anders dan in de andere umc s. Wij hebben niet alleen relatief veel inservice-opgeleide verpleegkundigen, maar ook veel mbo ers. We hebben de mbo ers ook altijd in de eigen praktijk opgeleid. Dat scheelt enorm. Mensen kunnen in vier jaar veel leren. En het selecteert zichzelf ook een beetje uit. Je zou kunnen zeggen dat we hier vooral mbo-plussers hebben. Het percentage hbo ers ers ligt onder de 30%. BENIEUWD In het werkprofiel van de NFU is vooral het onderscheid in de directe patiëntenzorg uitgewerkt. Ik ben benieuwd hoe dat er in de praktijk uit gaat zien. Voorlopig denk ik dat de mbo ers die wij hebben ook best in staat zijn om aan het bed om te gaan met de complexe zorg voor onze patiënten. Ik zou de hbo ers vooral inzetten op overstijgende taken, het overzicht houden, het denken in ketenzorg en het verbeteren van de zorg op het niveau van de hele afdeling. Maar misschien blijkt in de proeftuinen dat ik ongelijk heb. We gaan het meemaken. LUMC 43

46 UMC Utrecht 44 UMC Utrecht Jelle Westerhof, UMC Utrecht

47 Ivon Hogendoorn en Jacqueline Janssen IC hbo- en mbo-verpleegkundigen en lid van het Verpleegkundig Convent Lise de Boer Senior verpleegkundige afdeling Longziekten en bestuurslid Verpleegkundig Convent Ik ben heel benieuwd hoe functiedifferentiatie er in de praktijk uit gaat zien Ik hoop dat functiedifferentiatie ertoe leidt dat we meer gaan doen met evidence-based practice en klinisch redeneren. Ik werk nu zes jaar op deze afdeling en ik heb de zorg in die tijd heel wat complexer zien worden. Het lijkt me logisch dat er dan ook meer aandacht komt voor overstijgende zaken zoals evidence-based practice. De regieverpleegkundige kan helpen om dat stevig neer te zetten. Maar hoe het er in de praktijk precies uit gaat zien, dan kan ik me nog niet zoveel bij voorstellen. Ik denk dat daar die proeftuinen voor nodig zijn, om dat soort dingen helder te krijgen. Op de IC werk je eigenlijk allemaal als regieverpleegkundige Ivon: Je zou kunnen zeggen dat we op de IC allemaal regieverpleegkundigen zijn. Je hebt de regie over de verpleegkundige zorg voor een of twee heel complexe patiënten. Op een gewone verpleegafdeling is het heel anders. Toen ik daar na mijn hbo kwam werken, kreeg ik te horen: oh, je bent hbo er, aan jou hebben we het eerste halfjaar niks, leer jij eerst de praktijk maar kennen. Al die dingen die ik geleerd had, werden even geparkeerd. Jacqueline: Voor de mensen die nu van de opleidingen komen vind ik de functiedifferentiatie supergoed, maar hoe plak je het op de mensen die al werken? Er zijn hbo ers die al jaren op mbo-niveau werken en mbo ers die op hbo-niveau werken. Hoe ga je dat ondervangen? Ik hoop dat ze daar in de proeftuinen slimme oplossingen voor verzinnen. UMC Utrecht 45

48 AMC Sake Rijkema, AMC 46 AMC

49 Drs. Anne-Rose de Cloe Projectleider in het AMC en lid van de NFU-werkgroep VIP Wij besteden aandacht aan de inhoud, maar ook aan de emoties eromheen Bij ons in het AMC komen proeftuinen op drie afdelingen: algemene interne, cardiothoracale chirurgie en het Neurocentrum. Zij worden op verschillende niveaus ondersteund, zowel intern als door een externe adviseur. Er is ondersteuning voor de regieverpleegkundigen, voor de teams en voor de trekkers van de drie proeftuinen. Dan gaan we kijken wat de waarde is van die ondersteunende trajecten en welke ingrediënten het belangrijkst zijn. Het kost allemaal tijd en geld, dus voordat we de functiedifferentiatie in het hele huis gaan uitrollen, willen we hier zoveel mogelijk van leren. EIGEN METINGEN DOEN Van begin af aan hebben wij veel aandacht besteed aan het meten van de effecten van proeftuinen op de zorg, op onze patiënten en onze medewerkers. Een van onze collega s heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de toolbox van de NVZ en NFU die nu overal gebruikt wordt. Naast die toolbox willen wij ook onze eigen metingen blijven doen, bijvoorbeeld op het gebied van kwaliteit en veiligheid. In focusgroepen gaan we ook op zoek naar de zachtere informatie, bijvoorbeeld door gericht te vragen hoe mensen de verandering ervaren en hoe zij zich voelen in hun nieuwe functie. Het gaat in de proeftuinen om de praktische invulling van die nieuwe functies, maar zo n verandering roept ook emoties op. Wat doet functiedifferentiatie met mensen, hoe beïnvloedt het de verhoudingen in een team, wat doet het met de werkdruk? We gaan in de teams kijken naar die groepsdynamiek en of die misschien wat bijgestuurd moet worden. Dus er gebeurt veel, op veel niveaus. Het vraagt leiderschap van de hoofdverpleegkundigen en hun secundanten die deze kar moeten trekken en de inzet van iedereen die erbij betrokken is. AMC 47

50 Marloes Raadsveld Senior verpleegkundige van AMC-proeftuinafdeling Cardiothoracale Chirurgie Het idee is dat we in koppels gaan werken Een deel van de organisatie en regie kan heel goed door alle verpleegkundigen gedaan worden, maar een regieverpleegkundige kan daarnaast breder kijken. We willen zeker dat de regieverpleegkundigen ook mee blijven draaien aan het bed. Het idee is nu dat we in koppels gaan werken met maatjes, verpleegkundigen en regieverpleegkundigen die samen de basiszorg doen. Waarbij de regieverpleegkundige extra taken krijgt die aansluiten bij de kerncompetenties, zoals coaching en leiderschap. Ik ben heel benieuwd hoe dat in de praktijk gaat werken. 48 AMC

51 Drs. Marian Mens Secretaris Raad van Bestuur en voorzitter projectgroep Nieuwe Beroepsprofielen Als een ander iets erbij krijgt, kan dat voelen alsof jou iets wordt afgenomen We hebben in het verleden een weeffout laten ontstaan, doordat we verpleegkundigen met verschillende opleidingen op één hoop hebben gegooid. Als we dat nu anders willen inrichten, zal dat soms pijn doen. Zelfs al verandert er niets voor verpleegkundigen met een mbo- of inservice-opleiding, dan kan het nog voelen alsof je iets wordt afgenomen als een ander meer gaat doen dan jij doet. BETER TOEGERUST De zorg wordt zeker in een universitair medisch centrum steeds complexer. Het AMC heeft daarom al jaren geleden besloten om vooral hbo-verpleegkundigen aan te nemen, omdat zij beter zijn toegerust voor die complexe patiëntenzorg. Het percentage hbo ers is dan ook het hoogste van alle umc s. Maar er zijn ook afdelingen waar mbo ers prima op hun plaats zijn. Er zijn ook twee afdelingen die als leerwerkplaats voor mbo ers fungeren. De landelijke functiedifferentiatie is voor ons een goede aanleiding om nog eens kritisch te kijken naar de verhouding tussen mbo ers en hbo ers op verschillende afdelingen. We willen daarbij gebruik maken van meetinstrumenten voor de voorspelbaarheid van de zorg. Natuurlijk willen we de tevredenheid van de patiënten en van de medewerkers en zo de hele verandering ook wetenschappelijk volgen. COACHING NODIG In onze proeftuinen op de afdelingen interne geneeskunde, cardiothoracale chirurgie en het Neurocentrum zal veel aandacht zijn voor opleiding en coaching. Het nieuwe hboprofiel heb je niet zomaar, zeker niet als je de opleiding al een tijd geleden gedaan hebt. En er zal ook op de afdelingen coaching nodig zijn in het omgaan met veranderingen. De hoofdverpleegkundigen worden hier goed in ondersteund. AMC 49

52 DigiDaan Mandy Perdijk Klinisch casemanager op afdeling Cardiologie/ Cardiothoracale chirurgie Ik hoop dat er meer ruimte komt voor klinisch redeneren VUmc Ik vind het zelf heel leuk om klinische onzekerheden uit te zoeken en te werken aan evidence-based practice. En mijn collega s die nu de hbo-opleiding doen, zijn voor school ook bezig met opdrachten op dat gebied, dus dat is leuk. Ik hoop dat hier in de toekomst meer ruimte voor komt. Onze afdeling is een leerwerkplaats, de helft van de afdeling wordt gerund door leerlingen. Daarom is aandacht voor klinisch redeneren bij ons extra belangrijk. Wij proberen als klinisch casemanagers in casusbesprekingen het klinisch en verpleegkundig redeneren meer aandacht te geven. Het is de bedoeling dat uiteindelijk iedereen daaraan meedoet. Klinisch redeneren is leuk, maar je wilt uiteindelijk kunnen delen met alle verpleegkundigen. Ik denk dat klinisch casemanagers daar een bijdrage aan kunnen leveren, aan het bijbrengen van de vaardigheden. Natuurlijk moet je de stappen een keer goed geleerd hebben, maar om het daadwerkelijk toe te passen is het fijn als iedereen hier aandacht aan geeft. Dat is een uitdaging. 50

53 Drs. Arwen Naber-Schmidt Stafadviseur afdeling Cardiologie Het gaat niet alleen om opleidingsniveau, de functie moet ook bij jou passen We hebben hier op de afdelingen Cardiologie- Cardiothoracale chirurgie en Longziekten twee jaar geleden al een proefplaats ingericht. De insteek was daar vooral hoe we meer regie op het verpleegkundig zorgproces konden organiseren. Een aantal verpleegkundigen heeft toen een scholingstraject gekregen om aan de slag te gaan als regieverpleegkundige. Diezelfde afdelingen gaan nu verder als NFU-proeftuin, en ook het Neurocentrum doet nu mee. Wie in de proefplaats regieverpleegkundige was en nog geen hbodiploma heeft, krijgt de kans om een verkorte hbo-opleiding te doen. We bouwen dus verder op die eerdere projecten. WERKPROCESSEN AANPASSEN De grote uitdaging zal zijn om de werkprocessen zo aan te passen dat regieverpleegkundigen tijd hebben om regie op het verpleegkundig proces te kunnen voeren, naast hun gewone zorgtaken. Dat vraagt wat van alle teamleden. De regiefunctie wordt nu gekoppeld aan het opleidingsniveau. Maar het moet ook bij jou als persoon passen, ook al ben je hboafgestudeerd. We vragen toch ook zaken als leiderschap, coaching van collega s in het team. Als je zelf meer gericht bent op de inhoud, past dat misschien helemaal niet bij je. En een hbo-er die net afgestudeerd is, vindt het ook misschien moeilijk om collega s met veel meer ervaring te coachen. Dus ook daar moeten we een vorm voor vinden. VUmc 51

54 Basil Waldmann Hoofdverpleegkundige van het Neurocentrum Door betere coördinatie en regie kunnen we de werkdruk verminderen en frustratie voorkómen Ik ga als leidinggevende niet alles tot in detail invullen. Het is juist belangrijk dat het team zelf met ideeën en oplossingen komt. Ik zie het als mijn taak om de schetsen waar we naartoe willen en de voorwaarden te scheppen. En ik zal mij er natuurlijk intensief mee bezighouden, want het is geen makkelijke klus. In mijn visie moeten we kijken naar het geheel van mbo ers, hbo ers én masterstudenten, waarbij die laatste groep de brug is naar het medische domein. Ik denk dat het onontkoombaar is dat we deze veranderingen in gang zetten. Hoe wij het nu doen houdt op den duur geen stand, met de krapte op de arbeidsmarkt en de steeds complexer wordende zorg. WERKDRUK OMLAAG De werkdruk kan een stuk omlaag als we voor elke patiënt vanaf de opname tot en met het moment van ontslag zicht hebben op wat er allemaal nodig is. Hoe meer coördinatie er is, des te minder energie gaat er zitten in het regelen van dingen op het laatste moment en alle frustratie die daarbij komt. Daarnaast zie ik in toekomst een regieverpleegkundige coördinerende taken overnemen die nu door leidinggevenden worden uitgevoerd en taken op het gebied van kwaliteit waarvoor we nu nog de functie senior verpleegkundige hebben. Hoe dat er precies uit gaat zien, dat gaan we nu met elkaar in deze proeftuin uitzoeken en uitproberen. 52 VUmc

55 Natasja Kok Teamleider op de afdeling Longziekten Een goed zorgplan maken, samen met de patiënt, dat is de basis Onze proeftuin zal vooral gericht zijn op het maken van een goed zorgplan. Dat is de basis van waaruit je verder kunt werken. We zijn een tijd terug gestart met klinisch casemanagers. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken van het zorgplan, samen met de andere verpleegkundigen en de leerlingen en samen met de patiënt. Dat doen ze zoveel mogelijk aan het bed. We willen geen bureaufunctie erbij, maar mensen die meedraaien in de zorg. Voor mij betekent complexiteit dat het verloop onvoorspelbaar is. Iemand waar je veel werk aan hebt hoeft niet per se complex te zijn. Nu is het zo dat iemand die van de IC komt per definitie hoogcomplex is, maar dat hoeft natuurlijk helemaal niet zo te zijn - voor veel van deze patiënten kun je de zorg prima protocolleren. Veel mensen in ons team werken hier al jaren, die hebben een berg ervaring in hun rugzak. Ik ben hier zelf ook al 30 jaar. Een deel van ons is inservice opgeleid, die vinden het wel spannend wat er nu gaat gebeuren. Ik vind het mooi dat het VUmc iedereen met een mbo- of inservice-opleiding het aanbod heeft gedaan dat zij hbo mogen gaan doen. Het belangrijkste is volgens mij dat we de zorg veel meer met de patiënt en vanuit de patiënt gaan doen. We vergeten soms te vragen wat de patiënt nu eigenlijk wil. Om een voorbeeld te geven: COPD-patiënten hebben soms weinig energie. Wij zijn geneigd om vooral te stimuleren dat mensen zelfstandig hun ADL doen. Maar een patiënt zegt misschien: help mij met wassen, dan houd ik nog energie over om lekker mijn krantje te lezen. VUmc 53

56 UMCG 54 UMCG

57 Nienke Wiertsema Regieverpleegkundige afdeling Hematologie, en dr. Gonda Stallinga Verpleegkundig onderzoeker Dankzij die dagelijkse gesprekken wisten we veel beter wat een patiënt bezighield Nienke: Vorig jaar hebben we een pilot gedaan naar het functioneren van patiënten die op onze afdeling een stamceltransplantatie kregen. Op alle doordeweekse dagen stonden overdag één of twee verpleegkundigen extra ingepland, zodat er tijd en ruimte was om met iedere patiënt een gesprek te voeren. Zo n gesprek kon gaan over de thuissituatie, relatie, maar ook over klachten als misselijkheid of slechte eetlust door de chemo. Voor patiënten was het heel fijn om een bekend gezicht aan het bed te hebben. Met een app werd alles systematisch vastgelegd en zo konden wij in het multidisciplinair overleg goed naar voren brengen wat er op dat moment speelt bij een patiënt. AANDACHT VOOR FUNCTIONEREN Gonda: Ik werk als onderzoeker met het concept functioneren en met de ICF, de International Classification of Functioning, Disability, and Health. Dat is een begrippenkader om het functioneren van de patiënt in kaart te brengen, inclusief de factoren die daarop van invloed zijn. Aandacht voor functioneren helpt patiënten om beter de regie te houden over hun eigen leven en behandeling. Een stamceltransplantatie is een complexe en langdurige behandeling met grote impact op het dagelijks functioneren. Als iemand dan bijvoorbeeld ziet dat het thuis ontspoort, dan kan dat ineens een onoplosbare crisis worden met consequenties voor de behandeling. Als je daarnaar kijkt in termen van functioneren, ligt zowel het probleem, maar ook de oplossing, bijna UMCG 55

58 altijd op het gebied van activiteiten, participatie en omgevingsfactoren. Voor ons was de vraag: hoe kunnen we daar dichterbij blijven en het functioneren tot focus van zorg maken. Gonda Stallinga Antoinette Borchert POSITIEVE REACTIES We zijn toen een pilot gestart met een team van zes verpleegkundigen die extra geschoold werden op het terrein van functioneren. Je hebt er van alles bij nodig, een gespreksmethodiek, maar ook een instrument om functioneren systematisch in kaart te brengen. In de evaluatie van de pilot waren de reacties van patiënten, verpleegkundigen en artsen heel positief. Verpleegkundigen zeiden: dit is waarvoor ik dit vak gekozen heb. Onder andere op basis van deze ervaringen starten we dit jaar in het UMCG met twee proeftuinen. Eén op de afdeling Obstetrie en een vervolg op de afdeling Hematologie. 56 UMCG

59 COLOFON Dit magazine is tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van de NFU Stuurgroep Verpleegkundige Innovatie en Positionering onder leiding van prof. dr. Margriet Schneider, voorzitter. TEKST EN REDACTIE drs. Pieter van Megchelen EINDREDACTIE EN COÖRDINATIE drs. Joyce Deggens drs. Simon Knepper Edith Meijwaard drs. Alette Samuels Ineke Schotman FOTOGRAFIE Met dank aan de umc s en de bij de foto s genoemde fotografen VORMGEVING Terralemon, Amsterdam DRUK Drukkerij Badoux, Houten NFU nfu@nfu.nl Juni 2018 UMCG 57