Publieksmonitor Wijzer in geldzaken

Transcriptie

1 Grote Bickersstraat KS Amsterdam Postbus BX Amsterdam tel fax Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Meting 4 september 2011 Een onderzoek in opdracht van Wijzer in geldzaken Dieter Verhue/Bart Koenen/Rogier van Kalmthout projectnummer: P5689

2 Inhoud Samenvatting 1 Inleiding 3 1 Financiële situatie Vooral bij gepensioneerden verslechtert de financiële situatie Huishoudens zonder werk of met lagere s komen moeilijk rond Gepensioneerden hebben vaak wel voldoende financiële veerkracht Profiel: een beschrijving van kwetsbare groepen 9 2 Financieel overzicht Drie op de tien overschatten overzicht over eigen huishoudfinanciën Uitkeringsgerechtigden kennen eigen uitgavenpatroon 13 3 Financieel beheer Liever bezuinigen dan geld lenen Hoger opgeleide eenverdieners hebben financiën minder goed geregeld 20 4 Financiële kennis en informatiezoekgedrag Weinig kennis over beleggingsproducten Men gaat niet actief op zoek naar financiële informatie Moeilijker om betrouwbare informatie te vinden 26 Bijlagen Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording Bijlage 2 Vragenlijst Bijlage 3 Tabellen

3 Inhoud figuren en tabellen 1 Gerapporteerde financiële situatie en verwachtingen hierover 5 2 Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep 6 3 Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep, per jaar 6 4 Tevredenheid over financiële situatie en rondkomen 7 5 Rondkomen per doelgroep 8 6 Financiële veerkracht 8 7 Financiële veerkracht van uitkeringsgerechtigden 9 8 Profielschets kwetsbare groepen 10 9 Mijn kennis over de financiële situatie van mijn huishouden is Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle? Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle? (naar sgroep) Hoe precies weet u doorgaans hoeveel geld u heeft op uw betaalrekening? (naar zelfingeschatte kennis over financiële situatie) Overschatten kennis, naar sgroep Hoe belangrijk of onbelangrijk vindt u het om te weten wat uw vaste lasten zijn en hoeveel geld u maandelijks te besteden heeft? Kennis over specifieke uitgaven Belang van kennis over uitgaven versus kennis van eigen financiële situatie Vier stellingen over spaarzin (percentages (helemaal) van toepassing; n=1052) Spaarzin per doelgroep (n=1.040) Wat doet u meestal als u geen geld meer heeft? (n=1052) Wat doet u meestal als u geen geld meer heeft? ( per doelgroep; n=1052) Wat doet u meestal als u geld over heeft? (n=1.052) Wat doet u meestal als u geld over heeft? ( per doelgroep; n=1.052) Vier stellingen over financieel zelfvertrouwen (helemaal + enigszins van toepassing; n=1.052) Financieel zelfvertrouwen, per doelgroep (n=1.014) Welke van de volgende producten neemt u af? (n=1.052) Heeft u voldoende kennis over... (alleen gevraagd voor producten die men bezit; n=1.052) Antwoorden kennisvragen ( onjuist beantwoord) Antwoorden kennisvragen, per doelgroep ( onjuist beantwoord) Ingeschatte en feitelijke rente van rood staan en van een persoonlijke lening Op zoek naar financiële informatie (n=1.052) Heeft u wel eens moeite om goede en relevante financiële informatie te vinden? (selectie: zoekt weleens informatie; n=289) Aan welke kennis of informatie over financiën heeft u dan behoefte? (selectie: is gebaat bij extra kennis/informatie; n=304) Aan welke informatie heeft u dan behoefte? (selectie: is gebaat bij extra kennis/informatie; n=304) 29 De respons naar achtergrondkenmerken 3

4 1. Samenvatting Voor veel Nederlanders is de financiële situatie verslechterd Steeds meer Nederlanders zien hun financiële situatie verslechteren. Deze trend is zichtbaar sinds 2009 en sindsdien is de groep die een achteruitgang constateert telkens toegenomen. De groep die een verslechtering waarneemt, is ook groter dan de groep die een verbetering ziet. In mei 2009 waren beide groepen nog even groot. Er zijn grote verschillen per doelgroep. Hoger opgeleiden met dubbele s zien vaak een verbetering. Gepensioneerden en personen zonder uit arbeid ervaren daarentegen in sterke mate een achteruitgang. Van deze groepen is bijna de helft er in de afgelopen 12 maanden op achteruit gegaan, terwijl minder dan 10 een verbetering constateert. Ondanks dat een steeds grotere groep een achteruitgang van de financiële situatie constateert, is de financiële veerkracht van Nederlanders sinds 2009 ongewijzigd gebleven. Ook hier geldt dat de financiële veerkracht van hoger opgeleiden beter is dan die van lager opgeleiden of mensen zonder uit arbeid. Mensen zonder uit arbeid hebben de meeste moeite met rondkomen. Toch is hier een daling zichtbaar: in september 2009 gaf 56 van deze groep aan moeilijk tot zeer moeilijk te kunnen rondkomen. Nu geldt dit voor 34 van deze groep. Gepensioneerden nemen een bijzondere positie in. Hoewel een aanzienlijk deel vindt dat hun financiële positie dit jaar verder verslechterd is, ligt de financiële veerkracht van deze groep rond het gemiddelde. Men heeft de financiële situatie (meestal) onder controle Net als bij de voorgaande metingen geven acht op de tien Nederlanders aan goed tot zeer goed op de hoogte te zijn van de huishoudfinanciën. Een even groot deel geeft aan (zeer) goede kennis over de financiële situatie van het huishouden te hebben. Toch blijkt die goede kennis in de praktijk vaak minder goed te zijn: zo weet bijna een derde (29) van de Nederlanders niet preciezer dan op 500 euro nauwkeurig in te schatten wat men op de betaalrekening heeft staan. Een luxeprobleem, zo lijkt het. De overschatting van de eigen kennis blijkt namelijk het vaakst voor te komen bij hbo-plussers met een dubbel. Zelfoverschatting komt het minst voor bij mensen die geen uit arbeid hebben: van deze groep overschat slechts 16 de eigen kennis niet. Deze groep heeft dan ook een veel betere kennis over haar eigen uitgaven- en inkomstenpatroon dan hoger opgeleiden. Ook hier geldt:

5 2. hoe beter de financiële situatie is, des te minder zicht men heeft op de eigen bestedingsruimte en uitgaven. Nederlander bezuinigt liever dan rood staan Net zoals in voorgaande jaren bezuinigt men liever bij geldgebrek dan dat men geld leent. Nederlanders hebben daarnaast een goed ontwikkelde spaarzin: zo hebben bijna negen op de tien Nederlanders een spaarrekening en geeft 58 aan dat als men geld overhoudt men dit op de spaarrekening zet. Ongeveer een derde van de Nederlanders heeft veel financieel zelfvertrouwen, dit zelfvertrouwen is bij hbo ers met één net als in 2010 lager dan bij de andere groepen. Deze groep geeft aan er niet aan toe te komen om de financiën goed te regelen. Als gevolg hiervan denkt men geld mis te lopen. Nederlanders overschatten financiële kennis Nederlanders denken goed op de hoogte te zijn van financiële producten als spaarrekeningen, krediet, hypotheken en verzekeringen. De kennis over beleggingen is zelfs toegenomen. Toch worden veel praktijkvragen net als in voorgaande jaren onjuist beantwoord. Vooral vragen over beleggingen vindt men moeilijk. Ook zijn mensen die weleens rood staan of een lening afnemen, vaak niet goed in staat om aan te geven wat de rentestand is. Men onderschat daarbij de rente bij rood staan. De hoogte van de rente op een persoonlijke rekening of consumptief krediet schat men juist vaak hoger in dan in werkelijkheid het geval is. Betrouwbaarheid van financiële informatie blijft heikel punt Het aandeel Nederlanders dat actief op zoek gaat naar financiële informatie neemt met de tijd licht af. In september 2011 is dit 27, in mei 2009 was dit nog 34. Drie op de tien heeft behoefte aan extra informatie over de financiën. Aan personen die weleens naar financiële informatie zoeken, is gevraagd of men moeite heeft te vinden wat men zoekt. Net als vorig jaar is het meest genoemde probleem dat men moeilijk kan beoordelen hoe betrouwbaar en/of onafhankelijk aangeboden informatie is (34). Steeds meer mensen hebben hier moeite mee. Ook hebben veel mensen moeite om wegwijs te worden in de hoeveelheid aangeboden financiële informatie (19). Interessant zijn de verschillen in informatiebehoeften tussen de verschillende groepen. Zo zijn lager opgeleiden en mensen zonder uit arbeid vooral geïnteresseerd in informatie over belastingen, sondersteuning en hoe men het beste met schulden kan omgaan. hbo-ers met één zijn vooral geïnteresseerd in sondersteuning. De algemene informatiebehoefte is bij hoger opgeleiden wat lager dan bij lager opgeleiden.

6 3. Inleiding Achtergrond en doelstelling De financiële situatie in het Nederlandse huishouden is de afgelopen jaren complexer geworden. Van mensen wordt verwacht dat zij zelf keuzes maken voor financiële producten, bijvoorbeeld voor zorgverzekeringen of voor pensioenen. Daarnaast worden financiële producten steeds ingewikkelder en zijn de werking en risico s vaak onbekend. Ook is er bij bepaalde groepen in de samenleving sprake van een toename van schulden. Om mensen meer handvatten te bieden bij het nemen van financiële beslissingen is in 2007 het Platform Centiq opgericht, dat later verder is gegaan onder de naam Wijzer in geldzaken. Het platform vertegenwoordigt 45 organisaties die de krachten bundelen om consumenten wijzer in geldzaken te maken. Wijzer in Geldzaken richt zich niet alleen op het bijbrengen van kennis over geldzaken, maar ook op het vergroten van de interesse, het zelfvertrouwen en het innemen van een actieve rol van personen in hun financiële huishouding, met als doel dat mensen uiteindelijk weloverwogen financiële beslissingen kunnen nemen. Ten behoeve van Wijzer in Geldzaken volgt Veldkamp de ontwikkeling van de financiële verantwoordelijkheid van Nederlanders in de tijd. Dit monitoronderzoek heeft als doel inzicht te verschaffen in de financiële kennis, de houding en het gedrag van consumenten. Uitvoering van het onderzoek De publieksmonitor is een kwantitatief onderzoek, dat periodiek wordt uitgevoerd. Dit onderzoek betreft de vierde meting. Omdat veel vragen ongewijzigd zijn en de steekproef hetzelfde is opgebouwd, is het mogelijk vergelijkingen in de tijd te maken. De meting die in dit rapport wordt beschreven, is uitgevoerd onder een representatieve steekproef van n=1.052 personen van 18 jaar en ouder. Het veldwerk is uitgevoerd met behulp van de steekproefbron TNS NIPObase, waarbij de enquêtes online zijn ingevuld. Het veldwerk vond plaats van 1 tot en met 7 september Een uitgebreide onderzoeksverantwoording is als bijlage bij dit rapport opgenomen.

7 4. Opbouw van dit rapport Allereerst gaan we in hoofdstuk 1 in op de financiële situatie van Nederlanders, hoe die zich in het afgelopen jaar heeft ontwikkeld, welke verwachtingen men heeft en welke groepen kwetsbaar zijn. In hoofdstuk 2 beschrijven we het financiële overzicht van Nederlanders: weet men hoeveel men uitgeeft en kan uitgeven? In hoofdstuk 3 gaan we in op financieel beheer. In hoeverre spaart men en hoe groot is het financieel zelfvertrouwen? Tot slot beschrijven we in hoofdstuk 4 de algemene financiële kennis, het zoekgedrag naar financiële informatie en de bekendheid van de website van Wijzer in Geldzaken. Als bijlagen zijn de onderzoeksverantwoording (bijlage 1), de vragenlijst (bijlage 2) en de tabellen (bijlage 3) opgenomen. Doelgroepen Bij de beschrijving van de resultaten van dit onderzoek wordt een aantal doelgroepen onderscheiden. Deze doelgroepen zijn gekozen omdat deze indeling meer verschillen tussen de financiële situatie van mensen verklaart dan de traditionele kenmerken als sekse, leeftijd en opleiding. De groepen zijn als volgt gedefinieerd: Naam groep Definitie: in het huishouden van de ondervraagde Omvang geen uit arbeid is er geen uit arbeid 9 mbo één is er één uit arbeid en men heeft men maximaal 22 een mbo-opleiding mbo twee s zijn er twee s uit arbeid (hoofdkostwinner en 23 partner) en men heeft maximaal een mbo-opleiding hbo+ één is er één uit arbeid en men heeft men minimaal 10 een hbo-opleiding hbo+ twee s zijn er twee s uit arbeid (hoofdkostwinner en 13 partner) en men heeft minimaal een hbo-opleiding gepensioneerd is er minimaal één persoon (hoofdkostwinner of partner) gepensioneerd 23 Ten geleide Alle gepresenteerde resultaten zijn enquêteresultaten waarbij de steekproefkenmerken herwogen zijn naar populatiekenmerken. De resultaten zijn weergegeven in afgeronde percentages. Wanneer er door afronding totalen ontstaan van meer of minder dan 100, zijn deze niet gecorrigeerd. De titels van figuren en tabellen betreffen (behoudens bij enkele uitsplitsingen) de exacte vraagteksten die aan de respondenten zijn voorgelegd. Wanneer in de tekst wordt gesproken over verschillen tussen groepen betreft het getoetste significante verschillen.

8 5. 1 Financiële situatie 1.1 Vooral bij gepensioneerden verslechtert de financiële situatie Steeds meer Nederlanders zien hun financiële situatie verslechteren. Voor drie op de tien is de financiële situatie van het huishouden in de afgelopen 12 maanden verslechterd, twee op de tien constateren verbetering. In 2009 waren deze groepen nog even groot. 1 Gerapporteerde financiële situatie en verwachtingen hierover De financiële situatie van mijn huishouden is de laatste 12 maanden Ik verwacht dat de financiële situatie van mijn huishouden in de komende twaalf maanden september 2011 (N=1.052) september 2010 (N=1.046) mei 2010 (N=779) september 2009 (N=1.137) mei 2009 (N=1.013) september 2011 (N=1.052) september 2010 (N=1.046) 3 4 mei 2010 (N=779) september mei (N=1.013) (N=1.137) hetzelfde gebleven duidelijk verbeterd duidelijk verslechterd iets verbeterd iets verslechterd hetzelfde blijft duidelijk verbetert duidelijk verslechtert iets verbetert iets verslechtert Van de Nederlanders verwacht 28 dat de financiële situatie het komende jaar zal verslechteren, terwijl 20 een verbetering verwacht. In mei 2009 was de groep die een verbetering verwachtte nog groter dan de groep die een verslechtering verwachtte. Sinds september 2009 is de groep die verslechtering verwacht groter dan de groep die verbetering verwacht. Er zijn grote verschillen per doelgroep. De groep zonder uit arbeid, lager opgeleiden met één en gepensioneerden constateren vaker een verslechtering van de financiële situatie en hebben minder goede verwachtingen voor de toekomst.

9 6. 2 Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep geen uit arbeid mbo één mbo twee s hbo+ één hbo+ twee s gepensioneerd totaal N=92 N=227 N=238 N=105 N=141 N=246 N=1.052 financiële situatie afgelopen 12 maanden verbeterd verslechterd verwachting aankomende 12 maanden verbetering verslechtering Onder hoger opgeleiden met twee s is er een relatief grote groep die een verbetering constateert. Ook hebben veel hoger opgeleiden positieve verwachtingen voor het komende jaar. Ten opzichte van vorig jaar is het aandeel gepensioneerden dat een verslechtering constateert gestegen van 27 naar Gerapporteerde financiële situatie en verwachting hierover, per doelgroep, per jaar financiële situatie afgelopen 12 maanden verwachting aankomende 12 maanden geen uit arbeid geen uit arbeid MBO een MBO een MBO twee s MBO tw ee s HBO+ een HBO+ een HBO+ twee s HBO+ tw ee s gepensioneerd verslechterd verbeterd gepensioneerd verslechtering verbetering Als het gaat om verwachtingen voor de aankomende 12 maanden, zien we alleen verschillen bij de groepen lager opgeleiden met twee s, en de hoger opgeleiden (met één of twee in-

10 7. komens). Bij deze groepen is het aandeel dat een verbetering van de financiële situatie verwacht significant kleiner dan een jaar geleden. 1.2 Huishoudens zonder werk of met lagere s komen moeilijk rond Van de ondervraagden geeft 62 aan tevreden te zijn over de huidige financiële situatie, maar slechts 43 kan gemakkelijk rondkomen. De tevredenheid over de financiële situatie is significant lager dan in mei 2009, maar sinds september 2009 ongewijzigd. 4 Tevredenheid over financiële situatie en rondkomen Hoe tevreden bent u over de huidige financiële situatie van uw huishouden? september 2011 (N=1.052) 3 september 2010 (N=1.046) noch tevreden/ontevreden zeer tevreden zeer ontevreden 1 mei 2010 (n=780) 1 september 2009 (N=1.137) tevreden ontevreden 9 1 mei 2009 (N=1.013) Hoe kan uw huishouden in het algemeen met uw huidige gezins rondkomen? september 2011 (N=1.052) september 2010 (N=1.046) noch moelijk/ gemakkelijk zeer gemakkelijk zeer moeilijk 10 mei 2010 (N=780) gemakkelijk moeilijk 10 september 2009 (N=1.137) mei 2009 (N=1.013) In de vorige paragraaf zagen we dat veel personen zonder uit arbeid hun financiële situatie in het afgelopen jaar hebben zien verslechteren. Binnen deze groep is het aandeel dat moeite heeft rond te komen ook hoog. Wel constateren we dat men beter kan rondkomen dan een jaar geleden. Ook komt het minder vaak voor dat men geen geld meer heeft aan het eind van de maand. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de ondervraagde personen binnen deze groep van vorig jaar een lager hadden dan in deze meting. Vorig jaar was het netto van deze groep voor 61 lager dan per maand, dit jaar is dit bij 43 het geval. De veranderingen hebben dus eerder te maken met de steekproef, dan met veranderingen in de financiële situatie van deze doelgroep.

11 8. 5 Rondkomen per doelgroep Percentage dat in het algemeen moeilijk tot zeer moeilijk met het huidige gezins kan rondkomen Percentage dat 7 keer of vaker aan het einde van de maand geen geld meer had om rond te komen september 2011 september 2010 september september 2011 september 2010 september 2009 geen uit arbeid mbo 2 s hbo 2 s mbo 1 hbo 1 gepensioneerden geen uit arbeid mbo 2 s hbo 2 s mbo 1 hbo 1 gepensioneerden Concluderend kunnen we stellen dat veel mensen een achteruitgang constateren, en dat men verwacht dat deze zal toenemen. Toch heeft dit geen invloed op het kunnen rondkomen. 1.3 Gepensioneerden hebben vaak wel voldoende financiële veerkracht Onder financiële veerkracht verstaan we het vermogen om een sdaling of grote uitgave op te vangen. De financiële veerkracht van Nederlanders is sinds 2009 onveranderd. Een op de zes Nederlanders kan slechts nog één maand financieel rondkomen wanneer het met 25 zou dalen. Een uitgave boven de 500 levert voor een kwart van de Nederlanders een probleem op. 6 Financiële veerkracht Wanneer kan men een sdaling van 25 of meer niet meer opvangen? Percentage voor wie een uitgave boven het vermelde bedrag een probleem wordt 65 na 12 maanden na 6 maanden na 3 maanden na 1 maand september 2011 (N=1.052) september 2010 (N=1.046) september 2009 (N=1.137) elk bedrag september 2011 (N=1.052) > september 2010 (N=1.046)

12 9. N.B. De percentages in beide figuren zijn cumulatief De financiële veerkracht verschilt per sgroep. Het opvangen van een sdaling of grote uitgave is voor de huishoudens zonder uit arbeid en de lager opgeleide eenverdieners het moeilijkst. Hoewel gepensioneerden vaak constateren dat hun financiële situatie is verslechterd, ligt de financiële veerkracht van deze groep rond het gemiddelde. 7 Financiële veerkracht van uitkeringsgerechtigden geen mbo één mbo twee hbo+ één hbo+ twee gepen- uit arbeid s s sioneerd totaal N=92 N=227 N=238 N=105 N=141 N=246 N=1.052 Wanneer kan men een sdaling van 25 of meer niet meer opvangen? > 12 maanden max. 3 maanden Percentage voor wie een uitgave boven het vermelde bedrag een probleem wordt > > Ten opzichte van de vorige meting is de financiële veerkracht van personen zonder uit arbeid iets verbeterd. Wanneer het met 25 daalt, kan 49 van deze groep nog maximaal drie maanden rondkomen, en 51 langer dan drie maanden. In 2010 kon 68 van deze groep nog maximaal 3 maanden rondkomen bij deze sdaling en 32 langer dan drie maanden. 1.4 Profiel: een beschrijving van kwetsbare groepen In de vorige paragrafen hebben we gezien dat de financiële situatie verschilt per type huishouden. In deze paragraaf zetten we de uitkomsten van drie groepen nog eens op een rij. Het gaat om de groepen huishoudens zonder uit arbeid, lager opgeleide huishoudens met één en gepensioneerden. Bij deze groepen scoren de verschillende aspecten van de financiële situatie lager dan gemiddeld.

13 10. 8 Profielschets kwetsbare groepen geen uit arbeid N=92 mbo één N=227 gepensioneerd N=246 Perceptie situatie financiële situatie (iets) verslechterd in afgelopen 12 maanden verwacht verslechtering aankomende 12 maanden Rondkomen komt (zeer) moeilijk rond betaalt niet alle rekeningen en komt financiële verplichtingen niet altijd na Financiële veerkracht minimaal 1 keer per jaar geen geld meer aan het eind van de maand kan sdaling van 25 niet meer dan 3 maanden opvangen heeft een probleem met een uitgave boven = significant hoger dan gemiddeld = verschilt niet van gemiddeld = significant lager dan gemiddeld We constateren het volgende: Huishoudens zonder uit arbeid hebben het het zwaarst; deze groep heeft een verslechtering geconstateerd in het afgelopen jaar, goed rondkomen lukt vaak niet en de financiële veerkracht is beperkt. De situatie van lager opgeleide huishoudens met één is niet vaker dan gemiddeld verslechterd in het afgelopen jaar, maar deze groep komt wel moeilijker rond dan gemiddeld. Het komt regelmatig voor dat men aan het einde van de maand geen geld meer heeft. Veel gepensioneerden zijn er in het afgelopen jaar op achteruit gegaan. Bovendien verwacht een groot deel van deze groep verslechtering in het komende jaar. Toch komt een groot deel goed rond en heeft men weinig moeite met het betalen van de rekeningen. Ook heeft maar een klein deel geld tekort aan het eind van de maand. Gepensioneerden hebben een groter spaarvermogen en minder schulden dan de uitkeringsgerechtigden en lager opgeleide eenverdieners.

14 11. 2 Financieel overzicht 2.1 Drie op de tien overschatten overzicht over eigen huishoudfinanciën Sinds mei 2009 is het aandeel Nederlanders dat aangeeft (zeer) goed op de hoogte te zijn van de huishoudfinanciën licht toegenomen. Bijna 80 zegt hier goed tot zeer goed van op de hoogte te zijn. 9 Mijn kennis over de financiële situatie van mijn huishouden is september 2011 september 2010 september 2009 mei 2009 (n=1.052) (n=1.046) (n=1.137) (n=1.013) zeer goed goed noch goed, noch slecht slecht zeer slecht Lager opgeleide huishoudens geven minder vaak aan (zeer) goede kennis te hebben (76) dan hoger opgeleide huishoudens met twee s (84) en gepensioneerden (83). Een ruime meerderheid geeft aan de financiële situatie onder controle te hebben. Dit beeld is gelijk sinds september Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle? september 2011 (N=1.052) september 2010 (N=1.046) september 2009 (N=1.137) altijd meestal soms w el en soms niet soms nooit

15 12. Ook hier zien we verschillen tussen de doelgroepen. Bij personen zonder uit arbeid en lager opgeleide eenverdieners komt het meer voor dat men de financiële situatie niet onder controle heeft. 11 Heeft u uw huidige financiële situatie onder controle? (naar sgroep) geen uit arbeid mbo één mbo twee s hbo+ één hbo+ twee s gepensioneerd totaal N=92 N=227 N=238 N=105 N=141 N=246 N=1.052 meestal/altijd onder controle soms wel, soms niet onder controle (bijna) nooit onder controle Onder gepensioneerden zien we het grootste aandeel dat aangeeft de eigen financiële situatie onder controle te hebben. Ondanks dat deze groep verslechtering constateert en verwacht (zie hoofdstuk 1), is de controle over de situatie bovengemiddeld. Hoewel 79 aangeeft goed op de hoogte te zijn van de huishoudfinanciën, weet 36 van deze groep niet preciezer dan op 500 euro nauwkeurig wat men op de betaalrekening heeft staan. Omgerekend komt dit neer op 28 van alle ondervraagden. Deze groep was in de vorige meting Hoe precies weet u doorgaans hoeveel geld u heeft op uw betaalrekening? (naar zelfingeschatte kennis over financiële situatie) kennis is (zeer) goed (N=859) kennis is gemiddeld tot zeer slecht (N=219) geen flauw idee kan er meer dan 500 euro naast zitten binnen een marge van 500 euro binnen een marge van 100 euro binnen een marge van 50 euro

16 13. Deze 28 lijkt het overzicht over de financiën te overschatten; men zegt veel te weten van de eigen financiële situatie, maar weet niet goed hoeveel men op de betaalrekening heeft staan. Binnen de groepen hoger opgeleiden en gepensioneerden vinden we meer personen die hun eigen financiële situatie overschatten. Onder degenen zonder uit arbeid is deze groep een stuk kleiner. 13 Overschatten kennis, naar sgroep geen mbo één mbo twee hbo+ één hbo+ twee gepen- uit arbeid s s sioneerd totaal N=92 N=227 N=238 N=105 N=141 N=246 N=1.052 overschat eigen kennis overschat kennis niet Een groot deel van de overschatting komt dus voor bij groepen die relatief weinig kwetsbaar zijn, namelijk hoger opgeleiden. 2.2 Uitkeringsgerechtigden kennen eigen uitgavenpatroon Hoe belangrijk vindt men het om te weten wat de vaste lasten zijn en hoeveel men maandelijks te besteden heeft? Een ruime meerderheid van de Nederlanders geeft aan dit tamelijk tot heel belangrijk te vinden. De mate waarin men dit belangrijk vindt is gelijk over de verschillende sdoelgroepen. 14 Hoe belangrijk of onbelangrijk vindt u het om te weten wat uw vaste lasten zijn en hoeveel geld u maandelijks te besteden heeft? heel belangrijk tamelijk belangrijk noch belangrijk, noch onbelangrijk tamelijk onbelangrijk heel onbelangrijk Zien we dit ook terug in de kennis van de specifieke uitgaven? Van de ondervraagden weet 28 niet nauwkeuriger dan binnen een marge van 500 euro wat men vrij te besteden heeft van het na aftrek van alle vaste lasten. Ook weet 33 niet nauwkeuriger dan binnen een marge van 200 euro wat men maandelijks uitgeeft aan boodschappen en 33 niet wat men uitgeeft aan de auto. In de meting van 2010 zagen we een vergelijkbaar beeld. Wat opvalt is dat de minst vermogende groep (zonder uit arbeid) het nauwkeurigst weet hoeveel men kan besteden. Men weet dit het best bij zowel de vrije bestedingsruimte, als bij de uitgaven aan boodschappen of de auto.

17 Kennis over specifieke uitgaven geen uit arbeid mbo één hbo+ één mbo 2 s hbo+ 2 s gepensioneerd totaal (n=1.052) N=92 N=227 N=238 N=105 N=141 N=246 Weet u wat u vrij te besteden heeft na aftrek van uw vaste lasten van uw /uitkering? geen flauw idee/ binnen marge van 500 euro binnen marge van 200 euro binnen marge van 100 euro binnen marge van 50 euro Weet u wat u per maand uitgeeft aan boodschappen? geen flauw idee/binnen marge van 200 euro binnen marge van 100 euro binnen marge van 50 euro Weet u wat u per maand uitgeeft aan uw auto? (selectie: autobezitters) geen flauw idee/binnen marge van 200 euro binnen marge van 100 euro binnen marge van 50 euro = significant lager dan gemiddeld = significant hoger dan gemiddeld Hoe belangrijker men het vindt om te weten wat de vaste lasten zijn en hoeveel bestedingsmogelijkheden men heeft, des te beter men ook weet hoeveel men maandelijks uitgeeft en te besteden heeft. 16 Belang van kennis over uitgaven versus kennis van eigen financiële situatie 100 w eet binnen een marge van geld op de betaalrekening maandelijks vrij te besteden na aftrek vaste lasten uitgaven aan boodschappen uitgaven aan auto belangrijk om inkomsten en uitgavepatroon te w eten onbelangrijk om inkomsten en uitgavepatroon te w eten

18 15. Opvallend is dat de groep die de kennis van de bestedingsruimte belangrijk vindt, uit relatief meer vrouwen (53) bestaat dan de groep die deze kennis onbelangrijk vindt (40 vrouw). Concluderend kunnen we stellen dat hoe beter de financiële situatie is, des te minder kennis men heeft van de eigen bestedingsruimte en uitgaven. Degenen zonder uit arbeid overschatten de eigen inkomsten en mogelijkheden voor uitgaven minder. Onder hoger opgeleide groepen zien we meer overschatting. Gepensioneerden hebben niet meer kennis van inkomsten en uitgaven dan gemiddeld.

19 16. 3 Financieel beheer 3.1 Liever bezuinigen dan geld lenen Er zijn vijf stellingen voorgelegd die te maken hebben met spaarzin. Net als in 2009 is sparen de norm en bezuinigen mensen liever dan dat ze geld lenen. Negen van de tien Nederlanders betalen hun rekeningen op tijd. 17 Vier stellingen over spaarzin (percentages (helemaal) van toepassing; n=1052) ik betaal mijn rekeningen altijd op tijd ik bezuinig liever dan dat ik geld leen ik spaar een aanzienlijk deel van mijn ik koop vaak dingen zonder na te denken of ik daar wel geld voor heb september 2009 (n=1.137) september 2011 (n=1.052) ik koop liever dingen op krediet dan dat ik wacht tot ik geld gespaard heb De verschillen tussen de zes doelgroepen (zoals beschreven in de inleiding) zijn klein. De stelling ik spaar een aanzienlijk deel van mijn laat wel verschillen zien. Zo vindt iets meer dan een kwart van de mensen zonder uit arbeid (27) dat deze stelling van toepassing is op hun situatie. De andere groepen sparen vaker een aanzienlijk deel van hun. Hbo-plussers met een dubbel (53) zijn hierbij het meest spaarzaam. Om vast te stellen hoe de spaarzin van de ondervraagden is, hebben we een schaalscore (1-5) samengesteld op basis van een aantal stellingen die betrekking hebben op sparen (stelling 2 tot en met 5 in figuur 17). De twee laatstgenoemde stellingen zijn hiervoor omgescoord. Deze schaal is redelijk betrouwbaar (α=0,55).

20 17. We zien dat de spaarzin van de ondervraagden redelijk goed ontwikkeld is: bij 50 is de score voor spaarzin hoog (< 2), circa 39 scoort in het midden van de schaal (2-3) en de resterende 11 scoort laag (3-5). Deze cijfers zijn nauwelijks veranderd ten opzichte van september Spaarzin per doelgroep (n=1.040) geen mbo één mbo twee s hbo één hbo twee s gepensioneerden totaal N=1.040 uit arbeid N=91 N=226 N=236 N=105 N=141 N=242 hoog (score < 2) gemiddeld (score 2-3) laag (score 3-5) De spaarzin is bij mensen zonder uit arbeid en mbo-ers met één lager dan bij de andere groepen. Deze lagere score kan verklaard worden doordat deze groepen lagere s hebben, en dus minder geld hebben om opzij te zetten. In lijn hiermee zien we dat mensen zonder uit arbeid minder vaak aangeven een aanzienlijk deel van hun te sparen. Wat doet men meestal als men geen geld meer heeft? Het gedrag is nauwelijks gewijzigd ten opzichte van september De meest genoemde oplossingen zijn geld opnemen van de spaarrekening (35), bezuinigen (33) en rood staan (22). Vier op de tien Nederlanders geven aan dat dit vrijwel nooit voorkomt. 19 Wat doet u meestal als u geen geld meer heeft? (n=1052) geld opnemen van spaarrekening bezuinigen, niets meer uitgeven rood staan overuren werken, extra geld verdienen geld lenen van familie, vrienden, bekenden gebruik creditcards, winkelkredietkaarten rekeningen niet betalen lening afsluiten dat gebeurt vrijwel nooit mei 2009 (n=1.137) september 2009 (n=1.137) september 2011 (n=1.052)