SAMEN TEGEN ONBETAALDE SCHOOLFACTUREN. Werkmap

Transcriptie

1 SAMEN TEGEN ONBETAALDE SCHOOLFACTUREN Werkmap Een werkmap voor directies en scholen die instappen in het project, Samen tegen onbetaalde schoolfacturen. Deze werkmap dient één van de tools te zijn die worden aangereikt aan scholen tijdens hun zoektocht naar concrete maatregelen voor een kostenbewust beleid en mogelijke oplossingen voor de onbetaalde schoolfacturen.

2 Colofon Colette Victor - Projectcoördinator Huidevettersstraat Brussel colette.victor@welzijnszorg.be Illustratie cover: Bjorn Pacholski info@pixelnoir.be Fotografie: Layla Aerts Vormgeving: Plant a Flag website:

3 INHOUD 1. Inleiding 4 2. Wat houdt het project in? 7 3. Armoede is een complex verhaal Het begeleidingstraject 23 Stap 1: Het intakegesprek 25 Stap 2: Lancering traject 28 Stap 3: 1 ste overleg schoolarmoedeteam 29 Stap 4: Pedagogische studiedag 30 Stap 5: Regionale openvensteravond 30 Stap 6: 2 de Overleg schoolarmoedeteam 31 Stap 7: Terugkommoment De schoolfoto De domeinen 43 Eigen visie op armoede 45 Communicatie 47 Het kostenbeleid 48 De schoolrekening 49 Participatie 50 Het solidariteitsfonds 52

4 1. Inleiding Beste, Jullie school werd geselecteerd voor een begeleidingstraject binnen het project Samen tegen onbetaalde schoolfacturen (STOS). Gedurende een jaar onderzoeken we samen met jullie mogelijke oplossingen voor de onbetaalde schoolfacturen. Maar we gaan nog verder! Het STOS-team gaat met jullie op zoek naar concrete maatregelen voor een kostenbewust beleid. We bekijken samen welke acties jullie kunnen realiseren zodat het onderwijs in jullie school meer betaalbaar wordt, ook voor de meest kwetsbare leerlingen en ouders. Daarnaast onderzoeken we welke samenwerkingsmogelijkheden uw schoolteam verder kunnen versterken. Onze begeleiding gebeurt altijd op maat en in samenspraak met jullie school. Zeven op de tien Vlaamse scholen worden geconfronteerd met onbetaalde schoolfacturen 1. Hierdoor worstelen scholen met de financiële uitdaging om kwalitatief onderwijs te blijven geven. Dit probleem blijkt eerder geworteld in de toenemende armoede in onze samenleving dan in de onwil van ouders. Zolang er ouders en leerlingen zijn die in armoede leven - nog altijd 10% van de bevolking in Vlaanderen en 12% bij de -18-jarigen, in Brussel zelfs één op drie 2 - kan een school geen alomvattende oplossing voor de onbetaalde schoolfacturen bieden. Vanuit deze maatschappelijke uitdaging bogen in 2016 verschillende organisaties uit het onderwijs- en welzijnslandschap zich over de vraag: Wat te doen met het stijgend aantal onbetaalde schoolfacturen? Al snel kwamen ze tot een gedeelde visie. Om de onbetaalde schoolfacturen te doen dalen, is het noodzakelijk om armoede prioritair en structureel aan te pakken binnen de scholen. Hiervoor is een integrale benadering nodig. 1 Onderzoek - SOS Schulden op school 2 Cijfers: EU SILC

5 Het overleg resulteerde in het project Samen tegen onbetaalde schoolfacturen (STOS) met als belangrijkste stakeholders: Welzijnszorg vzw (projecthouder) Cera Netwerk Tegen Armoede Het kabinet van de Minister van Onderwijs Katholiek Onderwijs Vlaanderen GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Provinciaal Onderwijs Vlaanderen Onderwijskoepel van Steden en Gemeenten De pedagogische begeleidingsdiensten van de verschillende onderwijskoepels SOS Schulden op school MyTrust0 Dit project geeft geen kant en klare oplossing aan scholen We leggen samen met elke school een maatgericht traject af naar: een gezonde kostenbeheersing duidelijke en laagdrempelige communicatie met ouders ouderbetrokkenheid en een oudervriendelijke aanpak een gedragen visie op armoede en armoedebestrijding verschillende betalingsmogelijkheden voor gezinnen in armoede het ethisch verantwoord innen van achterstallige schoolfacturen. Als projectteam reiken we de hand naar u en de 44 andere deelnemende directies en schoolteams. Samen gaan we op zoek naar een integrale aanpak van de onbetaalde schoolfacturen We kijken uit naar een boeiende samenwerking. Met vriendelijke groeten Het STOS-team 5

6 Notities 6

7 Wat houdt het project in? 7

8 2. Wat houdt het project in? Dit project biedt aan 45 secundaire scholen (vanaf schooljaar ) de mogelijkheid om in te stappen in een teamgericht navormingstraject, waarbij de school begeleid wordt door een vormingsmedewerker en een ervaringsdeskundige in armoede. De begeleiding loopt in nauwe en actieve samenspraak met de pedagogische begeleidingsdienst, in casu de schoolbegeleider, die de participerende school vanuit de onderwijskoepel opvolgt. Het project heeft de expliciete doelstelling om structureel ingebed te worden in de werking van de betrokken organisaties en de scholenkoepels. Hiervoor is een nauwe samenwerking met de scholenkoepels en hun pedagogische begeleidingsdiensten cruciaal. Gedurende het schooljaar zal een schoolarmoedeteam samen met een vormingstandem en de schoolbegeleider uit de pedagogische begeleidingsdienst een traject afleggen. Daarbij wordt gaandeweg gebouwd aan een visie inzake armoede en concrete armoedebeleidsmaatregelen op maat van de school, die tegen het einde van het schooljaar o.a. geïmplementeerd worden in het schoolreglement. Dit met het oog op operationalisering bij het daarop volgende schooljaar. Dit project verzamelt de aanwezige kennis op het terrein en verwerkt dit tot een traject op maat van de school. Er wordt ingezet op preventief werken, waarbij samen met de school bekeken wordt op welke manier zij omgaan met de verschillende kostenposten voor de leerlingen en hoe zij omgaan met onbetaalde schoolfacturen en armoedesituaties in hun school. Op basis van een schoolfoto van de school wordt er vanuit een schoolarmoedeteam gestart met het ontwikkelen van concrete verbeteracties. Hierbij wordt gezorgd dat alle belangrijke actoren in de school en de schoolomgeving betrokken worden. Zo krijgen de acties gedragenheid van het schoolbestuur tot en met de ouders en de lokale context. Ook het lokaal bestuur, CLB en een lokale armoede-organisatie spelen hier een belangrijke rol. 8

9 Daarnaast zal ook aandacht gaan naar het curatief aspect. Hoewel we er van uitgaan dat het volume van onbetaalde schoolfacturen kan dalen met een goed schoolbeleid, zal dit probleem blijven bestaan. Hiervoor wordt aandacht besteedt aan een sociale invordering. Dit onder meer via samenwerking met MyTrust0 en het lokale OCMW. Het begeleidingstraject loopt gedurende één schooljaar, het daaropvolgende schooljaar moeten de verbeteracties hun plaats vinden in het schoolbeleid. Een verderzetting van het project maakt ook een zevende contactmoment in het daaropvolgende schooljaar mogelijk om een evaluatie en terugkoppeling te voorzien. Hebt u nog vragen over het project? Zie Bijlage 1: Vaak gestelde vragen. 9

10 Notities 10

11 Armoede is een complex verhaal 11

12 Enkele cijfers In ons land leven 14.9% of 1.7 miljoen mensen in armoede. In Vlaanderen is dit 11.1% terwijl in Brussel tussen de 27 en 40% van de mensen in armoede leven. 3 De hierboven vermelde cijfers uit de EU-Silc enquête meten de financiële armoede. Wie minder heeft dan 60% van het mediaan inkomen van een land valt onder de armoedegrens. Voor België bedraagt die armoedegrens 1083 voor een alleenstaande. Voor gezinnen wordt een volwassene of een kind ouder dan 14 meegeteld met een factor 0.5, een jonger kind met een factor 0.3. Dit betekent dat een koppel minstens 1625 nodig heeft. Een koppel met twee kinderen (één van 15 en één van 8 jaar) heeft nodig om uit de armoede te blijven. De armoede in ons land is ongelijk verdeeld over de regio s, maar ook over verschillende groepen. Kinderen en jongeren hebben een grotere kans op armoede. Voor alleenstaande ouders loopt het armoederisico op tot meer dan 1 op 3. Daarnaast zal wie laaggeschoold is, meer kans maken op armoede en is het al dan niet hebben van werk een zeer belangrijke factor. Hetzelfde geldt voor huurders. Ook mensen uit etnisch culturele minderheden hebben een zeer hoog armoederisico, vooral dan zij met roots buiten de EU. Bij hen loopt het cijfer op tot meer dan 50%. 4 3 Cijfers EU-Silc 2014 (VL) en 2015 (BE). Voor Brussel zijnde cijfers te beperkt waardoor een exacte meting niet mogelijk is 4 Koning Boudewijnstichting, Armoede bij personen van buitenlandse herkomst. 2007, p

13 Het armoedeweb: model voor de complexiteit van armoede Maar armoede is veel meer dan enkel een gebrek aan geld. We spreken over armoede wanneer de sociale rechten van mensen op verschillende levensdomeinen geschonden worden. Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving 5. Armoede bevindt zich op alle levensdomeinen: inkomen, werk, gezondheid, huisvesting, onderwijs, Mensen in armoede worden blootgesteld aan allerlei vormen van uitsluiting die vaak hand in hand gaan met elkaar. Een echt web waarin mensen gevangen zitten. 5 Vranken, J., Geldof, D., Van Menxel, G. & Van Ouytsel, J. (red.) (2001). Armoede en sociale uitsluiting 13

14 We hanteren het armoedeweb als model voor de werking rond armoede. Mensen in armoede zitten gevangen in dit armoedeweb. Om daaruit te ontsnappen, of te zorgen dat je er niet in vast komt te zitten, moet er op alle domeinen gewerkt worden aan een afdoende bescherming. 14

15 De kracht van gezinnen in armoede Naast de tastbare aspecten van armoede is er ook het belevingsaspect. Mensen in armoede leven vaak in sociale isolatie en voelen zich uitgesloten. Deze eenzaamheid geldt even goed voor kinderen als voor hun ouders. Ook schoolgaande jongeren voelen vaak dat zij er niet bij horen, dat zij anders zijn dan het normale jongere. Tussen het leven van mensen in armoede en mensen zonder armoede-ervaring bestaat er dus een moeilijk overbrugbare kloof, die zich manifesteert op verschillende vlakken: structurele participatie, vaardigheden, kennis, gevoel en krachten van de mensen. Deze kloof kan enkel overbrugd worden wanneer de samenleving (zowel het beleid als het brede middenveld en andere actoren) beroep doet op de kracht die mensen in armoede en hun omgeving bezitten, de voorwaarden creëert zodat mensen in armoede deze kracht kunnen aanwenden en iedereen gelijke kansen geeft om aan alle aspecten van de samenleving deel te nemen. 6 Toch worden mensen in armoede, en ook hun kinderen, vaak beschreven als draagkrachtig, veerkrachtig, energiek. Zij zijn meer dan alleen passieve slachtoffers van hun situatie. Het zijn actieve burgers die beschikken over kracht waarop ze aanspraak kunnen doen om verandering aan te brengen in hun eigen leven, maar ook om invloed uit te oefenen op de maatschappij waarin ze leven. 7 Het Netwerk Tegen Armoede beschrijft op haar website: Als we willen dat maatregelen om armoede te bestrijden ook echt kunnen werken, dan kan dat alleen als mensen in armoede ook hun stem kunnen laten horen en deelnemen aan de acties, aan de strijd. Zij kunnen de impact van verbetervoorstellen immers zelf veel beter inschatten dan iemand zonder armoede-ervaring. 8 6 Naar de aanvulling van Tine Van Regenmortel bij de definitie van Vranken, in Van Regenmortel, T. (2002), Empowerment en Maatzorg. Een krachtgerichte psychologische kijk op armoede, Leuven/Leusden: Acco 7 an Gils, J. & Willekens, T. (2010). Belevingsonderzoek bij kinderen en jongeren die in armoede leven 8 Netwerk tegen armoede 15

16 Een leven in armoede maakt dat je niet altijd op eigen kracht de kloof met de samenleving kan overbruggen, laat staan uit armoede kan geraken. Willen we als samenleving armoede bestrijden? Dan moeten we werk maken van sociale bescherming. Deze biedt mensen een buffer tegen risico s en uitsluiting op verschillende levensdomeinen. Voor wie door de mazen van het net gevallen is, is een doeltreffende armoedebestrijding nodig. We leggen het armoedeweb verder uit aan de hand van een getuigenis en een verhaal van een ouder. 16

17 Els Iedereen maakt het vandaag mee. Basisbehoeften worden elk jaar duurder. De prijsstijgingen vliegen ons om de oren. Elektriciteit, verwarming, water, openbaar vervoer, ik zie die facturen elke keer de hoogte in schieten. Probeer maar eens gezond te koken voor je kinderen en jezelf. Zelfs fruit en groenten worden alsmaar duurder. Dat zegt Els, betrokken bij De Kar in Brecht, een vereniging binnen het Netwerk tegen Armoede. 9 Ik ben een alleenstaande moeder met twee kinderen en dan komen die facturen dubbel zo hard aan. Ik moet elke maand vechten om rond te komen en hopen dat er niks kapot gaat of er niet nog een grote afrekening in de bus valt. Ik heb met andere woorden geen enkele financiële reserve. De prijzen worden duurder, maar mijn inkomen groeit helaas niet mee. Ik zie in mijn omgeving veel alleenstaande moeders, of ze nu een uitkering hebben of gaan werken (vaak voor een laag loon), ze hebben het heel moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Politici mogen vertellen wat ze willen, van die tax shift of nettoverhogingen merk ik niets, nada. Ik zie elke maand dat ik het steeds moeilijker heb om die hogere prijzen te betalen met mijn te laag inkomen. Wie elke maand tot de laatste cent uit zijn portemonnee moet schrapen om eten op de plank te krijgen voor de kinderen, heeft vaak een eenzaam leven. Leven zonder reserve is leven in constante stress, waardoor je je gaat afsluiten. Om financiële redenen, want naar toneel gaan of een uitstap maken kost geld 9 Met dank aan het Netwerk Tegen Armoede. De getuigenis is terug te vinden op: inzicht-in-armoede/als-alleenstaande-moeder-komt-elke-financiele-tegenslag-dubbel-zo-hard-aan 17

18 en dan spaar je dat liever uit om je huis te verwarmen of de schoolfactuur te betalen. Los van het financiële begin je ook heel zwaar aan jezelf te twijfelen. Je hebt het gevoel dat je niet vooruit raakt. Je doet je best voor je kinderen, maar je zelfvertrouwen en je zelfbeeld krijgen een knauw bij elke nieuwe afrekening. Ik wil daar niet aan toegeven, hoe moeilijk het soms ook is. Daarom heb ik in de gemeente Vrijgezellig opgestart. Samen met andere alleenstaanden zetten we ontspannende activiteiten op. Ik merk hier echter ook dat sommigen wegblijven, door financiële zorgen of omdat ze emotioneel in de put zitten. Na een scheiding is het niet makkelijk om een nieuwe start te maken. Je moet je leven helemaal omgooien, je staat er voor bijna alles alleen voor, de zorg voor de kinderen die zelf ook de scheiding moeten verwerken, je begint aan jezelf te twijfelen. Zelf ben ik er ondertussen een beetje over, maar ik zie veel lotgenoten die nog een hele weg te gaan hebben. Alleenstaande ouders, heel vaak moeders, hebben het financieel zo al heel moeilijk. Maar dat wordt nog moeilijker als de vader zijn verantwoordelijkheid ontloopt. En helaas zie ik dat nog al te vaak gebeuren. Zelf heb ik het ook meegemaakt. Mijn ex weigerde simpelweg om de helft van de kosten voor de kinderen op zich te nemen. Ik moest soms 4 jaar wachten voor hij zijn verplichtingen nakwam. Maar de facturen wachten niet. Ik heb mijn rekeningen altijd allemaal kunnen betalen, al was het soms nipt. Maar de prijs die je daarvoor betaalt, is heel zwaar. Ik heb de voorbije jaren heel vaak nee moeten zeggen tegen mijn kinderen. Geen uitstapjes, geen etentjes, weinig extraatjes, al heb ik soms het eten uit mijn mond gespaard om hen toch eens blij te maken met een cadeautje. 18

19 Elke keer als het kindergeld gestort wordt, haal ik opgelucht adem. Zonder zou ik het echt niet trekken. Als ik dan lees dat het 2 jaar geen indexverhoging krijgt omdat niemand mag verliezen in het nieuwe kinderbijslagsysteem, dan breekt mijn klomp. Ik verlies nu al. En kinderbijslag is goed en nodig, maar waarom het inkomen van de ouders niet een beetje optrekken? We zouden er onze kinderen zo veel gelukkiger kunnen mee maken. Els Lees Nely s verhaal online schoolrekening-zorgt-heel-vaak-voor-slapeloze-nachten 19

20 het verhaal van Katrien Katrien is 48 jaar. Ze werkte vroeger in een fabriek. Door zware rugproblemen is ze nu echter thuis met een kleine invaliditeitsuitkering. Katrien kon maar tot haar 15 jaar naar school gaan. Ze moest thuis helpen in het huishouden. Nieuw werk vinden is voor haar niet eenvoudig. Haar rugproblemen maken het daarenboven nog moeilijker om een job te vinden. Ze is onlangs gescheiden en leeft nu samen met haar 2 kinderen. Door de hoge kosten leeft het gezinnetje in een zeer kleine woning met veel vochtproblemen en tocht. Vaak heeft Katrien last van longontstekingen door de ongezonde leefomstandigheden. Toch houdt ze zich sterk en probeert het beste aan haar kinderen te geven. Zelf eet ze daarom nauwelijks een warme maaltijd. De uitgespaarde kosten geeft haar de mogelijkheid om sporadisch de schoolkosten van haar kinderen te betalen. Haar zoon heeft echter grote leerproblemen en zou naar de logopedist moeten. Haar dochter zou graag volgend jaar voor kapster willen leren, maar Katrien kan niet al de dure scharen en oefenhoofden bekostigen. Haar dochter zal dan toch maar Kantoor moeten volgen. Katrien krijgt een depressie van de dagelijkse stress. De dokter raadt haar aan om een ontspanningsactiviteit te doen. Maar die kost kan ze niet dragen. 20

21 Wilt u nog verhalen en/of getuigenissen lezen? Zie Bijlage 2: Het verhaal van Helga en Wim Zie Bijlage 3: Het verhaal van Zeyneb Zie Bijlage 4: Het verhaal van Kinsley en Oladimeji Zie Bijlage 5: De getuigenis van Nely 21

22 Notities 22

23 het begeleidingstraject 23

24 Timing STAP 1 STAP 2 Het intakegesprek SEPTEMBER NOVEMBER Lancering project op personeelsvergadering OKTOBER DECEMBER STAP 3 Eerste overleg schoolarmoedeteam 10 OKTOBER FEBRUARI STAP 4 STAP 5 STAP 6 STAP 7 Pedagogische studiedag NOVEMBER MEI Regionale openvensteravond MAART JUNI Tweede overleg schoolarmoedeteam MEI JUNI Terugkommoment HET VOLGENDE SCHOOLJAAR SEP OKT NOV DEC JAN FEB MAA APR MEI JUN JUL AUG STAP 1 STAP 2 STAP 3 STAP 4 STAP 5 STAP 6 STAP 7 10 Het is mogelijk dat een of meerdere van de contactmomenten niet in deze volgorde plaatsvinden of een andere invulling krijgen. De timing dient als een richtlijn. Elk traject is op maat van de school. 24

25 Stap 1: Het intakegesprek Wie betrekken? Directie, eventueel inrichtende macht, initiatiefnemer (indien niet directie), schoolbegeleider, vormingswerker of -duo. Doel: Het intakegesprek is een eerste kennismaking tussen de directie, de initiatiefnemers en de vormingswerker of duo, waarbij de stappen van het begeleidingstraject grondig worden overlopen. Beide partijen krijgen de kans hun verwachtingen duidelijk te maken en proberen deze op elkaar af te stemmen. De contactmomenten voor het komend schooljaar worden vastgelegd. Dit is het moment voor de vormingswerker om belangrijke informatie over de school en haar partners op te vragen. Als er nog geen werkgroep armoede binnen de school bestaat, doet de directie een eerste aanzet voor de samenstelling van een schoolarmoedeteam. 11 Waarom een schoolarmoedeteam? Omdat een goed kostenbeleid een continu proces is, is het een goed idee om binnen de school met een vak- of werkgroep te werken waar kostenbeheersing aan bod kan komen. Binnen de werkgroep kan op een continue basis het kostenbeleid van de school bekeken worden, en kunnen er elk jaar op basis van nieuwe ervaringen nieuwe maatregelen gesuggereerd worden. Door het centraliseren van de informatie rond schoolkosten binnen een werkgroep heeft een school een beter zicht op het gehele plaatje. Een werkgroep is een goede start voor het blijvend sensibiliseren van het hele schoolteam en voor het zoeken van creatieve oplossingen. 12 Nog een belangrijk gespreksonderwerp is de nauwe samenwerking met ouders. Er wordt over nagedacht hoe om ouders bij het traject te betrekken, zowel ouders uit het oudercomité alsook ouders met een armoede ervaring. 11 Het schoolarmoedeteam bestaat minstens uit 1 (adjunct)directeur, 1 zorg/gok-leerkracht (coördinator), 1 leerkracht, 1 administratieve medewerker en 2 ouders

26 De vormingswerker legt de oefening van de SCHOOLFOTO uit (zie Punt 5). Eerste vragen schoolfoto: Hoe ziet uw school eruit? Leerlingenpubliek Sterktes Zwaktes Opportuniteiten Bestaande samenwerkingsafspraken Mogelijke samenwerkingen Wat is de managementstructuur binnen uw school? Op welke manier denken jullie transversaal? Zijn de beslissingen die op verschillende domeinen worden genomen, altijd gelinkt aan de gelijke kansen-doelen? Wordt er altijd over nagedacht wat de impact van een beslissing kan zijn op kwetsbare gezinnen? Welke vormingen zijn er al geweest? Niet alleen de schoolfoto, eigen visie op armoede maar ook de verschillende communicatie WERKDOMEINEN (zie Punt 6) kostenbeleid komen aan bod: de schoolrekening participatie het solidariteitsfonds Net zoals de verschillende levensdomeinen van het armoedeweb, zijn ook de werkdomeinen heel nauw met elkaar verweven. Door aan acties binnen één domein te werken, komt u onvermijdelijk in aanraking met de andere vijf domeinen. Voor een blijvende (deel) oplossing van het probleem van onbetaalde schoolfacturen moet men sowieso inzetten op alle zes domeinen. 26

27 In de weken voor het volgende contactmoment, heeft de directie en/of schoolarmoedeteam belangrijk HUISWERK om te voltooien: 1. De SCHOOLFOTO wordt afgewerkt, met de nodige ondersteuning van de vormingstandem (zie Punt 5). Het schoolteam wordt bevraagd alsook externe betrokkenen zoals: het CLB ouders buurtverenigingen de schoolbegeleider hulpverleningsorganisaties of andere reeds bestaande samenwerkingspartners 2. Als er nog geen SCHOOLARMOEDETEAM bestaat, wordt er één samengesteld. Is er een werkgroep armoede in uw school? Moet de werkgroep nog aangevuld worden door andere personeelsleden en/of ouders? 3. In overleg met uw vormingswerker maken jullie een denkoefening over hoe de LANCERING concreet vorm te geven op uw personeelsvergadering. Vragen om over na te denken: Hoe zorgen we ervoor dat zoveel mogelijk personeelsleden zich mee achter het project scharen? Welke bekommernissen van het schoolteam moeten we me nemen in het project? 4. De directie bezorgt de volgende documenten aan de vormingstandem: schoolreglement (anonieme) schoolrekening(en) van (enkele) leerling(en) vorig schooljaar brief waar bijdrageregeling wordt vermeld 27

28 Stap 2: Lancering traject Wie betrekken? De directie, het hele schoolteam, de vormingswerker of duo, de schoolbegeleider Doel: De directie maakt haar intentie om te werken aan een gedragen visie op armoede en een gezond kostenbeleid bekend aan het personeel. Zij benadrukt de samenwerking met ouders om de slaagkansen van het project te optimaliseren. De directie in samenwerking met de vormingstandem proberen een draagvlak te creëren om de gedragenheid van het project te vrijwaren. Dit is ook het moment waarbij de schoolfoto wordt gepresenteerd. De directie werft (nieuwe) vrijwilligers aan voor het schoolarmoedeteam. Er gebeurt een eerste sensibiliseringsoefening van het hele schoolteam om solidair te staan met kwetsbare gezinnen. Het schoolteam doet een eerste denkoefening om daaruit een werkdomein(en) te kiezen om mee aan de slag te gaan. 28

29 Stap 3: Eerste overleg schoolarmoedeteam Wie betrekken? Het schoolarmoedeteam en de vormingswerker of duo, eventueel ook de schoolbegeleider Doel: Het schoolarmoedeteam droomt over de ideale school, waar alle leerlingen gelijke onderwijskansen krijgen. Met de schoolfoto en de droom als uitgangspunten (startpunt-eindpunt), formuleert het schoolarmoedeteam het doel voor jullie school. Waar wil onze school zijn aan het einde van de rit? Het schoolarmoedeteam legt een domein(en) vast waarmee ze aan de slag willen gaan. Zij denken na over mogelijke valkuilen of uitdagingen tijdens het traject. Zij transfereren de theoretische inhoud naar een aantal eerste praktische stappen. Zij denken na over eventuele (regionale) partners die ze bij het traject kunnen betrekken. Wie nodigt de partners uit? Wat wordt er van hen verwacht? Het schoolarmoedeteam en de vormingstandem brainstormen over de mogelijke invulling van de pedagogische studiedag. 13 Naargelang de school, kunnen stappen 2 en 3 worden omgewisseld. Door eerst samen te komen met het (reeds bestaand) schoolarmoedeteam, kan effectiever gewerkt worden aan de gedragenheid van het ganse schoolteam tijdens de personeelsvergadering. Het nadeel is dat het schoolarmoedeteam nog te klein of niet volledig is. Tijdens de personeelsvergadering kan een oproep worden gedaan voor (nog meer) vrijwilligers. 29

30 Stap 4: Pedagogische studiedag Wie betrekken? Het onderwijspersoneel, de secretariaatsploeg en het onderhoudsteam, de schoolbegeleider, CLB, de vormingstandem, eventueel nog andere samenwerkingspartners Doel: Tijdens de pedagogische studiedag wordt het draagvlak voor een gedeelde visie op armoede versterkt bij het schoolteam. Het personeel wordt gevraagd zich achter de doelstellingen te zetten die het schoolarmoedeteam heeft geformuleerd. Een eerste dagdeel is sensibiliserend en wordt intern uitgewerkt door het begeleidingsteam. Tijdens het volgende dagdeel wordt er gewerkt rond de verbreding van de werkdomeinen en het versterken van het draagvlak voor het project. Verwachte valkuilen en moeilijkheden worden besproken alsook mogelijke acties. Stap 5: Regionale openvensteravond Wie betrekken? Scholen/schoolarmoedeteams uit bepaalde regio s die het traject volgen, schoolbegeleiders, CLB s, regionale partnerorganisaties, de vormingstandem Doel: De deelnemende scholen uit een bepaalde regio wisselen hun ervaringen met elkaar uit. Ze delen tips en leren van elkaar. Bespreken thema s zoals bijvoorbeeld weerstand bij personeelsleden of hoe sensibiliseer ik mijn team? Scholen maken kennis met verschillende (regionale) organisaties die hen verder kunnen bijstaan bij de afloop van het traject. 30

31 Stap 6: Tweede overleg schoolarmoedeteam Wie betrekken? Het schoolarmoedeteam, eventueel schoolbegeleider en/of CLB-medewerker en de vormingswerker of duo. Doel: Het schoolarmoedeteam maakt de vertaalslag van de doelstelling naar een concrete actietekst alsook een realistische timing voor het uitrollen van de verbeteracties. Zij zijn gemotiveerd om het hele schoolteam mee te nemen in het ontwikkelen van een visie op armoede en een gezond kostenbeleid. Zij formuleren een realistisch beeld over de slaagkansen en mogelijke valkuilen van dit traject. Zij plannen het bekendmaken van de actietekst en het uitrollen van de verbeteracties zorgvuldig. De verbeteracties worden ingebed in de visie- en beleidsdocumenten van de school. Stap 7: Terugkommoment Wie betrekken? Het schoolarmoedeteam, schoolbegeleider, CLB-medewerker, mogelijke partnerorganisatie(s), de vormingswerker of -duo. Doel: Het schoolarmoedeteam en tandem evalueren de reeds gezette stappen en bespreken eventuele bijsturing. Zij bespreken de valkuilen en uitdagingen die zich hebben voorgedaan en brainstormen over mogelijke oplossingen. Zij gaan na of er nog verdere ondersteuning nodig is en bekijken of er partners zijn die hierop een antwoord kunnen bieden. 31

32 Notities 32

33 de schoolfoto 33

34 5. De schoolfoto Beschikken over zelfkennis is een groot goed, dat wisten ze al in de oudheid. Dit telt even goed voor een school. Een school die zichzelf kent, weet waar haar sterke en zwakke punten liggen. Zelfkennis maakt het makkelijker om van eigen fouten te leren, maar bijvoorbeeld ook om samen te werken met anderen. Bovendien is zelfkennis onontbeerlijk om een gezond en succesvol beleid te voeren. Het projectteam is zich ervan bewust dat elk van de deelnemende scholen een ander begin- en eindpunt zal hebben. De school zal uit zichzelf moeten weten wat haar startpunt is om een einddoelstelling te definiëren. Dit kan door middel van zelfonderzoek of zoals we het binnen het project noemen, door het maken van een schoolfoto. Er bestaan verschillende oefeningen om deze schoolfoto te maken. Sommige zijn hier in deze handleiding opgenomen maar er bestaan ook nog andere. Elk traject is anders en daarom maken we voor elke school een traject op maat. Belangrijk is dat elke school van zichzelf weet hoever ze staat in haar ontwikkelen van een gezond kostenbeleid, wat haar sterktes zijn en tegelijk ook haar zwaktes. Pas wanneer uw school over deze informatie beschikt, kan zij keuzes maken over de richting die zij in zal inslaan. Zelfkennis begint bij zelfreflectie. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Wat is er nodig om tot een goed kostenbeleid te komen? Dan moet u op zoek gaan naar antwoorden op de volgende vragen: 34

35 Eerste vragen schoolfoto 1. Beschrijf uw school in maximum 5 regels. 2. Wat is de samenstelling van uw leerlingenpubliek? 3. Wat is de samenstelling van de populatie van uw gemeente/stad? 4. Wie zijn jullie samenwerkingspartners? 5. Welke organisaties zijn er bij jullie in de buurt die zich bezig houden met ontspanning, ontwikkeling en ondersteuning? 35

36 6. Welke organisaties en verenigingen zijn er in de buurt die kwetsbare doelgroepen bereiken? Wat doen zij (niet)? 7. Welke vormingen hebben jullie al gevolgd? Wanneer? Bij wie? Wie heeft de vorming gevolgd? 8. Welke knowhow is reeds aanwezig? Denk zo ruim mogelijk. 9. Wat loopt goed binnen uw school? 10. Wat loopt minder goed? 36

37 11. Is er een bestaande werkgroep die reeds rond het thema armoede werkt? Zo ja, wie zit erin? Hoe lang bestaat die al? 12. Welke externen zouden jullie kunnen betrekken in dit traject? 13. Hoe worden ouders reeds betrokken in het mee nadenken over schoolkosten? 14. Hoe zouden ouders beter betrokken kunnen worden? 15. Hoe worden leerkrachten reeds betrokken in het nadenken over kosten die worden doorgerekend aan ouders? 37

38 16. Hoe zouden leerkrachten beter betrokken kunnen worden? 17. Wat loopt al goed op gebied van een kostenbewust beleid? 18. Wat loopt minder goed? 19. Wordt er nagedacht over wat de impact van een beslissing kan zijn op de (kwetsbare) leerlingen? Zo ja, wie denkt er na over de impact van een beslissing? 38

39 Als een beslissing een financiële impact heeft, wordt dit dan verder afgetoetst? Wordt de beslissing meegedeeld aan de ouders en/of leerlingen? Is er dan nog ruimte voor inspraak? 20. Wat was het totaal bedrag van de onbetaalde schoolfacturen op het einde van vorig schooljaar? 21. Ongeveer hoeveel gezinnen kunnen hun schoolfacturen niet betalen? (schatting) 39

40 22. Wat is de procedure om onbetaalde schoolfacturen op te volgen? In Bijlages 6-11 vindt u een aantal oefeningen om uw schoolfoto te maken. Bijlage 6: Zelfevaluatie school Bijlage 7: Armoedeweb Bijlage 8: Werkdomeinen Bijlage 9: Schoolfoto verdiept Bijlage 10: vragenlijst ouders Bijlage 11: schoolkostenbeleid 40

41 Notities 41

42 Notities 42

43 de werkdomeinen 43

44 6. De werkdomeinen Een gezond kostenbeleid, een school met voldoende aandacht voor (kans)armoede of een school waar de facturen grotendeels betaald worden, is niet iets dat op één schooljaar gerealiseerd kan worden. Dat beseft ook het projectteam van Samen tegen onbetaalde schoolfacturen. Om tot een school te groeien waar alle leerlingen gelijke kansen krijgen om te leren en zich te ontplooien, moet een school inspanningen leveren op verschillende werkdomeinen. We hebben binnen dit project zes werkdomeinen geïdentificeerd: 1. Eigen visie op armoede 2. Communicatie 3. Het kostenbeleid 4. De schoolrekening 5. Participatie 6. Het solidariteitsfonds Door het maken van de schoolfoto zal uw school zich gerealiseerd hebben dat zij op sommige domeinen beter scoort dan op andere. Het werkdomein waar uw school het minst goed heeft gescoord, zal gedurende dit trajectjaar jullie uitdaging worden. U zal opmerken dat de samenhang tussen de domeinen groot is. Als u wil werken aan een transparante schoolrekening kan dit niet zonder in communicatie te gaan met de ouders. Wil u aan een vernieuwing van uw solidariteitsfonds werken, kan dat niet zonder dat uw personeel zich bewust wordt van de binnenkant van armoede. In het volgende deel van de werkmap vindt u de werkdomeinen uitgelegd. Bij elk werkdomein delen een á twee Vlaamse secundaire scholen hun ervaringen in de zoektocht naar een gezond kostenbeleid. We hebben goede praktijkverhalen verzameld en gebundeld ter inspiratie voor andere scholen die met soortgelijke uitdagingen worstelen. Het is de bedoeling dat uw school uit de verhalen tips of concrete acties kan putten Met dank aan de scholen om de tijd te maken jullie verhalen met het projectteam te delen. 44

45 Eigen visie op armoede Een doordachte en gedragen visie op armoede binnen een school is de eerste en zeker ook de belangrijkste stap om te realiseren binnen dit begeleidingstraject. Om te kunnen begrijpen hoe ongeveer één op de zeven leerlingen binnen uw school 15 thuis moeten (over)leven, is een grondige kennis en inzicht van de binnenkant van (kans) armoede nodig. Armoede strekt veel verder dan alleen maar een gebrek aan geld. Het gaat verder dan ondermaatse huisvesting, slechte gezondheid en een beperkt sociaal netwerk. (Kans)armoede raakt een mens diep op psychologisch vlak. Het leidt tot gevoelens van minderwaardigheid en moedeloosheid alsook een gebrek aan zelfvertrouwen. Juist daarom is het belangrijk dat het hele schoolteam de materiële en psychologische effecten van kansarmoede grondig begrijpt. Leerkrachten kijken nu eenmaal door een middenklasse bril en ze dragen de waarden en normen vanuit deze middenklasse belevenis met zich mee. Ze kunnen en mogen niet verwachten dat al hún waarden en normen klakkeloos worden overgenomen door een ander. De leerkrachten op uw school moeten weten en begrijpen waarom de volgende voorbeelden geen evidente verwachting van ouders mogen zijn: het betalen van 35 voor een enkel werkboek morgen 5 meenemen voor een onaangekondigde uitstap het printen van een huistaak het betalen van een schoolrekening om een rapport te krijgen Juist omdat deze gedragen visie op armoede zo belangrijk is, zal de vormingstandem dit als prioritair blijven beschouwen doorheen het begeleidingstraject. De tandem zal van zoveel mogelijk gelegenheden gebruik maken om het schoolteam te sensibiliseren vb. een personeelsvergadering en de pedagogische studiedag

46 Bij de afloop van het traject zullen de directie, het schoolarmoedeteam, de schoolbegeleider en andere ondersteuningspartners aangemoedigd worden om de sensibilisering van het schoolteam als blijvend item te behouden op toekomstige personeelsmomenten. Zie Bijlage 12: Heilig Graf, Turnhout en Bijlage 13: Provinciale Middenschool, Gent voor een voorbeeld uit de praktijk. 46

47 Goede communicatie met ouders is uiterst belangrijk. Er is geen enkele directie in Vlaanderen die dit zal tegenspreken. Maar wat heeft een respectvol en duidelijk communicatiebeleid te maken met het betalen van de schoolfacturen? Communicatie Het heeft er àlles mee te maken, zouden we vanuit dit project pleiten. Een open en laagdrempelige communicatie met álle ouders, ook de meest kwetsbaren, zal leiden tot een hechtere band tussen de school en de ouders, alsook tussen leerlingen en leerkrachten. Dit leidt dan weer op zijn beurt tot een verhoogde ouderparticipatie (vb. GO! Busleyden Atheneum Campus Stassart Wollemarkt in Mechelen, met een hoog percentage SES-leerlingen, die 100% aanwezigheid van haar ouders op oudercontacten kent) waardoor de leerkansen van de leerlingen verhoogd worden. Hierdoor zullen ouders meer moeite doen om de schoolrekening te betalen als ze dit kunnen, of om naar een vertrouwenspersoon binnen de school te stappen als ze niet (onmiddellijk) kunnen betalen om een verspreide betaling te regelen. Wanneer ouders degelijk en met duidelijke taal - zowel mondeling als schriftelijk worden geïnformeerd over de betalingsmogelijkheden, kostenposten en wat ze kunnen verwachten door de loop van het schooljaar, kunnen ze hun budgetten hier beter op afstemmen. Deze duidelijke communicatie kan op veel manieren gebeuren, bijvoorbeeld: tijdens een goed voorbereid inschrijvingsmoment door middel van een duidelijke en eenvoudige briefwisseling door het werken met een vertrouwenspersoon of brugfiguur op school door een respectvolle basishouding naar alle ouders Maximaal inzetten op duidelijke en respectvolle communicatie blijft hoe dan ook een van de belangrijkste domeinen in het op zoek gaan naar oplossingen voor onbetaalde schoolfacturen. Zie Bijlage 14: GO! Busleyden Atheneum Campus Wollemarkt, Mechelen voor een voorbeeld uit de praktijk. 47

48 Het kostenbeleid Aan de basis van een gedragen visie op armoede, een goede communicatie met ouders en duidelijke en verantwoorde schoolfacturen, ligt één onderliggend principe: respect. Veel directies en scholen vinden respect een vanzelfsprekendheid, maar wordt dit ook daadwerkelijk vertaald naar de werking van de school? Daarom moedigen we vanuit dit project scholen, directies en schoolarmoedeteams aan om de volgende documenten onder de loep te nemen, in vraag te stellen en zorgvuldig aan te passen (en uit te voeren!) wanneer er gebreken of valkuilen worden ontdekt: de schoolcode het communicatiebeleid het kostenbeleid het inschrijvingsbeleid het schoolreglement visiedocumenten de schoolrekening en betalingsmodaliteiten Zie Bijlage 15: Instituut voor Verpleegkunde Sint-Vincentius, Gent en Bijlage 16: IVV Sint-Vincentius: Financiële schoolcode voor een voorbeeld uit de praktijk. 48

49 Niets is zo vervelend als het niet weten wanneer, of waarom het zuur verdiend geld moet worden gebruikt om een rekening te betalen. Er is niemand die zou pleiten dat een energieleverancier, bijvoorbeeld, een onduidelijke factuur op onregelmatige basis naar zijn klanten opstuurt, en daarna ook nog (in sommige gevallen), op een zeer agressieve en respectloze manier deze zou opvolgen. De schoolrekening Juist omdat u als school een hechte band wil opbouwen met de ouders als opvoedingspartners van (de) jongeren, pleiten we vanuit dit project dat: directies en leerkrachten nadenken over elk kost die ze doorrekenen aan ouders alle te verwachten kosten duidelijk communiceren aan het begin van het schooljaar (kostenraming) de factuur transparant en eenvoudig wordt opgesteld de betalingsmomenten kenbaar worden gemaakt gespreide betalingen mogelijk én kenbaar worden gemaakt uitstaande schoolfacturen op een menselijke en verantwoorde manier worden geïnd er zeker niét wordt samengewerkt met een incassobureau er binnen de school (een) vertrouwens perso(o)n(en) wordt kenbaar gemaakt waar ouders betalingsproblemen discreet kunnen bespreken Als u zelf kon kiezen tussen een niet-transparante en agressief opgevolgde energiefactuur of eentje die duidelijk is en op een verantwoorde manier wordt geïnd, dan zou uw keuze snel gemaakt zijn. Daarom pleiten we dat u, uit respect voor uw ouders, ook kiest voor een duidelijke en verantwoorde schoolfactuur. Zie Bijlage 17: GO! Atheneum Gentbrugge - Gent en Bijlage 18: GO! Scholengroep 13, Zuid-Limburg en Bijlage 19: GO! Hotelschool, Hasselt Afdeling Slagerij voor een voorbeeld uit de praktijk. 49

50 Participatie Het uitgangspunt voor het deelnemen aan schoolactiviteiten móet zijn dat álle leerlingen deelnemen, ongeacht hun financiële situatie. Een theaterbezoek, een sportactiviteit, een didactische uitstap of een andere culturele activiteit heeft altijd een sociale alsook educatieve meerwaarde. Ook zogenoemde recreatie-activiteiten. Als de eindtermen en ontwikkelingsdoelen deels gerealiseerd worden door deze activiteit is de school verplicht om alle leerlingen te laten deelnemen ook leerlingen met een beperkt budget. Daarom is het belangrijk dat een school nadenkt over al de activiteiten die ze plant en deze zo goedkoop mogelijk houdt. De school kan ook op zoek gaan naar manieren om de kostprijs te drukken, bijvoorbeeld via een participatiefonds. Het zou niet mogen dat een school een gezin op kosten jaagt om erbij te horen door hun kind te laten meedoen aan een onverantwoord dure activiteit. Andere gezinnen, vaak de leerlingen zelf, verzinnen noodgedwongen uitvluchten om niet te hoeven deelnemen aan een te dure activiteit. Beide situaties werken uitsluiting en financiële druk op de ouders nog verder in de hand. Daarom moet het voor een school een evidentie worden om álle leerlingen te laten participeren aan schoolactiviteiten en dat deze activiteiten zo goedkoop mogelijk gebeuren. Er zijn ook verschillende initiatieven die de sociale-, culturele- en sportieve- participatie van mensen in armoede trachten te bevorderen. Wanneer scholen en ouders samenwerken, kunnen ze die gebruiken om deels te betalen voor uitstappen/activiteiten. De sociale, culturele en sportieve participatiefondsen van het OCMW (in elke gemeente is de werking van het OCMW anders, daarom is het belangrijk dat een school in gesprek gaat met haar lokaal OCMW om te weten wat in hun stad/gemeente van toepassing is) UitPas aan kansentarief (enkel geldig in de volgende steden en gemeentes: Brussel, Gent, Oostende, Regio Dender (Aalst, Erpe-Mere, Haaltert en Lede, Ninove), Regio Zuidwest (Anzegem, Avelgem, Deerlijk, Harelbeke, Kortrijk, Kuurne, Menen, 50

51 Waregem, Wervik, Wevelgem en Zwevegem), Regio Kempen (Beerse, Oud-Turnhout, Turnhout en Vosselaar), Maasmechelen, Mechelen, Leuven Mutualiteitsfondsen (vb. tussenkomst in de kosten van meerdaagse en/of sport activiteiten) Zie Bijlage 20: GO! KTA-GITO Groenkouter, Gent en Bijlage 21: Het Fonds voor participatie en sociale activering en Bijlage 22: Het UitPas aan kansentarief en Bijlage 23: De Mutualiteitsfondsen voor een voorbeeld uit de praktijk. 51

52 Het solidariteitsfonds Verschillende scholen werken met een solidariteitsfonds of een sociale kas. Terwijl dit een bruikbaar instrument kan zijn om in laatste instantie bepaalde schoolkosten voor sommige leerlingen te drukken, wordt juist dié tool vaak slecht beheerd en dan meestal met de beste bedoelingen. In het beste geval zou een solidariteitsfonds een globale werking moeten zijn met veel participatie en oog voor emancipatie. Belangrijke vragen om te stellen in verband met het protocol van uw solidariteitsfonds zijn: Wordt het solidariteitsfonds als een liefdadigheids- of noodhulp tool gebruikt? Indien wel, is het misschien tijd om anders te werk te gaan. Liefdadigheid kan verlammend en betuttelend werken bij mensen in armoede. Is er een ander manier om eerder empowerend te gaan werken? Hoe wordt het solidariteitsfonds gespijsd? Wordt er van uw (kans-) arme leerlingen verwacht om inzamel- of verkoopacties te doen om geld in te zamelen? Dit zou zeker niet mogen gebeuren. Leerlingen in armoede hebben vaak een beperkt sociaal netwerk om hun tombolakaartjes of koekjes aan te verkopen. Het laatste dat u als school wil doen is om nog meer druk op die leerlingen te plaatsen of om hun ouders op nog meer kosten te jagen. Is er een beloningsysteem ingebouwd in jullie inzamel- of verkoopactie waarbij leerlingen die het meeste verkopen beloond worden? Dit wordt een wedstrijd die leerlingen in armoede alleen maar kunnen verliezen, waardoor de goede bedoeling nog maar een tandwiel wordt van het wrede uitsluitingsmechanisme. Wordt uw solidariteitsfonds gevoed met de opbrengst van een spaghetti-avond bijvoorbeeld? Ook hier is het belangrijk om te waken dat kwetsbare ouders niet extra onnodige druk ervaren om mee te doen en hun reeds precaire budget verder te belasten. Is uw solidariteitsfonds gekend bij alle ouders of wordt het eerder sporadisch gebruikt wanneer een (zorg)leerkracht weet heeft van een leerling met een moeilijke thuissituatie? Het is belangrijk dat het solidariteitsfonds en de werkwijze bij álle ouders bekend zijn. Hoe wordt het bekend gemaakt? Wat moeten de ouders doen als ze daarop beroep willen doen? Waarvoor wordt het fonds gebruikt? Wie beheert dit fonds? Hanteren deze perso(o)n(en) de 52

53 aanvragen met de nodige discretie? Wordt het fonds gebruikt om boeken, uitstappen of materiaal te betalen? Ook dit moet duidelijk worden gecommuniceerd. Bij wie moeten ouders zijn om een aanvraag te doen? Is de drempel laag genoeg? Is er één vertrouwenspersoon die kenbaar is aan de ouders? En wat gebeurt er met ouders die moeilijk de stap kunnen zetten naar de school maar het fonds toch broodnodig hebben? Wordt er aandacht besteed om verdoken armoede actief en permanent op te sporen? De werking van een solidariteitsfonds is sowieso een ingewikkeld gegeven waarover goed moet worden nagedacht. Zie Bijlage 24: Immaculata School, Ieper en Bijlage 25: Voorbeeld reglement solidariteitsfonds voor een voorbeeld uit de praktijk. 53

54 Notities 54

55 SAMEN TEGEN ONBETAALDE SCHOOLFACTUREN Bijlagen

56 1. Vaak gestelde vragen Hoeveel scholen kunnen deelnemen? In het eerste projectjaar zullen we een 45-tal scholen selecteren om mee in te stappen in het project. We zullen scholen kiezen uit diverse regio s, onderwijsvormen, onderwijskoepels en met een verschillende sociale mix. Welke inspanning vraagt dit project van een school? De school/het schoolteam wordt uitgenodigd om: Een visie te ontwikkelen rond omgaan met kansarmoede Te reflecteren over het schooleigen kansarmoedebeleid Samen na te denken over beheersbare schoolrekeningen Klare wijn te schenken over de schoolrekeningen en dit ook helder te communiceren Een invorderingsbeleid te ontwikkelen dat kosten beperkt en menselijk invordert Aan een open en respectvolle communicatie te werken met kansarme ouders In gesprek te gaan met partners/ sociale diensten Jongeren in armoede, ondanks financiële beperkingen, maximale kansen te bieden Het traject mee te laten opvolgen door een pedagogisch begeleider Welke extra werk vraagt dit project van een school Er zijn 7 contactmomenten met de school voorzien. Belangrijk om te weten is dat het invullen van deze contactmomenten altijd op maat van en in samenspraak met de school gebeurt. 1 intakegesprek met de directie 1 personeelsvergadering 2 inhoudelijke bijeenkomsten van het schoolarmoedeteam 1 1 pedagogische studiedag 1 Het schoolarmoedeteam bestaat minstens uit 1 (adjunct)directeur, 1 zorg/gok-leerkracht (coördinator), 1 leerkracht, 1 administratieve medewerker, 2 ouders 56

57 1 regionale open-venster avond 1 evaluatie- en bijsturingsmoment (het schooljaar nadien) Tijdens deze contactmomenten is de school bereid om vanuit haar pedagogisch project de visiedocumenten, schoolrekening, betalingsmodaliteiten, communicatie naar ouders te herbekijken en aan te passen. Welke actoren binnen de schoolse context worden hier het beste betrokken? Directie, mensen van het secretariaat, graadcoördinatoren, diegenen binnen het lerarenkorps met meer dan gewone aandacht voor gelijke onderwijskansen, ouders, CLB, schoolbegeleider De rol van de ervaringsdeskundige Mensen in armoede zijn actieve partner in de strijd tegen armoede. Dit project maakt gebruik van de ervaringsdeskundigheid van onze medewerker om een brug te slaan tussen de school en ouders met een armoedeproblematiek. Waarom werken met een ervaringsdeskundige? We zetten deze ervaringsdeskundigheid in op verschillende terreinen: In dialoogtrajecten worden de reële problemen van ouders in armoede in kaart gebracht. De synthese van deze trajecten is de basis voor het opbouwen van de sensibiliseringsboodschap. Die inhoud wordt aangevuld met wetenschappelijke inzichten, terreinkennis en onderzoeksgegevens. Bij vorming. Vanuit hun ervaringskennis ondersteunen ervaringsdeskundigen de vormingswerkers en maken ze het schoolteam gevoelig voor het perspectief van mensen in armoede. Ervaringsdeskundigen zijn hierin zowel rolmodel als brugfiguur. Dat ze werken vanuit een vergrote gevoeligheid voor de situatie en de beleving van mensen in armoede, maakt meteen ook hun professionele meerwaarde uit. 57

58 Wat is de rol van de ouders? De ouders zijn een belangrijke partner in dit project. De finaliteit van het traject dat een school in het kader van dit project aangaat, is een beter kostenbeperkend schoolbeleid. Ook de communicatie tussen school en ouders, school en buurt en school en welzijnsactoren staat daarin centraal. Het optimaliseren van de communicatie gebeurt eveneens best in samenwerking met de betrokkenen (i.c. de ouders). Ouders zelf kunnen ook heel goede tips geven rond het verlagen van kosten op school. Soms kan dit ook in samenwerking met een lokale vereniging waar armen het woord nemen, Welzijnsschakel of andere groep. Ouders in armoede hebben niet zelden zelf een vrij negatieve ervaring met onderwijs en school. Dat maakt het voor hen niet evident om veel vertrouwen te stellen in het onderwijs als dé hefboom om armoede te bestrijden. Concreet is het belangrijk dat scholen dit inzien en van daaruit passend en volhoudend inzetten op uitbouwen van goed contact met deze ouders. Hoeveel kost het voor een school om in te stappen? Het instappen in dit project is voor de school gratis. Wel vraagt het een engagement voor de school om hier intensief mee aan de slag te gaan. Mogelijks komen er in de loop van het traject drempels naar boven waar de school werk van kan maken, maar die ook wel centen kosten. Bv. de aankoop van klasrekenmachines om zo de kosten voor de ouders te drukken. Is het de taak van een school/leerkracht om hierrond te werken? Ja, want: 1. In Vlaanderen heerst vrijheid van onderwijs. Dat betekent dat iedere ouder zijn/haar kind moet kunnen inschrijven in de school van zijn/haar keuze. Die keuze wordt best gemaakt op basis van motieven als nabijheid, het aanbod aan studierichtingen die passen bij de talenten van het kind, welzijn van het kind etc. Maar de kosten van een school of richting zouden nooit de reden mogen zijn voor die keuze! Vandaag zijn er grote verschillen wat betreft het kostenplaatje van een school of studie- 58

59 richting, waardoor die vrije schoolkeuze niet voor iedereen altijd gegarandeerd blijft. Het is ook de taak van de school om daar bewust mee bezig te zijn. 2. Scholen en leerkrachten zijn begaan met hun leerlingen. Allerlei factoren kunnen de prestaties van leerlingen beïnvloeden. Daaronder valt zeker ook de thuissituatie. Als die er één is van opgroeien in armoede, heeft dat gevolgen voor het kind die vaak concreet zichtbaar worden (voor leerkrachten): de leerling heeft geen boeken omwille van een onbetaalde factuur, heeft geen huiswerk bij zich omdat er thuis geen printer staat, het kind kan zich niet goed concentreren in de klas, is systematisch afwezig bij uitstappen Je moet als leerkracht bewust zijn van het feit dat jouw keuzes kosten kunnen verminderen of juist genereren, en van het mogelijke effect daarvan op de gelijke kansen van je leerlingen, kan veel problemen voorkomen. Om met het hele team zicht te krijgen op het kostenplaatje van een richting of schooljaar, is het belangrijk daar bewust mee bezig te zijn en met elkaar in dialoog te gaan hierover. 3. Een school die met onbetaalde facturen zit, zit met een probleem. Een goede aanpak rond kosten en communicatie met (kwetsbare) ouders kan alvast een deel van die onbetaalde facturen, en dus van dat probleem, voorkomen! 59

60 Bijlage 2: Het verhaal van Helga en Wim 2 De dochter van Helga en Wim zit in het eerste middelbaar. Daar loopt het niet zo goed. Zij kan niet volgen in de wiskundeles en heeft vaak discussie met haar leerkracht. Als zij thuis komt met haar agenda, staat het vol opmerkingen. Rood vinden zij als ouder zeer agressief en ook een teken van macht. In haar agenda zat een nota van de godsdienst leerkracht dat de klas naar de cinema ging om de nieuwe Ken Loach film te zien. De leerlingen moesten 5 euro meebrengen. Helaas hadden Helga en Wim dit niet en gaven ze hun dochter 2,50 euro mee. Resultaat, hun dochter mocht niet mee naar film. Hun inkomen is niet groot met als gevolg dat ze op het einde van de maand niet veel reserve overhouden. Ze begrijpen de reactie van de leerkracht absoluut niet en hun dochter hebben ze enkel kunnen troosten! 2 Met dank aan vzw Welzijnszorg voor het verhaal 60

61 Bijlage 3: Het verhaal van Zeyneb 3 Zeyneb is vijftien jaar. Ze zit aan de tafel in de keuken en probeert haar huiswerk te maken. Haar broertje en zusje roepen en gooien met een bal naar elkaar, zo kan ze zich moeilijk concentreren. Op de slaapkamer die ze met z n drieën delen, is er geen plaats voor een bureau, dus ze moet wel aan de keukentafel zitten. Zeyneb houdt heel veel van tekenen en zou later graag kunstenares worden. Op woensdag en zaterdag moet ze op haar kleine broer en zus passen omdat haar mama twee jobs combineert. Ze kan dus niet naar de tekenschool gaan. Het is ook moeilijk om met haar vriendinnen af te spreken omdat haar mama vaak haar hulp nodig heeft. Hoewel Zeyneb dat graag zou willen, kan ze niet naar de kunsthumaniora: de school ligt te ver van huis en het tekenmateriaal zou te duur zijn. Zeynebs mama weet echt niet hoe ze de schoolrekening van de kinderen moet betalen. De CLB-medewerker heeft een brief meegegeven om een studietoelage aan te vragen, maar haar mama spreekt niet goed Nederlands en weet niet hoe zij die aanvraag moet invullen en legt de brief opzij. 3 Met dank aan vzw Welzijnszorg voor het verhaal 61

62 Bijlage 4: Het verhaal van Kinsley & Oladimeji 4 Kinsley, 52 jaar, is de vader van Oladimeji. Zijn vrouw stierf snel na de geboorte van Oladimeji. Kinsley kan Oladimeji niet helpen met zijn huiswerk omdat hij nauwelijks kan lezen of schrijven. Kinsley durft dat niet te vertellen op de school van zijn zoon. Hij is bang om iets te zeggen, omdat hij zich moeilijk kan uiten. De leerkrachten begrijpt hij niet goed, ze gebruiken dikwijls moeilijke woorden die hij niet verstaat. Kinsley beseft dat goed onderwijs een weg is om uit de miserie te geraken, maar hij ziet dat het voor zijn eigen kind dat in armoede leeft moeilijk is om te studeren. Kinsley heeft geen geld voor kasten, veel van hun materiaal in huis staat nog in dozen. Oladimeji schaamt zich voor hun woning en nodigt nooit vrienden uit. Kinsley moet elke maand keuzes maken over hoeveel geld hij uitgeeft en hij moet voorzichtig omgaan met zijn leefloon. Gelukkig krijgt hij training in budgetbeheer bij het OCMW. Door het vocht en de schimmel in hun huis heeft Oladimeji longproblemen ontwikkeld. Hij is dus vaak ziek en mist hierdoor geregeld school. 4 Met dank aan vzw Welzijnszorg voor het verhaal 5 Met dank aan het Netwerk Tegen Armoede. De getuigenis is terug te vinden op: 62

63 Bijlage 5: De getuigenis van Nely 5 Je wilt als moeder niet de hele tijd nee zeggen tegen je kinderen, zeker niet als het over school gaat. Maar de kosten swingen de pan uit. Als je moet rondkomen met een laag inkomen bezorgen de schoolfacturen je telkens slapeloze nachten. Dat zegt Nely, moeder van 1 dochter en 3 zonen. De dochter zit in het zesde leerjaar lager onderwijs en start vanaf september 2017 eerste middelbaar. De zonen zitten allemaal in het secundair onderwijs, waarvan twee zonen in praktijkgerichte afdelingen. Dat alles samen zorgt geregeld voor gepeperde rekeningen, zeker in september. Ik zit nu al in juni aan zo n 400 voorschot voor volgend schooljaar, 180 aan boeken en 175 aan beroepskledij maar daar gaan in september nog heel wat kosten bijkomen, zegt Nely. Ik zal nog moeten zien wie een nieuwe boekentas nodig heeft of nieuwe kleren. Ik moet al heel vaak nee zeggen tegen mijn kinderen. Zij tonen daar veel begrip voor, maar als moeder is dat allesbehalve gemakkelijk. Boeken bestellen in september neemt altijd een grote hap uit het gezinsbudget. In heel wat scholen starten kinderen desnoods zonder schoolboeken zolang ze niet betaald zijn. Vaak moet je die ook nog online bestellen, waarbij het soms heel onduidelijk wat nu wel of niet besteld moet worden. Het maakt je als ouder heel onzeker. Bestel ik nu niet teveel of te weinig en wat gaat mij dat kosten? September is op die manier een maand om te overleven. Nely is met haar vier kinderen al heel wat schoolpoorten binnengewandeld en ze merkt grote verschillen in hoe scholen omgaan met schoolrekeningen en vooral met kwetsbare gezinnen. Ik heb het allemaal meegemaakt. Mijn kind dat de schoolfoto s niet meekreeg omdat een rekening niet betaald was. Kinderen die openlijk aangesproken worden op onbetaalde facturen. Heel vernederend, voor mij, maar vooral voor mijn kinderen. Andere scholen pakken het heel anders aan. Daar kun je terecht als het moeilijk gaat. Je kunt er rekeningen gespreid betalen en men biedt het ook actief aan. Dat zijn allemaal geen vanzelfsprekende dingen om te gaan vragen. 63

64 En kinderen kijken ook naar elkaar, welke boekentas of welke kleren ze dragen. Mijn oudste zoons werken in de vakanties als jobstudent. Daar verdienen ze wat geld mee. Daarmee betalen ze dan soms zelf nieuwe kleren of een nieuwe schooltas mee. Ik betaal hen dat dan in kleine stukjes terug. Voor hen is het gevoel erbij te horen heel belangrijk en ik kan daar niet elke keer nee tegen zeggen. Dat geldt ook voor schooluitstappen. Heel pijnlijk, ik heb hen al heel vaak moeten uitleggen dat ze niet zullen mee kunnen. Toch is er op dat vlak, alvast in Aalst, veel ten goede veranderd. Ruim vijf jaar geleden was de stad, samen met de omliggende gemeenten, de pionier van de Uitpas (gegroeid uit de kansenpas, die 20 jaar geleden in 1995 vanuit onze Vierdewereldgroep ontstaan is). Met die Uitpas kan elke inwoner van een stad deelnemen aan culturele evenementen en het lokale vrijetijdsaanbod. Voor mensen met een laag inkomen gelden specifieke kortingen die geïntegreerd zijn in de Uitpas. Je hoeft de korting dus niet apart aan te vragen, waardoor je geen stempel opgeplakt krijgt. Aalst (Regio Dender) is tot nu toe de enige plaats die schooluitstappen mee geïntegreerd heeft in de Uitpas. Daardoor kan ik mijn kinderen nu wel meesturen op schoolreis. Mijn zoon is dit schooljaar zo nog naar Italië gereisd. Een hele opluchting, voor hem en voor mij. Smartschool en digitalisering doen meer en meer hun intrede op school. Ook een grote stressfactor, zegt Nely. Het is niet zo vanzelfsprekend om dat allemaal te gebruiken. Bovendien kosten een computer en internetverbinding behoorlijk wat geld. Maar een alternatief is er niet echt. Ik kan mijn kinderen toch niet telkens naar de bibliotheek sturen om huistaken te maken? Nely komt vaak in Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen in Aalst. Vroeger durfde ik niets vragen, ook niet op school. Hier heb ik gemerkt dat ik niet alleen ben, dat er veel mensen zijn in dezelfde situatie. Gaandeweg heb ik hier mijn zelfvertrouwen opgebouwd, mijn eigenwaarde teruggevonden en nu durf ik mijn mond wel open te trekken. Zonder de groep hier was ik nooit zo ver geraakt. 64

65 Bijlage 6: Zelfevaluatie school 6 Bent u een medewerker school? Bent u een ouder? RELATIE SCHOOL-OUDERS niet waar soms niet soms wel waar persoonlijke contacten Leerkrachten zijn gemakkelijk aanspreekbaar. De directeur is gemakkelijk aanspreekbaar voor de ouders. De school neemt aanmoedigende initiatieven om de aanwezigheid van ouders op oudercontacten te verhogen. Ook de ouders van geplaatste kinderen worden betrokken bij het schoolgebeuren (behalve bij andere juridische afspraken). schriftelijke communicatie Schriftelijke communicatie wordt gescreend op leesbaarheid voor minder geletterde ouders. Het schoolreglement is een duidelijk en leesbaar document voor alle ouders, ook minder geletterde ouders. Het schriftelijk commentaar in rapporten vertrekt steeds vanuit een positieve invalshoek. TOTAAL RELATIE SCHOOL-OUDERS 65

66 SCHOOLKOSTEN OUDERS niet waar soms niet soms wel waar Schoolbeleid Uw school heeft een schoolcode en het werd grondig door het team besproken. Deze code werd gedeeltelijk of geheel opgenomen in het schoolreglement. De jaarlijkse kostprijs voor de ouders wordt in het begin van het schooljaar meegedeeld. De jaarlijkse kostprijs voor de ouders wordt strikt nageleefd. Er is een duidelijk engagement van het schoolteam om de school betaalbaar te houden voor alle ouders. Inning Elke schoolrekening vermeldt wat de ouders kunnen doen als er betalingsproblemen opduiken. Ouders kennen de mogelijkheid voor spreiding van schoolkosten. De schoolrekening is helder opgesteld. De schoolrekening vermeldt voldoende details. 66

67 niet waar soms niet soms wel waar Samenstelling De school stelt materiaal, dat vroeger door de ouders werd aangekocht, gratis ter beschikking. Het schoolteam houdt er rekening mee dat de kinderen uit arme gezinnen veel minder mogelijkheden hebben om wafels, vlaaien, postkaarten, te verkopen. De nadruk ligt niet op individuele verkoopresultaten. Er wordt ondubbelzinnig onderscheid gemaakt tussen verplichte en vrijblijvende schoolkosten. Probleemsituaties Leerlingen worden nooit betrokken bij problemen ivm onbetaalde schoolrekeningen. In geval van betalingsproblemen wordt het sociaal fonds van de school of andere middelen aangesproken. Het afleveren van het rapport, documenten ivm studietoelage e.d. hangt nooit af van het al dan niet betalen van schoolrekeningen. TOTAAL SCHOOLKOSTEN OUDERS Deze zelfevaluatie tool is ontwikkeld door het project Kansen in Onderwijs, Antwerpen. Onderwijsbeleid is een dienst van de stad Antwerpen die netoverschrijdend werkt alsook in het stedelijk bedrijf Cultuur, Sport, Jeugd en Onderwijs samenwerkt. In 2000 startte het project Kansen in Onderwijs op vraag van de Antwerpse armoedeverenigingen. 67

68 Bijlage 7: Armoedeweb Ond e r wi j s Gezin T erks teklli So Hu e contac t Ge Mijn school en l cia I n ko m i s ve s t i ng zondheid e ulp verl enin g H n Jus t i ti e 68 e tijd ng ew Vri j