Reflectie & debat. Het volk heeft deze elite niet nodig. Jelle van der Meer. Jelle van der Meer is freelance journalist en publicist.

Transcriptie

1 Het volk heeft deze elite niet nodig Jelle van der Meer Jelle van der Meer is freelance journalist pulicist. Correspondtiegegevs: J. van der Meer Het was de avond van de oord op Pi Fortuyn, aandag 6 ei De aanslag vond plaats o 6 over 6 o 8 uur stond er e verkiezings deat gepland in De Balie. Daar zat we dan, veel linkse s, waaronder ook Tweede Kaerled, geschokt verslag ije. Aan discussie had nieand ehoefte, gespann volgd we het nieuws. Er was e dader gearresteerd, wat was zijn profiel? Gaande de avond kwa er ericht over volksoplop rond het Tweede Kaergeouw in D Haag. Opes voeld we ons kwetsaar in de linkse tepel De Balie. In D Haag klonk spreekkor: Moordaars! E deel van de deonstrant wist de parkeergarage onder het Plein inn te dring daar rand te sticht. Het was klein ier, aar die avond in de dag daarna hing er opstand in de lucht. Het volk orde, keerde zich teg de elite. En ik realiseerde e opes dat die agressie teg ijn soort gericht was, dus ook teg ij. Dat was e schok. De elite, dat war toch ander! Het was toch zo dat wij daar teg in het verzet kwa? Dat wij van de elite af wild? Nu war de roll ogedraaid! Blijkaar was ik, et vel, ergs, ik weet niet wanneer, e grs overgestok, of hoe dan ook aan de andere kant terechtgeko, ij die veraledijde elite. To ik e hier gaande het decniu ij neerlegde, hoorde ik ezelf opes de elite verdedig: zonder voorhoede ge verheffing toch? En ik was niet de ige. Met het anifester word van de opstand van het volk via edia, polls steus, groeide vooral ij links de angst of zelfs paniek over de orele deocratische opvatting van dat volk. Vorig jaar schreef Dick Pels in De Groe (2009): Het volk kan niet zonder elite. Tja. Aangezi duidelijk is waar Dick zelf ij hoort, staat hier eiglijk: Het volk kan niet zonder Dick Pels. Zou het isschi zo kunn zijn dat het precies deze opvatting is waarteg het volk in opstand kot? Dat het deze neeruigde, regteske houding zat is? Dat we e herhaling elev van de opstand van de jar zestig, nu niet van de iddklasse aar van de onderklasse? Dat de opstand niet gaat o vrees voor gloalisering of o idtiteitsverlies, aar heel gewoon o acht. Het volk wil deelnae aan de acht. En wij, de iddklasse van to iniddels elite, word aangevall. Onze posities, onze ogangsvor, onze gedroode saleving staan alleaal op het spel. Dat is ev schrikk. 289

2 De egripp elite volk zijn glierige egripp, aar in deze discussie zijn ze ehoorlijk vastgespijkerd. Bij elite gaat het natuurlijk o politici estuurders in pulieke dist. Maar ook o de voorlied van aatschappelijke organisaties, opinieakers, intellectuel. O eleidsedewerkers, iedere in de onderzoekers- adviesindustrie, leidinggevd professionals. De kwaliteitskrantlezers Buithofkijkers. Zij die de discussie epal de anier waarop die gevoerd wordt, die de definitieacht he. Het gaat korto o de hoogopgeleid, zij die naar universiteit ho zijn geweest. Die daar e eig taal, e anier van reder, e anier van politiek edrijv (rationeel, niet eotioneel), korto e eig cultuur he opgedaan. Plus de ijehorde netwerk zeld eer dan e handdruk van de echte acht verwijderd. Daartegover staat het volk, de lager opgeleid, axiaal o-2, ook et e eig cultuur aar inder unifor dan die van de elite. De gevaarlijke suggestie van de terinologie het volk versus de elite is dat de laatste niet tot het (Nederlandse) volk zou ehor dat het gaat o de assa versus e kleine kaste. T onrechte. Hoogopgeleid laagopgeleid vor elk ongeveer 30 proct van de werkde evolking. Het gaat hier o twee nieuwe in de afgelop decnia ontstane klass, niet epaald door ezit, aar door opleiding. Let op, het volk, ook de elite, heeft niet één politieke ing, ook al deelt het e klassepositie. De estuurskundig Mark Bovs Anchritt Wille he in hun studie Diploa Deocracy (2009) lat zi hoe scheef de achtsverdeling is tuss deze twee groep. Niet alle zijn estuurders volksvertegwoordigers ijna alleaal hoogopgeleid, over de hele linie is de politieke participatie van hoogopgeleid hoger. Dat geldt voor stegedrag, lidaatschap van aatschappelijke organisaties, deelnae aan acties knisneing van deatt. Bovs Wille sprek van e diploadeocratie. Nederland wordt estuurd door acadeisch geselecteerde experts, aldus het duo, dat vaststelt dat hieree Plato s utopische ideaal van de Repuliek die geregeerd wordt door de est de slist, in Nederland zo ongeveer is verwezlijkt. Laagopgeleid word geregeerd, in plaats van dat ze ee reger. Als dat ge red is voor e opstand! Onzin, zegg critici. Er heeft altijd e politieke estuurlijke elite estaan. We he nu eaal e systee van vertegwoordigde deocratie. En dat is aar goed ook, want politiek is e vak zo wil er nog wel aan toevoeg als de caera uitstaat het volk is te do. Maar die tegwerping is kortzichtig, achterhaald elitair. Ik so hier e aantal zak op o dat te onderouw daaree ook de huidige opstand te duid. O te eginn is van elang dat de verinding tuss elite volk is verrok. In de tijd van de verzuiling, tot aan de jar zevtig, was de elite e eig elite. Via de zuil was er herkare represtatie op ideologische asis. Tuss elite volk estond e and die voor vertrouw zorgde. De ideologie is verdapt, de zuil zijn ingestort daaree is de verinding verdw. Nu was het idee van de opstand van de jar zestig dat de oude elite, die e geslot klasse was op asis van erfelijkheid, vervang zou word door e op, deocratische elite. Maar die opheid was slechts tijdelijk, want de nieuwkoers trokk de deur weer dicht. De legitiatie van de huidige elite is die van verdiste, die heeft haar eig afgrzing in de vor van diploa s, intelligtie knis. De eritocratie laat zo nieuwe nog altijd deels erfelijk epaalde klass ontstaan, die van verdistelijk tegover de onverdistelijk. Waarij de eerst alles ne: acht, an, inko, status, terwijl de laatst gereduceerd zijn tot het deocratische afval, zoals Ger Groot het in Trouw noede (2010). Michael Young waarschuwde vijftig jaar geled al voor de despotische tds van eritocratie (1958). Bovs Wille lat zi hoe terecht die waarschuwing was. De ontzuiling de eritocratisering he Nederland inder hiërarchisch geaakt van verticaal naar horizontaal aar niet heleaal plat. Van e verzuilde saleving zijn we veranderd in e etagesaleving. Met onderin de laaggeschoold, ovin de hooggeschoold. Daartuss evindt zich e verdieping van iddelgeschoold, die cultureel langzaa opgedeeld lijkt te word. E deel reekt door naar ov, van onder wordt de vloer ohoog geduwd. De rechtstreekse uitwisseling tuss de twee onderste ovste klass wordt echter steeds geringer, ondanks de grote naijheid. 290

3 Het volk is niet do, in ieder geval is ze goed geschoold. Dat is het grote onderwijssucces van de vorige eeuw. De ter laagopgeleid zou vervang oet word door lageropgeleid. Door e ev grote groei van het aantal hooggeschoold is ieders relatieve positie gelijk gelev. Dat is de paradox van assale scholing tegelijk isschi e verklaring voor de frustratie ij de onderkant: veerti jaar naar school levert niet eer op dan het stepel laagopgeleid. Ondertuss zorgt die veerti jaar wel voor eer knis, ondigheid zelfvertrouw. De onderkant is ge klasse die geleid wil word. En dat laat ze nu wet. Precies zoals de jar zestig zevtig de eancipatie racht van de iddklasse, elev we nu de eancipatie van de onderkant. En in plaats van dat links, et nae de sociaaldeocratie, deze eancipatie viert als haar succes, schiet ze in de stress. Alsof Frankstein e onster gecreëerd heeft. De ironie is dat links, dat in de jar zestig vooropliep in de opstand teg de elite, nu ze zelf tot de elite ehoort het nut de noodzaak ervan verdedigt. Is dat voortschrijdd inzicht of eigelang? Ter eig verdediging werpt de elite op dat politiek e vak is, e professie waar je voor oet he geleerd. Dat zegg onder andere Jan Wille Duyvdak, Ewald Engel Ido de Haan in hun paflet Het ange Nederland (2008) ook Paul Friss in zijn pleidooi voor e aristocratische elite (2009). Dat is e heikel standpunt, want wie stelt dan de eroepseis? De elite zelf waarschijnlijk. Betekt dit standpunt actief kiesrecht voor iedere, aar passief kiesrecht slechts voor gekwalificeerde deskundig? De kern van dit argut is: Wij wet het eter, we do het eter. Maar die clai is nu juist inzet van politieke strijd. Het gevaar van e elite is dat ze uiteindelijk vooral goed voor zichzelf zorgt. De grote project van de afgelop decnia iigratie, Europese ewording gloalisering zijn goed voor de klasse van de hoogopgeleid, aar de onderste helft vindt dat ze daar niks over te zegg heeft gehad dat het nu aar es afgelop oet zijn. Gooi de grz aar dicht. Pardon, grz dicht? Dat kan niet, roept de elite dan, dat kost welvaart! Inderdaad, aar nou? Het prolee is dat de zeer deskundige elite van de politiek e ideologieloos onderonsje heeft geaakt et als hoofddoelstelling efficiëntie groei. Neolieraal kapitalise als ige alternatief. De v Nederland estur kan inderdaad eter et technocrat niet aan de hand van iets inefficiënts als deocratie. Botsing van opinies vertraagt leidt ongetwijfeld tot niet-optiale esluitvoring. Maar verget wordt dat deocratie niet in de eerste plaats iddel is, aar vooral ook doel. E van de verdedigingslinies van de elite is het in twijfel trekk van het deocratische gehalte van de opvatting van het opstandige volk de zelf gekroonde leiders, o h zo uit de orde te plaats. Het gaat dan o eschuldiging van populise, xofoie uiteindelijk racise. Ook als we uitgaan van oprechte ezorgdheid is dit kwestieus, want op zichzelf ondeocratisch. Het is kor op de ol van de opstandeling, die evestigd zi dat ze niet ee og do. De zorg van de elite is de kwetsaarheid van de deocratie: ook ondeocratische partij kunn deocratisch aan de acht ko. Onze deocratie is echter ingeed in e rechtstaat die wel wat rouuster is dan die van de Weiar Repuliek, dus e eetje eer vertrouw is niet isplaatst. Hoewel de opstand zich vooral lijkt te richt teg links, gaat het hier niet o e politiek gekleurde opstand. Het is e feit dat alle drie de klassieke assapartij PvdA, CDA VVD het volkse deel van hun aanhang kwijtrak. Uit het schaarse, vooral journalistieke, onderzoek dat er is, lijkt dat de aanhang van de PVV zeer uitelopde standpunt heeft, die ook lang niet altijd savall et de standpunt van de leider. Wat de sypathisant del, is e aversie teg hun oude partij giet van de schrik die ze die partij wet aan te jag: We lat ze e poepie ruik. Dit etekt niet dat er heleaal ge gedeelde ideeën zijn. De directe aanleiding voor de opstand ligt, zoals gezegd, ij het uit de orde verklar door de elite van epaalde thea s standpunt, zoals einde aan iigratie, hogere straff, inder Europa, nationale trots, ge oskeeën. Die thea s ker sa et e aversie teg de overheid terug in de verhal van het orrde volk. De opstand is gericht teg de elite aar (daaree) ook teg de overheid zoals die nu is. De opstand is in zoverre al geslaagd dat het deat or verreed is et dank aan de opheid van het politiek estel (zie de snelle tree van LPF 291

4 PVV) dankzij oude nieuwe edia. Het gevolg is dat er veel levdig gediscussieerd wordt. Nederland lijkt wel e soort dorpspop geword. Iedere doet ee, vooral als het over oraal gaat. Elk incidt, hoe klein lokaal ook, van weggehaalde kerstoo gescheid zwe tot espuugde uschauffeur zeileisje, leidt oniddellijk tot e nationaal deat. Dat heeft weliswaar e hoog Hdrik Haan uit Koog aan de Zaan -gehalte (voor de jonge lezertjes, zie: le-jongewaard/685362/), waardoor deatt ook aar kort dur, aar het is wel deocratische winst. Het gaat over goed fout, over inrichting afsprak, over wat het goede lev is, gezalijk individueel. Dat de toon, de taal de standpunt niet strok et de goede saak van erudiete welgeanierde s als u ik, is niet doorslaggevd. Opvalld is dat de elangstelling voor wat D Haag ervan vindt, or is. Ministers volksvertegwoordigers zijn egin- eindpunt van elk puliek deat. Dat is e aanwijzing dat het volk zich, ij alle kritiek op de politieke elite, niet afwdt van de deocratische instituties. De elite heeft zich de afgelop jar et verijsterd thousiase gewijd aan het analyser van de volksziel. De oze urgers zoud angstig zijn (voor de vreedeling), onzeker (over werk inko), in verwarring ( wie ik? ), veeleisd (koning klant), verongelijkt (wel recht, ge plicht). Alsof ze alleaal ziek zijn e goede zielknijper ze weer op koers kan krijg. Dit gepsychologiseer ontneet het zicht op de feit. SCPquêtes ook het 21-inutonderzoek lat al jarlang zi dat de eeste Nederlanders privé zeer tevred gelukkig zijn, heleaal niet ziek. Wel ak vel zich zorg over de saleving. M vertrouwt de pulieke zaak niet langer toe aan de elite. Daaro klopt het volk op de deur. Niet het volk is ang, de elite is ang. Logisch, want er staan posities verworvhed op het spel. De geschiedis van de deocratie zit vol et ot waarop de elite het in de roek doet voor het volk dat haar positie opeist. In 1830 reisde de edelan Alexis de Tocqueville vanuit e postnapoleontisch nog altijd revolutionair Frankrijk af naar Aerika o te kijk of de deocratie werkte. En dat deed het, ontdekte hij tot zijn verazing. Het volk kon zichzelf heel goed estur. Gelijkheid die voor De Tocqueville saviel et deocratie ging sa et vrijheid, zonder in anarchie of onderdrukking te vervall. Doorslaggevd daarij war onder andere algee onderwijs sterke instituties (2008). Elke volgde stap in de deocratie is veroverd op e angstig tegspartelde elite die het volk niet vertrouwde. En die, net als de adel in Frankrijk egin 19de eeuw, veel te verliez had. De deelnae die het volk nu opeist, is zijn deocratisch recht. Als de gevestigde elite het volk niet (eer) wil of kan leid, dan kiest het zijn eig voorlied. Alle gevestigde partij he oeite et het succes van de opstand. Zeker links. De PvdA kiest voor de ongeloofwaardige strategie van luister halfslachtig naprat, aar sawerking uitsluit. GroLinks D66 dk in asolute ter van goed fout vind dat het volk foute standpunt heeft (harder straff, ge iigratie, ge oskeeën) dus zelf ook fout is. En wie fout is, ag zeker niet deel van de acht word oet eiglijk heropgevoed word. De zo door h geprez tolerantie gaat deze partij zelf heel oeilijk af. In ijn ogeving hoor ik serieuze pleidooi voor csuskiesrecht. Die geling van angst (sociaaldeocrat) afkeer (lieraal-links) interesseert het volk in het geheel niet eer. Het eleeft nu zijn finest hour et het succes van Wilders. In plaats van te reager et verdachtaking, oet de elite ruite ak. Ze oet de uitelopde! opvatting van het volk het volk zelf serieus ne. Dat is wat anders dan gelijk gev. Waar nodig oet er word teggesprok. Meer dan tegsprek echter gaat het o aansprek. De drie klassieke assapartij oet ruite ak inn de eig partij. Aansprek etekt e huis gev. Dat vereist voor alles e politisering ideologisering van de politiek. Weg van de technocratische oplossing van de oh zo deskundige elite, die de partij dicht ij elkaar gedrev he. Weg et het afgrdel van keuzes onder het o van TINA: there is no alternative. Weg et de kilte van cijfers, aar e verhaal et e oraal, et e opvatting over het goede lev. Weg et de angst voor verschill. De VVD oet weer gaan ruik naar onderneerschap afkeer van regels, het CDA naar failie arhartigheid, de PvdA naar solidariteit, deelnae gelijkheid. Ms oet zich weer thuis gaan voel ij e partij. Als de discussie losarst over Nederland-na- 292

5 de-crisis de verhal niet verder ko dan de ovang tepo van de ezuiniging het perctage van het financieringstekort, dan loopt het volk war voor e verhaal over nationalise islagevaar. Staat oraal tegover technocratie, dan is e keuze akkelijk. Ondanks de paniek ij de elite gaat het dus heel goed et de deocratie. Het deat is opgegooid; alles is weer ogelijk. Zo hoort het. De deocratische instituties lijk zo goed te werk dat ondanks sterk verzet van de elite e nieuwe klasse op eig kracht de toegang tot de acht weet te verover. E kantteking. Die etreft urgerschap. De Tocqueville wees in 1830 op het elang van e overheid die ruite laat voor urgers o op lokaal niveau zak zelf te regel, vanwege de politieke opvoeding. Praktische deelnae leidt tot verantwoordelijkheidsgevoel het idee ergs ij te hor. Misschi is dat e wijze les van deze adelan. Naar deze tijd vertaald is dat deelnae op het niveau van uurt/strat, de school, de woningouwveriging, de antelzorg et cetera. Dat kan sa et e overheid die zich terugtrekt. Het lijkt erop dat de overheid et haar eoei- regelzucht e irritatiegrs heeft overschred. Kunn we zonder elite? We kunn wel zonder déze elite. Lat we de nieuwe elite voorlied noe. Ms die niet per se vakdeskundig of acadeicus zijn. In plaats van diploa s oet ze kwaliteit ezitt in de vor van deugd. Ik verwijs naar Paul Friss, al zou ik het niet aristocratische deugd noe, zoals hij doet, aar urgerlijke. Ik dk aan: wijsheid, rechtvaardigheid, inlevingsverog, oed. En niet in de laatste plaats: nederigheid. Deze tekst versche eerder in Waterstof nr. 50, de nieuwsrief van de Waterlandstichting. Literatuur Bovs, M. A. Wille, 2009, Diploa Deocracy. On the Tsions etwe Meritocracy and Deocracy. Report for the NWO Prograe Contested Deocracies. Utrecht/Leid. Duyvdak, J.W., E. Engel I. de Haan, 2008, Het ange Nederland. Pleidooi voor e op saleving. Asterda: Bert Bakker. Friss, P., 2009, Gevaar verplicht. Over de noodzaak van aristocratische politiek. Asterda: Van Gnep. Groot, G., 2010, Het deocratisch afval. Trouw, 2 januari. Pels, D., 2009, Teg de verhuftering. De Groe Asterdaer, 45. Tocqueville, A. de, 2008, Over de deocratie in Aerika. Brussel: Acadeic & Scitific Pulishers. Young, M., 1958, The rise of the eritocracy. Lond: Thaes and Hudson. 293