De sociale kwaliteit van het stedelijke domein

Transcriptie

1 De sociale kwaliteit van het stedelijke doein Veiligheid pulieke vertrouwdheid Bas van Stokko Bas van Stokko is werkzaa aan het Ctru voor Ethiek, Radoud Universiteit Nijeg, aan de Faculteit der Sociale Wetschapp van de Vrije Universiteit te Asterda. Correspondtiegegevs: Dr. B. van Stokko Radoud Universiteit Nijeg Ctru voor Ethiek Postus HD Soige stadssociolog sprek over de teloorgang van het stedelijke pulieke doein. De opare ruite van de innstad staat in het tek van evet festivals, e daaree gepaard gaande consutgerichte eheidsstijl. Voorgekookte pretparkervaring epal het stedelijke iago de prootiefolder. Veel ruit word ewust ontworp als zero friction ogeving, als ruite waarin elke sociale wrijving of storing zoveel ogelijk wordt vered. Ook toezicht, surveillance regletering drag daar aan ij. De prijs voor deze kant--klare eleviss is dat de stad wordt ontdaan van zijn angel: spontane ongeregelde geeurtiss, directe confrontaties et vreede person die verwondering ( irritatie) oproep. Het pulieke doein lijkt op die anier dezelfde hooge hygiënische trekk te krijg van kantoorcoplex, winkelctra, of welke onoculturele claves dan ook. Soig etwijfel of het pulieke doein als vitale plaats van uitwisseling van knis ervaring nog wel estaat. Die rol is door de assaedia overgo. Maar er is ook e andere stad: de stad van vuil, overlast isdaad. Er is e sterk contrast tuss rijkdo spektakel erzijds verloedering anderzijds. Anoniee ruites ied veel geleghed tot overlastgevd criineel gedrag. De nachteconoie van drank drugs rgt relatief veel criinaliteit vandalise et zich ee. Veel ezoekers uit zich ongered geruik veraal geweld teg polities andere pulieke professionals. Soig wijz erop dat assertieve urgers sterker van zich af ijt zich intoleranter gedrag (Van d Brink 2001; 2004; Van Stokko 2005). Mede in reactie op deze ontwikkeling proer sted het pulieke lev veiliger te ak: caeratoezicht, afsluit van ruites voor onverzorgd ogde s, verwijdering van prostituees uit het stadseeld, et cetera. Ook de herinrichting van strat uitgaansgeied, de schoonaak van de Asterdase Wall kunn in dat licht word ezi. In Nederland heeft zich aldus de afgelop decnia e politiek van wselijk gedrag ontwikkeld, e eleid gericht op regulering van gedrag in de pulieke ruite (Waiton 2008; Van Stokko 2008). De evoegdhed van de politie de lokale overheid zijn ehoorlijk uitgereid. Het gaat o e 152

2 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein reed scala van reguleringsstrategieën door statelijke niet-statelijke instanties, inn uit het strafrecht, reactief proactief (Terpstra 2008). Onder andere de volgde aatregel zijn go ter regulering van gedrag in de pulieke ruite (vaak in de vor van nieuwe wett of aanpassing van estaande wetgeving): de wet op de idtificatieplicht, wet estuurlijke oetes overlast opare ruite, wet voetalvandalise ernstige overlast (et daarin onder andere e eldingsplicht straatverod), introducer doorzettingsacht urgeeesters o ulti-proleegezinn aan te pakk, wet op prevtief fouiller, persoonsgerichte aanpak veelplegers risicojonger, estuurlijke ophouding (prevtief vasthoud insluit), aatregel alcoholverruik, gedragscodes in onder andere wijk, schol sportveriging. Er is dus e stapeling van allerhande strategieën van controle, toezicht regulering. Vaak is onduidelijk wat de lijn is van al deze aatregel de red waaro ze werkzaa zoud zijn. Het parool luidt volgs Terpstra (2008): niet geschot is altijd is. Illustratief is het landelijke Actieplan Overlast Verloedering (2009) dat dichtgespijkerd is et titall aatregel elk antisociaal gedrag lijkt te will uitann. De nieuwe politics of ehaviour staat niet alle in het tek van de strijd teg onveilige pulieke ruites, aar past ook inn hernieuwde oproep tot e eschavingsoffsief (Wilterdink 2008). Ook inn de stedelijke (her)inrichting van stations, winkelctra, ziekhuiz andere pulieke ruites die gekerkt word door grote assa s s, staat de regulering van ongewst gedrag voorop. Het aantal particuliere toezichthouders eveiligers is sinds de jar tachtig in sterke ate toego. Ook de overheid zet voortaan particuliere eveiligers in ij het teggaan van kleine ergerniss. Hoe deze ontwikkeling te duid? Volgs Terpstra lijkt het erop dat de overheid het estuur; de politie; het OM door het ton van daadkracht het afnede gezag vertrouw proeert terug te winn. E gerek aan zichtare, krachtige aatregel teg edreiging van veiligheid zou de overheid verder in diskrediet kunn rg. O die red oet volgs Terpstra (2008) nieuwe wetgeving vooral syolische hardheid uitstral. De terinologie oet strijdlust uitdrukk. Het eleid van Rotterda is daarvoor illustratief: de straat herover het inzett van stadsariniers andere frontlijnwerkers (Tops 2007; Engers e.a. 2005). Tegelijkertijd heeft de retoriek van zero tolerance opgang geaakt. Odat de druk o daadkracht te ton het grootste is tijds affaires die door de edia word uitvergroot, lijft de goede daadkracht vaak hang in incidtalise. De neiging hals over kop nieuwe aatregel in te voer leidt ertoe dat de orele verantwoording voor het invoer van allerlei reguleringsactiviteit (zijn de aatregel effectief, proportioneel, rechtvaardig, etc.) op zijn est slechts halfslachtig plaatsvindt. Volgs Terpstra (2008) is het opvalld hoe weinig weerstand er was teg invoering van de goede aatregel, ook aatregel die in het verled zeer gevoelig lag (zoals e idtificatieplicht of het aanrg van eveiligingscaera s). De vraag is of et de snelle aanwas van controle eheersingsiddel niet het paard achter de wag wordt gespann. Er lijkt vooral te word ingespeeld op de elang van consut: zij og niet van streek rak, negatieve ervaring oet word uitgeann. Mogelijk word urgers daardoor angstiger, verliez ze hun iuniteit voor storde ervaring gaan ze elkaar sterker ijd. Hoe dat ook zij, verwondering irritatie over afwijkd gedrag hor ij de stad. Als het doel zou zijn zo in ogelijk frictie et andere groep te lat ontstaan, zou dat het einde etek van elke vor van stedelijkheid, opgevat als het ervar van perspectiefwisseling confrontaties et ander (Hajer Reijndorp 2001). Stedeling lijk echter wel e grotere ehoefte te he aan e veiliger vertrouwder puliek doein. Misschi iedt het herstel van overzichtelijkheid herkaarheid in pulieke ruit perspectief (RMO 2004). Ook de ontwikkeling van wat Talja Blokland pulieke failiariteit noet, zou houvast kunn ied. Het egrip duidt op de positieve rol die inforele contact op straat kunn he op het veiligheidsgevoel van urgers. Het gaat o het (her)kn van s (ook al spreek je ze weinig) inforele ontoeting op straat in cafés, et winkeliers, polities andere pulieke professionals. 153

3 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein Pulieke vertrouwdheid iedt tegwicht aan anoniiteit de daaree gerelateerde neiging o op stereotype eeld inschatting af te gaan. Hoe eperkter de inforatie over ander, des te eer we gaan categoriser op asis van onder eer gder etniciteit (Blokland 2009, 129). Burgers kunn echter door herhaalde oservaties van dezelfde s die stereotypering te ov ko. M kan s eter plaats weet op wie al dan niet kan rek of wie al dan niet e kleine dist zal gev. Pulieke vertrouwdheid etekt volgs Blokland niet dat je sociale controle uitoeft. Wel dat je akkelijker inschatting kunt ak of je al dan niet s aanspreekt, risico neet of juist uit de weg gaat. Pulieke vertrouwdheid estaat dus uit ervaringsknis die ongeak onzekerheid op straat plein reduceert. Door oservatie leest de straat pottiële edreiging. Als er weinig geeschappelijke nor word herkd of als üerhaupt ge inschatting kan ak van de geldde codes, voelt zich onveiliger, ongeacht de ate van controle (Blokland 2009, 23). Blokland pleit voor ging van functies daaree intsiever ruitegeruik. Daardoor voelt zich eerder thuis drukte op straat zorgt voor e podiu waar wat te elev valt. Mooie sted estaan juist ook uit wat roelige, chaotische onoverzichtelijke winkelstrat zoals de Beierlandselaan de Schiedaseweg in Rotterda. De vraag is echter of e individualistische saleving waarin de consut de dist uitaakt, nog wel in pulieke vertrouwdheid andere spontane vor van sociale regulering kan voorzi. Uit veel onderzoek lijkt dat urgers privacy anoniiteit juist op prijs stell. Er estaat e sterke spanning tuss anoniiteit erzijds vertrouwdheid anderzijds. Voor eide geldt dat ze zowel prolee als oplossing kunn zijn: anoniiteit kan hinderlijk edreigd zijn, aar ook het gevoel van vrijheid vergrot. Vertrouwdheid wordt vaak op prijs gesteld, aar kan ekled zijn afreuk do aan de grilligheid van stedelijke ervaring. De volgde vrag zijn epald voor dit theanuer. Is pulieke vertrouwdheid realiseeraar in grootstedelijke ruites? Kunn vertrouwdheid herkaarheid afreuk do aan stedelijkheid? Welk soort intervties zijn voorhand o pulieke vertrouwdheid te vergrot? In welke opzicht kan vertrouwdheid ijdrag aan de eleving van lokale veiligheid? Dit theanuer eoogt de stand van zak rondo veiligheid pulieke vertrouwdheid te schets. Het nuer kan tegelijk word gezi als e ijdrage aan stadssociologische theorievoring rondo pulieke ruite stedelijke ogangsvor, waarij tevs estuurskundige criinologische inzicht over onveiligheid word etrokk. In dit nuer ko vijf artikel aan od. De eerste twee zijn eer eschrijvd diagnosticerd van aard. In de laatste drie ijdrag kot de vraag aan de orde waaro vertrouwdheid inn stedelijke context van elang is hoe die vertrouwdheid kan word versterkt. Allereerst schets Ronald van Sted Maddy Roelofs de opkost van nieuwe groep professionele toezichthouders in de pulieke ruite. De auteurs gev e overzicht van de groei ovang van politieachtige functionariss in Nederland, factor die tot die groei he geleid. De auteurs zijn ook nagegaan wat de percepties, verwachting oordel van urgers zijn over de nieuwe groep handhavers. Epirisch onderzoek onder inwoners van Asterda laat e eerduidig eeld zi. Respondt he over het algee ge ezwaar teg de aanwezigheid van politieachtige professionals, aar he ook ge goed idee van wat zij do. Het is volgs de auteurs de vraag hoe terecht deze igszins laconieke houding is. In pottie ligg ongewste confrontaties tuss urgers erzijds voornoede professionals anderzijds op de loer. Tegelijkertijd is het ogelijk dat urgers die professionals wel akkelijk gaan vind: urgers zelf zoud niet et toezicht handhaving oet word elast. Veiligheid kan aldus e consuptiegoed word, waardoor er gestaag e controlecultuur wortel kan schiet. De auteurs vrag zich t slotte af of we spontane, ongeregelde afwijkde gedraging die ook ij het chaotische creatieve karakter van sted hor niet te veel aan and legg. Het volgde artikel is van Maart Hajer, Maart Poorter, Arnold Reijndorp Mara Schoots gaat in op nieuwjaarsvreugdevur in D Haag. Die vur zijn van oudsher oject van controverse conflict het geeteestuur doet veel oeite de 154

4 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein conflict rond de vur hanteeraar te houd. Het artikel is e eerste pulicatie van e doorlopd onderzoek naar conflict in de opare ruite. De auteurs ader die ruite als e syolische orde, niet als e puur fysieke plek. Ze gev e eknopte geschiedis van de Haagse vur. Het kerstoraus was lange tijd e volkstraditie, vervat in e copetitie tuss uurt. Tijds de jaarwisseling werd echter eer dan honderd auto s in rand gestok. Dat geweld laat zich niet eer inn de syolische orde van lokale vreugdevur verklar. De auteurs gev aan de hand van interviews et etrokk instanties ewoners e overzicht van ogelijke verklaring voor die escalaties. De onlust word in sterkere ate gekerkt door individualisering etrokkheid van vooral Marokkaanse jonger. De uurtsolidariteit de zogaade parochiale doein waarin uurt groep nog saviel, zijn teloorgegaan he plaatsgeaakt voor etnische scheidslijn inn uurt. Talja Blokland doet verslag van haar onderzoek naar pulieke failiariteit in e aantal Rotterdase wijk dat in Oog voor elkaar (2008) uitvoeriger eschrev is. Uit het onderzoek lijkt dat gevoels van onveiligheid niet direct sahang et het ongeregelde lev van de rafelrand. Wel lijkt dat ewoners vervuiling als e signaal opvatt dat nieand zorg draagt voor de uurt; het vertrouw in ander neet af. Die situationele noraliteit (vuil verloedering hor nu eaal ij de uurt) kan word doorrok wanneer de uurt schoon heel wordt gehoud door derd. Schoon heel epal dus ook de sociale kwaliteit van de opare ruite. Verder lijkt dat ogev zijn door s die we niet kn, aar die we wel kunn plaats (pulieke failiariteit) ijdraagt aan je thuis voel de eleving van e veilige ogeving. Operkelijk is dat lokale failie- vridnetwerk niet ijdrag aan e positieve eleving van veiligheid. Niet relaties, aar interacties do er dus toe. Blokland pleit ervoor te invester in de fysieke ogeving e levdige stedelijke ogeving te stiuler zodat de pulieke failiariteit kan groei. Het intsief geruik van de opare ruite schept de voorwaard waarinn die vertrouwdheid zich kan ontwikkel. Wille Schinkel spitst de aandacht vervolgs toe op de spanning tuss anoniiteit puliciteit (pulieksvoring) in de pulieke ruite. Volgs Schinkel is de pulieke ruite in toede ate geprivatiseerd geraakt. Zowel het politieke als het klassieke econoische aspect van pulieke ruite zijn inder relevant geword. Tegelijkertijd zijn de juridische esthetische aspect van de pulieke ruite (respectievelijk surveillance cityarketing) innig verond geraakt. Schinkel duidt die laatste tds als vor van spektakularisering van de stad. Daartegover wil de auteur twee ideal hoog houd die paradoxaal aando. T eerste e relatieve anoniisering van pulieke ruite, waaree hij doelt op e versterking van het verog van pulieke ruite o anoniiteit onpersoonlijkheid te waarorg. T tweede e pulicitering van pulieke ruite, waaronder het verog tot het creër van puliek verstaan kan word. Anoniiteit van de pulieke ruite oet volgs Schinkel onverinderd als eis geld, odat het tegdeel, failiariteit, te hoge eis stelt aan zowel het sociale lev als aan de pulieke ruite. Je oet je kunn onttrekk aan contactlast. Pulicitering kan in zijn og e tegwicht vor teg de spektakulisering van ruite, odat ruite door eerdere puliek ezet kan word (variërd van hangjonger, deonstrant tot winkeld puliek). T slotte lijft de auteur stilstaan ij de paradox van de pulieke ruite (het tegelijk oet garander van anoniiteit puliciteit) vraagt zich af of die paradox door pulieke failiariteit intact kan lijv. Onder pulieke failiariteit verstaat hij de rituele ogang et de paradox van het private in het pulieke: e anier o via private, aar gestandaardiseerde contact (ijvooreeld e gesprek over het weer) tegelijk relatieve anoniiteit als voorspelaarheid te waarorg. Hij acht pulieke failiariteit e functioneel equivalt voor e oeilijk vol te houd volledige anoniiteit, hoewel die anoniiteit op zijn eurt ook voorspelaarheid iedt. T slotte schetst Bas van Stokko e alternatieve route o de pulieke failiariteit te vergrot, naelijk door het creër van gastvrije zones het stiuler van gastvrije ogangsvor. Kunn regels van gastvrijheid houvast ied in pulieke ruites? Welke opvatting van ogang onder vreed word verondersteld? Hoe verhoudt gastvrijheid zich tot uitgangspunt van het pulieke lev zoals vrije toegang wederkerig- 155

5 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein heid? Volgs Van Stokko duidt gastvrijheid op het sa del van e egrsde ruite. M is op elkaar aangewez krijgt de kans naijer te ko contact te legg. Gast voel e positieve verplichting elkaar respectvol te ejeg. Volgs de auteur kan gastvrije sociale regulering op verschillde anier in de pulieke ruite word ut. T eerste door het aanrg van syolische afaking als toegangspoort oheining. T tweede kan de convivialiteit inn het stedelijke lev word vergroot. Sa op ontspann wijze geruikak van e ruite fungeert als leveler waardoor ook nieuwkoers zich eerder welko thuis kunn voel. T derde zou e persoonlijke gastvrijheid kunn word evorderd, waarij soige person ongevraagd de rol van gastheer op zich ne kleine conflict vlot trekk. T slotte gaat Van Stokko in op kele ezwar teg gastvrijheid: erzijds zou gastvrijheid voorwaard stell aan toegang daaree de ewegingsvrijheid van urgers et voet tred, anderzijds zou e inforele ogang tuss gast niet voldo aan de onpersoonlijkheid distantie die vereist zou zijn in de pulieke ogang. Daartegin etoogt hij dat erzijds totale ewegingsvrijheid anderzijds onpersoonlijke ogang niet altijd overtuigde principes zijn o het pulieke lev vor te gev. Literatuur Blokland, T., 2005, Goeie ur houd zich op d r eig. Buurt, geeschap sociale relaties in de stad. D Haag: Dr. Gradus Hdriks Stichting. Blokland, T., 2009, Oog voor elkaar. Veiligheidseleving sociale controle in de grote Stad. Asterda: Asterda University Press. Brink, G. van d, 2001, Geweld als uitdaging. De etekis van agressief gedrag ij jonger. Utrecht: NIZW. Brink, G. van d, 2004, Schets van e eschavingsoffsief. Over nor, noraliteit noralisatie in Nederland. Asterda: Asterda University Press. Engers, G. e.a., 2005, Sociale herovering in Asterda Rotterda, WRR-Verkning. Asterda: Asterda University Press. Hajer, M. A. Reijndorp, 2001, Op zoek naar nieuw puliek doein; analyse strategie. Rotterda: NAi Uitgevers. RMO, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2004, Sociale veiligheid organiser. Naar herkaarheid in de pulieke ruite. D Haag: RMO advies 31. Roché, S., 2002, Tolérance Zéro? Incivilités et insécurité. Parijs: Odile Jaco. Stokko, B. van, 2004, B ik te in? Ergernis, lichtgeraaktheid aatschappelijke verruwing. In: M. Pijnurg C. Leget (red.), Agressie in het ziekhuis; ethische aspect van ondervind, reager voorko, Budel: Daon, Stokko, B. van, 2005, Zero tolerance in de praktijk. Handhaving van de kleine nor door politie of oa s?. Justitiële verkning, 31 (6): Stokko, B. van, 2008, Syol van orde wanorde. Brok windows policing de estrijding van overlast uurtverval. D Haag: Elsevier, serie Politie Wetschap. Terpstra, J., 2008, Regulering van de pulieke ruite in Nederland. In: P. Ponsaers E. Devroe (red.), Pulieke Ruite, Brussel: Politeia (Cahiers Integrale Veiligheid nr. 4), Tops, P., 2007, Regie verandering in Rotterda. Hoe e stadsestuur zichzelf opnieuw uitvond. Asterda: Atlas. Waiton, S., 2008, The politics of antisocial ehaviour: aoral panics. Lond: Routledge. Wilterdink, N., 2008, Beschavingsareid in historisch perspectief. Bestuurskunde, 17 (1):