Dit onderzoek is uitgevoerd door:

Transcriptie

1 Dit onderzoek is uitgevoerd door: Sociaal-economisch profiel Gemeente Etten-Leur Oktober 2006

2

3 Voorwoord Voor u ligt het Sociaal-economisch profiel van de gemeente Etten-Leur. Wilt u weten hoe de bevolking zich ontwikkelt, hoe de economische structuur er uitziet, op wel niveau de werkloosheid zich bevindt, hoeveel ruimte op bedrijventerreinen nog voorhanden is, hoe de pendelrelaties met de omgeving zijn en waar de inwoners van Etten-Leur hun boodschappen doen, dan moet u deze rapportage zeker lezen. Dit sociaal-economisch profiel is tot stand gekomen door een gezamenlijke inspanning van SES West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant. Behalve voor de gemeente Etten-Leur is een dergelijk profiel ook voor de zeventien andere gemeenten in West-Brabant opgesteld plus een profiel voor de hele regio. Het profiel heeft uiteraard een informerende functie. Er staan een hoop feiten en cijfers in. Maar belangrijker is dat het profiel belangrijke bouwstenen aandraagt voor het sociaal-economisch beleid van de gemeente. Wij zien deze rapportage dan ook vooral als een communicatiemiddel richting bedrijfsleven en de gemeente. Wij willen graag met betrokkenen meedenken over hoe de gesignaleerde ontwikkelingen vertaald kunnen worden in kansen en beleid. Wij nodigen u van harte uit om gezamenlijk met ons de handschoen op te pakken om de sociaaleconomische kracht van de gemeente Etten-Leur verder te versterken! Rest ons u veel leesplezier toe te wensen, Met vriendelijke groet, mr. Chr.G.J. Rutten Voorzitter Kamer van Koophandel West-Brabant drs. A.C.A.M. Adank Voorzitter SES West-Brabant

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord Pag. 1. Inleiding 1 2. Bevolking Bevolkingsontwikkeling Leeftijdsopbouw Huishoudens 6 3. Economische structuur en dynamiek Werkgelegenheidsstructuur Bedrijvendynamiek Arbeidsmarkt Vraagzijde arbeidsmarkt Werkgelegenheidsontwikkeling Werkgelegenheidsfunctie Vacatures Aanbodzijde arbeidsmarkt Beroepsbevolking Werkloosheid Uitkeringen Pendel Bedrijventerreinen Voorraad bedrijventerreinen Vraag en aanbod bedrijventerreinen Verouderde bedrijventerreinen Koopstromenonderzoek 31 Bijlagen

6

7 1. Inleiding Het Sociaal Economisch Samenwerkingsorgaan (SES) West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant hebben gezamenlijk van alle 18 gemeenten in West-Brabant plus van de gehele regio een sociaal-economisch profiel opgesteld. Voorliggende rapportage geeft een analyserende beschrijving van de sociaal-economische situatie van de gemeente Etten-Leur. Dit profiel bevat belangrijke bouwstenen voor het sociaal-economisch beleid van de gemeente. De volgende thema s zijn in de rapportage terug te vinden: - Bevolkingsontwikkeling - Economische structuur en dynamiek - Arbeidsmarkt (vraag en aanbod) - Pendel - Bedrijventerreinen - Koopstromenonderzoek Elk thema wordt aan de hand van verschillende indicatoren statistisch in beeld gebracht en beschreven. De resultaten worden vergeleken met het West-Brabantse en/of Nederlandse gemiddelde en soms ook met de andere gemeenten in West-Brabant. De informatie is afkomstig uit diverse bronnen. De belangrijkste zijn het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), CWI, SES West-Brabant, Kamer van Koophandel West-Brabant, ETIN Adviseurs en Koopstromen in West-Brabant Het Koopstromenonderzoek is in 2005 uitgevoerd door een samenwerkingsverband van vier gemeentelijke onderzoeksafdelingen in West-Brabant in opdracht van het SES West-Brabant en Kamer van Koophandel West-Brabant. In verband met de uniformiteit en vergelijkbaarheid van de gegevens is alleen gebruik gemaakt van bronnen/bestanden die van alle West-Brabantse gemeenten beschikbaar zijn. 1

8 2

9 2. Bevolking High-lights Sterke bevolkingsgroei in Etten-Leur (nummer één binnen West-Brabant). Ook de komende jaren kent de gemeente een bovengemiddelde bevolkingsaanwas. Gunstige bevolkingsontwikkeling in 2005 resultaat van geboorteoverschot en positief migratiesaldo. Lichte ondervertegenwoordiging van het aantal 70-plussers en relatief veel 50- tot 60-jarigen. Etten-Leur kent relatief lage groene druk en grijze druk. Komende jaren ontgroening en vergrijzing van bevolking. Relatief sterke groei van het aantal huishoudens in Etten-Leur. Dit heeft te maken met de toename van de bevolking en ontwikkelingen zoals individualisering en vergrijzing. Wel steeds kleinere huishoudens. Etten-Leur telt relatief weinig eenpersoonshuishoudens en veel meerpersoonshuishoudens met kinderen. Demografische ontwikkelingen hebben veel impact op voorzieningenniveau, woningmarkt en arbeidsmarkt. 2.1 Bevolkingsontwikkeling Hoogste groei aantal inwoners West-Brabant in Etten-Leur Begin 2006 telde Etten-Leur ongeveer inwoners. Sinds 1997 is het inwonertal van de gemeente met ongeveer personen gegroeid. Dit komt overeen met een toename van 14,9%. De groei is het hoogst van West-Brabant (gemiddeld +5,2%) en is ook beduidend hoger dan het landelijk gemiddelde (+4,9%). Vooral van 1999 tot en met 2002 is er een flinke toename te zien. Figuur 2.1 Geïndexeerde bevolkingsontwikkeling in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland in de periode (1997=100) Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS 3

10 Bevolkingsgroei zet ook komende jaren door Ook voor de komende jaren wordt voor Etten-Leur een behoorlijke groei van het aantal inwoners verwacht. Voor de periode wordt een groei van 6,4% geraamd, tot 2015 met 10,7% en tot 2020 met 12,9%. In absolute termen gaat het dan om een toename van respectievelijk 2.560, en personen. Voor West-Brabant en Nederland wordt voor de komende jaren ook groei voorspeld, maar deze ligt op een veel lager niveau. Opvallend is wel dat de landelijke groeicijfers een stuk hoger liggen dan die van West-Brabant. Figuur 2.2 Bevolkingsprognoses voor de periode , en % Bron: CBS Etten-Leur West-Brabant Nederland Etten-Leur heeft een geboorteoverschot en een positief migratiesaldo De positieve bevolkingsontwikkeling in Etten-Leur was in 2005 het resultaat van een geboorteoverschot en een positief migratiesaldo. Het geboorteoverschot (geboorte minus sterfte) per 1000 inwoners lag in 2005 in Etten-Leur (+4,3) duidelijk boven het niveau van West-Brabant (+2,1) en Nederland (+3,1). Het migratiesaldo (inkomende en uitgaande verhuizingen) per 1000 inwoners is in Etten-Leur duidelijk positief (+7,4). Dit betekent dat er duidelijk meer mensen binnenkomen dan dat er vertrekken. Voor West-Brabant wordt een klein plusje berekend, landelijk is er ook sprake van een negatief saldo. Figuur 2.3 Groeisaldo, geboorteoverschot en migratieoverschot per 1000 inwoners in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland (2005) Etten-Leur Groeisaldo Geboorteoverschot Migratieoverschot West-Brabant Nederland Bron: CBS -2,5 0,0 2,5 5,0 7,5 10,0 12,5 per 1000 inwoners 4

11 2.2 Leeftijdsopbouw Oververtegenwoordiging van het aantal 50- tot 60-jarigen De leeftijdsopbouw van de bevolking van Etten-Leur laat een vergelijkbaar beeld zien ten opzichte van de landelijke structuur. Alleen bij de categorieën 50- tot 60-jarigen (oververtegenwoordiging) en 70-plussers (ondervertegenwoordiging) is een duidelijk verschil waarneembaar. Tabel 2.1 Leeftijdsopbouw gemeente Etten-Leur (1 januari 2006) Leeftijd Etten-Leur Nederland Verschil Abs. % % % Jonger dan 10 jaar ,1 12,2 0,0 10 tot 20 jaar ,4 12,2 0,2 20 tot 30 jaar ,6 12,0-0,4 30 tot 40 jaar ,2 14,9 0,3 40 tot 50 jaar ,7 15,5 0,2 50 tot 60 jaar ,6 13,9 0,8 60 tot 70 jaar ,7 9,4 0,3 70 tot 80 jaar ,0 6,4-0,4 80 tot 90 jaar 930 2,3 3,1-0,8 90 jaar en ouder 140 0,3 0,5-0,1 Totaal ,0 100,0 0,0 Bron: CBS Etten-Leur kent lagere groene en grijze druk De leeftijdsopbouw van Etten-Leur resulteert in een gemiddelde groene druk en een lagere grijze druk. De groene druk (de verhouding tussen het aantal personen van 0-19 jaar en het aantal productieve personen van jaar) bedraagt voor Etten-Leur 39,2%, voor West-Brabant 39,4% en voor heel Nederland 39,8%. De grijze druk (de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar en ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar) komt voor Etten-Leur uit op 20,1% en voor West-Brabant en Nederland op respectievelijk 23,2% en 22,8%. Figuur 2.4 Groene en grijze druk in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland (2005) % Groene druk Grijze druk Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS 5

12 Sterke ontgroening en vergrijzing van de bevolking na 2015 Het aantal 0- tot 14-jarigen in Etten-Leur neemt na 2015 af. Het aandeel van deze leeftijdscategorie zakt van 19% naar circa 17% in Ook de leeftijdscategorie jaar (de potentiële beroepsbevolking) zal relatief gezien in omvang kleiner worden (van 69% naar 64%). Vooral na 2010 zal de groei van deze leeftijdscategorie bijna stilvallen. Een geheel ander beeld laat het aantal 65- plussers zien. Dit aantal stijgt van in 2005 naar bijna in Dit is een stijging van bijna personen. Het aandeel 65-plussers in de totale bevolking stijgt van 13% in 2005 naar 19% in De ontgroening en vergrijzing kunnen veel impact hebben op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt, de woningmarkt en het voorzieningenniveau in de gemeente. Tabel 2.2 Leeftijdsopbouw in Etten-Leur in de periode Jaar 0-14 jaar jaar 65 jaar e.o. Totaal Abs. % Abs. % Abs. % Abs. Structuur , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Ontwikkeling , , , , , , , , , , , , ,5 10 0, , ,9 Bron: CBS, ABF Research 2.3 Huishoudens Etten-Leur kent relatief weinig eenpersoonshuishoudens De gemeente Etten-Leur telt in totaal huishoudens. Daarvan heeft zo n 27% betrekking op eenpersoonshuishoudens, 33% op meerpersoonshuishoudens zonder kinderen en 40% op meerpersoonshuishoudens met kinderen. Indien de samenstelling wordt vergeleken met het West- Brabantse en landelijke beeld valt op dat Etten-Leur relatief weinig eenpersoonshuishoudens kent en relatief veel meerpersoonshuishoudens met kinderen. Tabel 2.3 Aantal huishoudens in Etten-Leur naar type (2005) Etten-Leur West-Brabant Nederland Abs. % % % Eenpersoonshuishouden ,1 29,2 34,5 Meerpersoonshuishouden ,9 70,8 65,5 w.v. zonder kinderen ,9 33,1 29,8 met kinderen ,0 37,7 35,7 Totaal , Bron: CBS 6

13 Aantal huishoudens groei bovengemiddeld Het aantal huishoudens is in de periode (nog) sneller gegroeid dan de bevolking. Het aantal huishoudens groeide met 20,3%, de bevolking met 13,6%. Ook de komende jaren zal het aantal huishoudens bovengemiddeld groeien. Een belangrijke verklarende factor is de toenemende individualisering en vergrijzing. Figuur 2.5 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal huishoudens en de totale bevolking in Etten-Leur * 2015* 2020* Huishoudens Bevolking * prognose Bron: CBS, ABF Omvang huishoudens daalt De toenemende individualisering en vergrijzing zijn goed zichtbaar wanneer de ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden wordt bekeken. Deze laat een duidelijk dalende lijn zien. In 1997 bestond een gemiddeld huishouden nog uit 2,59 personen, in 2005 is dat 2,45 en in 2020 zal dit naar schatting 2,34 zijn. Op dit moment ligt de gemiddelde omvang van een huishouden in Etten- Leur iets hoger dan het landelijke niveau (2,45 versus 2,30). Vooral de toenemende vergrijzing zal leiden tot steeds meer kleinere (eenpersoons)huishoudens. Een en ander heeft grote gevolgen voor de woningmarkt. Figuur 2.6 Ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden in Etten-Leur ( ) 2,70 2,50 2,30 2,10 1,90 1,70 1, Bron: CBS 7

14 8

15 3. Economische structuur en dynamiek High-lights Etten-Leur kent een omvangrijke industriële sector. Ook de zorgsector en de detailhandel zijn belangrijke werkgevers. In de periode is het aantal vestigingen gegroeid en de werkgelegenheid gedaald. Vooral in de industrie en zakelijke dienstverlening zijn veel banen verloren gegaan. Forse groei van de gezondheidszorg. Het bedrijfsleven van Etten-Leur is relatief grootschalig. Het aantal nieuw opgerichte bedrijven is ten opzichte van 2004 duidelijk gestegen, het aantal opheffingen is min of meer gelijk gebleven. Hierdoor hoger groeisaldo. Aantal startende ondernemingen is tussen 2000 en 2005 sterk gestegen. Meeste starters in facilitaire en persoonlijke dienstverlening en detailhandel. Etten-Leur kent vergeleken met veel andere gemeenten relatief weinig starters. 3.1 Werkgelegenheidsstructuur Etten-Leur kent veel werkgelegenheid in de industrie, zorg en detailhandel In totaal telt Etten-Leur bijna vestigingen die goed zijn voor ruim arbeidsplaatsen. De zakelijke dienstverlening telt de meeste vestigingen in de gemeente. In totaal gaat het om 423 vestigingen, meer dan 20% van het totaal. De detailhandel (14,1%) en de landbouw (11,9%) bezetten de tweede en derde plaats. Bij de werkgelegenheid verandert het beeld. Dan is de industrie met 26,3% van het totaal koploper. Op ruime afstand volgen de gezondheidszorg (13,6%) en de detailhandel (10,7%). Indien de werkgelegenheidsstructuur van Etten-Leur wordt vergeleken met die van heel West-Brabant, vallen vooral de hoge aandelen van de industrie op. De horeca en het openbaar bestuur zijn minder sterk aanwezig. Tabel 3.1 Aantal vestigingen en werkzame personen in Etten-Leur naar sector (2005) Sector Vestigingen Banen West-Brabant Abs % abs % %-banen Landbouw , ,6 5,3 Industrie 147 7, ,3 17,0 Bouwnijverheid 205 9, ,2 6,3 Detailhandel , ,7 11,5 Groothandel , ,3 7,4 Horeca 71 3, ,6 4,0 Vervoer/opslag/communicatie 59 2, ,2 5,9 Financiële instellingen 35 1, ,4 1,9 Zakelijke dienstverlening , ,7 11,8 Openbaar bestuur en overheid 4 0, ,4 5,5 Onderwijs 64 3, ,7 5,5 Gezondheids- en welzijnszorg 99 4, ,6 14,1 Overige diensten , ,4 3,9 Totaal , ,0 100,0 Bron: SES West-Brabant 9

16 Groot banenverlies in industrie, forse groei in zorgsector Het aantal vestigingen is in Etten-Leur in de periode met 272 toegenomen (+15,2%). Vooral de bouwnijverheid (+32,3%), zakelijke dienstverlening (+24,8%) en de overige diensten (+40,3%) zijn fors gegroeid. De financiële instellingen en de overheid staan op verlies. De ontwikkeling van de werkgelegenheid laat een licht neerwaartse lijn zien. In totaal zijn in de genoemde periode 97 banen (-0,5%) verloren gegaan. Grootste verliezer was de industrie (-707 banen), gevolgd door de bouwnijverheid (-365 banen), handel en reparatie (-320 banen) en de zakelijke dienstverlening (-310 banen). Relatief gezien laat vooral de bouwnijverheid (-28,1%) een veer. De zorgsector, landbouw, horeca en onderwijs hebben de meeste nieuwe banen gecreëerd. Opvallend is vooral het banenscheppende vermogen van de zorgsector in Etten-Leur. Ook in heel West-Brabant is de zorgsector de snelste groeier, echter met een aanzienlijk lagere groei-intensiteit. Tabel 3.2 Ontwikkeling aantal vestigingen en werkzame personen per sector in de periode Sector Vestigingen Werkzame personen West-Brabant abs. % abs. % %-banen Landbouw -26-9, ,1-11,5 Industrie 23 18, ,9-11,0 Bouwnijverheid 50 32, ,1-11,6 Detailhandel 22 8,1 57 3,0-1,8 Groothandel 24 11, ,0-4,6 Horeca 10 16, ,2-7,0 Vervoer/opslag/comm. 6 11,3 42 4,6-4,5 Financiële instellingen -5-12, ,5-20,0 Zakelijke dienstverlening 84 24, ,0 6,4 Openbaar bestuur en overheid -3-42, ,6 5,1 Onderwijs 16 33, ,8 16,0 Gezondheids- en welzijnszorg 15 17, ,4 22,1 Overige diensten 60 40, ,8 9,4 Totaal , ,5-0,6 Bron: SES West-Brabant Veel kleine bedrijven, maar grote bedrijven zorgen voor meeste werkgelegenheid Ruim 75% van het totale bedrijfsleven heeft minder dan 5 werknemers in dienst. Ongeveer 17% telt tussen de 5 en 20 werknemers en ruim 7% heeft meer dan 20 werknemers in loondienst. Indien naar de verdeling van de werkgelegenheid wordt gekeken, verandert het beeld. Dan blijkt dat de kleine bedrijven (0-4 banen) maar 17,6% van de totale werkgelegenheid voor hun rekening nemen, terwijl zij in het totaal aantal vestigingen een aandeel van 75% hebben. De 20+ bedrijven (7,2% van alle vestigingen) zijn goed voor 64,2% van de werkgelegenheid. Ter vergelijking: in heel West-Brabant bijna 38% van de werkgelegenheid te vinden bij bedrijven met meer dan 100 werknemers Ondanks de vele kleine bedrijven in Etten-Leur kan het bedrijfsleven toch als vrij grootschalig worden aangemerkt. Zo is in Etten-Leur 39,4% van de werkgelegenheid te vinden bij bedrijven met meer dan 100 werknemers, tegen 37% in heel West-Brabant. 10

17 Figuur 3.1 Vestigingen en werkgelegenheid naar grootteklasse 0-4 banen Vestigingen 5-19 banen banen banen >100 banen Werkgelegenheid Bron: SES West-Brabant 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 3.2 Bedrijvendynamiek Facilitaire diensten, detailhandel en adviesdiensten kennen grootste groeisaldo In 2005 is het aantal vestigingen in de gemeente Etten-Leur volgens het Handelsregister van de Kamer van Koophandel met in totaal 160 vestigingen toegenomen. In dat jaar werden er 316 nieuwe oprichtingen en 156 opheffingen geteld. De nieuwe oprichtingen bestaan voor 56% uit starters, de rest valt in de categorie overige oprichtingen (bijvoorbeeld filiaalbedrijven). Het groeisaldo was in 2005 het grootst in de facilitaire dienstverlening (+30), de detailhandel (+28) en de adviesdienstverlening (+24). Bij de financiële instellingen (-6) zijn vestigingen verloren gegaan. Ten opzichte van 2004 is het aantal nieuwe oprichtingen duidelijk gestegen, het aantal opheffingen is vrij stabiel gebleven. Per saldo heeft dit een hoger groeisaldo opgeleverd. Hierna zal verder worden ingezoomd op het aantal startende ondernemingen in Etten-Leur. Tabel 3.3 Bedrijvendynamiek in de gemeente Etten-Leur (2005) Sector Starters Oprichting Oprichting Opheffing Groei saldo totaal totaal Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Financiën Adviesdiensten Facilitaire diensten Persoonlijke diensten Algemene diensten Totaal Groei (abs.) Groei (%) -1,7 44,3 14,5 1,3 31,1 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 11

18 Aantal startende ondernemingen licht gedaald Starters vormen een belangrijk onderdeel van het autonome groeipotentieel van een gemeente. Naast het feit dat starters direct voor werkgelegenheid zorgen, dragen zij tevens bij aan een stuk vernieuwing en dynamiek. Starters brengen nieuwe producten of processen op de markt en stimuleren daarmee het zittende bedrijfsleven om ook te innoveren. Etten-Leur telde in 2005 in totaal 176 startende ondernemingen, vergelijkbaar aan het niveau van 2004 (174). Figuur 3.2 Ontwikkeling van het aantal starters in Etten-Leur tussen 2000 en Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant Over meerdere jaren gezien is de ontwikkeling van het aantal starters in Etten-Leur positiever dan de landelijke en regionale ontwikkeling. Etten-Leur laat bijna ieder jaar een toename van het aantal starters zien. Opvallend is wel dat de stijgende lijn in Etten-Leur in 2005 eindigt (en zelfs licht daalt). Zowel landelijk als in West-Brabant zit het aantal starters dan duidelijk in de lift. Figuur 3.3 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal starters in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland tussen 2000 en 2005 (2000=100) Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 12

19 Meeste starters in facilitaire diensten, persoonlijke diensten en detailhandel De meeste starters in Etten-Leur zijn te vinden in de facilitaire diensten (18,2%), persoonlijke diensten (14,8%) en detailhandel (beide 14,2%). Ook de adviesdiensten (12,5%) tellen relatief veel startende ondernemers. De samenstelling van het aantal starters lijkt vrij veel op die van West-Brabant en Nederland als geheel. Tabel 3.4 Aantal startende ondernemers in Etten-Leur naar sector (2005) Sector Etten-Leur West-Brabant Nederland Abs. % % % Landbouw 4 2,3 2,9 2,5 Industrie 10 5,7 4,1 4,1 Bouw 16 9,1 16,5 15,0 Groothandel 15 8,5 8,3 8,2 Detailhandel 25 14,2 14,1 15,5 Horeca 7 4,0 3,6 3,5 Vervoer 13 7,4 4,5 3,5 Financiën 1 0,6 0,7 1,0 Adviesdiensten 22 12,5 12,2 14,5 Facilitaire diensten 32 18,2 12,1 13,8 Persoonlijke diensten 26 14,8 15,4 13,3 Algemene diensten 5 2,8 5,7 5,2 Totaal bedrijfsleven ,0 100,0 100,0 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant Etten-Leur kent relatief gezien minder starters Indien het aantal starters per gemeente wordt gerelateerd aan de omvang van de beroepsbevolking, staat Etten-Leur van alle 18 West-Brabantse gemeenten op een elfde plaats. De gemeente kende vorig jaar 8,8 starters per 1000 personen uit de beroepsbevolking 1. Op de eerste plaats staat Baarle-Nassau (11,7), op de voet gevolgd door Breda (11,6) en Bergen op Zoom (11,1). Over een langere periode beschouwd (gemiddelde van de periode ) stijgt Etten-Leur naar een negende plaats. Breda, Rucphen en Oosterhout bezetten nu de eerste drie plaatsen. 1 Beroepsbevolking: alle personen van 15 tot en met 64 jaar die tenminste 12 uur per week werken of willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en bovendien actief zoeken naar werk. 13

20 Tabel 3.5 Aantal starters per 1000 personen uit de beroepsbevolking per gemeente 2005 Gemid Gemeenten Score Gemeenten Score 1 Baarle-Nassau 11,7 Breda 9,6 2 Breda 11,6 Rucphen 9,5 3 Bergen op Zoom 11,1 Oosterhout 8,9 4 Rucphen 10,3 Steenbergen 8,3 5 Oosterhout 10,3 Woensdrecht 8,1 6 Woensdrecht 10,2 Aalburg 8,0 7 Steenbergen 9,7 Moerdijk 8,0 8 Aalburg 9,5 Bergen op Zoom 7,8 9 Werkendam 9,2 Etten-Leur 7,7 10 Geertruidenberg 8,8 Roosendaal 7,7 11 Etten-Leur 8,8 Halderberge 7,4 12 Halderberge 8,8 Baarle-Nassau 7,2 13 Zundert 8,8 Geertruidenberg 7,1 14 Alphen-Chaam 8,7 Zundert 6,8 15 Roosendaal 8,5 Drimmelen 6,5 16 Woudrichem 8,4 Alphen-Chaam 6,4 17 Moerdijk 7,5 Werkendam 6,3 18 Drimmelen 6,9 Woudrichem 6,1 Totaal West-Brabant 9,8 Totaal West-Brabant 8,2 Nederland 10,1 Nederland 8,4 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 14

21 4. Arbeidsmarkt High-lights Etten-Leur kent een relatief gunstige werkgelegenheidsontwikkeling (met uitzondering van de jaren 2001 en 2002). Situatie lijkt zich verder te verbeteren. Etten-Leur heeft relatief gezien een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Ontwikkeling aantal openstaande vacatures laat in Etten-Leur, mede door seizoensinvloeden, een grillig verloop zien. Nog geen duidelijke stijgende lijn zichtbaar (landelijk wel). Etten-Leur kende in de periode een bovengemiddelde groei van de beroepsbevolking. Voor de periode wordt een lagere groei geraamd. Beroepsbevolking vergrijst de komende jaren relatief sterk. Vergrijzing leidt tot hogere vervangingsvraag, opvolgingsproblemen en op termijn krapte op arbeidsmarkt. Etten-Leur telt relatief veel personen met een MBO-opleiding. Werkloosheid Etten-Leur ligt onder West-Brabantse en landelijke gemiddelde. Aantal werklozen (nww-ers) in 2005 duidelijk gedaald. Werklozenbestand Etten-Leur telt relatief veel ouderen.bruto arbeidsparticipatie Etten-Leur is hoger dan in West-Brabant en het landelijke cijfer. 12% van bevolking (van jaar) heeft een uitkering. Dit is iets lager dan regionale en landelijke gemiddelde. Bijna tweederde van uitkeringen heeft betrekking op arbeidsongeschiktheid. Aantal personen met een uitkering is in 2005 relatief sterk gedaald. 4.1 Vraagzijde arbeidsmarkt Werkgelegenheidsontwikkeling Ongunstige werkgelegenheidsontwikkeling in Etten-Leur De periode wordt gekenmerkt door een dalende groei van de werkgelegenheid. In 2001 en 2002 was er zelfs sprake van een forse krimp. Gunstig is wel dat er sinds 2003 weer een opgaande lijn zichtbaar is (met een terugval in 2004). Met het oog op het verbeterde economische klimaat in Nederland behoort een lichte groei van de werkgelegenheid in 2006 tot de mogelijkheden. Sinds 1998 zijn er in Etten-Leur banen bijgekomen. Over de gehele linie gezien heeft de werkgelegenheid zich in Etten-Leur gunstiger ontwikkeld dan in West-Brabant en Nederland. 15

22 Figuur 4.1 Jaarlijkse groei werkgelegenheid in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland ( ) % Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: SES West-Brabant De gunstige werkgelegenheidsontwikkeling in Etten-Leur wordt benadrukt, wanneer de gemiddelde jaarlijks werkgelegenheidsgroei over de periode wordt berekend. Etten-Leur kent over deze periode een gemiddelde jaarlijkse groei van 2,3%, waar West-Brabant (+1,0%) en Nederland (+1,6%) duidelijk lager uitkomen. In 2005 zijn de verschillen nog groter. De werkgelegenheid in Etten-Leur (+2,3%) groeit dan als een speer. Figuur 4.2 Gemiddelde jaarlijkse werkgelegenheidsgroei in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland in de periode en in ,5 2,0 1,5 % 1,0 0,5 0,0-0,5-1, Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: Werkgelegenheid in West-Brabant ; SES West-Brabant Werkgelegenheidsfunctie Etten-Leur heeft beperkte werkgelegenheidsfunctie Etten-Leur heeft relatief gezien een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Dit blijkt uit de berekening van de zogenaamde werkgelegenheidsfunctie-index (werkgelegenheid / beroepsbevolking x 100). Een score van 100 wil zeggen dat de beroepsbevolking en de werkgelegenheid even groot zijn. Een score boven de 100 duidt op een relatief grote werkgelegenheidsfunctie (meer banen dan beroepsbevolking), een score onder de 100 duidt op een beperkte werkgelegenheidsfunctie (minder banen dan beroepsbevolking). 16

23 Etten-Leur krijgt een score van Breda, Geertruidenberg en Moerdijk bezetten binnen West- Brabant de eerste drie plaatsen met scores duidelijk boven de 100. Gemeenten met een beperkte werkgelegenheidsfunctie kennen doorgaans een negatief pendelsaldo. Zoals uit hoofdstuk 5 geldt dat niet voor Etten-Leur. Tabel 4.1 Werkgelegenheidsfunctie per gemeente (2005) Gemeenten Beroepsbevolking Werkgelegenheid Werkgelegenheidsfunctie Breda ,0 Geertruidenberg ,6 Moerdijk ,0 Bergen op Zoom ,0 Roosendaal ,9 Oosterhout ,6 Baarle-Nassau ,2 Woensdrecht ,7 Etten-Leur ,0 Zundert ,1 Aalburg ,5 Woudrichem ,9 Halderberge ,4 Werkendam ,0 Alphen-Chaam ,6 Rucphen ,9 Steenbergen ,4 Drimmelen ,1 West-Brabant ,8 Nederland ,0 Bron: SES West-Brabant en ETIN Adviseurs Vacatures Ontwikkeling openstaande vacatures laat nog geen duidelijk herstel zien De ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures (via CWI) kent in Etten-Leur een grillig verloop mede onder invloed van seizoensinvloeden. Vooral in de eerste maanden van het jaar en de zomermaanden schiet het aantal vacatures omhoog. Van een duidelijk herstel van de vacaturemarkt is in 2005 echter nog geen sprake. Landelijk is er wel een opgaande lijn. De verwachting is dat het aantal vacatures door de verbeterende conjunctuur in 2006 zal aantrekken. Eind 2005 telde Etten-Leur ongeveer 150 openstaande vacatures. In mei 2005 waren er dat maar liefst 480. Kanttekening bij de hier gehanteerde cijfers is dat het CWI maar een deel van de totale vacaturemarkt in handen heeft. Het werkelijke aantal vacatures zal derhalve een stuk hoger liggen. 17

24 Figuur 4.3 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures in Etten-Leur, West-Brabant en Nederland (januari 2003=100) Etten-Leur West-Brabant Nederland Jan Mrt Mei Jul 2003 Sep Nov Jan Mrt Mei Jul Sep Nov Jan Mrt Mei Jul Sep Nov Bron: CWI 4.2 Aanbodzijde arbeidsmarkt Beroepsbevolking Sterke groei beroepsbevolking tussen 2000 en 2005 De beroepsbevolking van Etten-Leur kende in 2005 een omvang van bijna personen. Net als de totale bevolking is ook de beroepsbevolking de laatste jaren toegenomen. Dit heeft onder meer te maken met een grotere arbeidsparticipatie. Tussen 2000 en 2005 groeide de beroepsbevolking met 8,3% ( personen), voor de periode wordt een groei van 4,7% geraamd (+930 personen). Het groeicijfer van Etten-Leur was in de periode bovengemiddeld, in de periode is er sprake van een achterstand. Figuur 4.4 Groei van de beroepsbevolking in de periodes en % Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 18

25 Van de beroepsbevolking is het merendeel (52%) te vinden in de leeftijdscategorie jaar. Verder is bijna 24% tussen de 45 en 54 jaar, bijna 12% tussen de 15 en 24 jaar en zo n 13% is ouder dan 55 jaar. De samenstelling van de beroepsbevolking in Etten-Leur wijkt maar weinig af van het landelijke en regionale beeld (iets minder jongeren en iets meer ouderen). Tabel 4.2 Beroepsbevolking in Etten-Leur naar leeftijd (2005) Leeftijd Etten-Leur West-Brabant Nederland Abs. % % % jaar ,7 12,1 12, jaar ,0 51,4 52, jaar ,6 24,4 23, jaar ,7 12,1 11,4 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs De beroepsbevolking vergrijst, echter minder snel dan gemiddeld in Nederland De komende jaren zal de beroepsbevolking steeds ouder worden. Vooral de leeftijdscategorieën jaar en jaar zullen in de periode sterk groeien. Ongunstig in dit kader is dat de groei van het aantal 15- tot 24-jarigen in Etten-Leur achter blijft. Deze groep zal in belangrijke mate voor de instroom op de arbeidsmarkt moeten zorgen. Verder blijkt dat de categorie jaar in Etten-Leur de komende jaren relatief sterk in omvang zal afnemen. De genoemde ontwikkelingen kunnen veel impact hebben op de arbeidsmarkt. Zo zal de vervangingsvraag toenemen, waardoor er krapte kan ontstaan op de arbeidsmarkt. Ook zullen steeds meer ondernemers met een opvolgingsprobleem geconfronteerd worden. Figuur 4.5 Ontwikkeling van de beroepsbevolking tussen 2005 en 2010 naar leeftijd % jr jr jr jr Totaal Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Etten-Leur telt relatief veel MBO-opgeleiden De beroepsbevolking van Etten-Leur wijkt op een aantal punten af van het landelijke beeld. Vooral het aandeel MBO-ers (46,7%) ligt in Etten-Leur op een relatief hoog niveau. Ter vergelijking, landelijk gaat het om 42,1%. Het aandeel HBO/WO (26,3%) en het basisonderwijs (6,3%) liggen in Etten-Leur wat lager dan het landelijke gemiddelde (respectievelijk 30,2% en 7,9%). 19

26 Figuur 4.6 Samenstelling beroepsbevolking naar opleidingsniveau (2005) % Basis VMBO MBO HBO/WO Etten-Leur West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Participatiegraad hoger dan West-Brabantse en landelijk gemiddelde De bruto participatiegraad (aandeel van de beroepsbevolking op het aantal 15- tot 64-jarigen) bedraagt in Etten-Leur 74%. Dat is hoger dan het West-Brabantse gemiddelde (70,9%) en hoger dan het landelijke percentage (68,3%). Binnen West-Brabant kennen alleen Baarle-Nassau (75,7%) en Alphen-Chaam (74,2%) een hogere participatiegraad. Figuur 4.7 Bruto participatiegraad (15 65 jaar) per gemeente in 2005 Baarle-Nassau Alphen-Chaam Etten-Leur Geertruidenberg Woudrichem Roosendaal Drimmelen Breda Aalburg Oosterhout Bergen op Zoom Steenbergen Werkendam Zundert Halderberge Woensdrecht Moerdijk Rucphen West-Brabant Nederland % Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 20

27 4.2.2 Werkloosheid Etten-Leur telt bijna werklozen Eind 2005 telde Etten-Leur in totaal niet-werkende werkzoekenden (geregistreerd via CWI). Dat komt overeen met 7,4% van de totale beroepsbevolking. De werkloosheid ligt onder het West- Brabantse (8,1%) en landelijke (8,9%) niveau. Van de 18 gemeenten binnen West-Brabant bezet Etten-Leur qua werkloosheidspercentage de zesde plaats. Breda, Bergen op Zoom en Rucphen staan bovenaan. Figuur 4.8 Aandeel nww-ers op totale beroepsbevolking per gemeente (december 2005) Bergen op Zoom Geertruidenberg Baarle-Nassau Werkendam Woudrichem Alphen-Chaam Bron: CWI Breda Rucphen Roosendaal Oosterhout Etten-Leur Woensdrecht Steenbergen Halderberge Moerdijk Aalburg Drimmelen Zundert West-Brabant Nederland % Werklozenbestand Etten-Leur relatief goed bemiddelbaar Indien naar de samenstelling van het werklozenbestand wordt gekeken, valt op dat Etten-Leur relatief veel ouderen telt. In totaal is bijna 33% van de nww-ers ouder dan 50 jaar. Landelijk (29,9%) ligt dit op een lager niveau. Over het algemeen geldt, hoe hoger de leeftijd, hoe moeilijker bemiddelbaar. Toch lijkt er geen acuut probleem te bestaan. Indien naar de fasen wordt gekeken (hoe lager de fase, hoe beter bemiddelbaar), blijkt dat een relatief grote groep goed bemiddelbaar is. Ongeveer 51% van alle nww-ers zitten in fase 1 of 2, landelijk is dit circa 38%. Etten-Leur kent wel relatief veel fase 3 werklozen (37%) en maar weinig fase 4 (10%). 21

28 Tabel 4.3 Niet-werkende werkzoekenden naar kenmerk (december 2005) Etten-Leur West-Brabant Nederland Totaal Aantal NWW-ers % in beroepsbevolking 7,4 8,1 8,9 Geslacht Mannen (%) 47,4 48,6 49,0 Vrouwen (%) 52,6 51,4 51,0 Leeftijd Aandeel jongeren (15-24 j.) 6,0 5,0 5,7 Aandeel ouderen (>50 j.) 32,6 34,5 29,9 Fasen Fase 1 (%) 20,7 16,8 16,2 Fase 2 (%) 30,1 24,9 21,3 Fase 3 (%) 37,3 38,1 30,8 Fase 4 (%) 10,4 17,2 26,5 N.t.b. (%) 1,6 2,9 5,2 Bron: CWI, CBS/ETIN Adviseurs Werkloosheid in Etten-Leur daalt De werkloosheid laat in Etten-Leur vanaf half 2004 een duidelijke dalende lijn zien. Over het heel 2005 daalde het aantal nww-ers met 63, oftewel met 4,1%. Ter vergelijking, in heel West-Brabant daalde de werkloosheid met 4,8%. Naar alle waarschijnlijkheid zal de werkloosheid in 2006 verder dalen. Figuur 4.9 Ontwikkeling aantal niet-werkende werkzoekenden in Etten-Leur en West-Brabant Etten-Leur West-Brabant nov. sept. juli mei mrt. jan. nov. sept. juli mei mrt. jan Bron: CWI 22

29 4.2.3 Uitkeringen Eén op de acht heeft een uitkering Eind 2005 ontving 12,7% van de potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) een uitkering. Dit is een fractie hoger dan het West-Brabantse (12,5%) en lager dan het landelijke gemiddelde (14,0%). Van alle uitkeringen in Etten-Leur heeft ongeveer 58,7% betrekking op een arbeidsongeschiktheidsuitkering, 26,4% op een WW-uitkering (Werkloosheidswet) en 14,9% op een WWB-uitkering (Wet Werk en Bijstand). Tabel 4.4 Aantal personen met een uitkering per gemeente (december 2005) Gemeente WWB AO WW Totaal WWB AO WW % in Abs. Abs. Abs. Abs. % % % bevolk.* Aalburg ,8 66,2 23,1 8,2 Alphen-Chaam ,8 68,6 23,5 8,1 Baarle-Nassau ,2 69,8 17,0 12,1 Bergen op Zoom ,3 54,3 26,4 14,5 Breda ,0 47,4 24,6 13,4 Drimmelen ,2 71,5 22,3 10,6 Etten-Leur ,9 58,7 26,4 12,7 Geertruidenberg ,1 63,2 24,7 12,0 Halderberge ,6 62,8 25,6 12,4 Moerdijk ,2 63,1 26,7 10,2 Oosterhout ,3 57,9 25,8 13,0 Roosendaal ,5 54,7 24,9 13,4 Rucphen ,2 72,2 18,7 18,1 Steenbergen ,0 64,6 23,4 12,1 Werkendam ,4 68,8 20,8 8,6 Woensdrecht ,0 59,0 28,9 11,4 Woudrichem ,9 71,1 21,1 7,8 Zundert ,8 74,7 18,5 10,8 West-Brabant ,9 57,6 24,5 12,5 Nederland ,0 57,0 20,0 14,0 * het gaat hier om de potentiële beroepsbevolking (aantal 15- tot 65-jarigen) Bron: CBS In een jaar tijd is het aantal uitkeringsgerechtigden in Etten-Leur met 150 gedaald (-4,1%). In West- Brabant (-4,6%) en Nederland (-4,4%) was de daling nog iets groter. De grootste krimp was zichtbaar bij de AO-uitkeringen (-100 personen) Tabel 4.5 Ontwikkeling van het aantal uitkeringen tussen het vierde kartaal 2004 en het vierde kwartaal 2005 WWB AO WW Totaal Etten-Leur (abs.) Etten-Leur (%) 0,0-4,7-5,2-4,1 West-Brabant (%) -3,9-6,5-0,4-4,6 Nederland (%) -2,4-6,5-0,6-4,4 Bron: CBS 23

30 24

31 5. Pendel High-lights Door beperkte werkgelegenheidsfunctie werkt 56% van werkzame beroepsbevolking in een andere gemeente. Ongeveer 29% werkt buiten West-Brabant. Etten-Leur is relatief sterk georiënteerd op Breda, Roosendaal en Halderberge. Ongeveer personen pendelen vanuit Etten-Leur naar deze drie gemeenten. In totaal werken personen buiten Etten-Leur. Etten-Leur kent een inkomende pendel van bijna personen. De meeste daarvan komen uit Breda, Roosendaal, Halderberge en Rucphen. Per saldo heeft Etten-Leur een positief pendelsaldo van ongeveer personen. Veel inwoners van Etten-Leur werken in een andere gemeente In paragraaf was te zien dat Etten-Leur relatief gezien een beperkte werkgelegenheidsfunctie heeft. Dat blijkt ook wanneer de pendelgegevens van de gemeente worden bekeken. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat van de totale bevolking maar 44% in de eigen gemeente werkt. Voor heel West- Brabant geldt een percentage van ruim 48%. De nummer één, Bergen op Zoom, heeft een percentage van bijna 63%. Uit de gegevens blijkt verder dat ongeveer 42% in een andere West-Brabantse gemeente werkt, circa 14% werkt buiten de regio. Tabel 5.1 Aandelen met werk in eigen gemeente, andere regiogemeente en buiten de regio (2003) Gemeente Aandelen: Totaal in eigen gem. in rest regio buiten regio in % abs. Aalburg 42,5 20,1 37,5 100, Alphen-Chaam 32,2 35,8 32,0 100, Baarle-Nassau 45,1 25,7 29,2 100, Bergen op Zoom 62,6 20,9 16,5 100, Breda 61,6 13,6 24,8 100, Drimmelen 24,6 51,3 24,1 100, Etten-Leur 44,0 41,6 14,4 100, Geertruidenberg 41,5 30,8 27,7 100, Halderberge 31,0 51,4 17,6 100, Moerdijk 40,8 32,3 26,8 100, Oosterhout 42,2 28,9 28,9 100, Roosendaal 54,7 30,1 15,2 100, Rucphen 35,9 50,3 13,8 100, Steenbergen 36,5 34,8 28,8 100, Werkendam 32,0 20,2 47,8 100, Woensdrecht 40,7 38,3 21,0 100, Woudrichem 32,3 15,4 52,2 100, Zundert 51,7 38,9 9,4 100, Totaal West-Brabant 48,3 28,2 23,5 100, Bron: SES West-Brabant/ETIN Adviseurs 25

32 De belangrijkste pendelbestemming voor Etten-Leur is Breda De gemeente die de meeste werknemers uit Etten-Leur aantrekt is Breda. Ruim personen uit Etten-Leur werken in Breda. Nummer twee is Roosendaal met ongeveer 620 personen en Halderberge staat op de derde plaats met circa 400 personen. In totaal werken zo n inwoners van Etten-Leur buiten de eigen gemeente. Er werken uiteraard ook inwoners van andere gemeenten in Etten-Leur. In totaal gaat het om zo n personen. De meeste daarvan komen uit Roosendaal ( personen), Breda (1.600 personen) en Halderberge (1.380 personen) Per saldo heeft Etten-Leur een positief pendelsaldo van ongeveer personen. Tabel 5.2 Inkomende en uitgaande pendel van Etten-Leur (2003) Pendel uit Etten-Leur Pendel naar Etten-Leur Woont in Etten-Leur Werkt in: Woont in: Werkt in Etten-Leur Etten-Leur Etten-Leur Bergen op Zoom 207 Alphen-Chaam 102 Breda Bergen op Zoom 457 Geertruidenberg 61 Breda Halderberge 401 Drimmelen 415 Moerdijk 366 Geertruidenberg 151 Oosterhout 195 Halderberge Roosendaal 628 Moerdijk 586 Rucphen 202 Oosterhout 233 Woensdrecht 38 Roosendaal Zundert 375 Rucphen Steenbergen 174 Woensdrecht 82 Zundert 664 Buiten Etten-Leur Buiten Etten-Leur Totaal West-Brabant Totaal West-Brabant Buiten West-Brabant Buiten West-Brabant Algemeen totaal Algemeen totaal a. excl. banen uit de primaire agrarische sector (Landbouwmeitelling) b. excl. buitenland Bron: SES West-Brabant/ETIN Adviseurs 26

33 6. Bedrijventerreinen High-lights Etten-Leur beschikt over 380 hectare bedrijventerrein (bruto). Dat is 6,9% van totale grondoppervlakte. Ten opzichte van 2000 is totale voorraad bedrijventerreinen met 3 hectare gekrompen. De gemeente heeft zo n 17 hectare terstond uitgeefbare bedrijfsterreinen. Bijna 51% van de totale werkgelegenheid in Etten-Leur is geconcentreerd op bedrijventerreinen. De werkgelegenheid is gestegen. Ongeveer 61% van de totale voorraad bedrijventerreinen kan als verouderd worden aangemerkt. Het gaat hier met name om bedrijventerrein Vosdonk. Er bestaat reeds een herstructureringsplan. 6.1 Voorraad bedrijventerreinen 380 hectare bedrijventerreinen in Etten-Leur Etten-Leur kent een bedrijventerreinenvoorraad van 380 hectare bruto. Dat is 6,9% van het totale grondoppervlakte in de gemeente (regiogemiddelde is 4,5%). In totaal gaat het om één groot terrein (Vosdonk) en een aantal kleinere (Zwartenberg, Attelaken en De Keen). Ten opzichte van 2000 is de totale voorraad met bruto 2,5 hectare afgenomen (-0,7%). Tabel 6.1 Totale voorraad bedrijventerreinen (bruto/netto) per gemeente per 1 januari Gemeente Bruto voorraad Netto voorraad % bruto 2006 Groei Groei bedr. ter. Abs. Abs. % Abs. Abs. % t.o.v. totaal opp. Aalburg 49,95 1,72 3,6 32,36 0,92 2,9 0,99 Alphen-Chaam 20,40 0,00 0,0 14,39-0,04-0,3 0,22 Baarle-Nassau 16,50 0,00 0,0 11,80 0,00 0,0 0,22 Bergen op Zoom 579,35 20,00 3,6 452,14 17,84 4,1 7,17 Breda 870,73-31,31-3,5 710,89 18,40 2,7 6,86 Drimmelen 41,30 0,00 0,0 35,86 0,00 0,0 0,43 Etten-Leur 380,25-2,50-0,7 305,50-4,10-1,3 6,85 Geertruidenberg 371,12 7,42 2,0 302,59 6,50 2,2 13,75 Halderberge 303,91 180,90 147,1 211,24 112,80 114,6 4,07 Moerdijk 2.878,75 0,00 0, ,70-0,35 0,0 18,09 Oosterhout 724,10 90,00 14,2 567,13 54,80 10,7 10,11 Roosendaal 491,46 104,00 26,8 387,86 64,28 19,9 4,62 Rucphen 50,44 0,00 0,0 47,75 0,00 0,0 0,78 Steenbergen 99,53-8,00-7,4 71,41-8,00-10,1 0,68 Werkendam 101,28 13,50 15,4 81,11 11,80 17,0 0,96 Woensdrecht 64,50 2,50 4,0 55,40 1,80 3,4 0,70 Woudrichem 46,00 0,00 0,0 35,09 0,00 0,0 0,93 Zundert 27,00 5,50 25,6 21,13 5,55 35,6 0,22 West-Brabant 7.116,57 383,73 5, ,35 282,20 6,3 4,46 Bron: ETIN Adviseurs 27

34 6.2 Vraag en aanbod bedrijventerreinen Etten-Leur heeft nog beperkte voorraad bedrijventerrein In de periode is in Etten-Leur bijna 44 hectare bedrijventerrein uitgegeven. Deze uitgifte komt voor een belangrijk deel voor rekening van de periode voor Op 1 januari 2006 was er nog 14,48 hectare bedrijventerreinen (terstond) uitgeefbaar. Er zit een aantal nieuwe plannen in de pijplijn. Het gaat dan om Hoge Haansberg (10 hectare), Munnikenhei (10 hectare) en Etten-Leur Zuid (90 hectare). De ontwikkeling van Hoge Haansberg en Etten-Leur Zuid verkeren nog in de planfase. De uiteindelijke realisatie is dus nog onzeker. Tabel 6.2 Uitgifte bedrijventerreinen en voorraad uitgeefbaar bedrijventerrein ( ) per gemeente Gemeente Bedrijventerreinenuitgifte Voorraad uitgeefbaar bedrijventerreinen Totaal Terstond Niet-terstond Aalburg 0,00 5,22 0,00 0,80 0,00 0,79 0,11 6,92 6,00 1,90 Alphen-Chaam 0,00 0,91 0,02 0,83 0,00 0,00 0,61 2,37 0,86 0,00 Baarle-Nassau 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Bergen op Zoom 0,00 0,00 2,70 1,20 17,40 1,60 4,09 26,99 18,82 32,51 Breda 24,67 22,80 16,95 15,33 13,68 9,10 6,98 109,51 51,51 7,25 Drimmelen 8,86 0,00 0,00 0,00 1,22 0,14 0,00 10,22 1,00 0,00 Etten-Leur 9,81 2,77 11,76 7,33 6,02 3,82 2,18 43,69 14,48 0,00 Geertruidenberg 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 3,52 1,82 5,34 1,16 0,00 Halderberge 1,70 0,00 0,00 0,00 0,33 0,97 2,06 5,06 91,03 20,00 Moerdijk 46,06 57,88 28,98 19,75 7,35 1,77 16,37 178,16 26,99 0,40 Oosterhout 35,49 66,30 9,90 14,98 0,80 13,13 11,15 151,75 22,89 0,00 Roosendaal 16,59 13,46 6,75 0,20 0,07 0,00 3,77 40,84 31,12 34,89 Rucphen 1,31 2,49 0,22 0,00 0,16 0,23 0,00 4,41 0,16 0,00 Steenbergen 2,42 2,63 0,00 0,00 0,00 0,07 0,00 5,12 0,00 0,00 Werkendam 1,12 7,46 1,48 0,45 0,77 1,02 0,91 13,21 1,50 0,00 Woensdrecht 0,00 0,19 0,28 0,00 0,06 0,00 0,00 0,53 1,80 0,00 Woudrichem 1,13 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,13 0,00 0,00 Zundert 0,84 2,56 0,25 0,00 0,25 0,00 0,00 3,90 0,00 0,00 West-Brabant 150,00 184,67 79,29 60,87 48,11 36,16 49,94 609,15 269,32 96,95 Bron: ETIN Adviseurs Economisch belang bedrijventerreinen groot In de gemeente Etten-Leur waren in 2005 bijna arbeidsplaatsen op bedrijventerreinen te vinden. Dit betekent dat bijna 51% van de totale werkgelegenheid in Etten-Leur geconcentreerd is op de bedrijventerreinen. Bedrijventerreinen hebben dus een belangrijke werkgelegenheidsfunctie. Het werkgelegenheidsbelang van bedrijventerreinen in heel West-Brabant bedraagt 38%. 28

35 Tabel 6.3 Ontwikkeling werkgelegenheid op bedrijventerreinen in Etten-Leur en West-Brabant Gemeente Werkgelegenheid Aandeel in totale 2005 Groei werkgelegenheid Abs. % % Etten-Leur ,4 51 West-Brabant ,1 38 Bron: ETIN Adviseurs 6.3 Verouderde bedrijventerreinen Meer dan 60% bedrijventerreinvoorraad verouderd Uit de jaarlijkse bedrijventerreinenenquête van ETIN Adviseurs blijkt dat bijna 62% van de totale bedrijventerreinvoorraad in Etten-Leur als verouderd kan worden aangemerkt. Het gaat hier met name om het bedrijventerrein Vosdonk. Hiervoor is reeds een revitaliseringsplan opgesteld en zijn subsidies via het Ministerie van EZ binnengehaald. Naar alle waarschijnlijkheid zullen de (uitvoerende) werkzaamheden in de loop van 2006 worden opgestart. Tabel 6.4 Aandeel verouderde bedrijventerreinen per gemeente (per 1 januari 2006) Gemeente bruto opp A B C D Verouderd opp. B t/m D Abs. Abs. Abs. Abs. Abs. Abs. % Aalburg 49,95 43,95 0,00 6,00 0,00 6,00 12,0 Alphen-Chaam 20,40 20,40 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0 Baarle-Nassau 16,50 0,00 0,00 16,50 0,00 16,50 100,0 Bergen op Zoom 579,35 564,35 0,00 15,00 0,00 15,00 2,6 Breda 870,73 248,00 145,00 33,00 281,00 459,00 52,7 Drimmelen 41,30 23,80 0,00 17,50 0,00 17,50 42,4 Etten-Leur 380,25 146,25 0,00 0,00 234,00 234,00 61,5 Geertruidenberg 371,12 120,42 31,70 219,00 0,00 250,70 67,6 Halderberge 303,91 250,04 23,00 30,87 0,00 53,87 17,7 Moerdijk 2.878, ,65 15,10 0,00 174,00 189,10 6,6 Oosterhout 724,10 458,10 0,00 4,00 262,00 266,00 36,7 Roosendaal 491,46 362,76 0,00 0,00 128,70 128,70 26,2 Rucphen 50,44 10,44 0,00 0,00 40,00 40,00 79,3 Steenbergen 99,53 65,53 0,00 34,00 0,00 34,00 34,2 Werkendam 101,28 101,28 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0 Woensdrecht 64,50 25,80 0,00 0,00 38,70 38,70 60,0 Woudrichem 46,00 31,00 0,00 15,00 0,00 15,00 32,6 Zundert 27,00 20,50 0,00 6,50 0,00 6,50 24,1 West-Brabant 7.116, ,27 214,80 397, , ,57 24,9 Bron: ETIN Adviseurs Toelichting: A = niet verouderd B = verouderd geen plannen C = verouderd binnen 3 jaar iets doen D = er wordt iets gedaan 29

36 30

37 7. Koopstromenonderzoek High-lights Gemiddeld huishoudinkomen ligt in Etten-Leur ( ) boven West-Brabantse gemiddelde ( ). Etten-Leur telt 243 winkels, goed voor werkzame personen en winkelvloeroppervlakte van m2. Etten-Leur kent een vrij uitgebreid winkelapparaat. Per 1000 inwoners telt gemeente m2 wvo. Ter vergelijking, voor heel West-Brabant is dat m2 wvo. Zowel aantal winkels als gerelateerde werkgelegenheid zijn laatste jaren toegenomen onder andere door komst nieuw Winkelhart in Etten-Leur. Grootste deel van winkelvloeroppervlakte heeft betrekking op wonen, doe-het-zelf, kleding&mode en levensmiddelen,. Tweederde behoort tot de niet-dagelijkse boodschappen (voor heel West-Brabant is dat 81%). Winkels genereren totale omzet van Daarvan is 32,4% afkomstig van consumenten van buiten de gemeente (vooral Halderberge, Rucphen en Zundert). Van de totale koopkracht van Etten-Leur (met betrekking tot de niet-dagelijkse boodschappen) blijft 67,7% binnen de eigen gemeente, de rest (32,3%) wordt elders gespendeerd. Breda (23,5%) profiteert het meest. Bij de dagelijkse boodschappen blijft 92,5% van de koopkracht binnen eigen gemeente. Als algemeen rapportcijfer krijgen de winkelvoorzieningen een 7,5. Dit is hoger dan het West-Brabantse gemiddelde. Etten-Leur scoort überhaupt op alle onderdelen bovengemiddeld en dan vooral op bereikbaarheid, variate winkelaanbod, sfeer, parkeergelegenheid en veiligheid. Alleen de waardering van het horeca-aanbod blijft iets achter bij het West-Brabantse gemiddelde. In 2005 hebben het SES West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant gezamenlijk een koopstromenonderzoek laten uitvoeren. Het onderzoek brengt in kaart hoe en waar de West-Brabantse consumenten winkelen en hoe ze het aanbod en de faciliteiten waarderen. De volgende twee pagina s geven een samenvatting van de resultaten van de gemeente Etten-Leur. Bijlage 2 bevat een samenvattend overzicht van de resultaten van alle West-Brabantse gemeenten. De volledige rapportage van het Koopstromenonderzoek West-Brabant kan via de website van het SES West- Brabant ( worden gedownload. 31

38 32

39 33

40 34

41 BIJLAGEN 35

42 36

43 Bijlage 1: Overzicht kengetallen per thema en gemeente I Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Demografie Aantal inwoners (2006) Grondoppervlakte (km2) (2005) 50,4 93,2 76,3 80,8 126,9 96,2 55,5 27,0 74,6 159,1 71,6 106,4 64,4 146,6 105,0 91,9 49,6 120, ,0 Aantal inwoners/km2 (2005) Gemiddelde huishoudengrootte (2005) 2,91 2,63 2,40 2,47 2,18 2,57 2,45 2,47 2,50 2,49 2,39 2,37 2,51 2,47 2,69 2,42 2,70 2,55 2,39 Groene druk (%) (2005) 52,3 42,3 34,0 39,2 37,7 39,4 39,2 36,7 37,5 38,6 39,2 39,3 33,8 37,8 44,6 35,2 42,4 40,8 39,4 Grijze druk (%) (2005) 21,3 23,6 29,3 24,2 24,1 21,1 20,1 20,6 24,1 22,2 23,7 24,2 22,4 23,5 21,2 24,5 20,9 25,7 23,2 Geboorte-overschot (rel. per 1000 inw.) in ,4 5,3-4,3 0,2 3,6 0,8 4,3 1,7 0,6 1,2 1,7 1,9-2,9 1,2 6,1 0,7 4,0-1,7 2,1 Migratie-overschot (rel. per 1000 inw.) in ,7-6,9 12,8-7,8 7,0-3,1 7,4-1,3-3,3-3,9-3,2-2,8-1,9-4,5-5,8-3,9-4,3 12,0 0,0 Bevolkingsgroei (rel.) % -0,5-8,2-8,9 2,7 3,4-2,3 12,9-0,1-5,8 0,8 4,3 1,5-4,9-1,7-1,0-7,1-3,4-6,7 1,1 Vestigingen Totaal aantal vestigingen (2005) Stijging aantal vestigingen (abs) Stijging aantal vestigingen (%) 11,0-1,2-8,4 1,4 14,5 7,0 24,8 11,3-0,3 14,8 16,3 0,3 12,0 6 13,9 4,4 13,4-7,1 8,5 Werkgelegenheid in 2005 Beroepsbevolking (raming jan. 2005) (abs) Beroepsbevolking (groei ) (%) 6,3-0,2 5,8 3,9 6,7 0,0 8,3-0,2 1,2 2,2 1,7 4,2 1,3 0,7 5,2-0,9 3,7 2,6 3,9 Arbeidsmarkt participatie (bruto) (%) 71,3 74,2 75,7 70,3 72,1 72,2 74,0 73,9 68,8 67,5 71,2 72,8 61,8 70,1 69,7 68,4 73,7 69,3 70,9 Werkzame personen (incl. uitzend) totaal (abs) Groei werkgelegenheid (%) -1,2 0,4 3,8 12,2 6,3 9,8 18,20 1,4 1,8 19,7 14,5 10,2-7,2-4,6 6,5 4,0 1,3-1,8 8,0 Groei werkgelegenheid (%) -1,0 1,2 0,5 1,2-0,4-0,3 2,3 0,5 1,0-0,9 1,4 1,0-3,0-0,4 0,9 1,0-2,5-1,0 0,3 Werkgelegenheidsaandeel 50-plus bedrijven (2005) (%) 25,1 11,3 34,0 59,4 57,7 30,4 49,6 52,6 24,7 56,1 51,9 54,5 18,6 22,5 20,5 54,8 29,7 21,0 48,8 Starters Aantal starters (2005) (abs) Starters per 1000 beroepsbevolking ,5 8,7 11,7 11,1 11,6 6,9 8,8 8,8 8,8 7,5 10,3 8,5 10,3 9,7 9,2 10,2 8,4 8,8 9,8 Starters per 1000 beroepsbevolking ,0 6,4 7,2 7,8 9,6 6,5 7,7 7,1 7,4 8,0 8,9 7,7 9,5 8,3 6,3 8,1 6,1 6,8 8,2

44 Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Vervolg Banen per sector in 2005 (%) Landbouw, jacht, bosbouw 9,5 31,5 19,8 1,9 1,6 16,8 6,6 1,5 15,0 5,2 2,8 2,8 11,9 15,8 6,9 5,2 8,2 30,3 5,3 Industrie 13,1 10,9 14,9 22,5 9,4 11,0 26,3 27,5 12,7 24,3 22,6 20,0 15,0 9,6 15,9 25,5 15,8 8,8 17,0 Bouwnijverheid 10,4 8,8 3,7 4,5 5,6 7,7 5,2 7,9 9,6 5,4 5,2 5,2 15,7 8,2 15,6 5,7 11,6 7,5 6,3 Handel en reparatie 31,0 13,6 26,1 15,6 19,1 20,6 18,9 23,7 22,0 19,4 20,5 16,9 19,8 24,1 20,5 13,5 16,5 13,3 18,9 Horeca 2,7 10,1 8,1 3,6 4,6 5,6 2,6 2,0 4,0 3,2 5,6 2,8 3,8 3,7 4,1 3,3 3,0 4,5 4,0 Vervoer, opslag, communicatie 3,7 4,9 5,1 4,4 4,1 4,0 5,2 6,7 5,5 13,0 6,6 8,6 7,5 3,5 9,4 3,2 11,9 3,7 5,9 Financiele instellingen 2,0 2,0 4,0 1,6 2,4 0,7 1,4 1,1 2,3 1,2 1,8 1,3 1,7 1,5 2,2 2,3 1,6 2,0 1,9 Zakelijke dienstverlening 10,6 5,8 4,2 14,8 15,0 7,3 9,7 8,1 8,6 8,4 12,9 11,0 6,2 12,4 8,2 8,2 7,6 5,7 11,8 Openbaar bestuur en overheid 1,9 3,2 2,2 1,9 9,6 2,4 2,4 1,8 2,9 2,0 2,6 4,9 4,1 1,6 3,1 23,3 2,2 2,3 5,5 Onderwijs 6,0 3,0 1,8 6,1 8,1 3,2 4,7 3,9 5,6 2,4 3,7 5,0 3,6 4,3 5,3 2,9 4,9 3,8 5,5 Gezondheids- en welzijnszorg 7,1 3,4 8,2 19,6 16,3 17,6 13,6 14,0 6,1 9,6 12,7 17,4 4,5 8,7 5,4 4,3 11,6 14,6 14,1 Overige diensten 2,0 2,7 1,9 3,6 4,1 3,0 3,4 1,8 5,8 5,8 3,1 4,0 6,1 6,5 3,5 2,7 5,0 3,4 3,9 Pendel Werkzaam binnen de eigen gemeente (%) 38,6 30,7 38,0 58,8 54,3 22,4 39,8 38,2 28,5 38,4 39,4 46,5 34,9 36,5 29,6 38,0 27,5 48,4 Pendelsaldo (abs) Bedrijventerreinen Totale voorraad bedrijventerrein in ha (bruto) per '06 49,95 20,40 16,50 579,35 870,73 41,30 380,25 371,12 303, ,75 724,10 491,46 50,44 99,53 101,28 64,50 46,00 27, ,57 Totale voorraad bedrijventerrein in ha (netto) per '06 32,36 14,39 11,8 452,14 710,89 35,86 305,5 302,59 211, ,7 567,13 387,86 47,75 71,41 81,11 55,4 35,09 21, ,35 % bruto bedrijventerrein t.o.v. totale opp. gemeente 0,99 0,22 0,22 7,17 6,86 0,43 6,85 13,75 4,07 18,09 10,11 4,62 0,78 0,68 0,96 0,70 0,93 0,22 4,46 Uitgifte nieuw bedrijventerrein 1999 t/m 2006 (ha) 6,92 2,37 0,00 26,99 109,51 10,22 43,69 5,34 5,06 178,16 151,75 40,84 4,41 5,12 13,21 0,53 1,13 3,90 609,15 Voorraad terst. uitgeefb. bedrijventerrein per (ha) 6,00 0,86 0,00 18,82 51,51 1,00 14,48 1,16 91,03 26,99 22,89 31,12 0,16 0,00 1,50 1,80 0,00 0,00 269,32 Verouderd opp bruto bedrijventerrein (abs.) per '06 6,00 0,00 16,50 15,00 459,00 17,50 234,00 250,70 53,87 189,10 266,00 128,70 40,00 34,00 0,00 38,70 15,00 6, ,57 Verouderd opp bruto bedrijventerrein (%) per '06 12,0 0,0 100,0 2,6 52,7 42,4 61,5 67,6 17,7 6,6 36,7 26,2 79,3 34,2 0,0 60,0 32,6 24,1 24,9 II

45 Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Vervolg Werkloosheid (dec. 2005) NWW totaal (abs) NWW mannen (abs) NWW vrouwen (abs) Stijging NWW (jan dec. 2005) (abs) Stijging NWW (jan dec. 2005) (%) 5,7-13,7-14,8-10,9-1,3-0,2-4,1 3,3-4,2-7,6-2,8-11,6-2,8-9,2 12,6-3,6-4,7-10,8-4,8 Aandeel NWW t.o.v. beroepsbev. (%) 5,1 3,3 4,6 10,1 10,8 4,9 7,4 6,2 6,9 5,9 8,2 8,5 9,3 7,1 4,5 7,1 4,0 4,7 8,1 Aandeel ouderen NWW (>50 j.) (%) 7,6 2,6 2,0 4,8 5,4 3,5 6,0 4,0 5,3 5,0 5,0 3,9 6,0 3,9 6,2 3,9 4,6 5,3 5,0 Aandeel jongeren NWW (15-24 j.) (%) 36,8 49,7 54,7 32,8 31,1 46,7 32,6 33,1 40,1 39,2 34,5 33,9 33,5 43,5 35,3 46,7 38,9 39,2 34,5 Fase 1 (%) 25,6 16,6 14,7 13,2 14,4 20,3 20,7 23,9 20,1 17,9 19,2 18,3 17,8 15,8 18,5 11,2 24,4 28,0 16,8 Fase 2 (%) 16,2 35,1 26,0 28,8 20,0 29,4 30,1 25,4 30,6 32,0 24,7 24,3 24,3 33,4 22,0 37,6 17,0 25,9 24,9 Fase 3 (%) 19,5 29,1 25,3 42,3 41,7 36,4 37,3 32,5 34,0 40,7 37,7 33,3 42,5 37,9 20,1 37,1 21,2 36,2 38,1 Fase 4 (%) 31,4 3,3 14,7 13,4 19,7 13,6 10,4 17,4 13,4 6,7 17,6 22,4 13,6 10,4 33,3 11,6 33,6 8,5 17,2 N.t.b. (%) 7,2 15,9 19,3 2,3 4,2 0,3 1,6 0,8 1,9 2,7 0,8 1,8 1,7 2,5 6,0 2,5 3,9 1,4 2,9 Uitkeringen Totaal uitkeringen (eind 2005) Aandeel in potentiele beroepsbevolking (%) 8,2 8,1 12,1 14,5 13,4 10,6 12,7 12,0 12,4 10,2 13,0 13,4 18,1 12,1 8,6 11,4 7,8 10,8 12,5 Groei t.o.v. eind 2004 (%) 4,8-1,9-5,4-3,0-5,0-3,0-4,1-1,7-4,2-5,6-5,1-6,1-6,9-6,3 0,0-4,0-6,2-5,2-4,6 Bronnen: CBS, CWI, SES West-Brabant, KvK West-Brabant, ETIN Adviseurs III

46 IV

47 Bijlage 2: Kengetallen Koopstromenonderzoek West-Brabant 2005 V

48 VI

49 Bijlage 3: Begrippenlijst Arbeidsongeschiktheidsregelingen (AO) Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen krachtens de wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), de wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) en de wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong) die aan het eind van de verslagperiode niet waren beëindigd, de zogeheten lopende uitkeringen. Arbeidsparticipatie Onderscheiden worden de bruto en de netto participatie. De bruto arbeidsparticipatie is het aandeel van de totale (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de totale bevolking van jaar. De netto participatie is het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de totale bevolking van jaar. Bedrijventerrein Een terrein van minimaal 1 hectare dat vanwege zijn bestemming geschikt is voor en gebruikt wordt door handel, nijverheid, commerciële, en niet-commerciële dienstverlening. Beroepsbevolking Tot de beroepsbevolking worden gerekend: - personen die tenminste twaalf uur per week werken, of - personen die werk hebben aanvaard waardoor ze tenminste twaalf uur per week gaan werken, of - personen die verklaren ten minste twaalf uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden. Het CBS rekent alleen de personen in de leeftijdsgroep jaar tot de beroepsbevolking. Van de beroepsbevolking worden personen die ten minste twaalf uur per week werken tot de werkzame beroepsbevolking gerekend en degenen die niet of minder dan twaalf uur per week werken tot de werkloze beroepsbevolking. Demografische druk De grijze druk is de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen in de zogenaamde productieve leeftijdsgroep van jaar. De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0-19 jaar en het aantal personen in de leeftijdsgroep van jaar. De som van de groene druk en de grijze druk is de demografische druk. Geboorteoverschot Het aantal levendgeborenen minus het aantal overledenen in een bepaald periode. Ook wel natuurlijke bevolkingsgroei genoemd. Gemiddeld besteedbaar inkomen Gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (exclusief studentenhuishoudens) met inkomen. Het besteedbaar inkomen is het bruto-inkomen verminderd met de premies sociale zekerheid en andere betaalde overdrachten (o.a.alimentatie voor ex-partner) en de loon-, inkomsten- en vermogensbelasting. Het huishoudeninkomen bestaat uit de som van inkomens van de afzonderlijke huishoudensleden. Bij ongeveer een procent van de huishoudens is geen belastbaar inkomen waargenomen. Voor een deel is dit het gevolg van het onvoldoende kunnen toerekenen van studietoelagen aan studenten en van andere onvolkomenheden in de gekozen werkwijze. In het algemeen geldt voor de inkomensstatistiek dat huishoudens waar uitsluitend kinderbijslag, individuele huursubsidie en of tegemoetkoming studiekosten wordt waargenomen gerekend wordt tot de huishoudens zonder (waargenomen)belastbaar inkomen. VII

50 Migratiesaldo Immigratie minus emigratie. Het migratiesaldo over een bepaalde periode is positief wanneer de immigratie over die periode groter is dan de emigratie. Ook wel migratieoverschot of netto migratie. Niet werkende werkzoekende (nww) Alle werkzoekenden die bij een arbeidsbureau staan ingeschreven en niet of minder dan 12 uur per week willen werken Opleidingsniveau Het niveau van de hoogste met succes behaalde opleiding. Particuliere huishoudens Particuliere huishoudens worden onderscheiden naar samenstelling van het huishouden. Er wordt een onderscheid gemaakt in één- en meerpersoonshuishoudens. Een éénpersoonshuishouden bestaat uit een persoon die alleen in een (deel van een) woonruimte is gehuisvest en zelf in de dagelijkse levensbehoeften voorziet of die een woonruimte deelt met anderen zonder met hen gemeenschappelijk in de dagelijkse levensbehoeften te voorzien. Een meerpersoonshuishouden bestaat uit twee of meer personen die samen in een (deel van een) woonruimte zijn gehuisvest en gemeenschappelijk in hun dagelijkse levensbehoeften voorzien. De meerpersoonshuishoudens worden verder onderscheiden op basis van het aantal meerderjarigen en het aantal minderjarige kinderen. Minderjarige kinderen zijn personen die jonger zijn dan 18 jaar en die aan de zorg van ouderen zijn toevertrouwd. Personen boven de 18 jaar worden als meerderjarige aangemerkt. Startende onderneming Een startende onderneming is een bedrijf die in het jaar voorafgaande aan de start van de onderneming nog niet zelfstandig economisch actief was en die een nieuw bedrijf vestigt. Bedrijfsovernames en administratieve mutaties (bijv. holdings) vallen hierbuiten. De gegevens zijn gebaseerd op het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Dit betekent dat de overheid ontbreekt, de landbouw en visserij slechts voor een deel zijn opgenomen en de vrije beroepen (artsen, advocaten, kunstenaars e.d.) merendeels niet. Vacatures Arbeidsplaatsen waar op zeer korte termijn personeel kan worden geplaatst. Werkgelegenheid Som van fulltime en parttime werkgelegenheid, inclusief uitzendkrachten. VIII

51 Colofon Uitgevers Sociaal Economische Samenwerking West-Brabant Cornelius-Flat (5 e etage) Postbus BG Roosendaal Telefoon: Fax: post@seswestbrabant.nl Website: Kamer van Koophandel West-Brabant Mozartlaan 7 Postbus DD Breda Telefoon: Fax: info@breda.kvk.nl Website: Foto s: Peter Roek Bronvermelding verplicht. Voor eventuele onjuistheden of onvolledigheden wordt door de uitgevers geen aansprakelijkheid aanvaard.