COLOFON. Huidevettersstraat Brussel

Transcriptie

1 WERKMAP

2 COLOFON Colette Victor - Projectcoördinator Liselot De Groote - Vormingswerker Marianne Van den Bremt - Ervaringsdeskundige Marie Reusen - Vormingswerker Marijn Somers - Vormingswerker Miet De Bruycker - Vormingswerker Rudi Friedrichsen - Ervaringsdeskundige Huidevettersstraat Brussel colette.victor@welzijnszorg.be Illustraties en vormgeving: Pixel Noir Fotografie: Layla Aerts Website:

3 INHOUD 1. Samen Tegen Onbetaalde Schoolfacturen 4 2. Het begeleidingstraject 7 Stap 1: Het intakegesprek 12 Stap 2: Eerste werksessie kerngroep 15 Stap 3: Lancering traject 16 Stap 4: Pedagogische studiedag 17 Stap 5: Uitwisselings- en netwerkmoment 18 Stap 6: Tweede werksessie kerngroep 19 Stap 7: Terugkommoment De schoolfoto De werkdomeinen 41 Visie op armoede 43 Communicatie 44 Het kostenbeleid 45 De schoolrekening 46 Participatie 47 Het solidariteitsfonds Achtergrondinfo: armoede, een complex verhaal 49

4 1. SAMEN TEGEN ONBETAALDE SCHOOLFACTUREN Uw school neemt deel aan een begeleidingstraject binnen het project Samen tegen onbetaalde schoolfacturen (STOS). Gedurende een jaar onderzoeken we mogelijke oplossingen voor onbetaalde schoolfacturen. Samen met u gaan we op zoek naar concrete handvaten voor een kostenbewust beleid. We bekijken welke acties u kan realiseren zodat het onderwijs in uw school meer betaalbaar wordt, ook voor de meest kwetsbare leerlingen en ouders. Daarnaast onderzoeken we welke samenwerkingsmogelijkheden uw schoolteam kunnen versterken. Onze begeleiding gebeurt altijd op maat en in samenspraak met uw school. Een vormingswerker en een ervaringsdeskundige in armoede begeleiden uw school in dit teamgericht navormingstraject. De begeleiding loopt in samenspraak met de pedagogische begeleidingsdienst, in casu de schoolbegeleider, die uw school vanuit de onderwijskoepel opvolgt. U bent niet alleen In schooljaar volgden meer dan 40 scholen eenzelfde begeleidingstraject. Ook in schooljaar stapten meer dan 40 scholen in. Zeven op de tien Vlaamse scholen worden geconfronteerd met onbetaalde schoolfacturen 1. Deze scholen worstelen hierdoor met de financiële uitdaging om kwalitatief onderwijs te blijven geven. Dit probleem blijkt eerder geworteld in de toenemende armoede in onze samenleving dan in de onwil van ouders. Zolang er ouders en leerlingen zijn die in armoede leven kan een school geen alomvattende oplossing voor de onbetaalde schoolfacturen bieden. Ontstaan van het project Vanuit deze maatschappelijke uitdaging bogen in 2016 verschillende organisaties uit het onderwijs- en welzijnslandschap zich over de vraag: Wat te doen met het stijgend aantal onbetaalde schoolfacturen? Al snel kwamen ze tot een gedeelde visie. Om de onbetaalde schoolfacturen te doen dalen, is het noodzakelijk om armoede prioritair en structureel aan te pakken binnen de scholen. Hiervoor is een integrale benadering nodig. 1 Onderzoek - SOS Schulden op school 4 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

5 Het overleg resulteerde in het project Samen tegen onbetaalde schoolfacturen (STOS) met als belangrijkste stakeholders: Welzijnszorg vzw (projecthouder) Cera Netwerk Tegen Armoede Het kabinet van de Minister van Onderwijs Katholiek Onderwijs Vlaanderen GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Provinciaal Onderwijs Vlaanderen Onderwijskoepel van Steden en Gemeenten De pedagogische begeleidingsdiensten van de verschillende onderwijskoepels SOS Schulden op school MyTrust0 Dit project geeft geen kant-en-klare oplossing. We leggen samen met uw school een maatgericht traject af naar: een gezonde kostenbeheersing duidelijke en laagdrempelige communicatie met ouders ouderbetrokkenheid en een oudervriendelijke aanpak een gedragen visie op armoede en armoedebestrijding verschillende betalingsmogelijkheden voor gezinnen in armoede ethisch verantwoord innen van achterstallige schoolfacturen Aan de slag We ontwikkelden enkele tools die u helpen om aan de slag te gaan. Elke tool geeft u informatie, inspiratie en tips. Heeft u vragen? Spreek dan zeker uw vormingswerker aan. In deze werkmap geven we een overzicht van wat dit project inhoudt. We overlopen de verschillende stappen van het begeleidingstraject. U vindt informatie over de schoolfoto-oefening en we duiden de 6 domeinen waarrond we binnen dit project werken. Verder geven we ook achtergrondinformatie mee over de complexe armoedeproblematiek. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 5

6 U kan de werkmap ook raadplegen op onze website Daar vindt u verder nog praktijkverhalen, brochures die we ontwikkelden voor dit project en andere praktische tools. Neem dus zeker eens een kijkje. Op onze website kan u zich ook inschrijven op onze nieuwsbrief. Een 6-tal keer per jaar informeren we u over het project, zetten we een praktijkverhaal in de kijker en kondigen we nieuwe brochures aan. Ook interessante informatie van onze partners krijgt er een plaats. Nog vragen? We geven u in deze werkmap veel informatie. Maar soms is het handig om dit met iemand te bespreken. Of misschien heeft u vragen waarop u in deze map geen antwoord vindt. Spreek dan zeker uw vormingswerker of -duo aan. Zij helpen u graag verder. Of kijk eens op onze site U vindt er onder meer een antwoord op veelgestelde vragen. 6 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

7 HET BEGELEIDINGSTRAJECT

8 VISIE We werken op drie verschillende sporen en dit vanuit vijf pijlers. Daarbij laten we zoveel mogelijk ruimte aan de school om zelf de concrete inhoud en het tempo van het traject te bepalen. Drie sporen In het begeleidingstraject werkt de school op drie verschillende sporen. Ten eerste is er een kerngroep die op lange termijn structureel rond kansarmoede werkt. Daarnaast willen we tijdens het traject ook het hele schoolteam sensibiliseren zodat zij enthousiast de kerngroep willen volgen. Als derde spoor moedigen we de school aan om met andere scholen en organisaties uit te wisselen en een netwerk uit te bouwen. Waarom een kerngroep? Een goed kostenbeleid is een continu proces. Daarom is het een goed idee om binnen de school met een vaste kerngroep te werken waar kostenbeheersing aan bod komt. Deze groep bekijkt op continue basis het kostenbeleid van de school. Daarnaast kan ze elk jaar - op basis van nieuwe ervaringen - nieuwe maatregelen suggereren. Door de informatie over schoolkosten binnen een werkgroep te centraliseren heeft een school een beter zicht op het gehele plaatje. Een kerngroep is een goede start om het hele schoolteam te blijven sensibiliseren en om creatieve oplossingen te zoeken 2. Om de kerngroep zo slagvaardig mogelijk te maken is het belangrijk dat er verschillende functies in vertegenwoordigd zijn. Zowel leerkrachten, een administratieve medewerker, een zorg- of GOK-coördinator als iemand van directieniveau moeten deel uitmaken van een kerngroep. Al die functies hebben hun eigen inbreng. Directie zorgt voor voldoende mandaat en slagkracht van de werkgroep. Leerkrachten zijn de spilfiguren van de school, administratieve medewerkers hebben het beste zicht op rekeningen en communicatie daarover met ouders. 2 Met dank aan het Netwerk Tegen Armoede. facturen_-tips-voor-scholen.pdf 8 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

9 Aangezien het begeleidingstraject specifiek aandacht besteedt aan kansarmoede is de aanwezigheid van een zorg- of GOKcoördinator absoluut vereist. Ook externe partners - zoals professionelen of vrijwilligers uit regionale armoede-organisaties, het plaatselijke OCMW en onderwijsflankerende diensten vormen een belangrijke toegevoegde waarde. Daarnaast kunnen de pedagogische begeleider van de school en ouders in kansarmoede de school bijstaan om een structureel beleid te ontwikkelen en uit te voeren. Vijf pijlers Tijdens het traject werken we vanuit vijf pijlers. De eerste is het belang van ouderbetrokkenheid. We gaan er vanuit dat mensen in kansarmoede veel zaken anders ervaren dan mensen die niet in kansarmoede leven. Wil een school er zeker van zijn dat zij op de goede manier bezig is, dan is de stem van ouders noodzakelijk. Scholen kunnen die op verschillende manieren beluisteren en ouders inspraak geven. Een tweede pijler is het principe preventief werken, eerder dan curatief. We leggen de focus op onbetaalde schoolfacturen vermijden door in te zetten op kostenbewustzijn, netwerking en duidelijke communicatie. Dit neemt niet weg dat onbetaalde rekeningen opvolgen ook een aandachtspunt is. Maar nooit zonder grondig te kijken naar het preventieve luik. Het belang van netwerken, een derde pijler in onze werking, kwam eerder ter sprake. Er zijn vaak heel wat regionale organisaties die hulp bieden aan mensen in kansarmoede. Als scholen met hen samenwerken, kan dit de draaglast voor scholen verminderen. Zowel op financieel als op ondersteuningsgebied. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 9

10 Een volgende cruciale pijler is de focus op langere termijn. Werken aan onbetaalde schoolfacturen en kansarmoede is een project van lange adem dat niet ophoudt na een schooljaar. Daarom is het belangrijk om het begeleidingsjaar af te ronden met een actieplan voor het komende schooljaar. Door de pedagogische begeleider in de kerngroep op te nemen blijft een externe partner mee waken over het voortgangsproces. Werken op maat is een vijfde basisprincipe. We verwachten van scholen een aantal engagementen wat betreft samenstelling van de werkgroep, vergaderfrequentie en contact met het hele schoolteam. Maar de school beslist zelf op welk domein ze wil inzetten, welke acties ze wil uitwerken en hoe ze een schoolbevraging wil organiseren. Open dialoog hierin is erg belangrijk. 10 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

11 TIMING We begeleiden uw school één jaar lang. Tijdens dat schooljaar voorzien we zes contactmomenten. Het jaar daarop komen we nog een keer terug voor opvolging. De onderstaande timing is een richtlijn. Het is mogelijk dat een of meer contactmomenten niet in deze volgorde plaatsvinden. Of dat ze een andere invulling krijgen. Elk traject is immers op maat van de school. Gedurende het schooljaar wordt er gewerkt voor het komende schooljaar. Na de tweede werksessie met de kerngroep moet er een actietekst zijn die weergeeft welke acties de school de komende jaren zal uitvoeren en wie daarvoor verantwoordelijk is. Gedurende het schooljaar besteden we ook aandacht aan quick wins: kleinere acties die de school onmiddellijk kan uitvoeren. Zo heeft de school zo snel mogelijk enkele concrete resultaten. STAP 1 STAP 2 STAP 3 STAP 4 STAP 5 STAP 6 STAP 7 Intakegesprek SEPTEMBER NOVEMBER Eerste werksessie kerngroep OKTOBER DECEMBER Lancering traject op personeelsvergadering OKTOBER FEBRUARI Pedagogische studiedag NOVEMBER MEI Uitwisselings- en netwerkmoment MAART JUNI Tweede werksessie kerngroep FEBRUARI JUNI Terugkommoment VOLGEND SCHOOLJAAR samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 11

12 STAP 1: HET INTAKEGESPREK Wie betrekken? Doel: Directie, eventueel inrichtende macht, initiatiefnemer (indien niet directie), administratief en/of zorgmedewerker, schoolbegeleider, vormingswerker of -duo. Het intakegesprek is een eerste kennismaking tussen school en vormingswerker of duo. Hier overlopen we grondig de stappen van het begeleidingstraject. Beide partijen krijgen de kans hun verwachtingen duidelijk te maken en proberen deze op elkaar af te stemmen. De contactmomenten voor het komend schooljaar worden vastgelegd. Dit is het moment voor de vormingswerker om belangrijke informatie over de school en haar partners op te vragen. Is er nog geen werkgroep binnen de school die rond armoede werkt? Dan doet de directie een eerste aanzet om een kerngroep 3 samen te stellen. We bespreken hoe we de samenwerking met ouders vorm kunnen geven. En we denken na over hoe de school ouders bij het project kan betrekken, zowel ouders uit het oudercomité als ouders met een armoede-ervaring. De vormingswerker legt de oefening van de schoolfoto uit waarbij de kerngroep informatie verzamelt over hoever de school staat in haar armoedebeleid. De schoolfoto bestaat uit een kwalitatieve en kwantitatieve bevraging van de kerngroep. De bevragingen zijn opgesteld op basis van de zes werkdomeinen. Hierdoor kan de kerngroep doordacht voor acties kiezen. Naast zelf op zoek te gaan naar antwoorden, kan de school ook een enquête afnemen bij personeel en ouders. Op die manier komt de school te weten hoe ouders en leerkrachten het huidige kostenbeleid ervaren. Meer informatie over de schoolfoto leest u verder in deze werkmap. 3 De kerngroep bestaat minstens uit 1 (adjunct)directeur, 1 zorg/gok-leerkracht of coördinator, 1 leerkracht, 1 administratieve medewerker, 2 ouders 12 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

13 Niet alleen de schoolfoto, maar ook de verschillende werkdomeinen komen aan bod in het intakegesprek: visie op armoede communicatie het kostenbeleid de schoolrekening participatie het solidariteitsfonds De werkdomeinen zijn heel nauw in elkaar verweven. Door aan acties binnen één domein te werken, komt u onvermijdelijk in aanraking met de andere vijf domeinen. Voor een duurzame oplossing van het probleem van onbetaalde schoolfacturen moet u sowieso inzetten op alle zes domeinen. Meer informatie over de werkdomeinen vindt u verder in deze map. Huiswerk In de weken voor het volgende contactmoment, heeft de directie en/of kerngroep belangrijk huiswerk om te voltooien: De schoolfoto wordt afgewerkt, met de nodige ondersteuning van de vormingstandem. Als er nog geen kerngroep bestaat, wordt er één samengesteld. Is er een werkgroep in uw school die rond kansarmoede werkt? Moet u de werkgroep nog aanvullen met andere personeelsleden, ouders, externe partners? Externe partners kan u vinden bij armoedeverenigingen, OCMW s, CAW s, stads- of gemeentediensten, enz. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 13

14 In overleg met de vormingswerker maakt u een denkoefening over hoe u de lancering concreet vorm kan geven op de personeelsvergadering. Vragen om over na te denken: Hoe zorgen we ervoor dat zoveel mogelijk personeelsleden zich mee achter het project scharen? Welke bekommernissen van het schoolteam moeten we meenemen in het project? De directie bezorgt volgende documenten aan de vormingstandem: schoolreglement (anonieme) schoolrekening(en) van een of meer leerlingen van vorig schooljaar brief met bijdrageregeling visietekst of schoolcode rond kosten - indien aanwezig 14 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

15 STAP 2: EERSTE WERKSESSIE KERNGROEP 4 Wie betrekken? Doel: Kerngroep en vormingswerker of duo, eventueel ook schoolbegeleider en CLB-medewerker. Met de schoolfoto en de eigen verwachtingen als uitgangspunt, formuleert de kerngroep het doel voor uw school: Waar wil onze school staan aan het einde van de rit? De kerngroep legt een of meer domeinen vast waarmee ze aan de slag wil gaan. Ze denkt na over mogelijke valkuilen of uitdagingen tijdens het traject. Ze transfereert de theoretische inhoud naar een aantal eerste praktische stappen. Ze denkt na over eventuele regionale - partners die ze bij het traject kan betrekken. Wie nodigt de partners uit? Wat wordt van hen verwacht? De kerngroep en de vormingstandem brainstormen over de mogelijke invulling van de pedagogische studiedag. 4 U kan stap 2 en 3 omwisselen. Door eerst samen te komen met de (al bestaande) kerngroep, kan u effectiever werken aan de gedragenheid van het ganse schoolteam tijdens de personeelsvergadering. Nadeel is dat de kerngroep mogelijks nog te klein of niet volledig is. Tijdens de personeelsvergadering kan u een oproep doen voor (nog meer) vrijwilligers. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 15

16 STAP 3: LANCERING TRAJECT Wie betrekken? Doel: Directie, kerngroep, hele schoolteam, vormingswerker of duo, schoolbegeleider. De directie maakt aan het personeel haar intentie bekend om te werken aan een gedragen visie op armoede en een gezond kostenbeleid. Ze benadrukt de samenwerking met ouders om de slaagkansen van het project te optimaliseren. De directie probeert, in samenwerking met de vormingstandem, een draagvlak te creëren om de gedragenheid van het project te vrijwaren. Is de kerngroep al samengesteld? Dan stelt de directie die voor aan het personeel. De directie werft, indien nodig, ook nieuwe vrijwilligers aan voor de kerngroep. Dit is ook het moment waarbij we de schoolfoto presenteren aan het hele schoolteam. Heeft de kerngroep al domeinen gekozen waar ze aan zal werken? Dan licht ze deze toe. Dit is een uitstekende gelegenheid om bij het personeel ideeën te sprokkelen voor mogelijke acties op de gekozen domeinen. Zijn er nog geen domeinen gekozen? Dan doet het schoolteam een eerste denkoefening om uit de schoolfoto een of meer werkdomeinen te kiezen waarmee de school aan de slag gaat. Er gebeurt een korte sensibiliseringsoefening van het hele schoolteam om solidair te staan met kwetsbare gezinnen. 16 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

17 STAP 4: PEDAGOGISCHE STUDIEDAG Wie betrekken? Directie, kerngroep, onderwijspersoneel, secretariaatsploeg en onderhoudsteam, schoolbegeleider, vormingstandem, eventueel nog andere samenwerkingspartners. Doel: Tijdens de pedagogische studiedag versterken we het draagvlak voor een gedeelde visie op armoede bij het schoolteam. Een dagdeel is sensibiliserend en wordt uitgewerkt door de vormingstandem. Tijdens het andere dagdeel werkt de school specifiek rond de gekozen werkdomeinen. Op die manier sluit de pedagogische studiedag zo nauw mogelijk aan bij het specifieke traject van uw school. We bespreken verwachte valkuilen en moeilijkheden en mogelijke acties. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 17

18 STAP 5: UITWISSELINGS- EN NETWERKMOMENT Wie betrekken? Scholen en kerngroepen die deelnemen aan het traject,schoolbegeleiders, regionale partnerorganisaties, vormingstandem. Doel: De scholen wisselen hun ervaringen met elkaar uit. Ze delen tips en leren van elkaar. Ze bespreken thema s zoals weerstand bij personeelsleden of hoe sensibiliseer ik mijn team?. Scholen maken kennis met verschillende organisaties die hen verder kunnen bijstaan bij de uitwerking van hun traject. 18 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

19 STAP 6: TWEEDE WERKSESSIE KERNGROEP Wie betrekken? Kerngroep, eventueel schoolbegeleider en CLB-medewerker, vormingswerker of duo. Doel: De kerngroep maakt de vertaalslag van de doelstelling naar een concrete actietekst en een realistische timing om de verbeteracties uit te rollen. De kerngroep is gemotiveerd om het hele schoolteam mee te nemen in het ontwikkelen van een visie op armoede en een gezond kostenbeleid. Ze formuleert een realistisch beeld over de slaagkansen en mogelijke valkuilen van dit traject. Ze plant zorgvuldig hoe ze de actietekst bekendmaakt en de verbeteracties uitrolt. De verbeteracties worden ingebed in de visie- en beleidsdocumenten van de school. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 19

20 STAP 7: TERUGKOMMOMENT Wie betrekken? Doel: Kerngroep, schoolbegeleider, mogelijke partnerorganisatie(s), vormingswerker of -duo. De kerngroep en vormingstandem evalueren de gezette stappen en bespreken eventuele bijsturing. We bespreken de valkuilen en uitdagingen die zich hebben voorgedaan en brainstormen over mogelijke oplossingen. We gaan na of er nog verdere ondersteuning nodig is en bekijken of er partners zijn die hierop een antwoord kunnen bieden. 20 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

21 DE SCHOOLFOTO

22 Beschikken over zelfkennis is een groot goed, dat wisten ze al in de oudheid. Dit telt even goed voor een school. Een school die zichzelf kent, weet waar haar sterke en zwakke punten liggen. Zelfkennis maakt het makkelijker om van eigen fouten te leren, maar bijvoorbeeld ook om samen te werken met anderen. Bovendien is zelfkennis onontbeerlijk om een gezond en succesvol beleid te voeren. Zelfkennis begint bij zelfreflectie. Belangrijk is dat uw school van zichzelf weet hoever ze staat op vlak van een gezond kostenbeleid. Pas wanneer uw school over deze informatie beschikt, kan u keuzes maken over de richting die u in wil slaan. Elk traject is anders en daarom maken we voor elke school een traject op maat. Het projectteam is zich ervan bewust dat elk van de deelnemende scholen een ander begin- en eindpunt zal hebben. De school moet weten wat haar startpunt is om een einddoelstelling te definiëren. Dit kan door middel van zelfonderzoek of - zoals we het binnen het project noemen - door een schoolfoto te maken. De schoolfoto bestaat uit 4 vragenlijsten. Deze zijn deels samengesteld uit de ervaringen van de STOS-medewerkers tijdens hun begeleidingstrajecten. Ze zijn verder aangevuld met vragen vanuit het project Kansen in Onderwijs, Antwerpen en Ouderblik van GO! Ouders, Vragenlijst 1 bevat een aantal gesloten vragen. Deze lijst heeft als doel om te kijken hoe goed een school scoort op de verschillende werkdomeinen: visie op armoede, communicatie, kostenbeleid, de schoolrekening, participatie en het solidariteitsfonds. De meeste scholen kiezen om tijdens hun traject aan de slag te gaan met het domein waar zij het minst op scoren. 22 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

23 Vragenlijst 2 is een open vragenlijst. De vormingswerker en ervaringsdeskundige kunnen zich -met de informatie die ze hieruit halen - een goed beeld van de school vormen. Vragenlijsten 1 en 2 zijn verplicht. De kerngroep vult deze lijsten in. Vragenlijst 3 is bedoeld voor het schoolteam. Ze biedt de school een dieper inzicht in hoe haar personeel naar armoede kijkt. Ze geeft ook weer welke kennis leerkrachten hebben en meedelen aan ouders over de schoolrekening en de procedure om die op te volgen. Dit is een gesloten vragenlijst. Vragenlijst 4 is bedoeld voor de ouders. U kan deze vragenlijst in het Engels, Frans, Arabisch en Turks krijgen. Spreek uw vormingswerker hierover aan. Door de ouders te bevragen over de drempels, communicatie en perceptie over de schoolrekening, komt de school veel te weten over haar eigen blinde vlekken. Ook dit is een gesloten vragenlijst. Vragenlijsten 3 en 4 zijn niet verplicht. Toch raden we sterk aan om deze vragenlijsten te gebruiken. De inzichten die u hieruit haalt zijn een grote meerwaarde voor uw traject. U kan vragenlijsten 3 en 4 ook verspreiden via Smartschool of SurveyMonkey. Spreek hiervoor uw vormingswerker aan. Let wel op: voor ouders met beperkte digitale vaardigheden blijft een papieren versie belangrijk. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 23

24 VRAGENLIJST 1: DE KERNGROEP (GESLOTEN) Vink aan KLOPT of KLOPT NIET of WEET IK NIET bij de volgende vragen over uw school: VISIE OP ARMOEDE Het schoolteam heeft een goed begrip van de complexiteit van kansarmoede. Kansarmoede is een terugkerend item op personeelsvergaderingen. Leerkrachten houden rekening met kansarmoede wanneer leerlingen moeten zorgen voor taken en/of materiaal. Het schoolteam besprak de visie op kansarmoede die onze koepel ontwikkelde. Het schoolteam kent en vermijdt de gangbare clichés en vooroordelen over kansarmoede. De school heeft een uitgeschreven visie op armoede. Klopt Klopt niet Weet ik niet De visie op armoede wordt gedragen door het schoolteam. Bij de aanwerving van nieuwe leerkrachten wordt er gepolst naar hun visie op armoede. Wij hebben de knowhow om (kans)armoede te detecteren bij leerlingen/ gezinnen. Wij gaan discreet en respectvol om met kansarme leerlingen/gezinnen. Er wordt rekening gehouden met het feit dat mensen in armoede hun situatie zoveel mogelijk verbergen uit schrik voor consequenties. TOTAAL: Opmerkingen: 24 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

25 COMMUNICATIE Klopt Klopt niet Weet ik niet Onze school heeft een vast inschrijfteam. Ons inschrijfteam heeft nascholing gevolgd over laagdrempelige communicatie. De directeur is gemakkelijk aanspreekbaar voor de ouders. Leerkrachten zijn gemakkelijk aanspreekbaar voor de ouders. Schriftelijke communicatie wordt gescreend op leesbaarheid voor minder geletterde ouders. Het schoolreglement is vertaald naar een duidelijk en leesbaar document voor alle ouders, ook minder geletterde ouders. Ouders weten bij wie zij terecht kunnen met (betalings)problemen. Onze school heeft een vertrouwenspersoon waar ouders terecht kunnen met betalingsproblemen. Wij leggen huisbezoeken af wanneer nodig. Onze school is zich bewust van de mogelijke drempels die er zijn voor sommige ouders om naar school te komen. Onze school neemt initiatieven om deze drempels weg te werken. De school neemt aanmoedigende initiatieven om een goede relatie met ouders uit te bouwen. TOTAAL: Opmerkingen: samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 25

26 KOSTENBELEID Er is een duidelijk engagement van het schoolteam om de school betaalbaar te houden voor alle ouders. Onze school heeft een uitgeschreven kostenbeleid. Klopt Klopt niet Weet ik niet Onze school heeft een duidelijke bijdrageregeling. Deze bijdrageregeling is door de school kritisch onder de loep genomen. De school streeft ernaar om de richtprijs op de bijdrageregeling strikt na te leven. De school geeft ouders een materialenlijst mee aan het begin van het schooljaar. De materialenlijst wordt aan het begin van het schooljaar aan ouders meegegeven zodat ze de mogelijkheid hebben om in de solden aankopen te doen. Schoolboeken kunnen gehuurd worden. Schoolboeken kunnen tweedehands worden aangekocht. Ouders werken actief mee aan ons kostenbeleid. Wij helpen ouders om de schooltoelage aan te vragen. Leerkrachten worden betrokken bij de strategieën om de schoolkosten te drukken. Er bestaat een overleg binnen de vakwerkgroepen om een totaalbeeld te krijgen van wat een opleiding aan de ouders kost. De bestemming van schoolreizen wordt kritisch onder de loep genomen en worden niet louter uit traditie georganiseerd. We hebben een spaarplan voor meerdaagse uitstappen. De schoolkosten worden jaarlijks geëvalueerd. Onze school werkt met een zelfopgelegde maximumfactuur. TOTAAL: Opmerkingen: 26 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

27 DE SCHOOLREKENING Klopt Klopt niet Weet ik niet Ouders kennen alle betalingsmogelijkheden die we aanbieden. Elke schoolrekening vermeldt wat de ouders kunnen doen als er betalingsproblemen opduiken. De schoolrekening is helder opgesteld. De schoolrekening vermeldt voldoende details. Wij bieden ouders een flexibel betalingsplan aan. Het afleveren van het rapport (of andere belangrijke documenten) hangt nooit af van het al dan niet betalen van de schoolrekening. Wij hebben een duidelijke procedure voor het opvolgen van onbetaalde schoolrekeningen. De procedure voor het betalen en opvolgen van de schoolrekening wordt duidelijk in het schoolreglement gecommuniceerd. Wij confronteren onze leerlingen nooit met onbetaalde facturen. Wij nemen tijdig contact op met ouders die facturen hebben openstaan. Ouders worden niet geconfronteerd met onbetaalde schoolrekeningen tijdens het oudercontact. De facturen worden verspreid over het hele schooljaar heen en niet vooral in het begin of op het einde van het schooljaar verstuurd. Ouders zijn op de hoogte wanneer ze de schoolrekening mogen verwachten. TOTAAL: Opmerkingen: samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 27

28 PARTICIPATIE Er wordt nagedacht over wat de impact van een beslissing kan zijn op de (kwetsbare) leerlingen? Onze leerlingen mogen deelnemen aan alle schoolactiviteiten zelfs al is de schoolrekening niet betaald. Leerlingen kunnen op school na de lessen werken met computers, atlassen... Klopt Klopt niet Weet ik niet Alle leerlingen nemen deel aan schooluitstappen en activiteiten. Wij houden de meerdaagse reizen zo goedkoop mogelijk. Activiteiten die binnen de lesuren worden georganiseerd (bv. de sportdag), worden zo goedkoop mogelijk gehouden zodat uitsluiting niet mogelijk is. De school engageert zich om activiteiten buiten de schooluren toegankelijk te maken voor alle leerlingen. Er wordt structureel gekeken naar de goedkoopste vervoeroptie voor verplaatsingen voor buitenschoolse activiteiten. Wij zorgen ervoor dat alle leerlingen in het begin van het schooljaar de nodige schoolboeken hebben. Wij maken gebruik van de sociale, culturele en sportieve participatiefondsen van ons OCMW. Wij informeren ouders over de tussenkomsten van de mutualiteiten voor bepaalde meerdaagse en sportieve activiteiten. De school heeft een ouderraad. De school doet inspanningen om ouders met verschillende achtergronden te betrekken in de ouderraad. Er worden extra activiteiten georganiseerd om ouders bij het schoolgebeuren te betrekken. Er bestaat een platform voor alle ouders om zich uit te spreken over het kostenplaatje? Bv. samenstelling boekenpakket, waaier aan schoolreizen,.... TOTAAL: Opmerkingen: 28 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

29 HET SOLIDARITEITSFONDS Klopt Klopt niet Weet ik niet Wij hebben een solidariteitsfonds bij ons op school. Wij hebben een uitgeschreven handleiding van het solidariteitsfonds. De werking van het solidariteitsfonds is transparant voor het personeel. De werking van het solidariteitsfonds is transparant voor de ouders. We hebben een comité samengesteld uit diverse personen dat beslist over de besteding van de middelen. Ouders weten bij wie ze moeten zijn indien ze gebruik willen maken van het solidariteitsfonds. Wanneer een ouder/leerling een beroep wil doen op het solidariteitsfonds, wordt de aanvraag met de grootste discretie behandeld. Bij het organiseren van verkoopacties wordt de nadruk niet op individuele verkoopresultaten gelegd. Wanneer we een actie organiseren om de kas te spijzen, communiceren we ook achteraf met leerkrachten, ouders en sponsors wat de resultaten waren. TOTAAL: Opmerkingen: samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 29

30 VRAGENLIJST 2: DE KERNGROEP (OPEN) 1. Beschrijf uw school in maximum 5 regels. 2. Wat is de samenstelling van uw leerlingenpubliek? 3. Welke organisaties zijn er bij jullie in de buurt die zich bezig houden met ontspanning, ontwikkeling en ondersteuning? 4. Welke organisaties en verenigingen zijn er in de buurt die kwetsbare doelgroepen bereiken? Wat doen zij (niet)? 5. Verwijzen jullie door? En op welke manier? 6. Wie zijn jullie samenwerkingspartners? 30 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

31 7. Welke externen zouden jullie kunnen betrekken in dit traject? 8. Welke vormingen met betrekking tot armoede en zorg hebben jullie al gevolgd? Wanneer? Wie heeft de vorming gevolgd? Bij wie? 9. Welke knowhow is op de school aanwezig? Denk zo ruim mogelijk. 10. Wat loopt goed binnen uw school? 11. Wat loopt minder goed? 12. Is er een bestaande werkgroep die reeds rond het thema armoede werkt? Zo ja, wie zit erin? Hoe lang bestaat die al? samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 31

32 13. Hoe worden ouders betrokken in het mee nadenken over schoolkosten? 14. Hoe worden leerkrachten betrokken in het nadenken over kosten die worden doorgerekend aan ouders? 15. Wat was vorig jaar het totaal bedrag van de onbetaalde schoolfacturen? Over welke percentage gaat het? 16. Ongeveer hoeveel gezinnen kunnen hun schoolfacturen niet betalen? 17. Wat is de procedure om onbetaalde schoolfacturen op te volgen? 18. Hoe vaak krijgen ouders de schoolfactuur tijdens het schooljaar gepresenteerd? (Wat is de spreiding van de van de schoolfacturen?) 32 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

33 19. Wat zijn jullie voornaamste kanalen om met ouders te communiceren? 20. Wat is de taak van de ouderraad? 21. Wat is er reeds in de school gebeurd omtrent kostenbeheersing en wat kan eventueel nog beter? 22. Is de school op zoek gegaan naar goede praktijkvoorbeelden in de nabije omgeving of via andere kanalen? Zo ja, welke? 23. Werken jullie met een boekenleverancier? Indien wel, welke? Wat zijn de afspraken met de boekenleverancier rond ouders die de rekening niet (kunnen) betalen? 24. Werken jullie met een incassobureau? Indien wel, wat zijn de afspraken met het incassobureau? samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 33

34 VRAGENLIJST 3 - HET SCHOOLTEAM VISIE OP ARMOEDE Ik hou er rekening mee dat leerlingen in armoede niet altijd beschikken over een computer, printer, internet, inkt... Leerlingen van wie de ouders de schoolreizen niet kunnen betalen, mogen niet mee. Armoede op school is vooral een taak voor het beleid. Ik heb hier geen verantwoordelijkheid in. Rekening houden met schoolkosten heeft een invloed op de kwaliteit van het onderwijs dat we aanbieden. Als ik een armoedesituatie in de klas opmerk, weet ik wat ik moet doen. Klopt Klopt niet Weet ik niet Ik heb nood aan tips en tricks hoe om te gaan met armoede in de klas. Ik heb een vorming gevolgd over (kans)armoede. Ik herken de signalen van armoede als ik die zien. Als ik vermoed dat een leerling uit een kwetsbaar gezin komt, is het mijn taak om hier iets mee te doen. Onze school heeft een duidelijke visie op armoede. Ik kan me vinden in de visie op armoede van de school. 34 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

35 COMMUNICATIE Klopt Klopt niet Weet ik niet Leerkrachten zijn gemakkelijk aanspreekbaar voor ouders. De directeur is gemakkelijk aanspreekbaar voor de ouders. De school neemt aanmoedigende initiatieven om een goede relatie met ouders uit te bouwen. Ik screen mijn schriftelijke communicatie op leesbaarheid voor minder geletterde ouders. Ik voel mij voldoende ondersteund door de school in de communicatie met ouders.* * Indien niet, wat kan beter? KOSTENBELEID Klopt Klopt niet Weet ik niet Ik weet hoeveel een schooljaar kost. Op onze school is er een richtprijs en onze vakgroep heeft hieraan mee gewerkt. Ik hou mij aan de richtprijs. Ik vermijd onverwachte kosten. Ik denk na over de kostprijs bij het organiseren van mijn vak. Ik spreek leerlingen in de klas nooit aan over onbetaalde schoolkosten. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 35

36 PARTICIPATIE Klopt Klopt niet Weet ik niet Ik hou er rekening mee dat de kinderen uit arme gezinnen veel minder mogelijkheden hebben om wafels, vlaaien, postkaarten,... te verkopen. De nadruk ligt niet op individuele verkoopresultaten. Mijn vakwerkgroep doet moeite om de kostprijs van uitstappen zo laag mogelijk te houden. Wij doen moeite om de kostprijs van meerdaagse reizen zo laag mogelijk te houden. Als ik merk dat een leerling geen schoolboeken heeft, weet ik wat ik moet doen. Ik kijk naar lokale en/of gratis initiatieven wanneer ik een activiteit organiseer. HET SOLIDARITEITSFONDS Klopt Klopt niet Weet ik niet Ik ben op de hoogte van het bestaan van het solidariteitsfonds. Ik ben op de hoogte van de werkwijze van het solidariteitsfonds. Ik ben akkoord met de werking van het solidariteitsfonds. 36 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

37 OPMERKINGEN / SUGGESTIES / TIPS samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 37

38 VRAGENLIJST 4 - OUDERS Ja Nee Geen mening Ik voel mij voldoende geïnformeerd over: Wat het schooljaar mij zal kosten Wat te doen als ik niet kan betalen Bij wie ik moet zijn als ik niet kan betalen De mogelijkheid om verspreid te betalen De school luistert naar mijn mening over kosten. De school houdt voldoende rekening met mijn situatie. Ik vertrouw de school voldoende om mogelijke problemen te vertellen. Ik vind dat de school moeite doet om de kosten laag te houden. De facturen worden voldoende verspreid doorheen het schooljaar. De school houdt zich aan de afspraken rond schoolkosten. De schoolrekening is helder opgesteld en vermeld voldoende details. Leerlingen kunnen voldoende op school na de lessen werken met computers, atlassen... Ik begrijp de brieven en s van de school. Ik voel mij welkom op school. TOTAAL: 38 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

39 Hoe kan het beter? AFKNIPSTROOK Ik wil graag meedenken om kosten op school te drukken. Mijn contactgegevens zijn: samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 39

40 OPMERKINGEN / SUGGESTIES / TIPS 40 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

41 DE WERKDOMEINEN

42 Voldoende aandacht hebben voor (kans)armoede, een kostenbewust schoolbeleid of het aantal onbetaalde facturen doen dalen: het zijn zaken die u niet op één schooljaar realiseert. Het vraagt inzet op lange termijn van het hele schoolteam. Om tot een school te groeien waar alle leerlingen gelijke kansen krijgen, moet een school inspanningen leveren op verschillende werkdomeinen. We identificeerden binnen dit project zes werkdomeinen: 1. visie op armoede 2. communicatie 3. het kostenbeleid 4. de schoolrekening 5. participatie 6. het solidariteitsfonds Op basis van de schoolfoto kiest de kerngroep rond welk domein(en) de school tijdens het trajectjaar werkt. U zal opmerken dat de samenhang tussen de domeinen groot is. Als u wil werken aan een transparante schoolrekening kan dit niet zonder in communicatie te gaan met ouders. Wil u aan vernieuwing van uw solidariteitsfonds werken, kan dat niet zonder dat uw personeel zich bewust wordt van de binnenkant van armoede. In het volgende deel van de werkmap lichten we de werkdomeinen verder toe. We hebben goedepraktijk-verhalen verzameld en gebundeld ter inspiratie. Deze vindt u terug op onze website 42 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

43 1. VISIE OP ARMOEDE Een doordachte en gedragen visie op armoede binnen de school is een eerste en heel belangrijke stap. Met welke bril kijken leerkrachten naar kwetsbare leerlingen en ouders? Waarom willen we als school aandacht hebben voor armoede? Waar hecht de school belang aan? Een duidelijke visie geeft richting aan hoe de school haar kosten- en armoedebeleid vorm geeft en welke acties ze onderneemt. Binnen dit werkdomein zet de school een visie over armoede op papier. Gedragenheid door het schoolteam is hierbij een belangrijk aandachtspunt. Hoe gaan we om met vooroordelen en clichés? Hebben we voldoende knowhow om armoede te detecteren bij leerlingen? Hoe gaan we om met kansarme leerlingen en gezinnen op school? Wat is de visie van leerkrachten en komt deze overeen met de visie zoals we die zien in de kerngroep? Allemaal dingen die aan bod kunnen komen wanneer u een visie uitwerkt. Om rond visie te werken is een grondige kennis en inzicht over armoede noodzakelijk. Armoede gaat over meer dan een gebrek aan inkomen. Het gaat verder dan ondermaatse huisvesting, slechte gezondheid en een beperkt sociaal netwerk. (Kans)armoede heeft heel wat psychologische effecten. Het is belangrijk dat het schoolteam inzicht en begrip krijgt van hoe het is om in armoede op te groeien en welke effecten dit heeft. Daarom besteden we tijdens het vormingstraject veel aandacht aan sensibilisering van het schoolteam, bijvoorbeeld tijdens de pedagogische studiedag. Ook na afloop van het traject raden we aan om verder te blijven inzetten op sensibilisering en het thema regelmatig te laten terugkeren op personeelsmomenten. Meer informatie over de complexiteit van armoede leest u verder in deze map. Ga naar en ontdek enkele van onze praktijkvoorbeelden over visie op armoede. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 43

44 2. COMMUNICATIE Goede communicatie met ouders is uiterst belangrijk. Maar wat heeft een respectvol en duidelijk communicatiebeleid te maken met het betalen van de schoolfacturen? Het heeft er alles mee te maken. Open en laagdrempelige communicatie met álle ouders - ook de meest kwetsbare - leidt tot een hechtere band tussen school en ouders en tussen leerlingen en leerkrachten. Dit leidt dan weer tot een verhoogde ouderparticipatie waardoor de leerkansen van de leerlingen verhogen. Hierdoor doen ouders meer moeite om de schoolrekening te betalen of - als ze niet onmiddellijk kunnen betalen - om naar een vertrouwenspersoon binnen de school te stappen om een gespreide betaling te regelen. Wanneer de school ouders met duidelijke taal - zowel mondeling als schriftelijk informeert over de betalingsmogelijkheden, kostenposten en wat ze kunnen verwachten doorheen het schooljaar, kunnen ouders hun budgetten hier beter op afstemmen. Deze duidelijke communicatie kan op veel manieren gebeuren, bijvoorbeeld: tijdens een goed voorbereid inschrijvingsmoment met een duidelijke en eenvoudige briefwisseling door met een vertrouwenspersoon of brugfiguur op school te werken met een respectvolle basishouding naar alle ouders Maximaal inzetten op duidelijke en respectvolle communicatie blijft hoe dan ook een van de belangrijkste domeinen wanneer u op zoek gaat naar oplossingen voor onbetaalde schoolfacturen. Bezoek en lees onze praktijkvoorbeelden over communicatie op school. 44 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

45 3. HET KOSTENBELEID Onderwijs brengt kosten met zich mee, zowel voor de ouders als voor de school. Streven naar betaalbaar onderwijs voor alle leerlingen, ervoor zorgen dat schoolkosten geen drempel zijn voor leerlingen om te leren en ondoordachte of hoge schoolkosten vermijden: hiervoor is een bewust kostenbeleid noodzakelijk. Als we werken rond het domein schoolkosten nemen we allerlei zaken onder de loep: Denkt de school voldoende na over kosten die ze doorrekent aan ouders? Hoe kunnen we leerkrachten en vakgroepen mee betrekken om de schoolkosten te drukken? Heeft de school een financiële schoolcode? Denkt de school voldoende na over creatieve manieren om de kosten te drukken? Bijvoorbeeld door te werken met subsidies, een tweedehandsverkoop, enz. Heeft de school een duidelijke bijdrageregeling? En communiceert ze die tijdig met ouders? Werkt de school met een richtprijs en weten ouders hoeveel een schooljaar voor hun kind kost? Hoe pakt de school hoge schoolkosten aan, zoals een schoolreis? Kunnen ouders hiervoor sparen? Op vindt u onze praktijkvoorbeelden over kostenbeleid op school. U vindt er ook onze brochure De bijdrageregeling met een waaier aan tips en een voorbeeld van een bijdrageregeling en een materiaallijst. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 45

46 4. DE SCHOOLREKENING Onderwijs kost geld. Het merendeel van de ouders wil deze kosten ook wel betalen. Maar het is echt vervelend als je als ouder niet weet wanneer of waarom je moet betalen. Een onduidelijke factuur, op onregelmatige basis verstuurd en op een respectloze manier opgevolgd: dat vormt de basis voor een verstoorde band met ouders. Juist omdat u als school een hechte band wil opbouwen met de ouders als opvoedingspartners van uw leerlingen, pleiten we vanuit dit project dat de school: de factuur transparant en eenvoudig opstelt; de betalingsmomenten kenbaar maakt; gespreide betalingen mogelijk én kenbaar maakt; uitstaande schoolfacturen op een menselijke en verantwoorde manier int; niét samenwerkt met een incassobureau; een of meer vertrouwenspersonen aanstelt bij wie ouders betalingsproblemen discreet kunnen bespreken. Een niet-transparante en agressief vervolgde factuur of eentje die duidelijk is en op een verantwoorde manier wordt geïnd. Wat kiest u zelf? Wij pleiten alvast voor een duidelijke en verantwoorde schoolfactuur. Lees praktijkvoorbeelden over de schoolrekening op U vindt er ook onze brochure De ideale schoolrekening met tips over hoe zo n schoolrekening eruit ziet en voorbeelden. 46 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

47 5. PARTICIPATIE Het uitgangspunt voor een school moet zijn dat álle leerlingen deelnemen aan schoolactiviteiten, ongeacht hun financiële situatie. Een theaterbezoek, een sportactiviteit, een didactische uitstap of een andere culturele activiteit heeft altijd een sociale en een educatieve meerwaarde. Als de eindtermen en ontwikkelingsdoelen deels gerealiseerd worden door deze activiteit is de school verplicht om alle leerlingen te laten deelnemen. Daarom is het belangrijk dat u als school nadenkt over al de activiteiten die u plant en deze zo goedkoop mogelijk houdt. U kan ook op zoek gaan naar manieren om de kostprijs te drukken bijvoorbeeld via een participatiefonds. En hoe zit het met de samenwerking met ouders op school? Elke school heeft een ouderraad. Maar zetelen er ook kwetsbare ouders in die ouderraad? In hoeverre wordt hun stem gehoord? In welke mate doet uw school inspanningen om alle ouders bij het schoolgebeuren te betrekken? Er zijn ook verschillende initiatieven die de sociale, culturele en sportieve participatie van mensen in armoede trachten te bevorderen. Wanneer scholen en ouders samenwerken, kunnen ze die gebruiken om deels te betalen voor uitstappen en activiteiten. de sociale, culturele en sportieve participatiefondsen van het OCMW UiTPAS aan kansentarief mutualiteitsfondsen voor bijvoorbeeld tussenkomst in de kosten van meerdaagse en/of sportactiviteiten Neem een kijkje op en ontdek enkele van onze praktijkvoorbeelden over participatie. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 47

48 6. HET SOLIDARITEITSFONDS Verschillende scholen werken met een solidariteitsfonds of een sociale kas. Terwijl dit een bruikbaar instrument kan zijn om in laatste instantie bepaalde schoolkosten voor sommige leerlingen te drukken, wordt juist dié tool vaak slecht beheerd en dan meestal met de beste bedoelingen. In het beste geval is een solidariteitsfonds een globale werking met veel participatie en oog voor emancipatie. Belangrijke vragen om te stellen in verband met het protocol van uw solidariteitsfonds zijn: Gebruikt u het solidariteitsfonds als een liefdadigheids- of noodhulptool? Zo ja, is er een manier om eerder empowerend te gaan werken? Hoe wordt het solidariteitsfonds gespijsd? Verwacht u van uw (kans)arme leerlingen om inzamel- of verkoopacties te doen en geld in te zamelen? Is uw solidariteitsfonds gekend bij alle ouders en hoe maakt u het bekend? Wat moeten ouders doen als ze er gebruik van willen maken? Waarvoor gebruikt u het fonds en wie beheert het? En wat gebeurt er met ouders die moeilijk de stap kunnen zetten naar de school maar het fonds nodig hebben? De werking van een solidariteitsfonds is sowieso een ingewikkeld gegeven waarover u goed moet nadenken. Voorbeelden uit de praktijk vind je op U vindt er ook onze brochure het Solidariteitsfonds, een praktische handleiding die u op weg helpt wanneer u een fonds wil oprichten. 48 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

49 ACHTERGRONDINFO: ARMOEDE, EEN COMPLEX VERHAAL

50 Enkele cijfers In ons land leven 15,9% of mensen in armoede. In Vlaanderen is dit 10,5 % terwijl in Brussel tussen de 27 en 40% van de mensen in armoede leven 5. 17,8% van de kinderen en jongeren in België leeft in een gezin met een inkomen onder de armoedegrens 6. De kinderarmoedeindex van Kind en Gezin geeft ons een indicator voor de situatie in Vlaanderen. 13,76% van de kinderen geboren in Vlaanderen in 2017 werd geboren in een kansarm gezin. Deze cijfers uit de EU-SILC enquête meten de financiële armoede. Wie minder heeft dan 60% van het mediaan inkomen van een land valt onder de armoedegrens. Voor België bedraagt dit euro voor een alleenstaande en euro voor een gezin bestaande uit twee volwassenen en twee kinderen jonger dan 14 jaar. De armoede in ons land is ongelijk verdeeld. Laaggeschoolden, eenoudergezinnen, werklozen, huurders, kinderen en jongeren lopen een hoger risico om in de armoede te belanden dan anderen. Ook mensen uit etnisch culturele minderheden hebben een zeer hoog armoederisico, vooral dan zij met roots buiten de EU. Het armoedeweb: model voor de complexiteit van armoede Armoede is veel meer dan enkel een gebrek aan geld. We spreken over armoede wanneer de sociale rechten van mensen op verschillende levensdomeinen geschonden worden. Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt mensen in armoede van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving 7. 5 Cijfers EU-SILC enquête 2015 (VL) en 2017 (BE). Voor het Brussel hoofdstedelijk gewest is de steekproef te klein om exact betrouwbare cijfers te geven. 6 Cijfers EU-SILC enquête Vranken, J., Geldof, D., Van Menxel, G. & Van Ouytsel, J. (red.) (2001). Armoede en sociale uitsluiting 50 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

51 Armoede bevindt zich op alle levensdomeinen: inkomen, werk, gezondheid, huisvesting, onderwijs,... Mensen in armoede worden blootgesteld aan allerlei vormen van uitsluiting die vaak hand in hand gaan met elkaar. Ze zitten gevangen in een armoedeweb. Om daaruit te ontsnappen of te zorgen dat je er niet in vast komt te zitten, moet er op alle domeinen gewerkt worden aan een afdoende bescherming. samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 51

52 De binnenkant van armoede Naast de tastbare aspecten van armoede is er ook het belevingsaspect. Mensen in armoede leven vaak in sociale isolatie en voelen zich uitgesloten. Dit heeft effect op zowel kinderen als ouders. De binnenkant van armoede toont de menselijke gevolgen van armoede: gebrek aan zelfvertrouwen, schaamte, een negatief zelfbeeld, enz. Net als bij het armoedeweb zien we dat deze zaken sterk met elkaar verbonden zijn. Leven in armoede kan een zware psychologische impact hebben op mensen wat bijvoorbeeld de zoektocht naar werk niet gemakkelijk maakt. 52 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

53 Armoede en onderwijs Onderwijs kan een middel zijn tot sociale mobiliteit. Kwaliteitsvol onderwijs voor alle jongeren en kinderen om hen zo gelijke kansen te bieden op een mooie toekomst. We zien jammer genoeg dat ons onderwijs er nog onvoldoende in slaagt om de sociale kloof te dichten. Kinderen uit kansarme gezinnen worden geconfronteerd met een ongelijke startpositie die hun hele schoolloopbaan blijft doorwegen. Jongeren uit kansarme gezinnen hebben meer kans om te blijven zitten, minder kans om een ASO-opleiding te volgen en meer kans om ongekwalificeerd uit te stromen 8. De context waarin kinderen en jongeren opgroeien speelt een rol tijdens hun schoolloopbaan. Niet alle jongeren kunnen gebruik maken van dezelfde hulmiddelen. Denk bijvoorbeeld aan een rustige plaats om te studeren, een computer of internetaansluiting, bepaald materiaal om taken te maken of ondersteuning bij huiswerk. Bovendien heeft armoede ook een psychologisch effect op kinderen: ze ervaren stress om erbij te horen en zijn gevoelig voor de zorgen over financiële problemen van hun ouders. Dit heeft invloed op hun leerprestaties. Een leerkracht, de school, het onderwijs kan de complexe armoedeproblematiek van haar leerlingen niet alleen oplossen. Maar ze spelen wel een belangrijk rol in armoedepreventie en ondersteuning van leerlingen: samen streven naar effectief gelijke onderwijskansen voor alle leerlingen ongeacht hun achtergrond. De kracht van gezinnen in armoede Ouders zijn een belangrijke partner van de school. De relatie tussen kwetsbare ouders en de school loopt niet altijd makkelijk. Allerlei drempels zorgen ervoor dat ouders en de school de weg naar elkaar moeilijk vinden. 8 Pisa onderzoek OESO, UNIA Rapport samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 53

54 Tussen het leven van mensen in armoede en mensen zonder armoede-ervaring bestaat er dus een moeilijk overbrugbare kloof, die zich manifesteert op verschillende vlakken: structurele participatie, vaardigheden, kennis, gevoel en krachten van de mensen. Deze kloof kan enkel overbrugd worden wanneer de samenleving (zowel het beleid als het brede middenveld en andere actoren) beroep doet op de kracht die mensen in armoede en hun omgeving bezitten, de voorwaarden creëert zodat mensen in armoede deze kracht kunnen aanwenden en iedereen gelijke kansen geeft om aan alle aspecten van de samenleving deel te nemen 9. Gezinnen in armoede zijn meer dan alleen passieve slachtoffers van hun situatie. Het zijn actieve burgers die beschikken over kracht waarop ze aanspraak kunnen doen om verandering aan te brengen in hun eigen leven, maar ook om invloed uit te oefenen op de maatschappij waarin ze leven 10. Het Netwerk Tegen Armoede beschrijft op haar website: Als we willen dat maatregelen om armoede te bestrijden ook echt kunnen werken, dan kan dat alleen als mensen in armoede ook hun stem kunnen laten horen en deelnemen aan de acties, aan de strijd. Zij kunnen de impact van verbetervoorstellen immers zelf veel beter inschatten dan iemand zonder armoede-ervaring. 11 Een leven in armoede maakt dat je niet altijd op eigen kracht de kloof met de samenleving kan overbruggen, laat staan uit armoede kan geraken. Willen we als samenleving armoede bestrijden? Dan moeten we werk maken van sociale bescherming. Deze biedt mensen een buffer tegen risico s en uitsluiting op verschillende levensdomeinen. Voor wie door de mazen van het net gevallen is, is een doeltreffende armoedebestrijding nodig. 9 Naar de aanvulling van Tine Van Regenmortel bij de definitie van Vranken, in Van Regenmortel, T. (2002), Empowerment en Maatzorg. Een krachtgerichte psychologische kijk op armoede, Leuven/Leusden: Acco 10 Van Gils, J. & Willekens, T. (2010). Belevingsonderzoek bij kinderen en jongeren die in armoede leven 11 Netwerk tegen armoede 54 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

55 ELS Iedereen maakt het vandaag mee. Basisbehoeften worden elk jaar duurder. De prijsstijgingen vliegen ons om de oren. Elektriciteit, verwarming, water, openbaar vervoer, ik zie die facturen elke keer de hoogte in schieten. Probeer maar eens gezond te koken voor je kinderen en jezelf. Zelfs fruit en groenten worden alsmaar duurder. Dat zegt Els, betrokken bij De Kar in Brecht, een vereniging binnen het Netwerk tegen Armoede. 12 Ik ben een alleenstaande moeder met twee kinderen en dan komen die facturen dubbel zo hard aan. Ik moet elke maand vechten om rond te komen en hopen dat er niks kapot gaat of er niet nog een grote afrekening in de bus valt. Ik heb met andere woorden geen enkele financiële reserve. De prijzen worden duurder, maar mijn inkomen groeit helaas niet mee. Ik zie in mijn omgeving veel alleenstaande moeders, of ze nu een uitkering hebben of gaan werken (vaak voor een laag loon), ze hebben het heel moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Politici mogen vertellen wat ze willen, van die tax shift of nettoverhogingen merk ik niets, nada. Ik zie elke maand dat ik het steeds moeilijker heb om die hogere prijzen te betalen met mijn te laag inkomen. Wie elke maand tot de laatste cent uit zijn portemonnee moet schrapen om eten op de plank te krijgen voor de kinderen, heeft vaak een eenzaam leven. Leven zonder reserve is leven in constante stress, waardoor je je gaat afsluiten. Om financiële redenen, want naar toneel gaan of een uitstap maken kost geld 12 Met dank aan het Netwerk Tegen Armoede. De getuigenis is terug te vinden op: inzicht-in-armoede/als-alleenstaande-moeder-komt-elke-financiele-tegenslag-dubbel-zo-hard-aan samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 55

56 en dan spaar je dat liever uit om je huis te verwarmen of de schoolfactuur te betalen. Los van het financiële begin je ook heel zwaar aan jezelf te twijfelen. Je hebt het gevoel dat je niet vooruit raakt. Je doet je best voor je kinderen, maar je zelfvertrouwen en je zelfbeeld krijgen een knauw bij elke nieuwe afrekening. Ik wil daar niet aan toegeven, hoe moeilijk het soms ook is. Daarom heb ik in de gemeente Vrijgezellig opgestart. Samen met andere alleenstaanden zetten we ontspannende activiteiten op. Ik merk hier echter ook dat sommigen wegblijven, door financiële zorgen of omdat ze emotioneel in de put zitten. Na een scheiding is het niet makkelijk om een nieuwe start te maken. Je moet je leven helemaal omgooien, je staat er voor bijna alles alleen voor, de zorg voor de kinderen die zelf ook de scheiding moeten verwerken, je begint aan jezelf te twijfelen. Zelf ben ik er ondertussen een beetje over, maar ik zie veel lotgenoten die nog een hele weg te gaan hebben. Alleenstaande ouders, heel vaak moeders, hebben het financieel zo al heel moeilijk. Maar dat wordt nog moeilijker als de vader zijn verantwoordelijkheid ontloopt. En helaas zie ik dat nog al te vaak gebeuren. Zelf heb ik het ook meegemaakt. Mijn ex weigerde simpelweg om de helft van de kosten voor de kinderen op zich te nemen. Ik moest soms 4 jaar wachten voor hij zijn verplichtingen nakwam. Maar de facturen wachten niet. Ik heb mijn rekeningen altijd allemaal kunnen betalen, al was het soms nipt. Maar de prijs die je daarvoor betaalt, is heel zwaar. Ik heb de voorbije jaren heel vaak nee moeten zeggen tegen mijn kinderen. Geen uitstapjes, geen etentjes, weinig extraatjes, al heb ik soms het eten uit mijn mond gespaard om hen toch eens blij te maken met een cadeautje. 56 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

57 Elke keer als het kindergeld gestort wordt, haal ik opgelucht adem. Zonder zou ik het echt niet trekken. Als ik dan lees dat het 2 jaar geen indexverhoging krijgt omdat niemand mag verliezen in het nieuwe kinderbijslagsysteem, dan breekt mijn klomp. Ik verlies nu al. En kinderbijslag is goed en nodig, maar waarom het inkomen van de ouders niet een beetje optrekken? We zouden er onze kinderen zo veel gelukkiger kunnen mee maken. ELS samen tegen onbetaalde schoolfacturen! 57

58 HET VERHAAL VAN KATRIEN Katrien is 48 jaar. Ze werkte vroeger in een fabriek. Door zware rugproblemen is ze nu echter thuis met een kleine invaliditeitsuitkering. Katrien kon maar tot haar 15 jaar naar school gaan. Ze moest thuis helpen in het huishouden. Nieuw werk vinden is voor haar niet eenvoudig. Haar rugproblemen maken het daarenboven nog moeilijker om een job te vinden. Ze is onlangs gescheiden en leeft nu samen met haar 2 kinderen. Door de hoge kosten leeft het gezinnetje in een zeer kleine woning met veel vochtproblemen en tocht. Vaak heeft Katrien last van longontstekingen door de ongezonde leefomstandigheden. Toch houdt ze zich sterk en probeert het beste aan haar kinderen te geven. Zelf eet ze daarom nauwelijks een warme maaltijd. De uitgespaarde kosten geeft haar de mogelijkheid om sporadisch de schoolkosten van haar kinderen te betalen. Haar zoon heeft echter grote leerproblemen en zou naar de logopedist moeten. Haar dochter zou graag volgend jaar voor kapster willen leren, maar Katrien kan niet al de dure scharen en oefenhoofden bekostigen. Haar dochter zal dan toch maar Kantoor moeten volgen. Katrien krijgt een depressie van de dagelijkse stress. De dokter raadt haar aan om een ontspanningsactiviteit te doen. Maar die kost kan ze niet dragen. Op vindt u nog meer verhalen van ouders en kinderen in armoede. 58 samen tegen onbetaalde schoolfacturen!

59

60 Samen Tegen Onbetaalde Schoolfacturen! Welzijnszorg vzw Huidevettersstraat Brussel