Daarom Sociale NetwerkStrategieën!

Transcriptie

1 Daarom Sociale NetwerkStrategieën! MEE Plus Groep

2

3 Inhoudsopgave 3 Daarom Sociale NetwerkStrategieën! Voorwoord Hans Blom, bestuurder MEE Plus Groep 4 Inleiding 6 Wat zijn Sociale NetwerkStrategieën? 7 Casus Bassim: Wij gaan dit gewoon doen als familie 9 Waarom Sociale NetwerkStrategieën? 12 Casus Iris: Ik heb nu niet meer het gevoel 14 dat ik er helemaal alleen voor sta Medewerkers aan het woord 18 Daarom Sociale NetwerkStrategieën! 19

4 4 Voorwoord De MEE-professionals maken met name via Sociale NetwerkStrategieën (SNS) de attitudeomslag van hulpverlener naar maatschappelijk ondersteuner. Dit om goed in te spelen op de ingrijpende veranderingen voor onze cliënten. MEE blijft daardoor beschikken over onderscheidende werkwijzen. De MEE Plus Groep investeert, ten behoeve van kwetsbare burgers, onze opdrachtgevers en netwerkpartners, voortdurend in haar ontwikkel- en innovatiekracht en professionaliteit. Daarom is het van groot belang om onze expertise zorgvuldig te borgen, over te dragen en door te ontwikkelen, onder andere via deze SNS Leergeschiedenis 2.0. Wij voelen ons verplicht onze kennisdragers intern en extern goed in te zetten. We werken daarvoor intensief samen met andere MEE-organisaties. In deze bijgestelde Leergeschiedenis kijken we opnieuw terug op een intensief - en nog onaf - proces van het gedegen uitrollen van Sociale NetwerkStrategieën over de hele MEE Plus Groep. En op hoe we deze expertise delen met collega s van andere MEE-organisaties, andere maatschappelijke dienstverlenende organisaties en gemeenten (Wmo-loket, Sociale Dienst en GGD). Dit heeft in de afgelopen twee jaar van iedereen een forse investering gevraagd, en dat precies in een periode van andere ingrijpende zaken die ook een hoge prioriteit hadden. Maar juist in deze overgangsperiode is investeren in de vakontwikkeling en het vergroten van de vakbekwaamheid, de beste waarborg om onze professionaliteit inzetbaar te houden voor burgers met een beperking, die (even) een ander dringend nodig hebben.

5 5 Voor het effectief uitvoeren van Sociale NetwerkStrategieën is de professionele omslag vereist naar procesbegeleider van een kwetsbare burger, die de regie heeft over het eigen sociale netwerk. Dat draagt bij tot een duurzame versterking van zelfredzaamheid en participatie. Dit is geen simpele, maar wel een bevredigende omslag gebleken, omdat het effect ervan zo direct merkbaar is. Sociale Netwerk- Strategieën brengt immers teweeg wat we ermee moeten bereiken: versterking van de individuele zelfredzaamheid en het verkrijgen van duurzamer collectieve oplossingen. Ik complimenteer alle MEE-consulenten die Sociale NetwerkStrategieën tot hun aanpak hebben gemaakt. Daar is inzet, inzicht in de ware aard van het vak, volhardendheid en overtuiging voor nodig, en dat blijkt in grote mate bij jullie voorhanden! SNS is een visie die is voorzien van een goed instrumentarium. Het werkt samenbindend en is in zijn filosofie eenvoudig. Ofwel: SNS is een strategie die werkt! Hans Blom Bestuurder MEE Plus Groep

6 6 Inleiding In de zomer van 2010 bracht MEE Brabant Noord een Leergeschiedenis uit over de manier van kijken en werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën. Het boekje bleek een bron van informatie en inspiratie voor medewerkers binnen de gehele MEE Plus Groep. Maar ook andere instellingen raakten enthousiast door onze verhalen. Sociale NetwerkStrategieën verspreidde zich de afgelopen twee jaar als een olievlek door MEE-land! Nu, ruim twee jaar verder, zijn alle uitvoerende medewerkers van de gehele MEE Plus Groep getraind. Vijf consulenten schoolden zich tot trainer Sociale Netwerk Strategieën. Intern en extern verzorgen zij trainingen. Inmiddels is ook een zevental grote MEE-organisaties voortvarend aan de slag gegaan met de implementatie van Sociale NetwerkStrategieën. Dit zijn MEE Utrecht, Gooi & Vecht, MEE Gelderse Poort, MEE West-Brabant, De Meent Groep, MEE Zuidoost Brabant, MEE Zeeland en MEE Drenthe. Vier van hen hebben we gevraagd hun ervaringen met ons te delen, zodat ook de MEE Plus Groep op haar beurt weer kan leren van hun aanpak en frisse ideeën. In haar afstudeerscriptie onderzocht één van onze consulenten hoe cliënten het werken vanuit Sociale Netwerk- Strategieën ervaren. Dankzij hun feedback kunnen we de werkwijze verder aanscherpen. Genoeg nieuws dus om de oorspronkelijke Leergeschiedenis uit 2012 te updaten. Opnieuw beogen we in deze uitgave een eerlijk verhaal te vertellen.

7 7 Wat zijn Sociale NetwerkStrategieën? De werkwijze Sociale NetwerkStrategieën is in eerste instantie een besluitvormingsmodel dat uitgaat van de eigen kracht van de cliënt en zijn omgeving: de kracht om beslissingen te nemen, plannen te maken en deze plannen samen uit te voeren. In het leven van cliënten zijn professionele hulpverleners altijd passanten. Hierdoor bieden zij geen echte continuïteit. Familie en vrienden zijn vaak langduriger met elkaar verbonden en staan dichter bij de cliënt. Sociale NetwerkStrategieën richt zich op het activeren van het sociale netwerk van een volwassene, een kind of een gezin. Dit netwerk kan bestaan uit familieleden, vrienden, buren, collega s of bijvoorbeeld de trainer van de sportclub. Doel van Sociale NetwerkStrategieën is dat de cliënt samen met zijn familie en sociaal netwerk oplossingen zoekt voor zijn problemen. De mensen die belangrijk zijn voor de cliënt en/of een gezin komen bij elkaar in een familienetwerkberaad. Zij krijgen bij aanvang van dit beraad van de cliënt, en van eventuele betrokken professionals, alle informatie die nodig is om inzicht te krijgen in de problemen. Daarna geeft de cliënt en/of iemand uit het netwerk uitleg over de hulpvragen die de cliënt heeft. De cliënt maakt vervolgens, met de door hem uitgenodigde personen en zonder de aanwezigheid van professionals, een actieplan waarin een antwoord komt op de vragen. De cliënt en zijn netwerk zijn na het familienetwerkberaad actief bij de uitvoer van het plan. Dit betekent niet per definitie dat de cliënt wordt ontkoppeld van alle zorg of dienstverlening! Professionele zorg kan zeker deel uitmaken van het gemaakte plan.

8 8 > Cliënten raken enthousiast wanneer zij merken dat de voor hen belangrijke personen willen meedenken Cliënten raken enthousiast wanneer zij merken dat de voor hen belangrijke personen willen meedenken en een bijdrage willen leveren. Meestal doen mensen uit het netwerk al iets voor de cliënt. Soms zijn deze personen overbelast. Ook voor hen is het vaak prettig om in een netwerkberaad hun zorgen te kunnen delen en de kans te krijgen aan te geven welke rol zij willen spelen bij de uitvoering van een plan. Niemand wil immers taken opgedrongen krijgen of alles op zijn bord terecht zien komen. Het is een misverstand dat Sociale NetwerkStrategieën mantelzorgers extra belast. Door zorg breder te delen met het netwerk, kan deze belasting juist worden beperkt: als meer mensen meedenken en iets willen betekenen, voelen de cliënt en zijn eventuele mantelzorger zich in zowel praktisch als emotioneel opzicht gesteund. Bij het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën is het uitgangspunt dat de cliënt eigenaar is van zijn problemen, maar ook van zijn oplossingen. De rol van de professional verandert hierdoor: hij bemoeit zich niet langer met de inhoud, draagt geen oplossingen aan en neemt geen verantwoordelijkheden over. De professional coördineert en begeleidt slechts het proces voor, tijdens en na een netwerkberaad. Hij faciliteert het proces waarin de cliënt en zijn netwerk zelf besluiten nemen, oplossingen zoeken, een plan maken en dit ook uitvoeren. Deze proces begeleider noemen we in de SNS-terminologie facilitator.

9 BASSIM Wij gaan dit gewoon doen als familie Ayad en Zohra vormen een echtpaar op leeftijd. Ze hebben acht volwassen kinderen, waaronder de 30-jarige Bassim. Deze thuiswonende zoon heeft een ernstige verstandelijke beperking (ontwikkelingsleeftijd 2 jaar), gedragsproblemen en epilepsie. Bassim heeft voortdurend toezicht en intensieve lichamelijke verzorging nodig. Overdag bezoekt hij een dagopvangcentrum. De zeven broers en zussen van Bassim ondersteunen hun ouders jarenlang intensief bij de zorg voor hun broer. In 2009 kan Bassim terecht in een woonvoorziening. Ayad en Zohra kunnen echter niet wennen aan de instellingszorg. Na twee jaar halen zij hun zoon weer naar huis. Inmiddels is het Broers en zussen leiden hun eigen drukke leven, veelal met werk en jonge kinderen. Sommigen wonen op afstand. Het is lastig voor Ayad en Zohra hun kinderen nu opnieuw zoveel hulp te vragen. De gezondheid van Zohra verslechtert, terwijl Bassim door achteruitgang van zijn toestand juist steeds meer verzorging en begeleiding vraagt. Ouders raken overbelast, maar durven dit niet met hun kinderen te bespreken. Ook lopen zij rond met de vraag: als wij er niet meer zijn, hoe ziet dan Bassims toekomst eruit? Ayad en Zohra besluiten hun kinderen en diens partners uit te nodigen voor een familienetwerkberaad. Ze willen bespreken wat er moet gebeuren als zij door gezondheids problemen of overlijden niet meer voor Bassim kunnen zorgen.

10 Radia el Habziz consulent regio Midden-Holland > Bedoeling van de bijeenkomst was vooral eens open met elkaar te praten. Hier ook vertellen dat zij nu al overbelast waren, vonden Ayad en Zohra vreselijk moeilijk: zij hadden immers de keuze gemaakt Bassim weer in huis te nemen! Op hun uitdrukkelijke verzoek heb ik hen hier bij geholpen. Ik zat schuin achter hen en sprong bij als ze er niet uit kwamen. De kinderen en hun partners reageren emotioneel en ook verbaasd: Waarom hebben jullie ons niet eerder laten weten dat jullie overbelast zijn? Waarom vinden jullie het zo moeilijk om ons hulp te vragen? Natuurlijk willen wij helpen! Daarna volgt energie en enthousiasme: Wij gaan dit gewoon doen als familie! Broers en zussen geven tevens aan dat zij ook in de toekomst voor Bassim willen zorgen, zolang dit redelijkerwijs haalbaar is. Het samenkomen en de zaken bespreken, leidt dezelfde avond al tot besluitvorming en een concreet plan in dit grote gezin: Twee zussen die met hun gezin in de straat wonen, komen vijf ochtenden per week helpen. Iedereen vindt het t prettigst als deze zussen worden betaald uit een persoonsgebonden budget (PGB). Zij nemen immers veel zorg op zich, en zijn bijvoorbeeld ook s nachts bereikbaar. Twee broers gaan de zolder verbouwen en maken een veilige zit/slaapkamer voor Bassim. Ayad en Zohra bezoeken hun familie in Marokko ieder jaar vier weken. In deze periode logeert Bassim in een instelling. Broers en zussen gaan regelmatig kijken of de zorg goed verloopt.

11 De twee jongste studerende zusjes komen regelmatig in het weekend oppassen als ouders bij hun (klein)kinderen op bezoek gaan. Vader krijgt ondersteuning bij de bewindvoering van een zoon die advocaat is. Deze zoon zal de bewindvoering overnemen als vader wegvalt. Het beheer van het PGB wordt uitbesteed aan een PGB-bureau. Gezinsleden willen Bassim begeleiden naar bezoeken aan artsen en instanties, zodat dit niet allemaal op vader neerkomt. Radia el Habziz > Ik ben al jaren betrokken bij dit gezin. Ouders zijn analfabeet en spreken gebrekkig Nederlands. Omdat ik hun taal spreek, kwamen ze voorheen met allerlei vragen bij mij. Ook kwam Ayad vaak langs met brieven. Iedere twee maanden komen alle kinderen en klein kinderen bij elkaar. Men eet uitgebreid, waarna de kleintjes naar boven gaan en de vergadering begint. Hoe loopt alles? Wat moet er de komende maanden gebeuren? Nieuwe plannen worden gemaakt, oude bijgesteld. Een van de zoons plant, begeleidt en notuleert deze overleggen. Radia el Habziz > De ochtend na ieder familieberaad belt vader Ayad mij steevast: om te vertellen dat het allemaal zo goed ging! Dat vindt hij fijn om te doen, dus prima zo. Kost me tien minuten per twee maanden. Met papieren zie ik hem nooit meer. Ik heb eigenlijk vrijwel geen werk meer aan dit gezin.

12 12 Waarom Sociale NetwerkStrategieën? Annelien Theeuwes directeur MEE Plus Groep > Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën sluit nauw aan bij onze visie, namelijk dat het belangrijk is om te vertrouwen op de kracht van de cliënt zelf en die van zijn omgeving. Wij denken dat het mensen kan verzwakken en onnodig afhankelijk maakt, wanneer professionals alle zorg als vanzelfsprekend uit handen nemen. Bovendien zijn professionals maar tijdelijk, het netwerk is duurzamer. Sociale NetwerkStrategieën sluit ook goed aan bij onze visie op regie over eigen leven. Dit is niet nieuw, maar iets waarvoor MEE, juist als onafhankelijk dienstverlener, al jaren strijdt. Het past ook in de maatschappelijke beeldvorming over mensen met een beperking: in onze samenleving moet iedereen zoveel mogelijk gewoon kunnen meedoen. > Het gaat ons primair om de manier waarop je kijkt naar de cliënt Er zijn vergelijkbare methodieken, maar deze worden vaak alleen in bepaalde cliëntsituaties ingezet. We hebben heel bewust voor Sociale NetwerkStrategieën gekozen omdat dit in feite geen methodiek is, maar een brede werkwijze, gebaseerd op een zienswijze; het gaat ons primair om de manier waarop je kijkt naar de cliënt. Dat we Sociale NetwerkStrategieën in eigen huis konden halen en iedereen konden trainen, was uiteindelijk doorslaggevend. We vinden dat alle uitvoerende medewerkers binnen onze organisatie handen en voeten moeten geven aan onze visie dat cliënten het recht hebben om samen met hun netwerk oplossingen te vinden voor problemen.

13 13 > We moeten als consulent van vandaag goed voor ogen houden: wij zijn er voor de cliënt en niet andersom. Het is hún leven! Zeker bij mensen met een verstandelijke beperking wordt snel hulpverlening ingezet. Te lang hebben professionals, ook MEE-consulenten, goedbedoeld zaken geregeld waarvan zij dachten dat deze passend waren voor hun cliënt. Maar doe je dan wat mensen echt zelf willen? En doe je de dingen ook in hún tempo? Wanneer je cliënten en hun netwerk coacht bij het zelf keuzes maken en met eigen kracht aan problemen werken, komen er vaak oplossingen die niet alleen beter, maar vooral ook duurzamer zijn. We moeten als consulent van vandaag goed voor ogen houden: wij zijn er voor de cliënt en niet andersom, het is hún leven!

14 IRIS Ik heb nu niet meer het gevoel dat ik er helemaal alleen voor sta Mieke en Gert hebben een druk, maar fijn leven met hun dochtertje Iris. Maar als bij Iris een maand voor haar derde verjaardag leukemie wordt geconstateerd, verandert hun leven ingrijpend. Iris moet verschillende zware behandelingen ondergaan. Ouders brengen veel tijd in ziekenhuizen door. Ook als Iris thuis is, kan het normale leven niet doorgaan. Iris lichamelijke weerstand is door chemokuren aangetast waardoor zij, wanneer zij eenmaal vier jaar is, vaak niet naar school kan. Op het werk voelt Gert zich onbegrepen. Hij krijgt een ernstige burn-out, komt ziek thuis te zitten en raakt zijn baan kwijt. Eenvoudige huishoudelijke taken kan hij vrijwel niet uitvoeren. Ook Mieke, die een drukke baan heeft als docent, weet inmiddels niet meer hoe ze alle bordjes nog draaiende kan houden. Ze ligt letterlijk wakker en raakt eveneens uitgeput. Het echtpaar klopt aan bij MEE met een nog onduidelijke hulpvraag, meer een noodkreet: We hebben een chronisch ziek kind en we zijn op! Door alle zorg voor en om Iris, oververmoeidheid en burn-out, krijgen we werk, huishouden en financiën niet meer op orde.

15 Lonneke Marks consulent MEE Plus Groep > Er speelde veel tegelijk. De ene dominosteen leek de andere omver te tikken. Het drieluik bleek een goed instrument om inzicht te krijgen in de vragen die er allemaal lagen. Mieke en Gert maakten het drieluik samen met Miekes moeder. Het resultaat was mooi om te zien: Mieke en Gert waren elkaar inmiddels ook een beetje kwijtgeraakt, maar hadden precies dezelfde thema s. Dit gaf verbinding en er kwamen duidelijke vragen uit: Hoe krijgen we huishouden, de financiën, en onze relatie weer op de rails? En hoe kunnen we Iris het beste begeleiden? Want Iris verveelde zich als ze niet naar school kon en vroeg daardoor veel aandacht. Bij het familienetwerkberaad zijn de opa s en oma s, een vriend en twee vriendinnen van Gert en Mieke aanwezig. Eén van deze vriendinnen vertegenwoordigt Iris. Zij vangt Iris al regelmatig op. Mieke en Gert vonden het best spannend om hen te vragen mee te denken. Mieke > Het was een soort schaamte over het feit dat de ziekte van Iris hun leven op vele gebieden zo uit balans had gebracht. Voor het familienetwerkberaad moesten ook gescheiden ouders met hun partners bij elkaar komen. Het familienetwerkberaad vindt plaats bij Gert en Mieke thuis. Lonneke Marks geeft op verzoek van ouders informatie over de burn-out van vader. Het netwerk is verbaasd dat voor iemand met een ernstige burn-out even de vaat wegwerken een zware opdracht kan zijn. Ook is nu helder hoe dit in verdere overbelasting van Mieke resulteert.

16 Lonneke Marks > Tijdens de privéfase ging men aan de wijn en de borrelnootjes. Er wordt na anderhalf uur een heel praktisch plan gepresenteerd. Door de zwakke weerstand van Iris ligt de hygiënelat hoog. Dit geeft veel stress. De oma s komen daarom helpen bij het huishouden. Ook koken zij alledrie één keer in de week. De partner van oma (moeder van moeder) is goed thuis in financiën en komt helpen weer overzicht te krijgen. Een vriend van Gert komt elke week op bezoek om vinger aan de pols te houden en met Gert te sporten. De vriendin van moeder die Iris soms opvangt, zal de school vragen of Iris materialen kan krijgen als zij niet naar school kan, zodat zij thuis meer uitdaging krijgt. Lonneke Marks > Deze praktische plannen waren natuurlijk fantastisch, en iedereen heeft ze uitgevoerd zolang het nodig was. Maar het mooiste van dit familienetwerkberaad vond ik het moment waarop Mieke na afloop van het familienetwerkberaad zei: Ik heb nu niet meer het gevoel dat ik er helemaal alleen voor sta. Ook was het fijn dat het netwerk aangaf blij te zijn dat Mieke en Gert hun zorgen met hen deelden en ze iets mochten betekenen. Zij dachten toch: ze hebben het wel moeilijk, maar het gaat wel. In augustus 2012 mag Iris stoppen met de chemokuren en gaat ze weer fulltime naar school. Gert vindt een baan die echt bij hem past, ook dankzij een tip uit zijn netwerk. Zijn herstel maakt een sprong. De vicieuze circel draait weer de goede kant op: Iris kan weer een gewone kleuter zijn, ouders zijn weer in balans en het netwerk kan weer een stap terug doen.

17 Mieke > Ons netwerk blijft ook nu nog nauw betrokken bij ons gezin en springt bij als het even niet soepel gaat. De relaties zijn sterker geworden. We zijn dankbaar voor de hulp die we van MEE hebben gehad. We konden destijds alle problemen zelf niet meer goed in kaart brengen. En de drempel waar wij overheen moesten stappen om hulp te vragen, was toen voor ons ook te hoog. Het familie netwerkberaad was dé manier om ons leven weer op de rails te krijgen. De mensen om ons heen bleken achteraf ook erg blij met het beraad: zij hadden het heel moeilijk met toekijken en wisten niet waar zij goed aan deden. Met het plan hadden zij het gevoel nuttig te zijn. Eigenlijk vind ik dat MEE deze hulp standaard moeten aanbieden aan gezinnen in een dergelijke situatie. Lonneke Marks > Ik kijk met een heel goed gevoel op deze casus terug. In mijn beleving hebben vooral deze ouders en hun netwerk heel hard gewerkt, en was ikzelf niet echt belangrijk. Maar toegegeven: als ouders zeggen dat deze manier van werken hen enorm heeft geholpen, dan doet me dat natuurlijk wat.

18 18 Medewerkers aan het woord Guy de Hoop consulent in 2009 > Sociale Netwerk- Strategieën is geen toverstaf, maar ik ben erg enthousiast over het resultaat! Ik zie dat mensen op eigen kracht dingen uitvoeren en zich door elkaar gesteund voelen. Josanne Leermakers consulent Servicebureau in 2009 > Ik ben erg voor eigen regie en eigen verantwoordelijkheid. Passant zijn als dienstverlener voelt voor mij dan ook prima. Want als je de spil blijft in het proces, blijft er bij de cliënt een grote afhankelijkheid. Ik geloof bovendien dat als de professional minder bepalend aanwezig is, mensen met elkaar tot beter sluitende oplossingen komen. Angelique de Rijk consulent in 2009 > Door breder te kijken, kan ik motieven en emoties van cliënten nu beter plaatsen. Daardoor wordt mijn ondersteuning efficiënter. Ook heb ik beter leren loslaten. Een grote valkuil voor hulpverleners, is te denken dat JIJ weet wat goed is. Dan heb je goedbedoeld van alles geregeld, en dan haakt de cliënt opeens af omdat het gewoon niet zijn oplossing is of omdat hijzelf of zijn netwerk er nog niet aan toe is. Ruud Jansen consulent in 2009 > Uit eigen volk komen vaak meer kracht en betere oplossingen dan uit professionals! Bovendien worden de oplossingen dan gedragen door de cliënt en zijn systeem en dit maakt het makkelijker ze ook uit te voeren. Ook hebben deze oplossingen een langere houdbaarheidsdatum. Resultaat voor de cliënt: ze hebben het zelf gedaan en dat maakt hen sterker! Mensen zijn vaak verbaasd over hoeveel ze zelf kunnen.

19 19 Daarom Sociale NetwerkStrategieën! Oplossingen en besluiten die door de cliënt en zijn netwerk worden bedacht en genomen, sluiten meestal beter aan bij de hulpvraag en hebben een langere levensduur. Het sociale netwerk is duurzamer en biedt vaak meer continuïteit dan hulpverlening. Professionals zijn passanten. De cliënt met een langdurige en complexe zorgvraag, heeft regelmatig gezamenlijk overleg met zowel mantelzorgers als professionals. Zo kan er gebruik worden gemaakt van elkaars kennis en ervaring en is tevens helder wie welke taken en verant woorde lijkheden heeft. Dit voorkomt het langs elkaar heen werken van zowel instanties als mantelzorgers. Door versterking van het natuurlijke netwerk, vermindert dikwijls de behoefte aan professionele zorg en kunnen zwaardere vormen van zorg worden voorkomen of uitgesteld. Mantelzorgers kunnen zorgen letterlijk en figuurlijk delen, waardoor zij minder snel overbelast raken en de zorg langer kunnen volhouden. De cliënt wordt niet overruled door goedbedoelende professionals en behoudt de regie over zijn eigen leven. Als cliënt en netwerk hun eigen kracht ervaren, vergroot dit het zelfvertrouwen en vermindert de afhankelijkheid van professionals.

20 20

21

22

23 Procesbeschrijving MEE Plus Groep

24

25 Inhoudsopgave 25 Procesbeschrijving Gebruikte termen 26 De werkwijze in het kort 27 De gereedschapskist 30 Netwerkverkenning en analyse 30 met het netwerkkompas (fase 1) Casus Pieter: Met ondersteuning van 32 professionele hulp toch bij zijn zus gaan wonen Casus Moa: Maakt plannen met enkele mensen 34 die zij vertrouwt en voert deze plannen ook uit! Het familienetwerkberaad (fase 2) 44 Samenwerken in een actieteam (fase 3) 46 Casus Jelle: Elkaar helpen wordt weer 47 vanzelfsprekender

26 26 Gebruikte termen Cliënt staat voor een volwassene, jeugdige of gezin die met een kwestie zit en hiervoor een oplossing wil vinden. Familie betreft verwanten. Sociaal netwerk betreft iedereen die op de één of andere manier is verbonden met de cliënt: familie, vrienden, kennissen, buren, collega s, etcetera. Betrokken professionals horen niet bij het sociaal netwerk. Professional gebruiken we als verzamelnaam voor alle verschillende dienst- en hulpverleners. Facilitator: de professional die het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën mogelijk maakt. Supporter: een persoon waarin de cliënt vertrouwen heeft, en die het beste voor heeft met zowel de cliënt als anderen in de directe omgeving van de cliënt. De cliënt, maar ook belangrijke anderen, kunnen een supporter vragen in alle fases van Sociale NetwerkStrategieën.

27 27 De werkwijze in het kort De cliënt verkent, activeert en benut zijn sociale netwerk. Samen met dit netwerk neemt hij besluiten, maakt plannen en voert deze uit. Een klein team, bestaande uit de cliënt, mensen uit het netwerk en eventuele professionals, volgt de voortgang en uitvoering van de plannen en stelt deze waar nodig bij. Het op gang brengen en houden van de samenwerking tussen de cliënt, familie, sociaal netwerk en eventuele professionals kent drie fases. Het netwerkkompas (fase 1) Het netwerkkompas helpt de cliënt om een volledig beeld te krijgen van mensen die een rol spelen, speelden of mogelijk kunnen spelen in zijn leven. Het gaat hier om een totaalbeeld van wie er allemaal bij de familie en het sociale netwerk horen, los van het contact wat er is op dat moment. De cliënt kiest vanuit zijn familie en sociaal netwerk één of meer supporters die met hem meedenken om zijn kompas in te stellen. In een drieluik helpen deze supporters hem te brainstormen over hoe zijn situatie over zes maanden is als er niets verandert, en hoe hij er dan voor wil staan. Maar ook wat hij zichzelf en anderen gunt. Op basis daarvan bedenken zij de vragen die zij voor willen leggen in het familienetwerkberaad.

28 28 Het familienetwerkberaad (fase 2) De cliënt, familieleden, buren, vrienden en andere belangrijke mensen, komen bijeen. Ook kinderen doen mee. Informatiefase De cliënt legt zijn vragen voor aan de deelnemers. Cliënt, leden van familie en sociaal netwerk en/of professionals geven informatie over bijvoorbeeld een ziekte of stoornis, en over de problemen die hiermee samenhangen. Ook krijgen de deelnemers informatie over de mogelijkheden van professionele ondersteuning. Deze informatie draagt bij aan het maken van een plan. Deelnemers kunnen cliënt en professionals vragen stellen. Het kan voorkomen dat bijvoorbeeld een curator of Bureau Jeugdzorg voor - waarden stelt aan het plan. Privétijd De facilitator en eventuele andere professionals verlaten de bijeenkomst. De genodigden praten met elkaar, nemen besluiten en maken een plan voor de toekomst. De privétijd duurt zolang als nodig is. Dit kan variëren van één tot meerdere uren. De facilitator verblijft in een andere ruimte in de buurt. Mochten er vragen zijn, dan is hij direct beschikbaar.

29 29 Presentatie plan De facilitator sluit weer aan als de deelnemers klaar zijn om hun plan te presenteren. De facilitator uit zich niet inhoudelijk over het plan. Wel kan hij verduidelijkingsvragen stellen. Alleen wanneer sprake is van verplicht toezicht (bijvoorbeeld van Bureau Jeugdzorg of een curator), wordt deze professionals gevraagd of het plan voldoet aan de voorwaarden die zij vooraf stelden. De cliënt en deelnemers stellen een actieteam samen. Als professionals een rol krijgen in het actieplan, is hun deelname in een actieteam een logisch vervolg. Samenwerken in een actieteam (fase 3) Professionals kunnen deel uitmaken van het actieteam, maar ondersteunen alleen op de punten waar de cliënt en zijn omgeving om hebben gevraagd in het gemaakte actieplan. Cliënt en het sociaal netwerk in het actieteam zijn en blijven eigenaar van het plan. Samen werken zij aan de voortgang van het actieplan en stellen waar nodig plannen bij.

30 30 De gereedschapskist Bij Sociale NetwerkStrategieën hoort een gereedschapskist vol tools en kennis, waarmee de cliënt drie fases doorloopt. Netwerkverkenning en analyse met het netwerkkompas (fase 1) Om helder te krijgen welke mensen uit de familie en het sociale netwerk mee kunnen denken over de vragen van de cliënt, is een grondige netwerkverkenning nodig. Hiervoor hebben cliënt en facilitator verschillende instrumenten tot hun beschikking, die we samen het netwerkkompas noemen: genogram levenslijn ecogram sociogram drieluik Het genogram Door een genogram/stamboom te tekenen, brengt de cliënt zijn familie over meerdere generaties letterlijk in beeld. Dit genogram tekent hij, bij voorkeur met enkele supporters, op een groot vel papier. Met behulp van lijnen en kleuren wordt aangegeven hoe de cliënt de relatie tussen zichzelf en verschillende familieleden in kwalitatieve zin ervaart. In één oogopslag wordt door het genogram ook voor iedereen duidelijk wie bij de familie hoort, hoe de familie is opgebouwd en welke familieleden voor de cliënt belangrijk zijn. Tijdens het tekenen van het genogram komen dikwijls verrassende verhalen los. Zo kan blijken dat een overleden oma nog veel invloed heeft op het gezin. Of wordt duidelijk hoe gebeurtenissen in het verleden doorwerken op emoties en beslissingen van cliënten in het heden.

31 31 D D Jaap Pietersen Henriëtte van Geloof- Leenders Hennie Geloof Piet Jansen Irma Jansen- Achterberg Lenie Pietersen Henk Kees Pietersen Pietersen Cor Klaassen Irene Klaassen- Jansen Ilse de Vries- Jansen Antje Klaassen 18 jr getrouwd Nathalie Pietersen Joris Pietersen Een genogram geeft veel informatie over een familie. Uitgewerkt in het computerprogramma Genopro, is het voor de wat meer geoefende lezer snel duidelijk hoe een familie eruit ziet en hoe de onderlinge relaties zijn. Daarnaast kan allerlei aanvullende informatie worden toegevoegd. Binnen de MEE Plus Groep geven we in het genogram ook aan wat de aard van de relatie is (hecht, wisselend of verbroken). Nog niet iedere consulent heeft de handigheid en de tijd om getekende genogrammen vlot te verwerken in Genopro. Dit is echter wel van belang, want zo komt het genogram op een overzichtelijke manier in het digitale dossier en kunnen collega s en andere zorgverleners die toegang hebben tot het dossier, snel een duidelijk overzicht krijgen van de cliënt en zijn familierelaties. Geeske Schilders receptioniste in 2009 > Sinds drie jaar werk ik de genogrammen uit die de consulenten met stift op papier zetten. In het begin was het even lastig, maar al doende gaat het steeds vlotter. Ik doe nu vijftien minuten tot een uur over het invoeren van een genogram, afhankelijk van hoe uitgebreid ze zijn. Ik doe het gewoon achter de balie als het rustig is en vind het ontzettend leuk om te doen!

32 PIETER Met ondersteuning van professionele hulp toch bij zijn zus gaan wonen Angelique de Rijk consulent in 2009 > Tijdens het maken van het genogram ontdekt de cliënt, maar ook de facilitator soms waardevolle zaken! Zo had ik een cliënt, Pieter, een 40-jarige man met een ernstige verstandelijke beperking. Toen zijn hoogbejaarde moeder, bij wie hij nog woonde, overleed, besloot zijn zus Marijke om haar broer in huis te nemen. Pieter zou zeker uitstekende zorg krijgen bij zijn zus, maar het leek mij wel een erg zware taak. Als Marijke deze zorg niet zou volhouden, zou Pieter alsnog moeten verhuizen naar een zorginstelling. Van Pieter is bekend dat hij bij veranderingen ernstig en langdurig van slag is en dat zijn gezondheidstoestand broos is. Ik had dan ook zo mijn bedenkingen Tijdens het maken van een genogram met Marijke en nog een andere zus van Pieter, kwam naar voren dat er in dit gezin nog een andere broer is met een ernstige verstandelijke beperking. Zo n vijftig jaar geleden was deze broer als klein jongetje op doktersadvies, maar tot groot verdriet van moeder, in een instelling ver van huis geplaatst. Toen nakomertje Pieter jaren later werd geboren en ook ernstig verstandelijk beperkt bleek, heeft moeder gezworen dat dit haar niet nog eens zou gebeuren. Zus Marijke heeft op het sterfbed van moeder beloofd voor Pieter te zullen zorgen. Dankzij het maken van het genogram en het gesprek wat daarbij werd gevoerd, begreep ik plotseling veel beter de emoties en motieven van Marijke. Pieter is met onder steuning van professionele zorg bij zus Marijke gaan wonen. Als je als consulent in zulke situaties jouw oplossing doorduwt, is de kans groot dat ouders of familie niet tevreden zijn over - in dit geval - de instellings zorg. Dan krijg je discussies over sokken die kwijt zijn geraakt in de was, terwijl het daar helemaal niet over gaat.

33 33 De levenslijn De cliënt, en bij voorkeur enkele supporters, tekenen op een groot vel papier een levenslijn. Hierop schrijven zij in chronologische volgorde alle ingrijpende levens gebeur tenissen, zowel de leuke als verdrietige. Soms ziet de cliënt spontaan herhalingspatronen of andere verbanden tussen levensgebeurtenissen. Want wanneer een cliënt zijn levensgeschiedenis visualiseert, krijgt hij vaak meer inzicht in zijn huidige problemen. De levenslijn en het genogram geven samen een redelijk compleet beeld van de ontwikkeling van een persoon, zijn familierelaties en van de context waarin hij zich heeft ontwikkeld. Tijdens het maken van de levenslijn komen dikwijls personen ter sprake die nu uit beeld zijn, maar vroeger belangrijk waren. Als de cliënt dit wil, kan het zinvol zijn te bekijken of het contact met deze personen kan worden hersteld.

34 MOA Maakt plannen met enkele mensen die zij vertrouwt en voert deze plannen ook uit! Moa is een 44-jarige vrouw. Zeven jaar geleden vluchtte zij met haar drie kinderen uit een Afrikaans land waar een burgeroorlog woedde. In Nederland gaat het niet goed met het gezin. Vanuit scholen en het consultatiebureau komen diverse zorgmeldingen: de kinderen zijn ondervoed, onverzorgd en komen te laat of niet op school. Het huis is vervuild en de geldzaken zijn niet op orde. Uit onderzoek blijkt dat Moa verstandelijk beperkt is. Moa houdt veel van haar kinderen, maar er is sprake van onmacht. Daarom wordt ingezet op intensieve professionele ondersteuning. Hulpverleners vliegen in en uit, maar de situatie verbetert niet. Het oudste kind, eveneens licht verstandelijk beperkt, gaat niet meer naar school en dreigt te ontsporen. Dit kind wordt verplicht in een internaat geplaatst. De twee andere kinderen komen onder toezicht te staan. De consulent van MEE, net als andere professionals al jaren betrokken bij Moa en haar kinderen, besluit na de basistraining Sociale NetwerkStrategieën op een andere manier in dit gezin te gaan werken. Het maken van een genogram en het tekenen van de levenslijn blijkt schokkend, maar zeer verhelderend. Met behulp van een tolk vertelt Moa haar levensverhaal: een leven wat begint als vondeling, waarna misbruik en mishandeling in diverse pleeggezinnen volgt. Eenmaal volwassen leert Moa, in een jarenlange verscheurende burgeroorlog, dat je mensen met macht moet zien te ontwijken. In haar land zijn dit de guerrillasoldaten: zij moorden, verkrachten en stelen je kinderen om kindsoldaten van hen te maken.

35 De consulent > Hulpverleners zijn voor Moa vreemde mensen, afkomstig van de overheid. Als je naar de levensgeschiedenis van Moa kijkt, begrijp je waarom zij van hen niets goeds verwacht. Het in kaart brengen van de levensloop heeft ervoor gezorgd dat we nu beter denken te begrijpen waarom Moa moeilijk te begeleiden is en professionals op afstand houdt. In een familienetwerkberaad heeft Moa nu plannen gemaakt met enkele mensen die zij wel vertrouwt en zij voert deze plannen ook uit. Zo heeft Moa onlangs met een vriendin een concreet plan bedacht voor het luizenprobleem in haar huis. Haar kinderen hebben al jarenlang luizen en Moa kreeg dit niet onder controle. Ouders van klasgenootjes waren hier boos over en Moa schaamde zich, maar zij had geen idee hoe zij zo n probleem moest aanpakken. Met hulp van de vriendin heeft Moa nu het hele huis onder handen genomen en zijn de kinderen voor het eerst sinds jaren luisvrij! > Zeker in een gezin waarin veel verschillende problemen tegelijkertijd spelen, werkt het goed als meerdere mensen een afgebakende taak op zich nemen. De consulent > Als je in een netwerk problemen deelt, maak je het kleiner en concreet. Is er iemand in het netwerk die het luizenprobleem wil helpen oplossen? Zo niet, welke steun is er dan nodig vanuit professionals? Zeker in een gezin waarin veel verschillende problemen tegelijkertijd spelen, werkt het goed als meerdere mensen zich willen inzetten voor een concreet probleem, of een afgebakende taak op zich nemen. Belangrijk is dat zij zelf kunnen bepalen of en hoe zij het gezin willen ondersteunen. De vriendin die geholpen heeft met het luizenprobleem is nu ook alert op herhaling, en Moa zal zelf sneller naar deze vriendin toestappen als er weer luizen zijn. Zo ben je er snel bij.

36 Het mooie is: door dit succes en enkele andere kleine successen, heb ik het zelfvertrouwen van Moa in de afgelopen maanden enorm zien groeien. Ze onderneemt dingen die ook echt lukken en komt in haar eigen kracht te staan! Daniella van Meel in 2009 > Sinds een jaar werk ik vanuit de intensieve gezinsbegeleiding van Prisma in dit gezin. Ik ben bij dit familienetwerkberaad geweest en vond het mooi om te zien hoe het werkt! Er bleken best veel mensen bij mevrouw betrokken, niet alleen professionals. In dit gezin gaat het om verplichte hulpverlening, en stelde jeugdzorg de hulpvragen, want mevrouw gaf naar professionals altijd aan geen hulpvragen te hebben. Het lukte haar netwerk wel om mevrouw inzicht te geven in problemen die om een oplossing vroegen, waardoor het toch haar eigen vragen werden. Heel belangrijk was ook dat zij die nu zelf aan haar netwerk stelde: hele concrete vragen ook! Het netwerk wilde best iets doen voor mevrouw en deed dat ook al, maar niet structureel zoals nu is afgesproken. Door dit familienetwerkberaad weten de professionals en het netwerk nu van elkaar wie wat doet, en zijn de lijnen veel korter.

37 In alle gezinnen waar ik werk is sprake van complexe problematiek. Ik denk dat deze werkwijze bij veel gezinnen een meerwaarde zou hebben. Ik kijk vanuit de ogen van de verplichte hulpverlening: daarin moeten echt bepaalde doelen bereikt worden om bijvoorbeeld uithuisplaatsing van kinderen te voorkomen. Ik zie het samenwerken met het netwerk als heel zinvol, omdat: Als er een plan is waar iedereen achter staat, niet alleen professionals, maar ook de cliënt en de voor hem belang - rijke personen, kunnen de mensen uit het netwerk helpen om de gemaakte afspraken na te komen, bijvoorbeeld dat kinderen op tijd naar bed en naar school gaan. Netwerk en professionals kunnen elkaar informatie en advies geven en zijn beter op de hoogte van wie wat doet. Mensen uit het netwerk kunnen ertoe bijdragen dat de weerstand tegen hulpverleners bij cliënten die verplicht hulp krijgen, wat afneemt. Je kunt als hulpverlener dan efficiënter werken in een gezin. Mensen uit het netwerk kunnen in veel situaties gewoon meer betekenen dan professionals: zo heeft Moa een vriendin die vaak voor haar tolkt, bijvoorbeeld als zij naar de huisarts gaat. Ze kan ook een professionele tolk meenemen, maar deze vriendin kan mogelijk in het gesprek met de arts nog wat aanvullingen geven op de klachten, omdat ze Moa regelmatig ziet en spreekt. Na het consult kan Moa bovendien nog eens terug vragen aan haar vriendin wat de huisarts heeft uitgelegd en geadviseerd. Dat kan met een professionele tolk niet.

38 38 Het ecogram Om in een grotere kring dan alleen het kerngezin en de directe familie te kunnen nadenken over oplossingen voor problemen, is het noodzakelijk een ecogram te maken. Het genogram richt zich vooral op de structuur van de familie. Het ecogram inventariseert alle sociale contacten van de cliënt met familieleden, vrienden, kennissen, buren, collega s, leden van een club, enzovoorts. Soms biedt het maken van een ecogram ook aanknopingspunten om verloren contacten weer in beeld te krijgen en te herstellen. Het ecogram heeft geen vaste regels wat betreft de weergave. De facilitator kan op een flip-over met gekleurde rondjes werken, goed zichtbaar voor de cliënt en/of alle gezinsleden. Eventueel kunnen belangrijke personen dichter bij de cliënt worden getekend dan anderen. Ook kinderen doen mee. Niet zelden tekenen kinderen hun huisdier, immers ook een soort gezinslid, heel dicht bij henzelf.

39 39

40 40 Het sociogram Het maken van een sociogram is tijdsintensief en wordt nog niet veel gebruikt. Het sociogram is een verdieping van het genogram en ecogram. Er wordt dieper ingegaan op de betekenis en inhoud van contacten. Soms maakt de facilitator met alle gezinsleden een eigen sociogram. Het ene gezinslid kan met de buurman immers een heel ander soort contact hebben dan het andere gezinslid. De facilitator spreekt geen waardeoordeel uit over de inhoud van het sociogram, maar vraagt de cliënt of gezinsleden wat hen opvalt. Vaak geeft een sociogram nieuwe inzichten, bijvoorbeeld dat voor een gezinslid de meest belangrijke mensen allemaal professionals zijn, of dat de vader in een gezin veel vrije tijd doorbrengt met vrienden en niet vaak iets onderneemt met zijn kinderen.

41 41 Het drieluik Het drieluik is een hulpmiddel voor de cliënt en zijn netwerk om de huidige en de gewenste situatie te verkennen. Bij het maken ervan kunnen ook al bij de cliënt betrokken professionals aanwezig zijn. In het drieluik wordt duidelijk wat de cliënt wil bereiken. De verschillende perspectieven van de cliënt en zijn supporters worden verbonden. Vervolgens bedenken cliënt en supporters welke vragen zij willen bespreken in het familienetwerk beraad. De facilitator is minimaal aan het woord en stelt vooral vragen, met name bewustzijns-, verantwoordings- en circulaire vragen. Een flipovervel wordt in drie kolommen opgesplitst. In de eerste kolom staat de vraag: hoe ziet de situatie er over zes maanden uit wanneer er niets verandert? Cliënt en netwerk, en eventueel betrokken professionals, schrijven hun zorgen en angsten in steekwoorden op post-its. In de derde kolom staat de vraag: hoe zou je willen dat de situatie eruit ziet over zes maanden? Wat gun je jezelf en de ander? Dit schrijven cliënt en netwerkleden op een andere kleur post-it. In de tweede, middelste kolom, formuleert men wat er moet gebeuren om van de huidige situatie, naar de gewenste situatie te komen. Deze thema s worden tot vragen omgebogen in de taal van de cliënt. In kolom 1 (zorgen) staat bijvoorbeeld: ik heb een grote huurschuld. In kolom 3 (wensen) staat: ik wil hier blijven wonen. In de middelste kolom kan dan de vraag komen: hoe kan ik mijn geldzaken op orde krijgen?

42 42 Een plan voor de toekomst: een logische stap Als men in de middelste kolom vragen zet in plaats van oplossingen, is de stap om met een breder netwerk na te denken over deze vragen en een plan voor de toekomst te maken, logisch. Wie kan meedenken over deze vragen? Vaak komen mensen tijdens het maken van het drieluik al met concrete oplossingen, zoals ik kan mijn broer of de schuldhulpverlening vragen mij te helpen. Maar dan mist de cliënt de kans om met een bredere groep uit het netwerk samen te komen, elkaar te informeren, passende creatieve oplossingen te bedenken en banden te versterken. Door de relaties en het probleemoplossend vermogen van cliënten en hun netwerk te prikkelen en te versterken, zullen zij bovendien in de toekomst bij nieuwe problemen beter oplossend denken en handelen. Na het invullen van de vragen in kolom 2 schrijft de cliënt samen met zijn supporters, ook in kolom 2, wie hij nog meer wil uitnodigen om mee te denken in een familienetwerkberaad. Ook schrijft hij op welke informatie van wie nodig is, wie zijn steunfiguur is tijdens zo n beraad, waar hij het beraad wil houden, enzovoorts. Guy de Hoop consulent MEE Plus Groep > Het drieluik is een belangrijk onderdeel van het netwerkkompas en maakt de stap richting een familienetwerkberaad vaak vanzelfsprekend. Als de cliënt nog geen supporters heeft in het eerste of tweede gesprek, maak ik eerst het genogram, socio- en/of ecogram en levenslijn om het sociaal netwerk visueel te maken. Een drieluik maken is dan nog te vroeg, omdat er geen netwerk bij het gesprek aanwezig is.

43 43 Het handigste vind ik het om bij het maken van de afspraak voor het eerste huisbezoek, al te vragen of er belangrijke mensen kunnen aansluiten. Wie zijn al op de hoogte van jouw verhaal? Als niemand het verhaal kent, wat zou het kunnen opleveren als bepaalde mensen die belangrijk voor jou zijn, het verhaal wél leren kennen? Niet alleen de uitkomst telt Als de cliënt het netwerkkompas tekent, en dus ook het drieluik met zijn supporters, ontstaat door de verschillende perspectieven vaak een mooie onderlinge dialoog. Het werken met post-its geeft ook dynamiek: mensen komen letterlijk en figuurlijk in actie. Dit vergroot het verantwoordelijk heidsgevoel, maar ook het eigenaarschap en de daadkracht. Bij het gebruik van briefjes voelen mensen zich vaak veiliger om zorgen en wensen uit te spreken die normaal gesproken niet zo makkelijk worden geuit. Bovendien krijgen verbaal minder sterke of assertieve mensen de kans hun verhaal te vertellen. Veel cliënten hebben echt plezier tijdens deze gezamenlijke activiteit. Het geeft vaak opluchting, en verbinding. Een drieluik sijpelt nog een lange tijd door in de wijze waarop mensen met elkaar praten en met elkaar omgaan. Er treedt erkenning op en dit resulteert soms in meer begrip. Begrip voor de cliënt, maar ook meer begrip van de cliënt voor zijn omgeving.

44 44 Het familienetwerkberaad (fase 2) Het familienetwerkberaad is vooral een platform voor besluitvorming. Centraal staat dat de cliënt een plan maakt voor de toekomst met de voor hem belangrijke mensen. Het heeft vaak een grote meerwaarde als personen uit een ruime cirkel van de familie en het sociale netwerk deelnemen aan het familienetwerkberaad. Mensen die wat verder van de cliënt afstaan, kunnen frisse ideeën hebben en zaken vanuit een ander perspectief bekijken. Bij een ruime deelname is bovendien de kans groter dat meer mensen iets willen en kunnen betekenen bij de uitvoering van het plan. Ook kinderen en/of volwassenen met een beperking - hoe ernstig ook - doen in principe gewoon mee aan het familienetwerkberaad. De voorbereiding De facilitator brengt samen met de cliënt het sociale netwerk in kaart. Hij motiveert de cliënt om een familienetwerkberaad te organiseren, waarin voor de cliënt belangrijke mensen meedenken en een plan maken. De facilitator vertelt eventueel wat de voordelen zijn van ondersteuning door diens eigen netwerk vanuit de eigen krachten, cultuur en tradities, en vraagt de cliënt en zijn direct betrokkenen te bekijken wie zij willen uitnodigen. Over sommige mensen zal de cliënt twijfelen: mensen die verder van de cliënt staan, uit beeld zijn, of waarmee de relatie gespannen is. De facilitator is neutraal, en kan door vragen te stellen de cliënt helpen de voor- en nadelen op een rijtje te zetten. Het is fijn als in deze fase al meer vertrouwde mensen kunnen meedenken. De cliënt krijgt heldere uitleg over het doel van het familienetwerkberaad en over welke onderdelen er worden doorlopen (informatieronde, privéberaad, presentatie plan). De facilitator vertelt wat zijn eigen rol inhoudt en op welke manier hij helpt bij de voorbereiding en de uitvoering van het familienetwerkberaad.

45 45 Cliënten geven zelf aan waar zij het beraad willen houden. Thuis, in een buurthuis of liever in het kantoor van MEE? Het moet in ieder geval een plek zijn waar alle deelnemers zich prettig en veilig voelen. De cliënt nodigt zelf de deelnemers uit. Waar nodig bieden steunfiguren of de facilitator hierbij ondersteuning. Complexe verhoudingen Regelmatig zijn er spanningen binnen een familie. De facilitator heeft echter niet de taak vetes te beslechten. Wel is een goede voorbereiding in deze cliëntsituaties extra belangrijk. De facilitator houdt waar nodig afzonder lijke voorbereidingsgesprekken. Hierin moedigt hij deelnemers aan om in het belang van de cliënt tot gezamenlijke oplossingen te komen, en om een supporter die zij vertrouwen en die hen kan steunen mee te nemen naar het familienetwerkberaad. Wie kan jou helpen rustig te blijven en je goed te blijven focussen op het doel van het beraad? In de praktijk gebeurt het vaak dat deelnemers elkaar corrigeren als de gemoederen hoog oplopen. Dit gebeurt op een natuurlijke wijze, zonder dat de facilitator iets hoeft te doen. > Het kan juist prima zijn als in een familienetwerkberaad gebeurt wat soms al jaren aan de gang is. Riet Portengen opleidster > Wees niet te bang. Het kan juist prima zijn als in een familienetwerkberaad zichtbaar wordt wat soms al jaren aan de gang is. Bijvoorbeeld gescheiden ouders die elkaar in het bijzijn van hun kinderen verbaal flink te lijf gaan. Familie en vrienden van beide partijen zien dan gebeuren hoe de kinderen hier onder lijden en zeggen gezamenlijk: Dít kan zo niet langer. In het plan wat we gaan maken, moet hiervoor een oplossing komen.

46 46 Samenwerken in een actieteam (fase 3) Een actieteam bestaat uit de cliënt, vertegenwoordigers uit de familie en het sociale netwerk, en professionals die een rol spelen in de dienst- of hulpverlening aan de cliënt. Het actieteam komt regelmatig bij elkaar, in het begin minimaal eens per zes weken. Het team bespreekt de voortgang van het plan, deelt successen en zorgen, en stelt zo nodig het plan op onderdelen bij. Soms zijn problemen opgelost, soms zijn er nieuwe zorgen bijgekomen. De leden van het actieteam zijn de deskundigen. Als er professionals bij zijn betrokken, zijn zij leden van dit gezamenlijke team en bieden zij alleen steun bij taken die de cliënt of zijn netwerk zelf niet kan uitvoeren. Het is dan ook niet de bedoeling dat professionals naast het actieteam nog apart met elkaar overleggen. Het actieteam komt in plaats van de professionele overleggen, die vaak zonder de cliënt en diens vertegenwoordigers plaatsvinden. Een goed gecoördineerde communicatie tussen de cliënt, zijn netwerk en eventuele professionals, voorkomt het langs elkaar heen werken en levert enorme tijdsbesparing op.

47 JELLE Elkaar helpen wordt weer vanzelfsprekender Jelle is een 30-jarige man, die door ziekte en overlijden van zijn ouders vrij plotseling alleen komt te wonen. Jelle heeft een licht verstandelijke beperking. Hij is beschermd opgevoed en nog niet zo zelfstandig. Zijn twee zussen, beiden getrouwd, willen Jelle graag helpen, maar kunnen niet alle zorg overnemen. De facilitator stelt Jelle en zijn zussen voor om op korte termijn een familienetwerkberaad te organiseren. Zij reageren direct enthousiast en formuleren met ondersteuning van de facilitator de vragen die zij met hun netwerk willen bespreken. Welke ondersteuning heeft Jelle nodig om zo volwaardig en zelfstandig mogelijk te kunnen wonen? Hoe vaak heeft Jelle deze ondersteuning nodig? Hoe kan worden voorkomen dat Jelle in een sociaal isolement komt? Hoe kan het sociale netwerk, naast professionele ambulante ondersteuning, Jelle helpen in de thuissituatie?