jaargang 36 Themanummer: De sociale kwaliteit van het stedelijke domein onder redactie van Bas van Stokkom Van de redactie 151 Artikelen

Transcriptie

1 2009 jaargang 36 3 Theanuer: De sociale kwaliteit van het stedelijke doein onder redactie van Bas van Stokko Van de redactie 151 Artikel Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein. Veiligheid pulieke vertrouwdheid 152 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad. Beveiligers, toezichthouders handhavers in de opare ruite 157 Maart Hajer, Maart Poorter, Arnold Reijndorp Mara Schoots Opare ruite als syolische orde: de Haagse nieuwjaarsvur 170 Talja Blokland Het elang van pulieke failiariteit in de opare ruite 183 Wille Schinkel Pulieke ruite: tuss anoniiteit puliciteit 192 Bas van Stokko Te gast in (sei-) pulieke ruites. Naar conviviale stedelijke ogangsvor 202 Boeksignalet Hk Becker Extreise populise als taai ongerief in politiek saleving 217 Gastcolun Manuel Aalers Opare ruite in New York 220 Astracts

2

3 Van de redactie Sinds ige jar woedt in Nederland e felle strijd o de opare ruite. Toerist, dagjess, ewoners, werkneers, onderneers flaneurs stell ieder eig eis aan de aard de kwaliteit van de opare ruite. Daar kot ij dat vanuit de saleving er e steeds luidere roep klinkt o orde veiligheid; e opdracht die steeds eer ij politie particuliere eveiligers is ko te ligg. Tslotte is de opare ruite ook steeds eer de ara geword waar kwesties rond idtiteit, integratie ulticulturalise word uitgevocht. Wat etekt opaarheid? Dat alles oet kunn, of vereist het ekdheid et sutiele sociale codes die ervoor zorg dat het allet van de opaarheid niet ontspoord? Beleid Maatschappij staat zich erop voor e fijne neus te he voor onderwerp die nog niet op de agda staan, aar daar wel thuishor. Die prettie wordt et het voorliggde theanuer onder redactie van Bas van Stokko zeker waargeaakt. Onder de titel De sociale kwaliteit van het stedelijk doein espreekt e keur van Nederlandse sociolog estuurskundig de worsteling et de conflicterde eis, ws elang van de vele geruikers van de opare ruite. En zoals het e aatschappelijk geëngageerd wetschappelijk tijdschrift etaat, deinz de eeste auteurs er niet voor terug o zich uit te sprek over hoe volgs h deze spanning het este kunn word opgelost. Dat dit niet e uitsluitd Nederlandse kwestie is, lijkt uit de gastcolun van de Asterdase stadssocioloog Manuel Aalers. Op asis van zijn ervaring als gastonderzoeker in New York geeft Aalers kele ipressies van de wijze waarop in Manhattan wordt ogegaan et conflict over wie nu de eigaar van de opare ruite is. Tot slot in dit nuer e oekrecsie van Hk Becker over twee recte pulicaties van Nederlandse auteurs die zich g in het deat over de herkost van het electorale onehag de opkost van nieuw-rechtse politieke eweging. Wij ws u veel leesplezier. Ewald Engel 151

4 De sociale kwaliteit van het stedelijke doein Veiligheid pulieke vertrouwdheid Bas van Stokko Bas van Stokko is werkzaa aan het Ctru voor Ethiek, Radoud Universiteit Nijeg, aan de Faculteit der Sociale Wetschapp van de Vrije Universiteit te Asterda. Correspondtiegegevs: Dr. B. van Stokko Radoud Universiteit Nijeg Ctru voor Ethiek Postus HD Soige stadssociolog sprek over de teloorgang van het stedelijke pulieke doein. De opare ruite van de innstad staat in het tek van evet festivals, e daaree gepaard gaande consutgerichte eheidsstijl. Voorgekookte pretparkervaring epal het stedelijke iago de prootiefolder. Veel ruit word ewust ontworp als zero friction ogeving, als ruite waarin elke sociale wrijving of storing zoveel ogelijk wordt vered. Ook toezicht, surveillance regletering drag daar aan ij. De prijs voor deze kant--klare eleviss is dat de stad wordt ontdaan van zijn angel: spontane ongeregelde geeurtiss, directe confrontaties et vreede person die verwondering ( irritatie) oproep. Het pulieke doein lijkt op die anier dezelfde hooge hygiënische trekk te krijg van kantoorcoplex, winkelctra, of welke onoculturele claves dan ook. Soig etwijfel of het pulieke doein als vitale plaats van uitwisseling van knis ervaring nog wel estaat. Die rol is door de assaedia overgo. Maar er is ook e andere stad: de stad van vuil, overlast isdaad. Er is e sterk contrast tuss rijkdo spektakel erzijds verloedering anderzijds. Anoniee ruites ied veel geleghed tot overlastgevd criineel gedrag. De nachteconoie van drank drugs rgt relatief veel criinaliteit vandalise et zich ee. Veel ezoekers uit zich ongered geruik veraal geweld teg polities andere pulieke professionals. Soig wijz erop dat assertieve urgers sterker van zich af ijt zich intoleranter gedrag (Van d Brink 2001; 2004; Van Stokko 2005). Mede in reactie op deze ontwikkeling proer sted het pulieke lev veiliger te ak: caeratoezicht, afsluit van ruites voor onverzorgd ogde s, verwijdering van prostituees uit het stadseeld, et cetera. Ook de herinrichting van strat uitgaansgeied, de schoonaak van de Asterdase Wall kunn in dat licht word ezi. In Nederland heeft zich aldus de afgelop decnia e politiek van wselijk gedrag ontwikkeld, e eleid gericht op regulering van gedrag in de pulieke ruite (Waiton 2008; Van Stokko 2008). De evoegdhed van de politie de lokale overheid zijn ehoorlijk uitgereid. Het gaat o e 152

5 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein reed scala van reguleringsstrategieën door statelijke niet-statelijke instanties, inn uit het strafrecht, reactief proactief (Terpstra 2008). Onder andere de volgde aatregel zijn go ter regulering van gedrag in de pulieke ruite (vaak in de vor van nieuwe wett of aanpassing van estaande wetgeving): de wet op de idtificatieplicht, wet estuurlijke oetes overlast opare ruite, wet voetalvandalise ernstige overlast (et daarin onder andere e eldingsplicht straatverod), introducer doorzettingsacht urgeeesters o ulti-proleegezinn aan te pakk, wet op prevtief fouiller, persoonsgerichte aanpak veelplegers risicojonger, estuurlijke ophouding (prevtief vasthoud insluit), aatregel alcoholverruik, gedragscodes in onder andere wijk, schol sportveriging. Er is dus e stapeling van allerhande strategieën van controle, toezicht regulering. Vaak is onduidelijk wat de lijn is van al deze aatregel de red waaro ze werkzaa zoud zijn. Het parool luidt volgs Terpstra (2008): niet geschot is altijd is. Illustratief is het landelijke Actieplan Overlast Verloedering (2009) dat dichtgespijkerd is et titall aatregel elk antisociaal gedrag lijkt te will uitann. De nieuwe politics of ehaviour staat niet alle in het tek van de strijd teg onveilige pulieke ruites, aar past ook inn hernieuwde oproep tot e eschavingsoffsief (Wilterdink 2008). Ook inn de stedelijke (her)inrichting van stations, winkelctra, ziekhuiz andere pulieke ruites die gekerkt word door grote assa s s, staat de regulering van ongewst gedrag voorop. Het aantal particuliere toezichthouders eveiligers is sinds de jar tachtig in sterke ate toego. Ook de overheid zet voortaan particuliere eveiligers in ij het teggaan van kleine ergerniss. Hoe deze ontwikkeling te duid? Volgs Terpstra lijkt het erop dat de overheid het estuur; de politie; het OM door het ton van daadkracht het afnede gezag vertrouw proeert terug te winn. E gerek aan zichtare, krachtige aatregel teg edreiging van veiligheid zou de overheid verder in diskrediet kunn rg. O die red oet volgs Terpstra (2008) nieuwe wetgeving vooral syolische hardheid uitstral. De terinologie oet strijdlust uitdrukk. Het eleid van Rotterda is daarvoor illustratief: de straat herover het inzett van stadsariniers andere frontlijnwerkers (Tops 2007; Engers e.a. 2005). Tegelijkertijd heeft de retoriek van zero tolerance opgang geaakt. Odat de druk o daadkracht te ton het grootste is tijds affaires die door de edia word uitvergroot, lijft de goede daadkracht vaak hang in incidtalise. De neiging hals over kop nieuwe aatregel in te voer leidt ertoe dat de orele verantwoording voor het invoer van allerlei reguleringsactiviteit (zijn de aatregel effectief, proportioneel, rechtvaardig, etc.) op zijn est slechts halfslachtig plaatsvindt. Volgs Terpstra (2008) is het opvalld hoe weinig weerstand er was teg invoering van de goede aatregel, ook aatregel die in het verled zeer gevoelig lag (zoals e idtificatieplicht of het aanrg van eveiligingscaera s). De vraag is of et de snelle aanwas van controle eheersingsiddel niet het paard achter de wag wordt gespann. Er lijkt vooral te word ingespeeld op de elang van consut: zij og niet van streek rak, negatieve ervaring oet word uitgeann. Mogelijk word urgers daardoor angstiger, verliez ze hun iuniteit voor storde ervaring gaan ze elkaar sterker ijd. Hoe dat ook zij, verwondering irritatie over afwijkd gedrag hor ij de stad. Als het doel zou zijn zo in ogelijk frictie et andere groep te lat ontstaan, zou dat het einde etek van elke vor van stedelijkheid, opgevat als het ervar van perspectiefwisseling confrontaties et ander (Hajer Reijndorp 2001). Stedeling lijk echter wel e grotere ehoefte te he aan e veiliger vertrouwder puliek doein. Misschi iedt het herstel van overzichtelijkheid herkaarheid in pulieke ruit perspectief (RMO 2004). Ook de ontwikkeling van wat Talja Blokland pulieke failiariteit noet, zou houvast kunn ied. Het egrip duidt op de positieve rol die inforele contact op straat kunn he op het veiligheidsgevoel van urgers. Het gaat o het (her)kn van s (ook al spreek je ze weinig) inforele ontoeting op straat in cafés, et winkeliers, polities andere pulieke professionals. 153

6 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein Pulieke vertrouwdheid iedt tegwicht aan anoniiteit de daaree gerelateerde neiging o op stereotype eeld inschatting af te gaan. Hoe eperkter de inforatie over ander, des te eer we gaan categoriser op asis van onder eer gder etniciteit (Blokland 2009, 129). Burgers kunn echter door herhaalde oservaties van dezelfde s die stereotypering te ov ko. M kan s eter plaats weet op wie al dan niet kan rek of wie al dan niet e kleine dist zal gev. Pulieke vertrouwdheid etekt volgs Blokland niet dat je sociale controle uitoeft. Wel dat je akkelijker inschatting kunt ak of je al dan niet s aanspreekt, risico neet of juist uit de weg gaat. Pulieke vertrouwdheid estaat dus uit ervaringsknis die ongeak onzekerheid op straat plein reduceert. Door oservatie leest de straat pottiële edreiging. Als er weinig geeschappelijke nor word herkd of als üerhaupt ge inschatting kan ak van de geldde codes, voelt zich onveiliger, ongeacht de ate van controle (Blokland 2009, 23). Blokland pleit voor ging van functies daaree intsiever ruitegeruik. Daardoor voelt zich eerder thuis drukte op straat zorgt voor e podiu waar wat te elev valt. Mooie sted estaan juist ook uit wat roelige, chaotische onoverzichtelijke winkelstrat zoals de Beierlandselaan de Schiedaseweg in Rotterda. De vraag is echter of e individualistische saleving waarin de consut de dist uitaakt, nog wel in pulieke vertrouwdheid andere spontane vor van sociale regulering kan voorzi. Uit veel onderzoek lijkt dat urgers privacy anoniiteit juist op prijs stell. Er estaat e sterke spanning tuss anoniiteit erzijds vertrouwdheid anderzijds. Voor eide geldt dat ze zowel prolee als oplossing kunn zijn: anoniiteit kan hinderlijk edreigd zijn, aar ook het gevoel van vrijheid vergrot. Vertrouwdheid wordt vaak op prijs gesteld, aar kan ekled zijn afreuk do aan de grilligheid van stedelijke ervaring. De volgde vrag zijn epald voor dit theanuer. Is pulieke vertrouwdheid realiseeraar in grootstedelijke ruites? Kunn vertrouwdheid herkaarheid afreuk do aan stedelijkheid? Welk soort intervties zijn voorhand o pulieke vertrouwdheid te vergrot? In welke opzicht kan vertrouwdheid ijdrag aan de eleving van lokale veiligheid? Dit theanuer eoogt de stand van zak rondo veiligheid pulieke vertrouwdheid te schets. Het nuer kan tegelijk word gezi als e ijdrage aan stadssociologische theorievoring rondo pulieke ruite stedelijke ogangsvor, waarij tevs estuurskundige criinologische inzicht over onveiligheid word etrokk. In dit nuer ko vijf artikel aan od. De eerste twee zijn eer eschrijvd diagnosticerd van aard. In de laatste drie ijdrag kot de vraag aan de orde waaro vertrouwdheid inn stedelijke context van elang is hoe die vertrouwdheid kan word versterkt. Allereerst schets Ronald van Sted Maddy Roelofs de opkost van nieuwe groep professionele toezichthouders in de pulieke ruite. De auteurs gev e overzicht van de groei ovang van politieachtige functionariss in Nederland, factor die tot die groei he geleid. De auteurs zijn ook nagegaan wat de percepties, verwachting oordel van urgers zijn over de nieuwe groep handhavers. Epirisch onderzoek onder inwoners van Asterda laat e eerduidig eeld zi. Respondt he over het algee ge ezwaar teg de aanwezigheid van politieachtige professionals, aar he ook ge goed idee van wat zij do. Het is volgs de auteurs de vraag hoe terecht deze igszins laconieke houding is. In pottie ligg ongewste confrontaties tuss urgers erzijds voornoede professionals anderzijds op de loer. Tegelijkertijd is het ogelijk dat urgers die professionals wel akkelijk gaan vind: urgers zelf zoud niet et toezicht handhaving oet word elast. Veiligheid kan aldus e consuptiegoed word, waardoor er gestaag e controlecultuur wortel kan schiet. De auteurs vrag zich t slotte af of we spontane, ongeregelde afwijkde gedraging die ook ij het chaotische creatieve karakter van sted hor niet te veel aan and legg. Het volgde artikel is van Maart Hajer, Maart Poorter, Arnold Reijndorp Mara Schoots gaat in op nieuwjaarsvreugdevur in D Haag. Die vur zijn van oudsher oject van controverse conflict het geeteestuur doet veel oeite de 154

7 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein conflict rond de vur hanteeraar te houd. Het artikel is e eerste pulicatie van e doorlopd onderzoek naar conflict in de opare ruite. De auteurs ader die ruite als e syolische orde, niet als e puur fysieke plek. Ze gev e eknopte geschiedis van de Haagse vur. Het kerstoraus was lange tijd e volkstraditie, vervat in e copetitie tuss uurt. Tijds de jaarwisseling werd echter eer dan honderd auto s in rand gestok. Dat geweld laat zich niet eer inn de syolische orde van lokale vreugdevur verklar. De auteurs gev aan de hand van interviews et etrokk instanties ewoners e overzicht van ogelijke verklaring voor die escalaties. De onlust word in sterkere ate gekerkt door individualisering etrokkheid van vooral Marokkaanse jonger. De uurtsolidariteit de zogaade parochiale doein waarin uurt groep nog saviel, zijn teloorgegaan he plaatsgeaakt voor etnische scheidslijn inn uurt. Talja Blokland doet verslag van haar onderzoek naar pulieke failiariteit in e aantal Rotterdase wijk dat in Oog voor elkaar (2008) uitvoeriger eschrev is. Uit het onderzoek lijkt dat gevoels van onveiligheid niet direct sahang et het ongeregelde lev van de rafelrand. Wel lijkt dat ewoners vervuiling als e signaal opvatt dat nieand zorg draagt voor de uurt; het vertrouw in ander neet af. Die situationele noraliteit (vuil verloedering hor nu eaal ij de uurt) kan word doorrok wanneer de uurt schoon heel wordt gehoud door derd. Schoon heel epal dus ook de sociale kwaliteit van de opare ruite. Verder lijkt dat ogev zijn door s die we niet kn, aar die we wel kunn plaats (pulieke failiariteit) ijdraagt aan je thuis voel de eleving van e veilige ogeving. Operkelijk is dat lokale failie- vridnetwerk niet ijdrag aan e positieve eleving van veiligheid. Niet relaties, aar interacties do er dus toe. Blokland pleit ervoor te invester in de fysieke ogeving e levdige stedelijke ogeving te stiuler zodat de pulieke failiariteit kan groei. Het intsief geruik van de opare ruite schept de voorwaard waarinn die vertrouwdheid zich kan ontwikkel. Wille Schinkel spitst de aandacht vervolgs toe op de spanning tuss anoniiteit puliciteit (pulieksvoring) in de pulieke ruite. Volgs Schinkel is de pulieke ruite in toede ate geprivatiseerd geraakt. Zowel het politieke als het klassieke econoische aspect van pulieke ruite zijn inder relevant geword. Tegelijkertijd zijn de juridische esthetische aspect van de pulieke ruite (respectievelijk surveillance cityarketing) innig verond geraakt. Schinkel duidt die laatste tds als vor van spektakularisering van de stad. Daartegover wil de auteur twee ideal hoog houd die paradoxaal aando. T eerste e relatieve anoniisering van pulieke ruite, waaree hij doelt op e versterking van het verog van pulieke ruite o anoniiteit onpersoonlijkheid te waarorg. T tweede e pulicitering van pulieke ruite, waaronder het verog tot het creër van puliek verstaan kan word. Anoniiteit van de pulieke ruite oet volgs Schinkel onverinderd als eis geld, odat het tegdeel, failiariteit, te hoge eis stelt aan zowel het sociale lev als aan de pulieke ruite. Je oet je kunn onttrekk aan contactlast. Pulicitering kan in zijn og e tegwicht vor teg de spektakulisering van ruite, odat ruite door eerdere puliek ezet kan word (variërd van hangjonger, deonstrant tot winkeld puliek). T slotte lijft de auteur stilstaan ij de paradox van de pulieke ruite (het tegelijk oet garander van anoniiteit puliciteit) vraagt zich af of die paradox door pulieke failiariteit intact kan lijv. Onder pulieke failiariteit verstaat hij de rituele ogang et de paradox van het private in het pulieke: e anier o via private, aar gestandaardiseerde contact (ijvooreeld e gesprek over het weer) tegelijk relatieve anoniiteit als voorspelaarheid te waarorg. Hij acht pulieke failiariteit e functioneel equivalt voor e oeilijk vol te houd volledige anoniiteit, hoewel die anoniiteit op zijn eurt ook voorspelaarheid iedt. T slotte schetst Bas van Stokko e alternatieve route o de pulieke failiariteit te vergrot, naelijk door het creër van gastvrije zones het stiuler van gastvrije ogangsvor. Kunn regels van gastvrijheid houvast ied in pulieke ruites? Welke opvatting van ogang onder vreed word verondersteld? Hoe verhoudt gastvrijheid zich tot uitgangspunt van het pulieke lev zoals vrije toegang wederkerig- 155

8 Bas van Stokko De sociale kwaliteit van het stedelijke doein heid? Volgs Van Stokko duidt gastvrijheid op het sa del van e egrsde ruite. M is op elkaar aangewez krijgt de kans naijer te ko contact te legg. Gast voel e positieve verplichting elkaar respectvol te ejeg. Volgs de auteur kan gastvrije sociale regulering op verschillde anier in de pulieke ruite word ut. T eerste door het aanrg van syolische afaking als toegangspoort oheining. T tweede kan de convivialiteit inn het stedelijke lev word vergroot. Sa op ontspann wijze geruikak van e ruite fungeert als leveler waardoor ook nieuwkoers zich eerder welko thuis kunn voel. T derde zou e persoonlijke gastvrijheid kunn word evorderd, waarij soige person ongevraagd de rol van gastheer op zich ne kleine conflict vlot trekk. T slotte gaat Van Stokko in op kele ezwar teg gastvrijheid: erzijds zou gastvrijheid voorwaard stell aan toegang daaree de ewegingsvrijheid van urgers et voet tred, anderzijds zou e inforele ogang tuss gast niet voldo aan de onpersoonlijkheid distantie die vereist zou zijn in de pulieke ogang. Daartegin etoogt hij dat erzijds totale ewegingsvrijheid anderzijds onpersoonlijke ogang niet altijd overtuigde principes zijn o het pulieke lev vor te gev. Literatuur Blokland, T., 2005, Goeie ur houd zich op d r eig. Buurt, geeschap sociale relaties in de stad. D Haag: Dr. Gradus Hdriks Stichting. Blokland, T., 2009, Oog voor elkaar. Veiligheidseleving sociale controle in de grote Stad. Asterda: Asterda University Press. Brink, G. van d, 2001, Geweld als uitdaging. De etekis van agressief gedrag ij jonger. Utrecht: NIZW. Brink, G. van d, 2004, Schets van e eschavingsoffsief. Over nor, noraliteit noralisatie in Nederland. Asterda: Asterda University Press. Engers, G. e.a., 2005, Sociale herovering in Asterda Rotterda, WRR-Verkning. Asterda: Asterda University Press. Hajer, M. A. Reijndorp, 2001, Op zoek naar nieuw puliek doein; analyse strategie. Rotterda: NAi Uitgevers. RMO, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2004, Sociale veiligheid organiser. Naar herkaarheid in de pulieke ruite. D Haag: RMO advies 31. Roché, S., 2002, Tolérance Zéro? Incivilités et insécurité. Parijs: Odile Jaco. Stokko, B. van, 2004, B ik te in? Ergernis, lichtgeraaktheid aatschappelijke verruwing. In: M. Pijnurg C. Leget (red.), Agressie in het ziekhuis; ethische aspect van ondervind, reager voorko, Budel: Daon, Stokko, B. van, 2005, Zero tolerance in de praktijk. Handhaving van de kleine nor door politie of oa s?. Justitiële verkning, 31 (6): Stokko, B. van, 2008, Syol van orde wanorde. Brok windows policing de estrijding van overlast uurtverval. D Haag: Elsevier, serie Politie Wetschap. Terpstra, J., 2008, Regulering van de pulieke ruite in Nederland. In: P. Ponsaers E. Devroe (red.), Pulieke Ruite, Brussel: Politeia (Cahiers Integrale Veiligheid nr. 4), Tops, P., 2007, Regie verandering in Rotterda. Hoe e stadsestuur zichzelf opnieuw uitvond. Asterda: Atlas. Waiton, S., 2008, The politics of antisocial ehaviour: aoral panics. Lond: Routledge. Wilterdink, N., 2008, Beschavingsareid in historisch perspectief. Bestuurskunde, 17 (1):

9 Hoeders van de hygiënische stad Beveiligers, toezichthouders handhavers in de opare ruite Ronald van Sted Maddy Roelofs Ronald van Sted is als universitair doct verond aan de Faculteit der Sociale Wetschapp van de Vrije Universiteit te Asterda, prograaleider veiligheid ij Nicis Institute te D Haag. Maddy Roelofs was werkzaa ij de Dist Onderzoek Statistiek van de geete Asterda. Correspondtiegegevs: Dr. R. van Sted Vrije Universiteit Faculteit der Sociale Wetschapp Afdeling Bestuurswetschapp De Boelelaan HV Asterda r.van.sted@fsw.vu.nl Inleiding Veiligheid leefaarheid zijn egripp die tegwoordig veelvuldig word geruikt. Media ested et grote regelaat aandacht aan verloedering, criinaliteit, overlast ander onaatschappelijk gedrag. Zeker de situatie in sted staat daarij volop in de elangstelling. Als strategie o veiligheid te ereik, pleit Blokland (2009) voor het herkaarder ak van de opare ruite. Vooreeld zijn het invester in pulieke voorziing, zodat s elkaar geakkelijker tegko, het eter ix van won, werk recreër wat de levdigheid van sted oet evorder (Jacos 1961). Dergelijke aatregel stiuler in of eer toevallige ontoeting, waardoor er e zekere onderlinge failiariteit tuss s ontstaat. Daarij is het cruciaal dat geruikers van het pulieke doein e vridelijke, doch gereserveerde houding jegs elkaar aanne. Het gaat hier o het respecter van de persoonlijke sfeer, eperkt oogcontact ak niet schreeuw tijds gesprekk (Goffan 1982). Dit aakt dat s zich thuis wet op straat e esef dat zij ontl aan het vertrouw dat onekde ander hun notie van wat noraal is (wat algee geldde nor codes zijn) del. Wordt aan zulke vereist voldaan, dan zal dit e positieve invloed he op de rust, vrede veiligheid in het pulieke doein. Bovdi zull s zo is de veronderstelling eerder zelf (corrigerd) ingrijp, ocht er zak isgaan. Ondanks de hoge verwachting die aan dergelijk zelfredzaa optred klev (RMO 2004) wijz epirische studies uit dat urgeretrokkheid urgerinitiatief (in welke vor dan ook) niet vanzelfsprekd zijn. Dit geldt zeker als het gaat o kwesties van veiligheid leefaarheid in de eig leefogeving. Als s zich inzett voor hun uurt oet zij zich gesteund voel; coalities et (overheids)instanties zijn ononteerlijk. Deze constatering hangt sa et de paradox dat juist in uurt, wijk andere stedelijke geied waar sociale controleechanis roos zijn veel van urgers wordt verwacht: vooral in achterstandswijk zijn urgers wantrouwd heerst over het algee e cultuur van afwacht. Het activer van urgers is alle ogelijk wanneer professionals e initiërde stiulerde rol spel (Van Stokko 2008, 279). Het is dus niet verwonderlijk dat naast de herinrichting van de stad in de- 157

10 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad fsile spaces (Newan 1973) steeds vaker wordt ingezet op wat Terpstra (2007) nieuwe toezichthouders noet. Het pulieke doein van strat, plein park wordt niet alle overzichtelijker veiliger door haar fysieke inrichting. De zichtare aanwezigheid van agt ondersteunde politieachtige professionals (casu quo geetelijke toezichthouders handhavers alsede particuliere eveiligers in allerhande gedaant functies) 1 is insts zo elangrijk. Zij oet urgers e gevoel van eschering, vertrouw zekerheid gev. Vanuit ovstaande constatering epleit Kurin Weitzer (2003) eer aandacht voor de rol die politieagt andere veiligheidsprofessionals spel in het teggaan van criinaliteit, overlast verloedering. Er is, et andere woord, e sociologie van toezicht handhaving gewst (zie ook Leeuw 2006). Dit pleidooi is relevant, odat door de groeide invloed van onder eer geetelijke veiligheidsfunctionariss, particuliere eveiligers, uurtconciërges, straatcoaches, stadsariniers wat dies eer zij de ctrale positie van de politie in de saleving (deels) verlor lijkt te gaan. Evwel oet, ondanks sos conflictueuze relaties tuss urgers diders (Van Stokko 2005a), de syolische autoriteit van polities niet word onderschat. In de forulering van Loader: the idea of policing ( ) rings to ind (and stoach) ssations of order, authority and protection; it akes it possile for people to elieve that a powerful force for good stands etwe the and an anarchic world, that the state is willing to protect its citizs (1997, 8). We wet echter niet of nauwelijks welke percepties, verwachting oordel urgers t aanzi van politieachtige professionals koester, of zij eves in staat zijn eoties van autoriteit eschering ij het grote puliek op te roep. Teg deze achtergrond wordt in onderhavig artikel allereerst e epirisch overzicht gegev van de opkost van politieachtige functionariss in ons land. Wat is aard ovang van dergelijke ontwikkeling? Sahangd word kort de drijvde kracht achter wat wel de pluralisering van de politiefunctie (Crawford e.a. 2005; Jones Newurn 2006) wordt goed esprok. Wat verklaart de opkost van toezichthouders, handhavers eveiligers? Deel twee presteert de resultat van e quête over hoe urgers in Asterda over deze professionals dk oordel e oordeel dat iets zegt over de acceptatie van hun aanwezigheid de legitiatie van hun optred. Louter negatieve uitlating over de aanwezigheid het werk van politieachtige veiligheidsfunctionariss kunn iers alle aar resulter in wantrouw, disrespect confrontaties. Het derde deel sluit t slotte af et e kritische reflectie: hoe wselijk zijn al die professionele og or in het pulieke doein? Stev we niet af op het doodslaan van spontane ongeregeldhed afwijkde gedraging die ergs ook ij het chaotische creatieve karakter van sted hor? En verwordt veiligheid niet tot e goed dat naar hartlust geconsueerd kan word? Pluralisering van de politiefunctie De politie wordt eestal geassocieerd et diders op straat, inclusief de unifor, uitrusting, voertuig geouw die daarij hor. Toch kan word earguteerd dat dit idee niet zo vanzelfsprekd is. Historisch onderzoek wijst uit dat politieachtige functies altijd al he estaan. Sterker nog, de politie zoals we deze nu kn, is slechts e kleine tweehonderd jaar oud, terwijl (coerciële) ewakers, huurling nachtwakers tot de oudste eroep ter wereld ehor (Van Sted 2002). Feit is echter wel dat de politie thans te ak heeft et e alaar uitdijde doorgaans coerciële veiligheidsindustrie. Uitgedrukt in cijfers laat het Nederlandse politiekorps e toae zi van e kleine fte (volledige werkweek) in 1993 tot circa fte op dit ot. 2 Daartegover staat dat de werkgelegheid in de eveiligingsranche oteel ijna fte edraagt. 3 Het gaat hier o zeker edewerkers t opzichte van in 1980 (Van Sted 2007). Veroedelijk is de sector iniddels nog groter, gelet op de ovang volgs eig opgave van ekde edrijv als Group 4 Securicor (insts werkneers), Trigion (rui 7.000) Securitas (5.400). Daarnaast zijn er titall iddelgrote ige honderd kleinere (sos zeer kleine) edrijv actief in deze sector. In totaal staan rui 800 edrijv geregistreerd in Nederland, waarvan naar alle waarschijnlijkheid 250 tot 400 ige serieuze ovang he (Terpstra Van Sted 158

11 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad 2008). De huidige jaarozet van de eveiligingsranche edraagt insts 1.45 iljard euro. Op het eerste gezicht valt dit plaatje erg ee, odat uitgedrukt in fte s de eveiligingsranche tot ongeveer de helft van de politie kot. Toch kan word earguteerd dat eveiligingsedrijv de politie aardig op de hiel zitt. Van de fte agt is naar schatting executief, dat wil zegg: uitvoerd personeel. De rest estaat uit ondersteunde adinistratieve kracht. Van het executieve personeel is echter aar e deel zichtaar in de opare ruite aanwezig (recherche is dit ijvooreeld niet) oet ook uitvoerde diders tijds hun dist het nodige kantoorwerk verzett. Zo n redering gaat veel inder op voor de eveiligingsranche die, gedrev door concurrtie kostesparing, naar e zo laag ogelijke overhead streeft. Hoewel officiële cijfers ontrek, kan dus gevoeglijk word aango dat, afgezet teg de geiddelde tijdsesteding van politieagt, de hoeveelheid tijd die eveiligers op straat doorrg vrij hoog ligt (zie ook Terpstra 2007). Daarij zij opgeerkt dat de sector eer onder het oog van het grote puliek is gaan operer. Van oudsher zijn eveiligers werkzaa in sei-pulieke locaties (of ass private properties) zoals winkelctra, usea, pretpark, vliegveld eueloulevards of ij evet als voetalwedstrijd popconcert (Shearing Stning 1983). Sinds kele jar zijn zij in taelijk korte tijd ook e vanzelfsprekd onderdeel geword van het dagelijkse straateeld. Deels is dat gevolg van het feit dat eveiligers eer eer door geet word ingezet als toezichthouders in het pulieke doein. Naast particuliere eveiliging estaat e nieuwe hoofdcategorie van nieuwe veiligheidsfunctionariss uit geetelijke toezichthouders handhavers. De laatste groep heeft e zogoede oa-evoegdheid ( werkt als zodanig als uitgewoon opsporingsataar). 4 Zij kunn optred teg kleine ergerniss zoals zwerfafval, graffiti, wildplass verkeerd parker door e ekeuring uit te schrijv. Volgs de Nederlandse Veriging Belanggroep Stadstoezicht eschikk nagoeg alle grote iddelgrote steeds eer kleinere geet over eig geüniforeerde veiligheidsfunctionariss. 5 Hierij doet zich e ore verscheidheid aan functies aing voor variërd van stadswacht tot veiligheidsassistt van edewerker toezicht tot gediploeerd handhaver. Hun taak is o prevtief op straat aanwezig te zijn urgers op ongewst gedrag aan te sprek. Zo oet zij de ojectieve (feitelijke) sujectieve (gevoelsatige) veiligheid vergrot. Daarnaast funger geetelijke toezichthouders vaak als vraagaak voor dagjess die de weg kwijt zijn. Het is onekd wat de totale personele ovang van deze groep veiligheidsfunctionariss in Nederland is, waardoor lastig kan word vastgesteld hoe hun aantal zich verhoudt tot de politiesterkte in. Wel clait de elangveriging dat geetelijke toezichthouders, net zoals particuliere eveiligers, voor het overgrote deel van hun tijd (80%) op straat werkzaa zijn. Burgers zull h dus geregeld tegko. De eschrev pluralisering van de politiefunctie is ge exclusief Nederlands foe. Coerciële eveiliging aakt wereldwijd e storachtige opkost door, waarij de sector niet zeld de politie in aantall edewerkers overtreft. Onder eer in Zuid-Afrika, de Verigde Stat in diverse Oosteuropese land is zulks het geval (De Waard 1999; Van Sted Sarre 2007). Overigs kt Nederland vanuit EU-perspectief nog steeds e vrij escheid eveiligingsranche; per inwoners zijn er 184 eveiligers in ons land werkzaa t opzichte van geiddeld 253 inn de Europese Unie. Verder valt de transnationalisering (of ultinationalisering ) van eveiligingsedrijv op (Johnston 2000). Lokale arkt, waaronder de Nederlandse, word door e gering aantal spelers gedoineerd. Zo eschikt Group 4 Securicor wereldwijd in totaal over iiaal edewerkers, verspreid over 110 land, die goed zijn voor e ozet van 5.7 iljard euro per jaar. Securitas lijft hier als nuer twee ij achter, aar eschikt nog steeds over werkneers in rui 30 land die gezalijk 6.5 iljard euro per jaar gerer. 6 Tot slot zi we ook in het uitland pulieke inn de overheid geïnitieerde innovaties op het terrein van politieachtig personeel. Als vooreeld kan de police counity support officer (pcso) die sinds 2002 in Groot-Brittannië operationeel word goed. Deze functie zit dicht aan teg die van politiesurveillant (de laagste politierang) uitgewoon opsporingsataar (oa). 7 De pcso eschikt over eperkte 159

12 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad evoegdhed o e verdachte vast te houd, kan het verkeer in goede an leid ag onn uitschrijv voor anti-social ehaviour. Tegelijk lijft de psco, hoewel edegefinancierd door lokale overhed, integraal onderdeel van het politiekorps uitak. Hiervoor is gekoz o dreigde fragtatie inn het Britse veiligheidsveld teg te gaan (Johnston 2007). Daar pcso s inn het korps vall, kan de politie direct regie over h voer. Tevs he politiekorps et de relatief goedkope pcso s e goede troef in hand o et de eveiligingsranche te kunn concurrer. Drijvde kracht Doorgaans wordt de politie vanwege haar geweldsonopolie gezi als e uitzonderlijke overheidsorganisatie. Diders represter iers de sterke ar van de staat. Gelijktijdig oet word opgeerkt dat epaalde politietak toezicht, handhaving hulpverling ook door ander dan reguliere agt kunn word uitgevoerd. Zoals Cachet (1990, 7) schrijft is politie ( ) niet zo uniek als (praktijk)s dk. Politie ehoort tot e eer algee categorie van controleechanis. Langs deze lijn gedacht oet de pluralisering van de politiefunctie het groeide arsaal van eveiligers, toezichthouders handhavers dus word opgevat als e gestage uitreiding van sociale controleechanis in het stedelijke pulieke doein. Er is, preciezer gezegd, e foralisering van sociale controle (Cachet 1990; Jones Newurn 2002) gaande. Deze trd duidt erop dat de eschering van rust orde in toede ate het terrein wordt van professionals voor wie toezicht veiligheidshandhaving definiërde elet van hun werkzaahed zijn. Min of eer natuurlijke of inforele vor van lett op elkaar rak langzaerhand uit eeld. Gedragseïnvloeding vindt niet langer rechtstreeks, aar eerder indirect via het inschakel van e derde partij plaats. Of nog anders geforuleerd: onder de groeide populariteit van politieachtige professionals ligt het idee dat het zelforganiserd zelfcorrigerd verog van de saleving aan erosie onderhevig is. Burgers he professionele steun nodig in het veilig leefaar houd van hun leefogeving. Bovstaand foraliseringsproces kan word verklaard teg de achtergrond van toego (gevoels van) onveiligheid in vooral stedelijke ogeving. Als zodanig zijn niet alle daadwerkelijke criinaliteit overlast, aar eves vagere noties van dreiging, risico wantrouw van elang. De grootschaligheid anoniiteit van sted, zeker als het gaat o achterstandswijk, vor het decor van polarisatie, wantrouw orele diffusiteit over wat kan ag (Engers e.a. 2005). Bevolkingsgroep verstaan elkaar letterlijk figuurlijk niet eer. Wederzijdse (h)erkning is afgo spanning lop op e spiraal die niet in de laatste plaats wordt aangewakkerd door ssationele ediaerichtgeving over lokale incidt. E volgde verklaring hangt sa et stijgde welvaart econoische groei. Terwijl zorg over e dreigde onderklasse toe, word we door steeds eer goeder oringd die vrij geakkelijk voor het grijp ligg. Winkelctra warhuiz zijn wat dat etreft exeplarisch. 8 Vastgoedeigar will deze sei-pulieke locaties vanuit coercieel oogpunt natuurlijk zo schoon, veilig gezellig ogelijk prester. Zij he iers e financieel elang ij e zo aantrekkelijk uitnodigd ogelijke aiance. Derhalve word graag particuliere eveiligers ingehuurd die, naast prevtieve toezichthouders, als gastheer (of gastvrouw) kunn optred (Wakefield 2003). Behalve dat eveiligers wak over uw onze eigdo drag zij tevs ij aan de pulic relations van hun opdrachtgevers. Binn de geconstateerde spanning tuss grote (ateriële) vrijheid erzijds e hang naar veiligheid anderzijds rak et nae politie justitie in de knel (Boutellier 2002). Bijgaand laai discussies op over wat de kerntak van de politie zijn over wat ze wel vooral niet zou oet do van groot elang (Van der Vijver e.a. 2001). Sa et strger handhav legg korps zich daaro toe op strategieën van responsiilisering dat wil zegg: het verantwoordelijk ak van derd voor veiligheidszorg (Garland 1996). Sahangd zijn polities anders over hun werk gaan dk. Bedrijfsatig dk toegespitst op prestatiecontract output heeft zijn intrede gedaan (Terpstra Troel 2009). Het gevolg hiervan is dat de politie zich uitdrukkelijker proeert te oriënter op haar klassieke (strafrechtelijke) tak doelstelling, waardoor zak zoals overlastestrijding ij andere organisaties terechtko. E duidelijk 160

13 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad vooreeld is het herover van de pulieke ruite door iddel van e grootschaliger inzet van geetelijke toezichthouders handhavers (Terpstra Havinga 2005). Tevs krijg particuliere eveiligers alaar eer tak verantwoordelijkhed naar zich toegeschov. Behalve dat regels strakker word aangetrokk, zoekt de politie dus volop naar zinvolle relaties et zowel pulieke als private ondgot. Veiligheid wordt niet uitsluitd als e politieprolee opgevat, aar etreft de verantwoordelijkheid van de sawerking tuss velerlei instanties. Beveiligers, toezichthouders handhavers zijn daarij de eerst aangewez risicoanagde partij, e constatering die zeker geldt in stedelijke ogeving waar sociale controle niet vanzelfsprekd (eer) is. Burgers over nieuwe toezichthouders Vooralsnog is er weinig ekd over wat urgers van nieuwe veiligheidsprofessionals in het pulieke doein vind wat hun percepties, verwachting oordel zijn. Pulicaties over het verede iago van particuliere eveiligers ste weinig hoopvol. In Aerikaans onderzoek uit de jar zevtig schilderd Kakalik Wildhorn (1977) eveiligers al af als overwegd annelijke, taelijk oude, zwaar onderetaalde slecht getrainde odies in unifor. Tevs wijz Livingstone Hart (2003) op weinig florissante stereotyp in de populaire cultuur van fil, krant tijdschrift. Als eveiligers al ge affiose gangsters of aorele huurling zijn, dan wordt hun zeker koische dwaasheid of schandelijke incopettie verwet. Geetelijke toezichthouders handhavers zijn waarschijnlijk ezelfde lot eschor. Zij kap et de erfis van Melkertan, e sociaal project dat als doel had langdurig werkeloz aan e aan te help. Verder lijkt uit onderzoek dat de aanwezigheid van de aloude stadswacht aar weinig invloed heeft op veiligheidsgevoels onder urgers (Hauer e.a. 1996). Evwel he urgers regelatig et deze politieachtige professionals van do. Daaro is het relevant te kijk wat hun aanwezigheid in de stad voor urgers etekt. Op asis van e aangepaste vraglijst over urgerpercepties t aanzi van particuliere eveiligers (Van Sted e.a. 2009) ak we e vergelijking tuss eveiligers erzijds geetelijke veiligheidsfunctionariss anderzijds. De vraglijst is edio 2008 door de Dist Onderzoek Statistiek (O+S) van de geete Asterda afgo. De keuze voor onderzoek in de hoofdstad is zowel inhoudelijk als pragatisch van aard. Inhoudelijk, odat Asterda e grote stad is waar naar schatting tot particuliere eveiligers, inclusief voetalstewards horecaportiers, werkzaa zijn nog es circa geüniforeerde geetelijke toezichthouders handhavers rondlop (dit afgezet teg tot fte politiesterkte dat geüniforeerd uitwerk doet). 9 Er estaat dus e gerede kans dat urgers frequt teg politieachtige professionals aanlop. Pragatisch, odat O+S over e groot online panel eschikt estaande uit inwoners van de stad, die zich vrijwillig he aangeeld voor onderzoek. 10 Ms kunn derhalve vrij evoudig word ondervraagd. Deelneers krijg jaarlijks per e-ail ongeveer ti keer e uitnodiging o onetaald aan onderzoek over uitelopde politieke aatschappelijke onderwerp ee te do. Voor onderhavig onderzoek zijn twee idtieke vraglijst over geetelijke toezichthouders particuliere eveiligers uitgezet onder elk 900 panelled. Uiteindelijk he respectievelijk 393 (44%) 368 (41%) respondt daadwerkelijk gereageerd. Er is voor twee vraglijst gekoz, odat de quête anders te lang verwarrd zou word. Hierij zij opgeerkt dat het ondervraagde panel e zeer hooge sastelling heeft, waardoor ige vergelijking tuss eide groep goed ogelijk is. Deelneers zijn veelal autochtoon, aatschappelijk etrokk, hoog opgeleid verdi relatief vaak ovodaal 11 e zelfselectieias die de onderzoeksuitkost ogelijk heeft eïnvloed. In de volgde paragraf wordt kort verslag gedaan van ige opvallde uitkost. Algee eeld Respondt oest ij de eerste vraag antwoord welke associaties zij ij geetelijke toezichthouders particuliere eveiligers he. Bij geetelijke toezichthouders zijn veelvoorkode ter stadswacht, controle, straatcoaches (hoewel dit eiglijk gediploeerde eveiligers zijn!), unifor, veiligheid orde nep-politie. Bij particuliere eveiligers gaat het eer o ewaking, unifor, veiligheid, klerkast, cowoy na van eveiligingsedrijv. Tevs wordt 161

14 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad vaker naar uiterlijkhed ( dikke nek ) (negatieve) karaktereigschapp verwez. Bekdheid In de quête is panelled de vraag voorgelegd hoe ekd zij et typ toezichthouders eveiligers zijn (zie tael 1). Binn de groep over geetelijke functionariss noe respondt zeer vaak parkeereheer (87%), ilieuhandhaving (74%), verkeersregelaars (71%), controleurs ij het opaar vervoer (67%), edewerkers toezicht veiligheid (58%) straatcoaches (47%). Binn de groep over particuliere eveiliging springt het type van winkeleveiliger (96%) eruit. Rond de 70 proct van deze respondt verwijst naar eveiligers op edrijvterrein, ij uitgaansgeleghed van geldtransport. Beveiligers ij evet (64%) op NS-stations (61%) word eves geregeld goed. Dit evestigt de aannae dat urgers eveiligers toezichthouders ( handhavers) in hun dagelijks lev regelatig tegko. E vijfde van de respondt (21%) die hun ing gav over geetelijke toezichthouders heeft wel es e persoonlijk eroep op h gedaan. Veel goede red zijn operking over zwerfvuil, hondpoep, geluidsoverlast, hangjonger het vrag o inforatie. Bij de groep over eveiligers gaat het o 14 proct van de respondt die h wel es heeft aangesprok. Red zijn hulp inforatievrag het eld van (ogelijke) overtreding diefstall. Zichtaarheid Voor zowel geetelijke toezichthouders als particuliere eveiligers geldt dat zij (zeer) regelatig door eide groep respondt word gezi (zie tael 2). Buit de eig uurt geeurt dit vaker dan inn de eig uurt. Daarij geeft 41 proct van de groep over geetelijke veiligheidsfunctionariss aan dat er voldode toezichthouders in Tael 1. Bekd et toezichthouders eveiligers (eerdere antwoord ogelijk) Toezichthouders (N = 393) Perctage Beveiligers (N = 368) Perctage Parkeereheer 87 In winkels/winkelctra 96 Milieuhandhaving 74 Op edrijvterrein 69 Verkeersregelaars 71 In uitgaansgeied 68 Toegangscontroleurs OV 67 Van geldtransport 68 Toezicht op straat 58 Bij evet 64 Straatcoaches 47 Op NS-stations 61 Veiligheidstea OV 45 In uurt wijk 42 Buurtconciërges 36 Anders 8 Parkwacht 13 z z Anders 2 z z Tael 2. Zichtaarheid toezichthouders eveiligers (in proct) z Toezichthouders (N = 393) Beveiligers (N = 368) z In uurt Buit uurt In uurt Buit uurt Vaak Geregeld Af toe Zeld of nooit Weet niet

15 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad de uurt zijn, 37 proct vindt dit te weinig. Voor de groep over particuliere eveiliging ligg de aantall op respectievelijk 51 proct 23 proct. Bijna nieand vindt dat er te veel toezichthouders of eveiligers in de eig uurt zijn. Panelled uit de eerste groep die vaker geetelijke toezichthouders will zi, gev aan dat zij vooral lij zoud zijn et eer edewerkers toezicht veiligheid (59%), reinigings-/ilieupolitie (58%) straatcoaches (47%). Weinig respondt vrag o eer parkeereheer (10%). Dit is niet erg verrassd; parkeercontroleurs schrijv ijvooreeld nogal es onn uit. Tak Voor respondt uit eide groep zijn geetelijke toezichthouders particuliere eveiligers vooral prevtief aanwezig, houd zij toezicht he zij e taak in corrigerd optred teg ongewst gedrag (zie tael 3). Hierij zi respondt die zich over particuliere eveiligers uitsprek zulke professionals eer in de rol van oev vang (37%) vergelek et respondt die hun ing he gegev over geetelijk veiligheidspersoneel (10%). Deze geetelijke professionals lijk dus e taelijk soft iago te he; eveiligers ko daarteg vrij stoer over. Daaree is hun iago regelatig ook wat negatiever. Er wordt eerder op onaantrekkelijke uiterlijkhed ( dikke nek, doe kracht ) gewez. Kwaliteit professionaliteit De respondt zijn stelling voorgelegd over de kwaliteit professionaliteit van toezichthouders eveiligers. Veel panelled uit eide groep ne hierij e vrij neutraal standpunt in of wet het niet. Bij geetelijke toezichthouders gev ijvooreeld vier van de ti respondt aan niet te kunn oordel over de stelling of zij goed opgeleid getraind zijn. Over particuliere eveiligers zijn de voor deze groep relevante ondervraagd iets uitgesproker: ijna e kwart vindt niet dat zij voldode opgeleid/getraind zijn. Respondt ondervraagd over eveiligers vind vaker dat zij gezag uitstral dan respondt die over geetelijke toezichthouders oordel (35% versus 25%). Bij respondt over geetelijke toezichthouders wordt niettein vaker ingested et de stelling dat zij niet edreigd overko (71% t opzichte van 57% ij particuliere eveiligers). Er kot wedero e igszins soft iago voor geetelijke toezichthouders naar vor. Verhouding tot de politie Zoals tael 4 laat zi, zijn zowel ondervraagd over geetelijke toezichthouders als ondervraagd over particuliere eveiligers het ones et de negatief geforuleerde stelling dat zij niet goed te onderscheid zijn van de politie (respectievelijk 76% 73%). Beide typ politieachtige professionals ne e duidelijk eig plek in inn Tael 3. Voornaaste tak ezighed (axiaal drie opties ogelijk; in proct) z Toezichthouder (N = 393) Beveiliger (N = 368) Ms aansprek op ongewst gedrag/corrigerd optred Prevtief aanwezig zijn op plekk waar vandalise, onrust, kleine criinaliteit overtreding word verwacht Toezicht houd Toezicht houd/alert zijn op straat- ilieuvervuiling, zwerfafval, correct aanied van huisvuil edrijfsafval Defect (straat)euilair andere geetelijke eigdo signaler eld ij instanties Inforatie gev aan het puliek (weg wijz, vrag over parker eantwoord, etc.) 42 n.v.t Diev staande houd overlever aan politie Anders 3 5 Weet niet

16 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad het pulieke doein. Van geetelijke toezichthouders wordt vaker gezegd dat zij e goede aanvulling op de politie vor dan van particuliere eveiligers (55% tegover 43%). E groter aantal ondervraagd over particuliere eveiligers is hier neutraal over. Verder zijn deze respondt vaker van ing dat veiligheid e taak van de politie is dat het aantal particuliere eveiligers zo klein ogelijk oet zijn, dan respondt die hetzelfde over geetelijke toezichthouders vind (53% tegover 35%). Toekostverwachting Respondt uit de groep over particuliere eveiligers verwacht eer groei in aantall functionariss dan respondt uit de groep over geetelijke toezichthouders (55% tegover 32%). Bij de geetelijke toezichthouders is op de stelling, het aantal toezichthouders zal flink groei in de toekost, vaker weet niet geantwoord. Daarij dkt het erdeel dat de toede aanwezigheid van toezichthouders eveiligers in het pulieke doein tot (ige) aatschappelijke discussie in de toekost zal leid. Tot slot valt op dat veel eer respondt, ongeacht of zij over geetelijke dan wel particuliere functionariss oordel, voor e hardere dan voor e zachtere koers in het geetelijke veiligheidseleid zijn. Toch gev ook grote groep respondt aan de huidige koers goed te vind (ongeveer e derde) of ontreekt e duidelijke ing (iets inder dan e derde). Interezzo Uit de uitkost van de quête rijst e eerduidig eeld op. Aan de e kant geeft e redelijk sustantieel deel van de twee groep ondervraagd aan ge ezwaar te he teg extra politieachtige aanwezigheid in de stad de eig uurt. Aan de andere kant is het voor veel respondt niet duidelijk wat al die geetelijke toezichthouders particuliere eveiligers feitelijk do. In lijn hieree zijn de panelled erzijds vrij positief gested over geetelijke toezichthouders particuliere eveiligers als aanvulling op de politie, anderzijds is niet uitgesprok zeker van hun kwaliteit, professionaliteit gezag. De groei van politieachtige partij in het pulieke doein gaat naar verwachting van onze respondt de nodige aatschappelijke discussie oplever, aar voor vel aakt hun toede aanwezigheid op straat persoonlijk niet zo veel uit. Slechts e kleine inderheid vindt dat er oteel te veel toezichthouders eveiligers in de stad aanwezig zijn. Deze oservaties lat twee interpretaties toe. T eerste: de neutrale houding van respondt over de opkost van nieuwe toezichthouders in het pulieke doein wijst erop dat zij niet als proleatisch word ervar integdeel lijkt het, dus hoe erg is het dan? T tweede: isschi onderschatt respondt de pottieel negatieve ipact die toezichthouders eveiligers kunn he op de opheid spontaniteit van stedelijke ruit. E definiërde taakstelling van politieachtige eroepsgroep ligt iers in toezicht, handhaving disciplinering. Dat s zich lijkaar oeilijk e oordeel kunn vor over geetelijke toezichthouders particuliere eveiligers 12 staat in de volgde, afsluitde paragraaf ctraal. Het gaat o e eer algee, uit de literatuur oprijzde, kritische eschouwing over de opkost van deze functionariss in stedelijke ogeving. Mak zij de stad veiliger leefaarder of sorter controle disciplinering juist tegovergestelde effect, he s straks het nakijk? Tael 4. Toezichthouders, eveiligers politie (in proct) Zonder rafelrand De opkost van grootstedelijke geied is nauw verwant et process van zelfontplooiing: stadsz Toezichthouder (N = 393) Beveiliger (N = 368) z es neutraal ones weet niet es neutraal ones weet niet Zijn niet te onderscheid van de politie Zijn goede aanvulling op de politie Veiligheid is exclusief e politietaak

17 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad lucht aakt vrij. In de stad kunn s hun gedroode levsproject verwezlijk door uiting te gev aan e reed scala van life styles. Voorts zijn sted van oudsher sociale iotop waar onverwachte contact word geseed, nieuwe trds ontstaan ruisde ideeën tot wasdo ko. Dit soort inspiratie experit gedijt ij e epaalde ate van vrijheid onvoorspelaarheid (Landry Bianchini 1995). E te dorps karakter ret het tolerante levslustige kliaat dat nodig is voor scheppde culturele, econoische politieke productiviteit. Op hetzelfde ot oet word geconstateerd dat die levslustigheid alle kan gedij inn e gereguleerde context. E wereld vol vreedeling (Lofland 1973) veronderstelt dat s zich veilig escherd oet wet. Enige ate van toezicht sociale controle is op zijn plaats. In het huidige politieke, econoische aatschappelijke kliaat wordt hier echter steeds explicieter harder op ingezet. Daartoe wordt e groeid arsaal van pulieke private veiligheidsfunctionariss opgetuigd, soig ook et de evoegdheid tot ekeur. Sociale controle is niet eer iets vanzelfsprekds tuss urgers, aar wordt in toede ate de taak van professionals. Parallel hieraan koloniser coerciële organisaties grote del van de pulieke ruite (Books 2004). Sted word ogetoverd tot e lappdek van sei-pulieke geied waarin, onder het toezid oog van particuliere eveiligers, strge huisregels toegangsvoorwaard de ovtoon voer. Hoewel de versterkte inzet van politieagt, eveiligers, toezichthouders handhavers niet per se proleatisch is, klev er toch pottieel negatieve aspect aan hun aanwezigheid. Weliswaar kunn politieachtige professionals e steuntje in de rug etek voor urgers, aar escalatie ligt eves op de loer. Vooral wanneer urgers op de on gaan voor in hun eleving triviale overtreding, kunn zij zich gaan verzett. Uit de quête kot naar vor dat urgers vooral aan geetelijke toezichthouders e vrij soft iago toekn. Op het ot dat zij eer handhavde evoegdhed krijg (wat thans eleid is) kan zulks tot onaangae verrassing leid. Daarij erkt Van Stokko op dat particuliere edrijv die oa-tak ter hand gaan ne, ( ) nog e extra handicap [he]. Zij staan op e grotere achterstand o vertrouw op te ouw; daarvoor is iers onpartijdigheid nodig coitt aan het algee elang (2005, 53). Maar ook zonder speciale oa-tak zijn ongewste situaties et eveiligers goed voorstelaar. Zij kunn op asis van huisregels van ijvooreeld winkelctra, pretpark discothek s op (eerder) wangedrag aansprek, hun de toegang weiger of zelfs uitzett (Wesselink e.a. 2009). Hoewel respondt e zeker gezag aan eveiligers toekn, is dit (lang) niet gelijk aan dat van politieagt (Button 2007) nog afgezi van de constatering dat assertieve urgers het agt eves flink lastig kunn ak. Strg optred door toezichthouders, handhavers eveiligers lokt dus ogelijkerwijs het nodige (verale) geweld uit. De organisatie van e goede achtervang door de politie justitie wordt al snel noodzakelijk, waardoor van ontlasting ge sprake eer is. E tweede punt etreft de herdefiniëring van veiligheid tot consuptieartikel inn de context van (sei-)pulieke ruit (Loader 1999). Ms vind het wellicht wel akkelijk fijn dat professionals over de stad wak. Vanuit deze optiek ontpopt de, door politici eleidsakers zo vurig gewste, actieve urger zich tot ieand die zijn of haar verantwoordelijkhed graag weer terugschuift (of afschuift). De directe consequtie is dat de overheid nog eer in sociale veiligheid zal oet voorzi, et stijgde investering strgere regelgeving als voorstelare gevolg. Mocht de overheid desondanks toch niet in alle ehoeft kunn voorzi, dan ied particuliere eveiligers uitkost e oplossing die e transforatie van veiligheid als collectief goed in exclusieve koopwaar ewerkstelligt (Young 1999). Beveiligers richt zich iers priair op de ws van hun opdrachtgevers. Dit leidt tot e fundateel andere institutionele logica dan gangaar is ij de politie: terwijl pulieke veiligheidszorg zich wil aser op waard als rechtvaardigheid gelijkheid, lijk echanis van uitsluiting de elangrijkste anier te vor waarop private partij et veiligheidsrisico s ogaan (Terpstra 2006, 67). Meest extree vooreeld zijn de ouw van ouurde woonwijk (zogaade gated counities) et e defsieve architectonische uitstraling. Daaruit, zo lat uitlandse vooreeld indringd zi, word econoisch zwakkere groep gearginaliseerd in 165

18 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad vervall getto s no go-areas (Davis 1990; Caldeira 2000). Niet t onrechte spreekt Shearing (2001) van e neo-feodale tds in stedelijke ogeving. Het is e scario wat voor Nederland ver weg lijkt, aar ook niet geheel oet word weggewuifd. Er zijn ijvooreeld plann in de aak voor speciaal op welvarde sior toegespitste kleine woongeeschapp die veiligheid, leefaarheid zorg oet gaan ied. 13 Tot slot kan uit de quête word opgeaakt dat urgers weinig prole zi in e verwachte verdere uitreiding van et nae geetelijke veiligheidsprofessionals al gev respondt weinig lijk van inzicht over hun professionaliteit kwaliteit. Hoogsts word toezichthouders handhavers als goede aanvulling op de politie gezi. De aanwezigheid van dit soort functionariss wordt dus steeds vanzelfsprekder in het pulieke doein. Criinolog ak zich ernstige zorg over dergelijke ontwikkeling, odat sociale veiligheid nadrukkelijker in de sleutel van zero tolerance terechtkot: de kleine nor oet word gehandhaafd. Harcourt (2001) suggereert ijvooreeld dat heddaagse nadruk op controle orde niet alle etrekking heeft op het teggaan van overlast, aar evzo op de sociale constructie van wat overlast is: the category of the disordely ay not e pre-political, ut ay itself e constructed to a lgthy process of policing and punitive practices (Harcourt 2001, 161). Vanwege het vage concept dat overlast is, gereert veiligheidseleid e gestaag groeide categorie van ontoelaatare gedraging. Zeker sociaal zwakkere /of afwijkde groep in de saleving zwervers, jonger, (etnische) inderhed word zo snel suject van e repressieve adering of zelfs van uitsluiting. Wat achterlijft, is e hygiënische stad, e stad zonder rafelrand. Nochtans is dit e uiterst precaire fragiele situatie, odat het s alsaar gevoeliger aakt voor (kleine) onregelatighed incidt (Merry 1981). Het is e oservatie die alles te ak heeft et het intrinsiek sociale goed(e) dat veiligheid is. Niet alle politieachtige professionals, aar ook stadsewoners onderling, oet voor escherde, doch vridelijke uitnodigde, leefogeving zorg drag. We kunn ons alle georg wet inn e gedeelde orele ruite (Sztopka 2002) waarvan herkare waard zoals vertrouw loyaliteit het hart vor urgers daadwerkelijk oog he voor elkaar (Blokland 2009). Voorgaande constatering is wezlijk, odat alle dan s kunn opstaan voor onverwachte ontoeting die h dwing o et ander o te gaan. Buit onze eig kaders kunn dk, is wezlijk voor deocratisch urgerschap (Snett 1977). In die zin oet ontoeting inn het pulieke doein niet alle aangaa voorspelaar zijn, aar ook verwondering, korzeligheid zelfs irritatie kunn oproep. E vitale stad gedijt ij ige verwarring wonderlijke figur. Conclusie De laatste twee decnia is in de wetschappelijke literatuur het esef doorgedrong dat de politie het onopolie voor zover ze dit echt had op de veiligheidszorg heeft verlor. De politie heeft in kwantitatief opzicht ge duidelijk overwicht eer. Het aantal toezichthouders, handhavers eveiligers nadert, zo niet overschrijdt, de politiesterkte in het pulieke doein. Hoeveel eveiligers daadwerkelijk zichtaar op straat aanwezig zijn, is lastig in te schatt vel werk ook in winkels, do aliewerkzaahed of zijn gestationeerd inn het dettiewez. In ieder geval is er e duidelijke trd zichtaar naar de inzet van particuliere eveiligers door geet stadsdel o kleine (of veelvoorkode ) ergerniss op straat, zoals schreeuw, rondhang alcohol drink, in de kie te sor. Verder do zich ook in kwalitatief opzicht verandering voor: geetelijke toezichthouders word in toede ate opgewaardeerd tot handhavers oa s et ekeurevoegdhed gericht op het teggaan van voornoede overlast. Wellicht zi we zelfs e nieuw type geetepolitie ontluik. In dit verand spreekt Johnston (2003) eeldd over het ontstaan van e police extded faily estaande uit allerlei nev nicht die de politie zijn gaan oring. Zij he e ondersteunde taak in prevtief aanwezig zijn, alsede in het toezi op handhav van (plaatselijk) geldde wet- regelnaleving. O e veilige herkare stedelijke ruite te kunn (lijv) garander is, anders gezegd, sterk ehoefte aan gezaghed norerd optred door polities andere professionals die relatief snel prole kunn aankaart intervties op gang r- 166

19 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad g (Van Stokko 2008, ). Tot op hed is echter nooit epirisch onderzoek gedaan naar wat de percepties, verwachting oordel van urgers zijn over andere professionals naast de politie eveiligers, toezichthouders handhavers in het ijzonder. Meestal lijv uitsprak in negatieve vooroordel stek. O in deze oissie te voorzi he we e quête onder inwoners van Asterda uitgezet. Daaruit kot, igszins paradoxaal, naar vor dat onze respondt politieachtige professionals zeer regelatig tegko veelal weinig oeite he et hun zichtare aanwezigheid op straat, terwijl diezelfde respondt weinig idee he van wat eveiligers toezichthouders do, hoe het et hun kwaliteit professionaliteit staat wat hun toegevoegde waarde in ter van veiligheidszorg is. Veel s wet het eiglijk niet goed; het ontreekt aan e duidelijke ing. Baat het niet, dan schaadt het niet, zo lijkt de oodschap die de in het onderzoek participerde panelled afgev. De vraag is of deze duele (ietwat laconieke onezorgde) houding terecht is. Eerdere pulicaties lat zi dat eveiligers, toezichthouders handhavers gegev hun sos strikte optred in coinatie et atige (counicatieve) vaardighed aanleiding kunn gev tot conflict et urgers (zie onder eer Van Stokko 2005). Burgers gaan de aanwezigheid het optred van politieachtige functionariss zodode eerder als prolee dan als oplossing ervar. Tegelijkertijd kunn al die functionariss het eeld oproep dat toezicht handhaving toch vooral iets van professionals is. Gedragsregulering wordt ij de overheid ij eigar van sei-pulieke terrein zoals winkelctra neergelegd. Veiligheid verwordt van e sociaal goed e goed dat ons alleaal aangaat tot e soort consuptieartikel. Tot esluit ipliceert de haast argeloze ehoefte aan eveiligers, toezichthouders handhavers dat sociale controle gedragscorrectie nadrukkelijk in hand van politieachtige professionals ko volgs critici et ogelijk inflatoire vicieuze cirkels als eindresultaat. Daar egripp zoals overlast asociaal gedrag erg lastig definieeraar zijn, ontstaat de neiging tot hyperactief (Crawford 2009) overheidsingrijp: alles wat aar e eetje van de nor afwijkt, oet word onderdrukt. Er dreigt e paternalistische controlecultuur (Garland 2001) die de vrolijke chaos van sted in de kie kan gaan sor. Mog dergelijke zorg inderdaad hout snijd, ze ne niet weg dat alledaagse ergerniss over isdraging op straat eves heel reëel zijn. Ms voel zich onveilig will zich escherd wet. Het is daaro cruciaal dat zij gesteund word door eveiligers, toezichthouders handhavers et inachtneing van wederzijdse tak, verantwoordelijkhed (professionele) roll. Kritische reflectie op wie, wat, waar oet do tot welk punt intervtieaatregel zoud og gaan, verdit daarij constante aandacht e deat dat tot op hed de nodige aatschappelijke urgtie diepgang ist. Not 1 Verder kan aan e leger van toezichthouders, controleurs inspecteurs van ijvooreeld de Nederlandse Mededingingsautoriteit, de Voedsel- Warautoriteit, de Douane Bureau Jeugdzorg word gedacht (Van Waard 2006). Deze categorieën word hier uit eschouwing gelat. De focus ligt priair op geüniforeerde eveiligers, toezichthouders handhavers die zichtaar in het pulieke doein aanwezig zijn. 2 Deze cijfers zijn geaseerd op jaarverslag van de Nederlandse politie (zie: 3 Branchegegevs zijn eschikaar via de Veriging van Particuliere Beveiligers (VPB): 4 Tevs heeft de inister van Justitie in 2004 eveiligingsedrijv de ogelijkheid gegev o handhavde functies in de vor van oa s aan geet te lever. Zo is ijvooreeld Parcon, dochteronderneing van Group 4 Securicor, gespecialiseerd in parkeerwachters. 5 Zie: 6 Zie op internet: Dat Securitas et inder eveiligers eer ozet dan Group 4 Securicor weet te creër, kan verklaard word uit het feit dat het laatste edrijf relatief veel in lagelonland groot is. 7 Ofschoon het Verigd Koninkrijk e lange traditie van geetelijke veiligheidsfunctionariss kt, zijn de experit et stadswacht politiesurveillant in Nederland volgs Johnston (2003) van invloed geweest op het Britse eleid inzake auxiliary police patrols. 8 Het aantal winkelctra in Nederland is vanaf de jar tachtig nagoeg verdueld van e 400 tot e kleine 800 in 2004 (Van Sted 2007, 80). Nochtans is het lastig o precieze causale relaties tuss dit soort sei-pulieke locaties de expansie van particuliere eveiliging. De eerste oderne winkelctra dater van ver voor deze groei (jar 167

20 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad vijftig) van shopping alls zoals we deze ijvooreeld in de Verigde Stat tegko, is in ons land nauwelijks sprake. Toch kan in het algee word gesteld dat de financiële elang inn sei-pulieke ruit (winkelctra, voetalstadions, pretpark, etc.), onder invloed van de stijgde welvaart, zijn toego. Ook is de edrijfsvoering coerciëler geword. In e eleviseconoie will onderneers klant het zo veel ogelijk naar hun zin ak, waaree regulering van goed gedrag e elangrijke eleidscopont is geword (Bryan 2004). 9 De gepresteerde schatting van het aantal politieagt, geetelijke veiligheidsfunctionariss particuliere eveiligers in Asterda zijn geaseerd op e invtarisatieonderzoek van de Dist Onderzoek Statistiek (O+S) e experteeting et eleidsakers. Luchthav Schiphol is niet in deze invtarisatie eego. 10 Zie voor eer inforatie: nl. 11 Het perctage an/vrouw is voor eide groep 60/40. Tevs kot de leeftijdsopouw overe (75% is tuss de jaar oud) geldt er dat circa 87 proct autochtoon is. Rondo 70 proct van de twee groep is hoger opgeleid (HBO/WO). Ook vall inkos voor 85 proct in de categorieën idd of hoog (1.001 tot euro netto per aand of eer). T slotte lev de respondt in eide groep redelijk goed over de stadsdel verspreid. 12 Dit inzicht is, zoals gezegd, geaseerd op twee respondtgroep et e zelfselectieias richting de hoger opgeleide iddklasse van Asterda e ias die onverijdelijk is, gegev de sastelling van het ondervraagde O+S-panel. Ter nuancering oet echter word opgeerkt dat resultat niet zonder eer geraliseeraar zijn naar redere populaties. Het zou kunn zijn dat s in ijvooreeld achterstandswijk e heel ander eeld van geetelijke toezichthouders particuliere eveiligers schets. Zij he wellicht vaker direct contact et deze functionariss. Tegelijkertijd zou frequter contact e laconiekere houding juist kunn evorder. Tevs ag van de ondervraagde respondtgroep word aango dat zij vrij goed geïnforeerd zijn over allerlei aatschappelijke vraagstukk (zoals veiligheid de organisatie hiervan), wellicht eter dan lager opgeleide urgers in e relatieve achterstandspositie. 13 Zie: Literatuur Blokland, T., 2009, Oog voor elkaar. Veiligheidseleving sociale controle in de grote stad. Asterda: Asterda University Press. Books, R., 2004, Towards the capsular city? Pulic safety and pulic fears. In: C.D. van der Vijver J. Terpstra (red.), Uran safety: Proles, governance and strategies, Enschede: IPIT, Boutellier, J.C.J., 2002, De veiligheidsutopie. Heddaags onehag verlang rond isdaad straf. D Haag: Boo Juridische uitgevers. Bryan, A., 2004, The Disneyization of society. Lond: Sage. Button, M., 2007, Security officers and policing: powers, culture and control in the governance of private space. Aldershot: Ashgate. Cachet, A., 1990, Politie sociale controle: Over het effect van politie-optred. E vergelijkd onderzoek naar verkeersdelict, gezinsgeweld drugsgeruik. Arnhe: Gouda Quint. Caldeira, T.P.R., 2000, City of walls: Crie, segregation, and citizship in São Paulo. Berkeley: University of California Press. Crawford, A., 2009, Governing through anti-social ehaviour: Regulatory challges to criinal justice. British Journal of Criinology, nog te verschijn. Crawford, A., S. Lister, S. Blackurn J. Burnett, 2005, Plural policing: The ixed econoy of visile patrols in England and Wales. Bristol: Policy Press. Davis, M., 1990, City of quartz: Excavating the future in Los Angeles. Lond: Verso. Engers, G., E. Snel A. Weltevrede, 2005, Sociale herovering in Asterda Rotterda: e verhaal over twee wijk. Asterda: Asterda University Press (WRR-rapport). Garland, D., 1996, The liits of the sovereign state: Strategies of crie control in conteporary society. British Journal of Criinology, 36: Garland, D., 2001, The culture of control: Crie and social order in conteporary society. Chicago: The University of Chicago Press. Goffan, E., 1983, The interaction order. Aerican Sociological Review, 48: Harcourt, B.E., 2001, Illusion of order: The false proise of rok windows policing. Caridge, MA: Harvard University Press. Hauer, A., B. Hofstra, L. Toornvliet A. Zanderg, 1996, Soe new fors of functional social control in the Netherlands and their effects. British Journal of Criinology, 36: Jacos, J., 1961, The life and death of great Aerican cities. New York: Rando House. Johnston, L., 2000, Transnational private security: The ipact of gloal coercial security. In: J.W.E. Sheptycki (red.), Issues in transnational policing, Lond: Routledge, Johnston, L., 2003, Fro pluralisation to the police extded faily : Discourses on the governance of counity policing in Britain. International Journal of the Sociology of Law, 31: Johnston, L., 2007, Keeping the faily together: police counity support officers and the police extded faily in London. Policing & Society, 17: Jones, T. T. Newurn, 2002, The transforation of policing? Understanding currt trds in policing systes. British Journal of Criinology, 42: Jones, T. T. Newurn, 2006, Plural policing: A coparative perspective. Lond: Routledge. Kakalik, J. S. Wildhorn, 1977, The private police: Security and danger. New York: Crane Russak. 168

21 Ronald van Sted Maddy Roelofs Hoeders van de hygiënische stad Kurin, C. R., 2005, New directions in social disorganization theory. Journal of Research in Crie and Delinqucy, 40: Landry, C. F. Bianchini, 1995, The creative city. Lond: Deos. Leeuw, F., 2006, Over de sociologie van toezicht, handhaving inspectie. Ms & Maatschappij, 81: 2-4. Livingstone, K. J. Hart., 2003, The wrong ar of the law? Pulic iages of private security. Policing and Society, 13: Loader, I., 1997, Policing and the social: Questions of syolic power. British Journal of Sociology, 48: Loader, I., 1999, Consuer culture and the coodification of policing and security. Sociology, 33: Lofland, L.H., 1973, A world of strangers: Order and action in pulic space. New York: Basic Books. Merry, S.E., 1981, Uran danger: Life in a neighorhood of strangers. Philadelphia: Teple University Press. Newan, O., 1973, Defsile space: Crie prevtion through uran design. New York: MacMillan. RMO, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2004, Sociale veiligheid organiser: Naar herkaarheid in de pulieke ruite. D Haag. Snett, R., 1977, The fall of pulic an: On the social psychology of capitalis. New York: Alfred A. Knopf. Shearing, C.D., 2001, Punisht and the changing face of the governance. Punisht and Society, 3: Shearing, C.D. P.C. Stning, 1983, Private security: Iplications for social control. Social Proles, 30: Sted, R. van, 2002, Politietak ge exclusief ezit van het opaar estuur. Opaar estuur, 9: Sted, R. van, 2007, Privatizing policing: descriing and explaining the growth of private security. D Haag: Boo Juridische uitgevers. Sted, R. van R. Sarre, 2007, The growth of private security: Trds in the European Union. Security Journal, 20: Sted, R. van, M. Roelofs M. Nalla, 2009, Burgers over eveiligers: e kwantitatief onderzoek naar percepties, verwachting oordel. Tijdschrift voor Veiligheid, nog te verschijn. Stokko, B. van, 2005a, Beledigd in Asterda: veraal geweld tuss politie puliek. Alph aan d Rijn: Kluwer. Stokko, B. van, 2005, Zero tolerance in de praktijk: Handhaving van de kleine nor door politie of oa s?. Justitiële verkning, 31 (6): Stokko, B. van, 2008, Voorij de retoriek van zelfredzaaheid. In: H. Boutellier R. van Sted (red.), Veiligheid urgerschap in e netwerksaleving, D Haag: Boo Juridische uitgevers, Sztopka, P., 2002, On the decaying of oral space: Is there a way out?. European Review, 10: Terpstra, J., 2006, Veiligheidszorg als puliek goed ij e gedeelde verantwoordelijkheid. In: L. Gunther Moor R. Johannink (red.), Gedeelde verantwoordelijkheid voor veiligheid, Dordrecht: SMVP, Terpstra, J., 2007, Nieuwe toezichthouders in de pulieke ruite: geruststelling, fragtering, verarkting. In: P. Ponsaers L. Gunther Moor (red.), Reassurance policing: concept receptie, Brussel: Politeia, Terpstra, J. T. Havinga, 2005, Geet, oetes kleine ergerniss. Justitiële verkning, 31 (6): Terpstra, J, R. van Sted, 2008, Private veiligheidszorg: e onderzoeksterrein. Tijdschrift voor Veiligheid, 7: 3-8. Terpstra, J. W. Troel, 2009, Police, anagerialization and prestational strategies. Policing: An International Journal of Police Strategies and Managet, 31: Vijver, C.D. van der, A.J. Meershoek D.F. Sloe, 2001, Kerntak van de politie: E invtarisatie van heersde opvatting. Zeist: Kerckeosch. Waard, J. de, 1999, The private security industry in international perspective. European Journal on Criinal Policy and Research, 7: Waard, F. van, 2006, Werk in e wantrouwde wereld: Ovang oorzak van e uitdijde controle-industrie. Beleid Maatschappij, 33: Wakefield, A., 2003, Selling security: The private policing of pulic space. Cullopton: Willan. Wesselink, L., M. Schuilurg P. van Calster, 2009, De collectieve winkelontzegging. Tijdschrift voor Veiligheid, 8: Young, J., 1999, The exclusive society: Social exclusion, crie and differce in late odernity. Lond: Sage. 169

22 Opare ruite als syolische orde: de Haagse Nieuwjaarsvur Correspondtiegegevs: Prof. dr. M.A. Hajer Universiteit van Asterda Afdeling Politicologie Oudezijds Achterurgwal DL Maart Hajer, Maart Poorter, Arnold Reijndorp Mara Schoots 1 Maart Hajer is hoogleraar estuur eleid aan de afdeling Politicologie van de Faculteit der Maatschappij- Gedragswetschapp, Universiteit van Asterda; directeur van het Planureau voor de Leefogeving. Maart Poorter is werkzaa als doct, onderzoeker trainer aan de afdeling Politicologie het Asterdas Ctru voor Conflictstudies. Arnold Reijndorp is ijzonder hoogleraar sociaaleconoische ruitelijke ontwikkeling van nieuwe stedelijke geied aan de Faculteit der Maatschappij- Gedragswetschapp van de Universiteit van Asterda. Mara Schoots is werkzaa als doct aan de afdeling Politicologie algehele coördinator van het Asterdas Ctru voor Conflictstudies. Inleiding Door de opare ruite te ader als syolische orde hop wij ij te drag aan het inzicht in de dynaiek van vertrouwdheid verdringing. We speur naar de echanis die ak dat e geeurtis of epaald gedrag tot onrust leidt, terwijl ander gedrag die negatieve effect niet heeft. In dit artikel gaan wij daartoe in op het foe van de Haagse nieuwjaarsvur. Deze vur zijn van oudsher oject van controverse conflict. In Nederland kot D Haag de plaats toe waar het traditioneel onrustig is rond de jaarwisseling. Maar wanneer we inzoo op de nieuwjaarsvur zi we dat het niet zozeer het vuur is dat de vertrouwdheid doorreekt, als wel de veranderde syolische orde rond deze vur. Dit aakt dat het e conflict rond de vur hanteeraar is het andere conflict veel inder. We esprek eerst de idee syolische orde, daarna gev we e eknopte geschiedis van de Haagse vur. Het artikel is e eerste pulicatie van e doorlopd onderzoek naar conflict in de opare ruite waarij het idtificer van handelingsopties voor lokale eleidsakers ctraal staat. 2 Opare ruite als syolische orde Het pulieke geied van de Nederlandse stad toont onze collectieve ws aities, aar is daarnaast getekd door verdringing verdrijving tuss groep uit de saleving. Opare ruite is altijd het toneel van conflict. Verschillde groep legg clais op de opare ruite; sos door hun gedrag (ger, geschreeuw), sos al door hun wijze van kled, of het vasthoud aan e epaalde ruitelijke inrichting. Daarij geldt: hoe achtiger e groep in de saleving, hoe inder zij zich actief op hoeft te stell. Overlast is wat dat etreft e ekde uitlaatklep voor groep zonder sterke achtspositie. Verdringing verdrijving is vaak passief vastgelegd in de inrichting van e geied: het Haagse Lange Voorhout is dusdanig rui deftig ingericht dat recalcitrant gedrag er al ijna door wordt uitgeann. Het is er zin-loos. De ruitelijke inrichting noreert ons ij vooraat. Opare ruite is stedelijke ruite. Dat wil zegg dat het e schouwtoneel is van de stadsewoners, waar ook passant, ezoekers igrant geruik van ak. De opare ruite vervult als zodanig e elangrijke aatschappelijke functie: het is e van de plekk waar de veranderde 170

23 Maart Hajer e.a. Opare ruite als syolische orde: de Haagse Nieuwjaarsvur saleving ervaaraar wordt. Dat is sos positief, ijvooreeld als we geconfronteerd word et creativiteit of vernieuwing. Veel uitlanders zull perplex staan van de diversiteit aan fiets waaree Nederlandse ouders hun kinder CO 2 -neutraal door het drukke stadsverkeer loods. Maar sos is die ervaring negatief: de opare ruite is ook het doein van de zakkrollers, de pestkopp, zinloos geweld, de intolerantie teg expressieve andersdkd zoals hoo s. Het is ook de plek waar nieuwe geruikers van de Nederlandse stad zichtaar word zoals rectelijk de Pol Roe. In dit artikel ader wij de opare ruite dan ook niet als fysieke ruite, aar als geleefde ruite. Wij analyser de opare ruite als e syolische orde in de traditie van Erving Goffan Joseph Gusfield (Goffan 1959; Gusfield 1981). E adering in ter van syolische orde of geleefde ruite corrigeert e adering van de opare ruite als puur fysieke plek. In eerdere pulicaties he wij aangetoond hoezeer e fysieke adering van de opare ruite doinant is in eleidscircuits: herinrichting, sloop/nieuwouw, architectuur. Maar wij he daar tevs lat zi dat opare ruite eter kan word egrep in ter van ervaring. Daartoe introduceerd wij het onderscheid tuss opare ruite (verwijzd naar het fysieke geied) puliek doein. Die laatste ter verwijst naar die plekk waar e ervaring van uitwisseling interesse in interactie kan word eleefd (Hajer Reijndorp 2001). Dit egripppaar kunn we toepass op de stad D Haag. Het voornoede Haagse Voorhout is in die zin eerder e succesvolle opare ruite dan puliek doein. Vanuit puliek doein perspectief vind wij plekk als de oulevard van Scheving echter juist weer spannd interessant. Terwijl eleidsakers steeds aar pleit voor e fysieke upgrade van het euilair nu zelfs ereid zijn o grootschalig geouw te slop, kijk wij vanuit dit perspectief eerder naar de reëel estaande interactie. We constater dat dit e van de plekk is waar de grootste diversiteit aan geruikers kan word gesignaleerd waarij deze geruikers de plek in hoge ate lijk te waarder zonder dat hier één epaald gedrag (qua kledingcode of eweging) aan ander wordt opgelegd. Dat aakt deze plek van ijzonder elang voor e stad als D Haag, e stad gekerkt door de hoge sociale segregatie op het niveau van uurt wijk. De Schevingse oulevard coineert e hoge ate van stedelijkheid et pulieke vertrouwdheid. Het is puliek doein in de zin dat deze plek wordt gewaardeerd door e geling van s uit tal van Haagse wijk. Ms die deze plek elev als flaneur (per auto, fiets of wandeld), als adgast, restaurant- of theaterezoeker, kite-surfer, wielrner, passant, useuezoeker of visser. Het ijzondere van de Schevingse oulevard is, dat chique shay, ordinair trdy, assa niche elkaar op e operkelijke anier in evwicht houd. In de ter van Sharon Zukin (1995) kt de syolische econoie ter plekke ge duidelijke winnaars of verliezers. Elke groep uit de saleving vindt er voldode syol die overeko et de eig levswijze of leefstijl o zich vertrouwd te voel, ziet net goeg van ander o het interessant te ak. Dat is wellicht kerkd voor e adplaats: de ongeschrev regels nor die elders het opare reguler die pas duidelijk word op het ot dat ze niet (eer) word nageleefd er dus conflict over ontstaan, zijn in e adplaats ev uit werking gesteld. De adplaats aakt deel uit van de antistructuur van de stad (Turner 1969; Reijndorp 1993). De Haagse vooreeld ak al duidelijk dat de ter stedelijke opare ruite niet precies goeg is o inzicht te krijg in het sutiele functioner van die opare ruite als syolische orde. Meestal wordt die opare ruite afgezet teg de private ruite van de woning. Als in de stad achter de voordeur vandaan kot de private sfeer verlaat, etreedt de wereld van talloze onekd, van wie de waard, geschiedis edoeling niet kt. Dat is precies wat de stad onderscheidt van andere ogeving als het dorp, de kleine stad de suur. Toch is die tegstelling tuss de pulieke de private sfeer te sipel o de syolische orde van het pulieke doein te doorgrond. Lofland (1989) onderscheidt in navolging van Hunter (1985) nog e derde sfeer: het parochiale doein. Deze wordt gekerkt door e gevoel van gezalijkheid onder kniss ur. Zij vor interpersoonlijke netwerk die zijn gelokaliseerd in counities. Lofland laat 171

24 Maart Hajer e.a. Opare ruite als syolische orde: de Haagse Nieuwjaarsvur zi dat ook de opare ruite van de stad op veel plaats eerder e parochiaal dan e puliek doein is. Voor de hand liggde vooreeld zijn de strat, cafés arkt van e uurt et e uitzonderlijke sociale cohesie, de traditionele volksuurt, of juist de strat, trottoirs plantso van e uitwijk. Met e verwijzing naar e onderscheid dat Ansel Straus (1961) aakt tuss location locale, aakt Lofland duidelijk dat parochiaal doein niet per se savalt et e in de ruite afgeakd geied, zoals e straat of e uurt. In e location zijn de aanwezig veroedelijk gelijkgested ekd van elkaar (de stakroeg is daarvan het vooreeld), terwijl deze in e locale waarschijnlijk niet gelijkgested zijn vreed voor elkaar of slechts in categorale zin ekd, ijvooreeld als herkare eroepsgroep (e trdy restaurant is e vooreeld). E parochiaal doein kan verspreid zijn over e reeks van voorziing die het stepel drag van e epaalde groep, aar geleg in verschillde del van de stad. Deze onderscheiding inn de stedelijke opare ruite ak het ogelijk conflict die optred over het geruik de etekis van die ruite eter te egrijp. Parochialisering kan word egrep als het resultaat van de anier waarop verschillde groep zich del van de stad toe-eig, of vridelijker geforuleerd zich del van de stad eig ak. Dat is e proces dat voortdurd plaatsvindt in alle del van de stad, zowel in zuivere woonwijk als in eer gegde ctrugeied. Vooralige volksuurt verander in nieuwe parochiale doein van de creatieve klasse, waarin de overgelev locations (stakroeg) van de oorspronkelijke evolking nog voor wat couleur locale zorg in e verder geondialiseerde ogeving. In wijk die kele decnia geled nog odel stond voor de eancipatie van de areidersklasse de kleine luyd, vestig zich groep iigrant. Die nieuwe groep eig zich die wijk op hun eurt toe; hun aanwezigheid is zichtaar op straat anifesteert zich in e groeid aantal etnische winkels, edrijv andere voorziing. Hun locations vor nieuwe parochiale doein in de uurt, die het oude, ongediffertieerde parochiale doein in ovang terugdringt. De vertrouwdheid voor de nieuwe groep neet daaree toe, die van de oudere ewoners juist af. (Reijndorp 2004; Nio e.a. 2008). Die vertrouwdheid in de opare ruite hangt sa et de dagelijkse routines, ingeslet routes, ongeschrev ogangsvor evzeer et rituel die het parochiale doein van tijd tot tijd weer evestig. Ogaan et stedelijke conflict Wanneer we de syolische orde van de opare ruite proer te reconstruer etekt dit niet dat we e gefixeerde orde veronderstell. Conflict aakt onlosakelijk deel uit van de grootstedelijke leefogeving. In e dynaische, stedelijke saleving word politici, eleidsakers, uurtewoners, elangehartigers andere etrokk steeds geconfronteerd et onverwachte geeurtiss waar vaak direct op gereageerd oet word. Juist de interactie, waarin de aard interpretatie van geeurtiss wordt epaald, is e cruciaal onderdeel van de dagelijkse realiteit van de stedelijke estuurder. Er is echter e elangrijk verschil tuss conflict die zich inn de reed gedeelde syolische orde afspel, conflict die daar niet in pass, of die deze orde op losse schroev lijk te stell (zie Hajer 2009). De toego diversiteit van de ewoners van de stad stelt wat dat etreft ook de syolische orde op de proef. Kierlyn Leary heeft gewez op het feit dat er in conflict vaak kritische ot zijn waar de verhouding opnieuw word epaald. De interactie van actor op die kritische ot kan aanleiding zijn voor de evestiging of aanpassing van zelfeeld of percepties van ander, afhankelijk van hoe die interactie verloopt. De uitkost van deze critical ots (Leary 2004 ) hangt af van de ostandighed waaronder de anier waarop de interactie tuss actor in dergelijke situaties plaatsvindt. De oord op Theo van Gogh was e vooreeld van zo n kritisch ot: de wek die volgd op de oord war aantoonaar e ot waarop de kaders van het integratiedeat opnieuw werd gesteld. Overigs et e andere uitkost dan vaak is gesuggereerd (zie Hajer Uiterark 2008; Boogaard De Vreese 2007). Bij critical ots is de juiste aanpak van cruciaal elang. Hier word verhouding op de proef gesteld opnieuw epaald. Wij zi de Haagse nieuwjaarsvur als e vooreeld van e (terugkerd) critical ot. De vraag is hierij hoe 172

25 Maart Hajer e.a. Opare ruite als syolische orde: de Haagse Nieuwjaarsvur deze vur zich tot de syolische orde verhoud, welke aanpak wordt gevolgd door het opaar estuur ij de poging de opare orde te handhav, t slotte, in hoeverre e epaald idee van de syolische orde hierij e rol speelt. In dit artikel prester wij slechts e eerste adering van het antwoord op deze vraag. Het laat echter zi hoezeer de syolische orde de ogang et de nieuwjaarsvur sahangt. Vertrouwd geweld: de geschiedis van de Haagse vur Uitdagd ko ostanders op de hoek Wellingtonstraat-Westergstraat op kele ME ers [Moiele Eheid] toegelop. Op het ot dat agt et hun knuppel schild naar vor neig, deinz de uitdagers terug. Schaterd dansd. De ME ers escher randweerlied die zojuist zijn egonn et het luss van drie in rand gestok auto s. Links rechts klink harde knall van zwaar vuurwerk. Owond hang uit het raa of slaan het schouwspel gade vanuit hun voordeur. Welko op oudejaarsavond in D Haag. 3 D Haag kt e lange traditie van nieuwjaarsvur. Na e paar jar van relatieve rust lijkt deze traditie de laatste jar plotseling weer opgelaaid. Tijds de jaarwisseling word in D Haag 109 auto s in rand gestok. Nooit eerder ging zoveel auto s in één nacht in vla op tijds de jaarwisseling. Alle al in de Schilderswijk zijn zo n 50 auto s uitgerand, et nae aan de Hoefkade in de Veestraat. Naast de autorand war er die nacht vijf gedoogvur, vur die in overleg et de geete in wijk zijn gestookt. Verder ontstond 200 tot 300 spontane vur (vuilnisakk, winkelwagtjes, plantso, etc.). Volgs telling van de geete houd zich dat jaar zo n jonger actief ezig et vuurtje stok. De 109 autorand he de jaarwisseling van tot e van de zwaarste ooit geaakt. Tijds de jaarwisseling van is alles plots anders: de ME hoeft niet één keer uit te rukk; e ongewoon gegev voor de hofstad. Is dit het gevolg van eleid? Het stok van vreugdevur is e efaad erucht foe in D Haag. Sinds de jar vijftig is het kerstoraus e jaarlijks terugkerd verschijnsel. Vooral Laak, de Schilderswijk, Duindorp Scheving staan ekd o hun vur. De geschiedis van deze verintis egint vlak na de Tweede Wereldoorlog. Door gerek aan geld werd het zogoede kerstoraus voor veel gezinn geliefd, want het is goedkoop vertier. Vlak na kerst in de aanloop van het Oud Nieuwfeest gaan Hagar op zoek naar kersto o daaree op oudejaarsavond grote vur te ak. De eerste ti jaar na de oorlog verlop deze vur rustig word ze nauwelijks als overlast ervar (Adang Van der Torre 2007). Midd jar vijftig verandert dit eeld. De rand estaan niet eer uit kersto alle, aar word uitgereid et ander randaar ateriaal (Adang Van der Torre 2007). Daarnaast word jonger strijdlustig het harde politieoptred dat hier de reactie op is, leidt tot gewelddadige confrontaties tuss de jonger de politie. De eerste rel ontstaat in 1956 daarij rak ti s gewond. De jaarwisseling van 1960 wordt ook gekerkt door e hevige rel in de Schilderswijk die de landelijke edia haalt (Adang Van der Torre 2007). Het Algee Daglad van 2 januari 1960 eschrijft het incidt als volgt: Het nieuwe jaar was nauwelijks vijf uur oud to de eruchte Schildersuurt er uit zag als na e urgeroorlog: opgerok estrating, seulde vur, kapotgeslag straatlantaarns, verrijzelde ruit, krogeog verkeerspal eschadigde auto s. De weg lag ezaaid et st, stokk, kapotte fless, half verrande euel, plank euilair. De rel wordt oschrev als e slagveld. De politie treedt in de daaropvolgde jaarwisseling steeds harder op, wat als kol op het vuur lijkt te werk. Tijds de jaarwisseling van 1961 raakt Wi Scholte, e zestijarige scholier, gewond door hard politieoptred. Hij overlijdt op weg naar het ziekhuis (Brdel 1998). Als reactie hierop krijgt de politie felle kritiek. De rell word veelal verklaard als asociaal gedrag van groep s, wat e andere aanpak vereist. Zo illustreert het volgde citaat uit De Handeling van de Haagse geeteraad (1960)

26 Maart Hajer e.a. Opare ruite als syolische orde: de Haagse Nieuwjaarsvur Maar e traditie is geor. De rell ker jaarlijks terug groei uit tot e grootschalig kat-uisspel tuss urger politie. Veel Hagar oschrijv dit iniddels igszins vergoelijkd als e volkstraditie. Deze volkstraditie zet zich in de jar zevtig door de ongeregeldhed ne toe. Er ontstaan niet alle confrontaties tuss jonger politie, aar ook tuss groep jonger onderling. Groep jonger rak verwikkeld in e prestigieuze strijd tuss verschillde uurt over de grootte van hun lokale vreugdevur. De wijk et het grootste vuur krijgt het eeste aanzi (Adang Van der Torre 2007). In onze ter speelt deze volkstraditie zich af in het parochiale doein. De vur word gestookt door groep uit de eig uurt arker daaree sfer van vertrouwdheid onderlinge solidariteit. In e uurt teg uurt -copetitie gaat het ero wie het grootste vuur weet te ak. Hoogtepunt was het voortijdig aanstek van het vuur van e andere uurt. Hierij werd stevig gevocht. De rivaliteit tuss de uurt ging vergezeld van e grote ate van solidariteit inn de uurt. Oud Nieuw was e groot uurtfeest waarij overigs in de eig uurt wel serieuze schade ontstond, ijvooreeld door het in rand stek van grote partij autoand ( Vooral die autoand rookt fijn, heet het dan ook in het ekde Oh, oh D Haag van Harry Jekkers). Naast het verrand van kersto, pallets, autoand ander ateriaal werd in het verled ook al coplete auto s in rand gestok. Dit etrof dan eestal daags van tevor speciaal aangevoerde sloopauto s die o twaalf uur s nachts naar het idd van het kruispunt werd geduwd. E elangrijk syolisch elet is ook, dat de randplekk nog tijdlang zichtare herinnering vor aan wat werd aangericht. Tot in de jar tachtig zijn er tal van vur wordt er e veret strijd uitgevocht et de politie. Jonger verstopp autoand onder riooldeksels o die and vlak voor twaalv plots te voorschijn te tover. Het kat--uisspel is op zijn hoogtepunt. De politie heeft oeite o personeel ereid te krijg o tijds Oud Nieuw te werk. O de nieuwjaarsrell e halt toe te roep slaat de politie in de jar tachtig e andere weg in. Er wordt e vandalisetea opgericht de politieaanpak wordt eer lokaal uitgevoerd (wijkgericht). De wijkvur word door de geete gedoogd, wanneer er afsprak zijn geaakt over de locatie ovang van de vur. Buurtwerkers organiser feest et liveuziek, later word notoire raddraaiers voor Oud Nieuw naar Spanje op vakantie gestuurd. De traditie wordt gereguleerd. Eind jar tachtig ko de geete, politie randweer et e ultidisciplinaire langeterijnaanpak. Gezalijk zoek de partners naar oplossing. Bij agt zelf ontstaat e taliteitsverandering: agt zijn eer ereid te werk tijds de jaarwisseling lijk e groter verantwoordelijkheidsgevoel te he ontwikkeld. Er wordt geïnvesteerd in de persoonlijke veiligheid van agt ouwlocaties waar vaak veel loszittd randaar ateriaal te vind is word voorzi van heldere verlichting ewaking o te voorko dat jonger aterial raus voor hun nieuwjaarsvur. Hieree zijn de spanning nog niet verdw. In de Schilderswijk, Spoorwijk Scheving lijft het tijds de jaarwisseling onrustig. De politie heeft weinig controle over deze geied staat op zo n gespann voet et de ewoners ervan, dat het h niet lukt de dialoog et de uurtewoners aan te gaan (Adang Van der Torre 2007). Deze hardnekkige wijk word repressief aderd de ME wordt ingezet. In de jar negtig wordt dit eleid geïntsiveerd gecontinueerd. De politie pakt prole niet eer ctraal, aar dectraal aan. O wijkgeond prole aan te pakk word wijkureaus ingezet. Door lokaal te operer hoopt de politie dat zij eer knis krijgt van lokale wijkcul- 174