Verhoudingen tussen de sociale partners in Nederland anno 2005: corporatisme of lobbyisme?

Transcriptie

1 Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005: corporatise of loyise? Agnes Akkeran Agnes Akkeran is als universitair doct verond aan de Faculteit der Managet Wetschapp van de Radoud Universiteit Nijeg 1. Adres: Thoas van Aquinostraat 5, Postus 9108, 6500 HK Nijeg, E-ail: Savatting Dit artikel richt zich op het eantwoord van de vraag of in Nederland e zelfde verschuiving optreedt van neocorporatistisch overleg naar parletaire eïnvloeding als in Scandinavië het geval lijkt te zijn. De ctrale stelling is dat er vooralsnog ge aanleiding is o te veronderstell dat het Nederlandse overlegodel aan elang heeft ingeoet. Dit wordt earguteerd door te wijz op twee elangrijke neocorporatistische kerk van het Nederlandse overlegodel. Betoogd wordt dat het netwerk van areidsvoorwaardeleid geslot is daaree oeilijk toegankelijk voor uitstaanders. Daarnaast wordt gewez op de sterk sturde rol van de overheid in dit netwerk. Beredeerd wordt dat e geslot hiërarchisch netwerk erzijds niet uitsluit dat er naast dit overleg ook loyactiviteit via het parlet plaatsvind anderzijds juist aanleiding kan zijn voor het ontplooi van loyactiviteit door overlegpartij uitstaanders. Loyactiviteit zijn dan copletair aan neocorporatistisch overleg in plaats van e alternatief daarvoor. Als eerste epirische verkning van evtuele loyactiviteit wordt e analyse uitgevoerd van Tweede Kaervrag. Er lijkt dat er ge sprake is van loyactiviteit door overlegpartij via het parlet. Dit artikel wordt afgeslot et e onderzoeksagda waarin de positie van uitstaanders van het overlegodel hun loyactiviteit ctraal staan. 1. Inleiding Ctraal in dit artikel staat de vraag in hoeverre de verhouding tuss de sociale partners in Nederland (te wet werkgevers, werkneers overheid) e neocorporatistisch sawerkingspatroon kn, of ook kerk verton van e loynetwerk. De aanleiding voor dit artikel is rect onderzoek naar e trd in Scandinavische land die zou wijz op e verschuiving in patron in sawerking tuss elangorganisaties overheid. De verschuiving houdt, kort gezegd, in dat deze sawerking steeds inder inn vaste, geïnstitutionaliseerde overlegorgan plaatsvindt steeds eer inforeel plaatsvindt op e ad-hoc asis. Die inforele sawerking wordt door de auteurs eschrev als loyise (Christians Roetvedt 1999; Blo-Hans 2001; Binderkrantz 2003). Loyise wordt 187

2 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 gezi als e natuurlijke reactie van elangorganisaties op het verdwijn van vaste overlegorgan: elangorganisaties kunn niets anders dan het eïnvloed van achtige politieke actor via loyactiviteit. Odat het parlet in Scandinavische land sterk aan invloed heeft gewonn het laatste decniu, zoekt epirische ewijz voor e trd van neocorporatistische sawerkingspatron naar parletair loyise. Naast parletair loyise onderscheidt nog adinistratief loyise, adinistratief corporatise parletair corporatise (Christians Roetvedt 1999, 197; zie ook Svsson Öerg 2002). De teloorgang van geïnstitutionaliseerd overleg tuss elangorganisaties overheid wordt in de Scandinavische studies ook aangetroff op de terrein van areidsverhouding sociaal-econoisch eleid. In de inleiding van dit theanuer is reeds gerefereerd aan het in 1991 éénzijdig terugtrekk van de Zweedse werkgeverskoepel SAF uit alle estur van pulieke organisaties (Blo-Hans 2000; 2001) de negatieve associaties die het geïnstitutionaliseerd overleg, naast in Zwed, ook in Noorweg Deark opriep (Blo-Hans Daugjerg 1999, ). Ook in Nederland wordt vaak gesteld dat het Nederlandse polderodel, als overlegodel tuss sociale partners overheid, op zijn retour is. Dels voorspelt het einde van het polderodel. T eerste zou het polderodel, na de succesvolle zelf geregisseerde invoering van eer arktwerking, zijn eig legitiiteit he ondergrav. T tweede zal de toede concurrtie door e Europese arkt het traditionele succes van loonafsprak eleer (Dels 2002, ) de ogelijkhed tot het ak van afsprak tot loonatiging eleer. Andere auteurs stell overigs dat van e polderodel in de Nederlandse overlegcircuits op de terrein van areidsverhouding sociaal-econoisch eleid nooit ige sprake is geweest. Wolddorp (2005) stelt ijvooreeld dat het polderodel heleaal niet estaat, stelt dat het Nederlandse systee van geïnstitutionaliseerd overleg e ijzondere vor is van neocorporatise. Kwalificaties als Dutch Disease Dutch Miracle zijn volgs he overdrev. Hij verklaart het succes fal van het Nederlandse overlegodel als variatie in de 188 effectiviteit van de neocorporatistische regeringstrategie die afhankelijk zou zijn van acro-econoische, externe institutionele context (Wolddorp 2005, 395). Wolddorp (2005) voorziet dus ge teloorgang van het neocorporatise, aar stelt alle dat Nederland et zijn geïnstitutionaliseerd overleg ge uitzonderlijke positie inneet. Ook Katz et al. (2004, 215) stell vast dat in veel land nog steeds of weer sprake is van geïnstitutionaliseerd overleg dat resulteert in tripartiete overekost, in tegstelling tot de in de jar Tachtig voorspelde teloorgang van het neocorporatise. Al is het estaan van e polderodel als odel ostred, de recte twijfel aan de kracht van het overleg tuss sociale partners overheid vort e goede aanleiding o na te gaan of ook in Nederland sprake is van het verdwijn van neocorporatistische patron van sawerking tuss organisaties van werkgevers, vakond overheid op de terrein van areidsverhouding sociaaleconoisch eleid. Kunn we verwacht dat ook (sterke) loyactiviteit plaatsvind isschi wel in de plaats zijn geko van het overleg? In dit artikel ko de volgde vrag aan de orde: (a) Wat is de ix van corporatise loyise die wij aantreff in de Nederlandse areidsverhouding op het terrein van sociaal-econoisch eleid? () Zijn er aanwijzing te vind voor het estaan van parletair loyise op dit terrein? Dit artikel proeert te lat zi dat het corporatise in de Nederlandse verhouding tuss de sociale partners veel sterker is dan veelal wordt gedacht. Het artikel egint, in paragraaf 2, et e korte schets van het neocorporatise in Nederland. Hierin kot de vraag aan de orde waaro in Nederland niet zo vaak wordt gesprok over neocorporatise op het terrein van areidsverhouding sociaal-econoisch eleid. Ook word recte ontwikkeling geschetst die ogelijk e edreiging kunn vor voor het geïnstitutionaliseerd overleg. Vervolgs wordt in paragraaf 3 ingegaan op de vraag of er, naast het ctraal overleg, ook aanwijzing estaan voor parletaire loyactiviteit door elangorganisaties van werkgevers werkneers. Na e schets van de sterke geslot netwerk van werkgevers, werkneers overheid wordt in paragraaf 4 e casus gepresteerd. Deze casus etreft de alge

3 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 e verindd verklaring van Collectieve Areidsvoorwaard Overekost (CAO s). De algee verindd verklaring van CAO s is e elangrijke randvoorwaarde voor het dectrale overleg tuss de sociale partners. Het dreig et intrekking van de algee verindd verklaring door de overheid, zoals rectelijk is geeurd, is e toetste ij uitstek o te verkn of de sociale partners via eïnvloeding van het parlet he geproeerd de overheid op andere gedacht te rg. Paragraaf 5 esluit dit artikel et e eerste, verknd antwoord op de vraag welke specifieke ix van corporatise loyise wij kunn waarne in de sawerking tuss de sociale partners overheid. De ware aard van de sociaal-econoische verhouding in Nederland is geleg in het geslot karakter van het loycircuit waarin de overheid, weliswaar op de achtergrond, nadrukkelijk e sturde rol vervult. 2. Ontwikkeling van het neocorporatise in Nederland Neocorporatise laat zich kschets als e stelsel van regels t ehoeve van collectieve eleidsepaling /of eleidsuitvoering (Schitter 1979). Dit stelsel opereert naast het forele stelsel van wetgevde uitvoerde acht. In dit stelsel participeert e aantal aatschappelijke groepering et teggestelde elang de overheid. Deze actor onderhandel et elkaar over het te voer eleid zijn sos ook etrokk ij de uitvoering van het eleid. Meestal vind de onderhandeling de uitvoering plaats in specifieke organisaties (instituties) aan de hand van forele inforele regels die zich in de loop van de tijd he ontwikkeld. In de literatuur over het neocorporatise estudeert eestal de sociaaleconoische sector. Dit kot odat neocorporatistische arranget in eerste instantie lek voor te ko in land waar klasstegstelling de elangrijkste scheidslijn lek te vor. Neocorporatise vorde e institutie die sociaaleconoische tegstelling eheersaar leek te houd. In eginsel zijn neocorporatistische regeling natuurlijk ogelijk in alle eleidssector. Corporatise in het sociaal-econoisch eleid In de wetschappelijke literatuur over het neocorporatise heeft Nederland, sa et andere door verzuiling gekerkte saleving, traditioneel e uitzonderlijke plaats ingo (zie ijvooreeld Wasserg 1982). Enerzijds leek de wijze waarop in Nederland de eleidsvoring uitvoering op sociaal-econoisch terrein is gestructureerd te pass in het neocorporatistische odel. Anderzijds werd vaak gewez op de uitzonderlijke historie van verzuiling als verklaring van de specifieke vor van het Nederlandse neocorporatise, dat overigs ook typerd is voor het Belgisch, Zwitsers Oostrijks neocorporatise. De neocorporatistische literatuur die opgang aakte aan het eind van de jar zevtig (Lehruch Schitter 1982; Schitter Lehruch 1979) aseert zich vooral op recte ontwikkeling in land zoals Zwed, Duitsland Groot Brittannië. Door deze eperking wordt de aandacht gericht op twee ontwikkeling In de eerste plaats had vooral interesse in de ate waarin neocorporatistische land erin slaagd de kost van aanpassing aan de econoische recessie in de jar zevtig zonder grote sociaaleconoische conflict te verdel. Hierij werd het estaan van e neocorporatistisch sawerkingspatroon op eleidsterrein inn land als onafhankelijke variaele eschouwd. Politiekfilosof zag in neocorporatistische overlegstructur e noratief verdedigaar alternatief voor de assadeocratie die in het idd van de jar zevtig in grote crisis leek te verker. De, door ondig geword urgers, overvraagde overheid leek iers weinig daadkracht eer te ton. In de tweede plaats richtte de neocorporatistische literatuur de aandacht op de relatieve sterkte van de sociaal-deocratische eweging in e land (Panitch 1981; Goldthorpe 1984). Hierij werd het estaan van e neocorporatistisch sawerkingspatroon in eleidsprocess inn land als afhankelijke variaele eschouwd. Door deze tweede eperking ging voorij aan het feit dat kleinere verzuilde land (ook wel consociational deocracies), zoals België, Nederland, Oostrijk Zwitserland reeds veel langer neocorporatistische kerk vertoond terwijl daar juist sprake was van e relatief zwakkere, verdeelde areiderseweging (zie ijvooreeld Wasserg 1982 ). Soige auteurs proeerd deze tegstelling op te loss door kleine land als Nederland onder te rg in de categorie deo 189

4 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 cratic corporatis (Katzstein 1985). Helaas veronachtzaat ook die terinologie het verdeelde karakter van de verzuilde saleving. In deze land was iers sprake van deels overlappde aatschappelijke scheidslijn (Lijphart 1977) die resulteerd in e relatief zwakkere positie van de sociaal deocratie. De relevante vraag is dan ook waar de wortels van het verzuilde neocorporatise lag. De sleutel tot het antwoord is de positie van de christdeocratie in deze land (vergelijk Van Kerserg 1995). Christ-deocratische partij vord in België, Nederland Zwitserland vaak de spil in het politieke radarwerk 2. Deze saleving werd voor na de Tweede Wereldoorlog in elangrijke ate op christdeocratische leest geschoeid. De christdeocratische leer kde protestantse roos-katholieke variant, aar eide hadd gee dat de overheid zich terughoudd zou oet opstell slechts aanvulld zou oet handel. Individu ehor in groep (gezin, aatschappelijke organisaties) tot ontplooiing te ko. E haronische kijk op de interselijke etrekking resulteerde in e ideale aatschappelijke ording waarin etrokk groep allereerst onderling eleid aakt geschill eslechtt. In Nederland kreeg deze officieel vor via de instelling van puliekrechtelijke edrijfsorgan in de sociaal-econoische landouwsector. Vergelijkare organ werd opgericht op andere eleidsterrein. Korto, terwijl de verzuiling verklaart waaro de areiderseweging niet krachtig goeg was o in Nederland e Zweeds odel te introducer, verklaart de aatschappijvisie van de politiek ctrale christ-deocratie waaro op veel eer terrein dan de sociaal-econoische instituties et neocorporatistische kerk versch waaro daar al decnia lang sprake van was voordat in de jar zevtig de neocorporatistische literatuur zich op Scandinavië, Duitsland Groot-Brittannië stortte. De christ-deocratische aatschappijvisie van e afstandelijke overheid versluierde evwel ook de werkelijke rol van de overheid, die op de achtergrond e elangrijk stepel zette op het spel van de sociale partners. Op de sturde rol van de overheid wordt in de volgde paragraaf nader ingegaan. In de jar negtig van de vorige eeuw lek allerlei ontwikkeling het klassieke neocorporatistische kader te edreig, zoals gloalisering van de econoie de Europese interne arkt (Streeck Schitter 1991). De specifieke Nederlandse vor kreeg ook nog es et de gevolg van de ontzuilde instituties te ak et het eleidsadagiu van de terugtredde overheid. In dezelfde periode als waar de Scandinavische auteurs over loyise e teloorgang van advies- overlegorgan waarne, legde de terugtredde overheid in Nederland e sterke politieke druk op neocorporatistische overlegstructur. Onder de kainett Kok I II ging soige paarse politici zelfs zover dat zij het achtige iddveld wild oplaz. Deze ontwikkeling lijkt te zijn voortgeschred in de jar die volgd. In de context van e steeds eer zelfstandig (eigstandig) opererde overheid is het niet vreed dat de controverse tuss vakond Minister de Geus in het najaar van 2004 gesyoliseerd door de weigering door Lodewijk de Waal de inister voor het oog van de caera s de hand te schudd werd gezi als het ogelijke einde van het faeuze Nederlandse polderodel. We kunn stell dat, alhoewel de ontwikkeling van het corporatise in Nederland e geheel eig dynaiek heeft gekd, op dit ot wellicht de voorwaard aanwezig zijn voor e eer inforele invloedsstrategie van werkgeversorganisaties vakond. 190 Structuur van het corporatistische overleg Het is elangrijk te eseff dat neocorporatise gekerkt wordt door wederzijdse afhankelijkheid van de etrokk actor, door uitsluiting van andere actor door e elangrijke sturde rol van de overheid. De staat de aatschappelijke organisaties he elkaar nodig voor het daadwerkelijk uitvoer van voorgo eleid. Vanwege die afhankelijkheid inzake de uitvoering is het niet verwonderlijk dat deze actor ook sterk ij de eleidsepaling word etrokk. Hier vindt e ipliciete afweging plaats: teg de vaak als stroperig verlopde eleidsvoorereiding esluitvoring staat e eer slagvaardige eleidsuitvoering odat draagvlak is verkreg ij elangorganisaties die verantwoordelijkheid drag voor de uitvoering van het eleid Tegelijkertijd word andere actor dan de vertegwoordigde elangorganisaties zoals cate

5 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 gorale vakorganisaties foreel feitelijk uitgeslot in ijvooreeld in de Sociaal-econoische Raad de Stichting van de Areid). Bekde vooreeld van werkneersvertegwoordigers op dectraal onderhandelingsniveau die niet vertegwoordigd zijn in deze organ zijn de relatief grote vakorganisaties als NU 91 (e vakorganisatie voor verplegd personeel) de kleinere VVMC (de Veriging voor Rijdd personeel) (Akkeran 2000). Daarov is er feitelijk ook sprake van het uitsluit van de deocratische wetgevde acht van het parlet, ook al estaan er vaak inforele verinding tuss politieke partij in het parlet, de overheid de aatschappelijke organisaties. De overheid speelt vaak op de achtergrond e sterke, sturde rol. Zij kan altijd ipliciet of expliciet dreig o het eleid te foruler zonder inrg van de sociale partners. Door te dreig et wetgeving die uit de verzaeling ligt van eleidsalternatiev die het eest geprefereerd word door de sociale partners, word de sociale partners gedwong o zak et elkaar te do coproiss te sluit (Scharpf 1997, ). Daarnaast heeft de overheid e grote invloed op de feitelijke kracht van de door de sociale partners ereikte akkoord, odat de overheid eschikt over specifieke evoegdhed. En elangrijk vooreeld hiervan is het algee indd verklar van CAO s. De sturde rol van de overheid, die stoelt op (het dreig et) achtsvertoon, lijft in Nederlandse studies vaak onderelicht. E red hiervoor kan zijn dat de legitiering van het ctraal overleg eruit estaat dat de sociale partners uiteindelijk hetzelfde aatschappelijke verantwoordelijkheidsesef del. E elangrijke uitzondering is de studie van Visser Heerijck (1997) die expliciet de schaduw van de hiërarchie aanerk als e conditie waaronder de sociale partners hun aatschappelijke verantwoordelijkheid ne. Recte edreiging op ondiaal, Europees nationaal niveau Ongeveer ti jaar lang werd het neocorporatise ewierookt. In Nederland werd dit gesyoliseerd door de prestatie van het Akkoord van Wassaar in 1992 de ware ontvangst van de less van de pleitezorger van het polderodel, Wi Kok, in Downing Street 10 in het Witte Huis. Desalniettein tekd de donkere wolk zich al af aan de heel. Econoische gloalisering. M oet ervoor oppass algee uitsprak te do over econoische gloalisering haar gevolg, zonder de gevolg per sector of zelfs individuele product te onderzoek. Desalniettein is het ontegzeggelijk waar dat de traditionele achtsverhouding tuss overheid sociale partners door econoische gloalisering verander (vergelijk Martin 1994). Gloalisering aakt het ogelijk dat werkgevers onderdel van het productieproces relatief akkelijk kunn verplaats naar die geied die gezi hun kostat analyse het eest aantrekkelijk zijn (Scholte 2005) Dit etekt dat de overheid inder eleidsvrijheid giet dat de positie van werkneersorganisaties verzwakt. Deze ontwikkeling ipliceert niet dat werkgevers nu tegover werkneers overheid ko te staan. Veeleer is sprake van e tegstelling inn die groep actor (ijvooreeld onderdel van overheid, werkgevers werkneers). Wel etekt dit dat de traditionele wederzijdse afhankelijkheid die ede t grondslag lag aan het neocorporatise door econoische gloalisering afrokkelt door toede tegstelling inn koepelorganisaties van werkgevers werkneers inn de overheid. Europeanisering. De stapp ter intsivering van Europese integratie sinds de Europese Akte van 1985 zijn volgs soig (ijv. Milward 1992) e antwoord van de Europese stat op toede econoische gloalisering. Lidstat leverd daartoe op elangrijke eleidsterrein e zekere ate van eleidsvrijheid in t gunste van het Europese niveau in de verwachting dat nog eer eleidsvrijheid verlor zou gaan als elkaar zou econcurrer. Hoewel er foreel vele eleidsterrein zijn waar neocorporatistische instituties e elangrijke rol lev spel op nationaal niveau, heeft Europese integratie door het priaat van de interne arktwerking het ijehorde ededingingseleid desalniettein geleid tot e verdere afkalving van de eleidsvrijheid van nationale overhed de ogelijkheid van de sociale partners daar invloed op uit te oef. Op dit ot erk de sociale partners hoezeer in de 191

6 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 wereld van psio ziektekostverzekering concurrtie hun traditionele invloedssfeer in de eleidsvoorereiding uitvoering aantast. Weliswaar ied de Europese Sociale Dialoog de Op Method of Coordination (vergelijk Van Kerserg Vereek 2004) ogelijkhed o verlor terrein terug te winn, aar - hoe het wt of keert Europese integratie etekt e edreiging van de geslot, hiërarchische wereld van de sociale partners. De terugtredde overheid. De jar negtig kerkt zich in estuurlijk Nederland door de nadruk op e terugtredde overheid. De populaire analyse dat de overheid ge daadkracht eer zou ezitt de saleving nog slechts zou estaan uit clusters van netwerk policy advocacy coalitions leidde ertoe dat weinig eer oog hadd voor de intervtieacht die de overheid nog altijd ezit. De verdere individualisering van de Nederlandse saleving, gekoppeld aan onvrede et estaande estuursstijl, resulteerde in e grote fluctuatie in de voorkeur van Nederlandse kiezers. De consequties van de terugtredde overheid voor de neocorporatistische instelling zijn pottieel or. De verdwijning van het CDA uit de regeringscoalities tuss leidde ovdi tot e op aanval op het Nederlandse aatschappelijke iddveld. Het leek erop dat de staat het aatschappelijk iddveld niet eer als vaste onderhandelingspartij nodig had, aar inzette op arktwerking op concurrtie in plaats van coördinatie. E goed vooreeld hiervan is opheff van het onopolie van de ANWB op de plaatsing van ewegwijzering. De vraag is gerechtvaardigd in hoeverre het neocorporatistische overleg in van Nederland aan het wankel is door ovgoede ontwikkeling. Feitelijk heeft e eleidsterrein et e neocorporatistische structuur veel weg van e geslot, hiërarchisch netwerk. Daarinn zal loy door elangorganisaties overheid voortdurd voorko. In die zin is de discussie over e verschuiving naar sterkere loyactiviteit door elangorganisaties voor het terrein van areidsverhouding sociaal-econoisch eleid e analytisch weinig zinvolle. Veel elangrijker is de vraag of er e verschuiving is opgetred van het geslot, hiërarchische netwerk zoals gedefinieerd langs de forele lijn van het geïnstitutionaliseerd overleg, naar e eer op netwerk, waar loyactiviteit sterker dan voorhe word geinitieerd op e ad hoc asis. Hieronder zal aan de hand van kerk van het huidige geïnstitutionaliseerde overleg word eweerd dat het neocorporatistische overleg in Nederland niet aan het wankel is geracht. Vervolgs zal word uitegezet wat dit etekt voor de plaats van loy netwerkvoring in de neocorporatistisch georganiseerde sociaal-econoische sector. 3. Ctraal overleg of parletaire eïnvloeding? De kernvraag van dit artikel is de vraag of zich in Nederland e vergelijkare verschuiving heeft voorgedaan van corporatistisch overleg naar ad hoc eïnvloeding via het parlet zoals wordt waargo in de Scandinavische land. Voordat we kunn sprek van e verschuiving, oet voldaan zijn aan twee voorwaard. De eerste voorwaarde is dat het neocorporatistisch overleg over areidsvoorwaard aan elang heeft ingeoet. De tweede voorwaarde is dat tegelijkertijd de eïnvloeding van het parlet op dit eleidsterrein oet zijn toego. Nog los van de vraag of de indicator die door de Scandinavische onderzoekers voor eide trds word geruikt deze verschuiving ook overtuigd aanton, is er weinig aanleiding o te verwacht dat e dergelijke trd zich ook voor zou do in ons land. Het Nederlandse systee van areidsvoorwaardvoring kan naelijk nog steeds als typisch neocorporatistisch word aangeerkt. Hieronder zal aan de hand van twee elangrijke kerk van dit systee word aangetoond dat de Nederlandse areidsvoorwaardvoring voornaelijk plaatsvindt in e geslot hiërarchisch netwerk. Aan de eerste voorwaarde van de aanwezigheid van e verschuiving van activiteit van elangorganisaties in de richting van parletair loyise wordt in Nederland derhalve niet voldaan. Dit sluit niet uit dat ook in ons land sprake kan zijn van e toae aan invloedspoging van elanggroep via het parlet. Op deze ogelijkheid wordt in conclusie van dit artikel dieper ingegaan. 192 Toegang tot het Walhalla: e geslot netwerk Het overleg et de Regering de edeesluitvoring over het areidsvoorwaardeleid conc

7 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 trer zich in Nederland ij twee overlegorgan: de Sociaal-econoische Raad (SER) de Stichting van de Areid (STAR). De overlap tuss de led van deze twee organisaties is groot. Voor de werkneers geldt zelfs dat alle led van de Stichting van de Areid tevs zitting he in de SER, soige als gewoon lid, andere als plaatsvervangd lid. Slop kschetst dit netwerk waarin areidsvoorwaardeleid wordt gevord als e kleine elite (2004, 46), die elkaar naast het forele overleg ook veelvuldig inforeel treft. Daarnaast ko er inn dit netwerk ook veelvuldig wisseling van posities voor. Bekde vooreeld hiervan zijn het vakondsverled van oud preier Kok van Minister De Geus. Visser Heerijck (1997) adrukk dat corporatise e netwerk van politieke ruil ovat, waarin door veelvuldige onderhandeling ieders posities kt, waarin door het geeschappelijke elang op langere terijn wederzijds vertrouw ontstaat. Dit lange terijn elang zorgt voor hoge exit kost voor de deelneers de hoge toetredingskost voor nieuwe deelneers (Visser Heerijck 1997, 68-71). Deze geslotheid is één van de elangrijke kerk van e neocorporatistische overlegstructuur (Schitter 1979). Hoezeer er sprake is van e geslot netwerk van werkgevers werkneersvertegwoordigers lijkt wel uit de eperkte ogelijkhed van uitstaanders o toe te tred tot de SER de STAR. Foreel is de toegang tot de SER iedere twee jaar onderwerp van heroverweging kunn zich nieuwe partij aaneld o oeingsgerechtigd te word. De SER rgt over haar sastelling zelf advies uit aan de Minister van Sociale Zak. In de praktijk zull eis van represtativiteit de toegang tot de SER eperk, zoals lijkt uit het feit dat de sastelling sinds de oeizae toetreding van onafhankelijke ond et de vakctrale voor Middgroep Hoger Personeel, al ijna dertig jaar niet eer is gewijzigd. 3 De reactie van de Minister van Sociale Zak De Geus op kaervrag over het invull van vacatures voor Kroonled van de SER evestigt het geslot karakter: ook voor de onafhankelijke led van de SER wordt e op sollicitatieprocedure door de inister niet wselijk geacht. 4 Dit sluit overigs niet uit dat andere partij wel indirect toegang he tot het overleg in de SER, hetzij via de Kroonled, hetzij via de coissies waarin tal van aatschappelijke elangorganisaties zitting he. Zo heeft de Consutond ijvooreeld zitting in de Coissie voor consutaangeleghed. Ook na de afschaffing van de verplichte adviesvraag aan de SER, in 1997, is het aantal door de SER uitgerachte adviesaanvrag niet verinderd in aantal of elangrijkheid (SER 2001). Sterker nog, de SER concludeert zelfs dat ook inisters op andere eleidsterrein steeds eer adviesvrag indi (SER 2001, 23). Het privaatrechtelijke karakter van de Stichting van de Areid aakt toetreding van uitstaanders overigs per definitie lastig. De geslotheid van het ctraal overleg geldt voor ook voor de dectrale led van de koepels van werkneers- werkneersorganisaties. Zij kunn alle het overleg eïnvloed via vooroverleg et de eig vakctrales werkgeversctrales. Zelfs voor de voorzitters van de grotere werkgevers werkneersorganisaties is de forele toegang eperkt, al is deelneing sos ogelijk als plaatsvervangde led (Winduller et. al. 1987). De schaduw van de hiërarchie: de sturde rol van de overheid Visser Heerijck adrukk dat het Nederlandse areidsvoorwaardeleid gekerkt wordt door de typische neocorporatistische rol van de overheid, die het overleg faciliteert daarij de condities aangeeft waaronder de uitparletaire esluitvoring kan plaatsvind. Scharpf (1997) noet dit de schaduw van de hiërarchie refereert daarij expliciet aan het verschijnsel van zelforganisatie, ijvooreeld tuss sociale partners (zie ook Visser Heerijck 1997, 66). Bij e sterk indirect sturde overheid, zoud we toch loyactiviteit van elangorganisaties kunn verwacht richting het parlet. Het is de vraag of we die ook kunn aantreff. 4. Casus: De algee verindd verklaring van CAO s E elangrijk vooreeld van e indirect sturingsinstrut van de overheid is het dreiget o CAO s niet eer algee verindd te verklar (kortweg AVV; zie Slop 2004, 48). Het algee verindd verklar is e instrut waarij de Minister van Sociale Zak epaling uit CAO s 193

8 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 die zijn afgeslot door werkgevers werkneersorganisaties, na e represtativiteitstoets 5, geldig kan verklar voor alle edrijv in e epaalde sector. Voor de CAO-partij heeft het algee verindd verklar van CAO s epaling daarin elangrijke voordel: werkgevers hoev niet te vrez dat zij door hun CAO loonkost gaan etal die hun concurrtiepositie aantast. De loonkost van edrijv in de sector zull iers, na algee verindd verklaring door de Minister van Sociale Zak, ook voor concurrt gaan stijg. Voor de niet aangeslot werkgever ( in indere ate werkneer) heeft het algee verindd verklar als voordeel dat onderhandelingskost eperkt lijv. Het nadeel voor e werkgever die niet is aangeslot ij één van de CAO- partij, is dat epaling word opgelegd waarover hij ge inspraak heeft gehad. Deze werkgever kan zich niet onttrekk aan de uitkost van onderhandeling waar hij zelf niet aan heeft deelgo. Dit instrut heeft als voordeel dat het de areidsrust t goede kot inkosgelijkheid evordert. 6 Het geeft de Minister van Sociale Zak Werkgelegheid ook (sa et georganiseerde werkgevers werkneers) elangrijke zeggschap over de areidsvoorwaard van niet georganiseerde werkgevers, waardoor het overleg tuss de georganiseerde partij aanzilijk wordt vergeakkelijkt. Dat deze faciliteit evwel niet onvoorwaardelijk is, lijkt wel uit de veelvuldige dreiging o het instrut af te schaff wanneer CAO afsprak elangrijke sociaal econoisch eleid dreig te doorkruis. Het dreig o de AVV af te schaff of niet toe te pass is daaree e elangrijk indirect sturingsinstrut van de overheid in de areidsvoorwaardvoring (Slop 2004: p 48). Dit dreiget is door de Minister van Sociale Zak de laatste 15 jaar ook herhaaldelijk geuit (NRC Handelslad, ; ; ; ; ; ; ). Gecoineerd et de opnae in de Regeerakkoord van Balkde I II, geeft dit aan dat de dreiging ook serieus go oet word. Dat dit dreiget ook door sociale partners zeer serieus wordt go lijkt uit de afloop van het eest recte conflict tuss vakorganisaties de Minister. In het najaarsakkoord van 2003 werd et de werkgevers werkneersctrales afgesprok o e nullijn te hanter voor contractlon. To het overleg in 2004 et de werkgevers de werkneers over de vervroegde uittreding prepsioering islukte, zegd de vakond de overekost over de nullijn op. Als reactie daarop esloot Minister de Geus van Sociale Zak Werkgelegheid dat voor de periode 1 noveer 2004 tot 31 deceer 2005 CAO afsprak over loonstijging niet eer algee verindd word verklaard. 7 E jaar later, in zijn verslag over het Najaarsoverleg van oktoer 2005 aan de Tweede Kaer toont hij zich tevred over het uitlijv van e stijging van de contractlon: de Ctrales he hun ond grosso odo aan de nullijn wet te houd. 8 Uit het feit dat de AVV ondanks herhaaldelijke aanvall nog steeds estaat, valt af te leid dat zowel voor overheid als sociale partners het algee verindd verklar nog steeds e elangrijk sturingsinstrut is in het ctrale overleg, dat overheid sociale partnes ije houdt. Dit toont aan dat het geïnstitutionaliseerde overleg tuss werkgevers werkneers nog altijd de elangrijkste anier is waarop areidsvoorwaard word gevord dat de overheid daarinn voorwaard stelt afdwingt. Op zich sluit e sterke positie van de overheid het gehoorza hieraan door de ctrale organisaties van werkgevers werkneers ( de aangeslot led) niet uit dat werkgevers werkneersvertegwoordigers ook via parletaire eïnvloeding hun elang zull proer te verdedig. Het sterk sturde karakter van de AVV zou zelfs kunn leid tot eer parletaire eïnvloeding door werkgevers werkneers. Gezi het geslot karakter van het ctraal overleg, ligt e structurele toevlucht tot e dergelijke parletaire strategie niet voor de hand, evoudigweg odat de sociale partners hieree het risico lop dat actor uit het geslot netwerk alsnog toegang verkrijg tot esluitvoring over areidsvoorwaard. Wat wel eer voor de hand ligt is dat andere elangorganisaties dan de erkde koepelorganisaties van werkgevers werkneers invloed zull proer uitoef via het parlet. Die invloed oet het sterkst erkaar zijn voor het instrut van de AVV, dat iers verstrekkde gevolg heeft voor niet- of anders-vertegwoor- 194

9 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 digde werkgevers /of werkneers. Wanneer er sprake is van e dergelijke eancipatie van andere elanggroep door iddel van loyactiviteit ij het parlet, wanneer die eïnvloedingspoging ige ate van succes he, dan zoud we dit terug oet vind in Kaervrag aan de Minister van Sociale Zak. O e indruk te gev van e evtuele eïnvloeding via Tweede Kaerled is nagegaan of welke Kaervrag er zijn gesteld in de periode januari 1995 tot oktoer 2005 over het Algee Verindd Verklar van CAO s. Vervolgs is geanalyseerd hoe waarschijnlijk het is dat aan deze vrag loyactiviteit van elangorganisaties t grondslag ligg. De resultat hiervan zijn weergegev in tael 1. Tael 1: Kaervrag over AVV naar herkost, kwestie jaar Jaar Partij Kwestie Nr Groep Nawijn Naleving van AVV-verklaarde CAO s; oneerlijke concurrtie Poolse werkneers TK: aanhangsel SP Vrag over aangevraagde dispsatie van AVV cao TK: aanhangsel VVD Vrag over preies die ongeorganiseerde werkgevers werkneers TK: aanhangsel 1699 oet etal voor AVV van CAO s 2005 D66 Vrag over adinistratieve procedure ekdaking AVV TK: aanhangsel: PvdA Wijziging Wet AVV voor distverlers uit nieuwe lidstat EU TK: aanhangsel: PvdA Represtativiteit CAO s onrechtatig geruik van CAO fonds TK: aanhangsel VVD Inzicht in AVV Fonds TK: aanhangsel PvdA Preies AVV fonds voor niet AVV edrijv TK: aanhangsel VVD Afkalvde represtativiteit Nederlandse vakeweging AVV voor niet- TK: aanhangsel 1044 georganiseerd 2002 VVD Dald vakondslidaatschap represtativiteit AVV TK: aanhangsel VVD Toezicht CAO fonds als voorwaarde voor AVV TK aanhangsel VVD Inzage jaarverslag ctrale werkgevers werkneersorganisatie TK: aanhangsel 1351 tv toezicht CAO fonds Over AVV ogelijke strijdighed et Mededingingswet TK: aanhangsel VVD Dald ledtal FNV ond represtativiteit van de Horecacao TK: aanhangsel 1178 t AVVerklaring 1999 VVD Dald ledtal FNV ond represtativiteit van de Horeca cao TK: aanhangsel 442 t. AVVerklaring 1999 VVD Preiediffertiatie verplichte poliss voor niet aangeslot werkgevers TK: aanhangsel 225 AVVerklaarde CAO s 1998 GroLinks Vrag over ontduiking van AVVerklaarde CAO s TK aanhangsel VVD Vraag over ezwaarschrift Belangveriging Tankstations teg AVV TK: aanhangsel VVD/D66 Vrag over ate waarin BouwCAO algee eleidslijn, TK: aanhangsel 814 Europese Regelgeving doorkruist AVVerklar van deze CAO. Uit tael 1 lijkt duidelijk dat er in de afgelop ti jaar 18 Kaervrag zijn gesteld over het algee verindd verklar van (epaalde) CAO s. De VVD stelt hiervan 60% van de vrag, die voornaelijk etrekking hadd op de correcte uitvoering van CAO-fonds de represtativiteit van CAO-partij. 195

10 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 Tael 2: Savatting Kaervrag over AVV naar soort vraag Soort vraag Kaerstuk Totaal Twijfel/prole over represtativiteit 1044; 833; 1178; 442; 54 5 Twijfel over correcte uitvoering werkgevers werkneersorganisaties 1699; 1097; 513; 149; 1579; 1586; 1351/1246; Over doorkruising Regeringseleid /of Europese regelgeving 1351/1246; Naleving AVVerklaarde CAO s 2326; 2248; 773; In tael 2 zijn dezelfde Kaervrag gegroepeerd naar het soort van vrag dat is gesteld. Deze tael laat zi dat het overgrote deel van de Kaervrag gaan over knelijke twijfels over de correcte uitvoering van adinistratieve financiële procedures door de werkgevers werkneersorganisaties van verplichting die voortko uit algee verindd verklaarde CAO s, waarij sos nadrukkelijk vrag word gesteld over de elang van niet-georganiseerde werkneers werkgevers (aanhangselnuers 1579; 225; 1699). Het is onwaarschijnlijk dat de twijfels over de uitvoering van procedures het resultaat zijn van eïnvloedingspoging van de werkgevers werkneerspartij zelf. Hetzelfde geldt voor de vrag waarij twijfels wordt uitgesprok over de represtativiteit van de vakveriging werkgeversorganisaties die de CAO s afsluit waarvoor zij AVV aanvrag. Ook lijkt het niet aanneelijk dat werkgevers- werkneerspartij parletariërs aanzett tot het stell van vrag over ogelijke strijdigheid van hun CAO s et andere eleid regelgeving. Van de vrag die gaan over de naleving van CAO-epaling etreft de helft (te wet aanhangselnuers 2326; 780) e vraag o actie aan de Minister van Sociale Zak o toe te zi op de naleving van CAO s. Het toezicht het afdwing van de naleving van CAO-epaling is echter e zaak van de CAO-partij. Het is net zo onwaarschijnlijk dat werkgevers werkneersorganisaties et vrag over deze evoegdhed ij Kaerled zull aanklopp. Op asis van de analyse van Kaervrag oet daaro word geconcludeerd dat er niet of nauwelijks sprake is van eïnvloeding van het Parlet door de werkgevers- werkneerspartij die tot het geïnstitutionaliseerde overleg ehor. Wel lijk er over de AVV eer algee kritische Kaervrag te word gesteld zoals vrag over de represtativiteit van de vakorganisaties. Andere Kaervrag lijk voort te ko uit de prole van specifieke sector, zoals de represtativiteit van de Horeca-CAO of elangorganisaties, zoals de Belangveriging Tankstations. Met nae deze laatste categorie vrag zou wel degelijk het resultaat kunn zijn van loyactiviteit. 5. Discussie onderzoeksagda De ctrale stelling van dit artikel luidt dat de Nederlandse sociaal-econoische verhouding nog altijd als corporatistisch di te word aangeerkt. De elangrijkste argut daarvoor zijn tweeledig. In de eerste plaats is de relatie tuss de sociaal-econoische partners e hiërarchische verhouding. In de tweede plaats speelt de overheid, eestal op de achtergrond aar zeker niet altijd, e eslissde rol in het sociaal overleg. De overheid kan zich hierij eroep op twee achtsinstrut. Het eerste instrut is dat de overheid kan dreig et unilateraal ingrijp (Visser Heerijck 1997; Scharpf 1997). Het tweede instrut is dat de overheid ede de toegang epaalt tot het geïnstitutionaliseerd overleg: welke actor ehor tot e exclusieve groep van onderhandelaars. Deze twee achtsiddel van de overheid herevestig het hiërarchische karakter van de relatie tuss de sociale partners. De twee achtsiddel zorg er tevs voor dat de sawerking tuss elangorganisaties overheid op sociaal-econoisch terrein e zeer geslot circuit etreft. E loynetwerk daarteg kt e op karakter waardoor het geakkelijker is voor nieuwe actor o deel te ne aan de eleidsvoring uitvoering waardoor elke elangorganisatie op de lange terijn wel es e succes oekt. Van deze kerk van het lo- 196

11 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 yise lijkt in de huidige verhouding tuss de sociale partners overheid evwel weinig sprake te zijn. In de geslot corporatistische verhouding van sociaal econoisch Nederland is het nog steeds heel oeilijk o toegelat te word tot de exclusieve clu van sociaal-econoische partners.. Dit artikel heeft lat zi dat de eleidsvoring op sociaal econoisch terrein nog altijd plaatsvindt inn e geslot netwerk van werkgevers- werkneerspartij de overheid. De overheid heeft in dit netwerk elangrijke sturingsinstrut: zij epaalt ede de toegang tot het sociaal overleg kan de sociale partners via indirecte sturingsinstrut, zoals het AVV, nog altijd stur in het areidsvoorwaardeleid. Het vooreeld van het esluit van Minister de Geus o loonafsprak ov de zogaade nullijn niet algee verindd te verklar, laat zi dat overheidssturing niet alle op ctraal niveau effectief is, aar ook resultaat heeft op het dectrale niveau van CAO-onderhandeling. Ook e analyse van Kaervrag in de afgelop ti jaar geeft ge aanleiding voor het veroed van sterke loyactiviteit ij het parlet door sociale partners. Van de teloorgang van esluitvoring van geïnstitutionaliseerd overleg lijkt daaro op het terrein van areidsvoorwaardvoring ge sprake te zijn. Dit laat onverlet dat er sprake kan zijn van eer loyactiviteit ij het parlet door edrijv (on)georganiseerde werkneers. Sterker nog, juist de geslotheid van het netwerk van de sociale partners zou aanleiding kunn zijn voor andere partij o hun toevlucht te zoek tot parletaire eïnvloeding. Dit kunn partij zijn die niet vertegwoordigd word door de zes partij in de Stichting van de Areid de Sociaal-econoische Raad. Het ontrek van e ste in het netwerk van areidsvoorwaardvoring zou dan wellicht kunn word gecopseerd door parletaire eïnvloeding. E toae in loyactiviteit is daaree in Nederland copletair aan neocorporatistische esluitvoring duidt op de eancipatie van anders- of niet-georganiseerd. Ook zou het geslot netwerk van ctrale esluitvoring et de sturde rol van de overheid aanleiding kunn zijn voor dectrale partij o via het parlet te loy, wanneer zij juist door het sterk acro-econoische elang op ctraal hun locale dectrale elang niet eer voldode vertegwoordigd acht. Knis over evtuele loyactiviteit zou e interessant licht schijn op de anier waarop (relatieve) uitstaanders proer o invloed uit te oef op esluitvoring die plaatsvindt inn e voor hun ontoegankelijk, hiërarchisch gestuurd netwerk. Dit vergt in de eerste plaats e grondige analyse van evtuele loyactiviteit via het parlet. Daarvoor zou niet alle het aantal contact oet word vastgesteld, aar juist ook de herkost het onderwerp van de loyactiviteit. Not 1 Recte pulicaties van haar hand zijn Idtifying Latt Conflict in Collective Bargaining, Rationality and Society 15(1): 15-43; A theory of soft policy ipletation in ultilevel systes with an application to Dutch social partnership, Acta Politica 39(1): In Oostrijk was veeleer sprake van duopolie et de sociaaldeocratische SPD. 3 Uiteraard de noodzakelijke wijziging daargelat die voortkwa uit de fusie van de NKV NVV in de FNV die van VNO NCW. 4 Brief van Minister de Geus aan de voorzitter van de Tweede Kaer der Stat Geraal dd. 6 septeer 2005 (Kaervrag et aanhangsel , nr 117). 5 Op deze represtativiteitstoets he de Sociale Partners overigs zelf e elangrijke invloed. De Stichting van de Areid wordt hierover advies gevraagd door de Minister van Sociale Zak. 6 Dit instrut wordt overigs in twijfel getrokk vanwege de strijdigheid et Europese ededingingsregelgeving odat het arktwerking zou teggaan. (Dels 2002; Rojer 2003). Rojer erekt dat het algee verindd verklar van CAO s slechts e zeer geringe invloed kan he op loonontwikkeling (Rojer, 2003). 7 Besluit van de Minister van Sociale Zak Werkgelegheid nr. AV/CAM/04/55433 tot wijziging van het toetsingskader Algee Verindd Verklar van CAO-epaling. 8 Tweede Kaer der Stat-Geraal, Brief van de Minister van Sociale Zak Werkgelegheid, vergaderjaar , 30300XV nr

12 Agnes Akkeran Verhouding tuss de sociale partners in Nederland anno 2005 Literatuur Akkeran, A, 2000, Verdeelde Vakeweging Staking: Concurrtie o Led, Asterda: Thela Thesis. Binderkrantz, A., 2003, Strategies of Influce: How Interest Organizations React to Changes in Parliatary Influce and Activity. Scandinavian Political Studies 26: Blo-Hans, J., 2000, Still Corporatis in Scandinavia? A Survey of Rect Epirical Findings. Scandinavian Political Studies 23: Blo-Hans, J., 2001, Organized Interests and the State: A Disintegrating Relationship? Evidce fro Dark. European Journal of Political Research 39, Blo-Hans, J. C. Daugjerg, 1999, Magts Organisering, in J. Blo-Hans & C. Daugjerg, Magts Organisering: Stat og Interesseorganisationer i Danark. Aarhs: Systie. Christians, P.M. H. Roetvedt, 1999, Fro Corporatis to Loyis? Parliats, Executives and Organized Interest Groups in Dark and Norway. Scandinavian Political Studies 22: Dels, L., 2002, Exit Polderodel? Socioeconoic Changes in the Netherlands, Westport, CT: Praeger. Goldthorpe, J.H. (red.), 1984, Order and Conflict in Conteporary Capitalis, Oxford: Clardon Press. H.C. Katz, W. Lee J. Lee (red.), 2004, The New Structure of Laor Relations, Ithaca: Cornell University Press. Katzstein, P.J., 1985, Sall States in World Markets. Industrial Policy in Europe, Ithaca: Cornell University Press. Kerserg, K. van, 1995, Social Capatalis. A Study of Christian Deocracy and the Welfare State, London: Routledge. Kerserg, K. van B. Vereek, 2004, Susidiarity as a Principle of Governance in the European Union. Coparative European Politics 2: Lee, W., J. Lee H.C. Katz, 2004, Reconstructing Dectralized Collective Bargaining and Other Trds in Laor-Managet-Governt Interactions. In: H.C. Katz, W. Lee J. Lee (red.), 2004, The New Structure of Laor Relations, Ithaca: Cornell University Press. Lehruch, G. P.C. Schitter (red.), 1982, Patterns of Corporatist Policy-Making, Beverly Hills and London: Sage. Lijphart, A., 1977, Deocracy in Plural Societies, New Hav: Yale University Press. Martin, A., 1994, Laour, the Keynesian Welfare State, and the Changing International Political Econoy. In: R. Stus G.D.R. Underhill (red.), Political Econoy and the Changing Gloal Order, New York: St. Martin s Press. Milward, A., 1992, The European Rescue of the Nation State, Lond: Routledge. Panitch, L., 1981, Trade Unions and the Capitalist State. New Left Review 125: Regeerakkoord Kainet Balkde I, 2002, Werk aan vertrouw, e kwestie van aanpakk, Handeling Tweede Kaer , , nr.5. Regeerakkoord Kainet Balkde II, 2003, Meedo, eer werk, inder regels. Handeling Tweede Kaer , , nr. 19. Rojer, M.F.P., 2003, Strategie Beleid Ge Loonopdrijving door AVV van CAO s. Econoisch- Statistische Bericht 88: Scharpf, F.W., 1997, Gaes Real Actor Play. Actor-Ctered Institutionalis in policy research, Boulder, CO: Westview Press. Schitter, P.C., 1979, Still the Ctury of Corporatis. In: P.C. Schitter G. Lehruch (red.), Trds towards Corporatist Interediation, London: Sage. Scholte, J.A., 2005, Gloalization, Houndsill: Palgrave. Slop, J., 2004, The Netherlands: Resilice in Structure, Revolution in Sustance. In: H.C. Katz, W. Lee J. Lee (red.), The New Structure of Laor Relations, Ithaca: Cornell University Press. Sociaal-econoische Raad, 2001, Werk aan draagvlak. Evaluatie van de adviestaak van de Sociaal-econoische Raad, D Haag: SER. Streeck, W. P.C. Schitter, 1991, Fro National Corporatis to Transnational Pluralis. Politics and Society 12: Svsson, T. P. Öerg, 2002, Exploring Networks of Power, Trust, and Delieration in Swedish Industrial Relations. Paper prested at the XIIIth Nordic Political Scice Association, Aalorg, August Visser, J. A. Heerijck, 1997, A Dutch Miracle. Jo Growth, Welfare refor, and Corporatis in the Netherlands, Asterda: Asterda University Press. Wasserg, A.F.P., 1982, Neocorporatis and the Quest for Control: the Cuckoo Gae. In: Lehruch Schitter (red.), 1982, Patterns of Corporatist Policy-Making, Beverly Hills and London: Sage. Winduller, J.P., C. de Galan A.F. van Zweed, 1987, Areidsverhouding in Nederland, Utrecht: Het Spectru. Wolddorp, J., 2005, The Polderodel: Fro Disease to Miracle? Dutch Neo-corporatis , Asterda: Thela Thesis. 198