Klotsende golven tegen de superdijk
|
|
- Marina Pieters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Innovatieve oplossingen voor Nederland Waterland Klotsende golven tegen de superdijk De zeespiegel stijgt, buien zijn steeds heviger en zoet water wordt schaars. Na een eeuwenlange strijd tegen het water wacht een nieuw tijdperk. We moeten een omslag maken in ons denken. door Floor Milikowski Het is voorjaar, de zon schijnt en aan de boulevard van Scheveningen maakt men zich op voor het nieuwe seizoen. De terrassen staan uit en bieden uitzicht op de Hollandse zee. Donker en grauw, woest en weids. Tientallen jaren was de boulevard van Scheveningen bijna synoniem met een onaantrekkelijk strandleven. Een lelijke straat, platte horeca, een pier in verval en een kille, harde afscheiding tussen de zee en het oude vissersdorp. Geen greintje romantiek. Maar vijf jaar geleden ging de boulevard op de schop en twee jaar geleden werd het geheel vernieuwd opgeleverd: een aantrekkelijke promenade voor wandelaars, een charmante kustweg voor cruisende toeristen en bovendien een verstevigde dijk, die bescherming biedt aan de honderdduizenden inwoners van het achterland. Lang geleden hebben we de keuze gemaakt om hier te blijven, zegt Henk Ovink, voorheen waarnemend directeur-generaal ruimte en water van het ministerie van Infrastructuur en Milieu en sinds een paar maanden officieel werkzaam als watergezant, officieel ambassadeur van Nederland Waterland. Die positie past bij de bijna onaantastbare status die hij de laatste jaren heeft verworven in de waterwereld. In 2012 werd Ovink door Barack Obama en diens minister van Volkshuisvesting en Stedelijke Ontwikkeling gevraagd om na orkaan Sandy een deel van de wederopbouw van New York en omgeving op zich te nemen. Die klus klaarde hij met verve en bevestigde daarmee de positie van Nederland als waterland eens te meer. Wij zien vaak niet eens meer hoezeer water onderdeel is van onze cultuur, zegt hij. Het is zo vanzelfsprekend. Pas als je een tijd in het buitenland bent geweest zie je hoe bijzonder het is wat wij hier voor elkaar hebben gekregen. Om te 22 De Groene Amsterdammer
2 We worden verlamd door een angst voor het water, die in de loop van de eeuwen onderdeel van ons DNA is geworden Scheveningen kunnen leven op dit stuk vruchtbare land, aan een knooppunt van rivieren, bij de toegangspoort van Europa hebben we veel moeten investeren. En dat zullen we ook in de toekomst moeten blijven doen. God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland, zei Descartes en dat wordt door bijna iedere buitenlander bevestigd. Of zoals journaliste Tracy Metz het verwoordde in het standaardwerk Dijken van Vinex Voorbij In de serie Vinex Voorbij blikt Floor Milikowski terug op 25 jaar Vinex en kijkt ze vooruit naar de grote ruimtelijke opgaven waar ons land de komende jaren voor gesteld staat. In gesprek met denkers, ontwerpers en bestuurders zoekt zij naar een antwoord op de vraag: hoe geven we de toekomst van Nederland vorm? Vinex Voorbij #3: Van Afsluitdijk tot Superdijk Roel Visser / HH Nederland: Ik besef eens te meer dat Nederland geen vaststaand feit is, het is een beslissing. Een landschap dat door mensenhand is gemaakt handen met eelt en blaren en dat tot in lengte van jaren door hun nazaten zal moeten worden onderhouden en vernieuwd. Als Nederlander word je wel eens verwend. Waterkeringen, dijken, dammen, sluizen, polders, leven onder de zeespiegel het lijkt zo vanzelfsprekend. In de vanzelfsprekendheid schuilt ook gevaar, want hoe goed onze maatregelen ook zijn, slijtage ligt altijd op de loer en omstandigheden veranderen. De waterspiegel stijgt, regenbuien worden heviger, de bodem daalt, droogte en hitte dringen zich op en onze zoetwatervoorraad wordt ernstig bedreigd. Bovendien bleek aan het begin van het millennium dat zich langs de Noordzeekust tien zwakke schakels bevonden die moesten worden aangepakt en werd de afgelopen jaren duidelijk dat een derde van de bestaande binnenlandse dijken niet voldeed aan de eisen van deze tijd. Om de opgave nog complexer en groter te maken werden in het vierde Deltaprogramma, dat in september 2014 werd gepresenteerd, nieuwe normen voorgesteld voor de waterveiligheid. Uitgangspunt is niet langer de hoogte van de waterstand, maar de kans dat de waterkering bezwijkt in relatie tot de maatschappelijke en economische schade die wordt verwacht. Concreet betekent het dat vooral in dichtbevolkte gebieden grote ingrepen nodig zijn om de veiligheid op peil te brengen. In 2003 was de boulevard van Scheveningen een van de tien plekken langs de kust die werden bestempeld als zwakke schakel. De kracht van de golven bleek groter dan lang werd gedacht en dus was ingrijpen noodzakelijk. Tegelijkertijd speelde de gemeente Den Haag met de gedachte om het troosteloze ontwerp te vervangen door iets dat meer paste bij de internationale uitstraling van Den Haag, dat paste bij de toenemende behoefte aan leefbaarheid. Een trekpleister, die land en zee zou verbinden in plaats van scheiden. Vanaf het begin van mijn ambtsperiode heb ik me verzet tegen de gescheiden, sectorale benadering van projecten, zegt Tineke Huizinga, van 2007 tot 2010 staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat in het kabinet-balkenende IV. Ze zit op een terras in haar woonplaats Heerenveen, ver weg van Scheveningen en de Hollandse kust. Huizinga trad aan tijdens het hoogtepunt van de discussie over klimaatverandering. De opwarming van de aarde, smeltende ijskappen en een stijgende zeespiegel, ze dwongen tot bezinning en voortvarend ingrijpen. Ik wilde dat er een programma voor waterveiligheid zou komen, dat buiten het politieke spel zou blijven, vertelt ze. Een programma dat onze waterveiligheid voor de lange termijn zou regelen en dat niet vatbaar was voor de waan van de dag. Gezien de urgentie van het vraagstuk was dat een logische ambitie, maar in het domein van politiek en beleid is een logische ambitie nooit vanzelfsprekend. Grote programma s houden zich vaak niet aan de grenzen van sectorale beleidsdomeinen en dat betekent dat samenwerking, geven en nemen, noodzakelijk zijn. Een ingrijpend plan voor waterveiligheid vraagt aanpassing van de ruimtelijke inrichting, van landbouwbeleid, van infrastructuur en misschien wel het meest belangrijk: van de financiën. Maar Huizinga kreeg het voor elkaar. Na een flinke lobby en een overtuigend betoog en verweer in de ministerraad werd in 2007 een Deltacomissie in het leven geroepen, onder leiding van voormalig minister Cees Veerman. Een jaar later werd Samenwerken met water: Een land dat leeft, bouwt aan zijn toekomst aangeboden aan het kabinet. De adviezen van de commissie resulteerden in de aanstelling van Deltacommissaris Wim Kuijken, een Deltaprogramma met een langetermijnprogramma tot 2050 en een Deltafonds met een budget van 35 miljard euro. En waar geld is, is ruimte voor mooie ideeën en ontstaat ook de wil om samen te werken. Precies zoals het Huizinga voor ogen stond en zoals ook gebeurde bij de boulevard van Scheveningen. Voor het versterken van de zwakke schakel was een flinke zak geld beschikbaar bij het hoogheemraadschap van Delfland. Door de aanpak van de kustversterking en een opknapbeurt van de boulevard te combineren, was er ineens meer mogelijk dan men aanvankelijk voor ogen had. De Spaanse stedenbouw kundige en architect Manuel de Solà-Morales werd gevraagd een ontwerp te maken dat de wensen van de gemeente en die van het hoogheemraadschap zou samenbrengen. Het leidde tot een getrapte, golvende boulevard, een sierlijke verbinding tussen de zee en het oude vissersdorp, die op geen enkel moment verraadt dat onder de tegels een nieuwe dijk schuilgaat van een kilometer lang en een diepwand van 82 meter lang en twintig meter diep. Is dat innovatie? Het is in ieder geval iets dat nog niet eerder is gedaan. Een nieuwe manier van kijken naar een oud vraagstuk. Matthijs Kok, hoogleraar waterveiligheid aan de TU Delft, zit aan een vergadertafel in een van de vele gebouwen op de universiteitscampus. Met zijn opmerking reageert hij op de veelgehoorde kritiek op het gebrek aan innovatieve oplossingen in het hedendaagse watermanagement. De oude waterwereld, met daarin de dijkgraven en een deel van de bouwbedrijven, kiest graag voor oude, betrouwbare methodes, maar de roep om een nieuwe aanpak wordt steeds sterker. > De Groene Amsterdammer 23
3 Honderden jaren vonden we het vanzelfsprekend om een dijk steviger te maken met zand, klei of steen, aldus Kok. Dat zou je nog steeds kunnen doen, maar er kan inmiddels zoveel meer. We zijn ons te zeer bewust van de gevolgen voor het landschap en de kwetsbaarheid van onze leefomgeving. Nederland is te klein om het waardevolle, schone buitengebied op te offeren voor droge voeten, nu we het geld en de techniek bezitten om mooiere oplossingen te verzinnen. Maar voor de waterschappen is dat wel een grote verandering, zegt hij. Ineens wordt van alle kanten druk uitgeoefend om waterveiligheid te combineren met vernieuwende ontwerpen. Op zich een heel mooi streven, maar niet goedkoop. Technisch is er veel mogelijk, maar het is wel de vraag wie de rekening betaalt, zegt Kok. En of het resultaat de extra kosten waard is. Bovendien is bij nieuwe methoden vaak nog niet goed duidelijk of het op lange termijn wel stevig genoeg is. De enige manier om daar achter te komen is door het tientallen jaren te testen en te kijken of het houdt. Aan indrukwekkende, verleidelijke ontwerpen is inderdaad geen gebrek. Landschapsarchitecten leven zich massaal uit op de nieuwe mogelijkheden die de noodzakelijke ingrepen meebrengen. De afgelopen jaren werden al honderden kilometers dijken, dammen en duinen aangepakt en de komende jaren volgen nog veel meer kilometers. Dat inspireert. De opgave wordt nu meestal heel traditioneel aangepakt, maar er kan zoveel meer, zegt de Vlaams-Amsterdamse landschapsarchitect Steven Delva. Geïnspireerd door het unieke archetypische karakter van de Hollandse dijk maakte hij met zijn bureau Delva Landscape Architects in samenwerking met Dingeman Deijs de ontwerpstudie Rijkere dijken. Hij zit in het café van zijn ontwerpstudio annex woonhuis annex bed & breakfast aan de Hoogte Kadijk in Amsterdam, een eeuwenoude dijk die Amsterdam lange tijd beschermde tegen het water van het IJ. Uitkijkend op de beroemde Sibbelwoningen, een rij arbeidershuizen uit de negentiende eeuw, laat Delva het omslag van Rijkere dijken zien. Naast elkaar staan de Eiffeltoren, de Taj Mahal, de Big Ben en enkele andere beroemde bouwwerken, de laatste afbeelding in de rij is een holle, horizontale lijn. Het icoon van Nederland: de landscraper, is de uitleg onder de afbeelding. Het concept van de landscraper ontwierp Delva als tegenhanger van de skyscraper. Een volume, oftewel een bouwwerk waarin waterkering, landschap, natuur, architectuur, techniek en cultuur samenkomen. Eigenlijk precies zoals de klassieke Hollandse dijk dat ooit deed. Maar de waarde van de dijk is in de 21ste eeuw steeds verder versimpeld, legt hij uit: tot water tegenhouden en verder weinig betekenend. Vele landen leven met water, Nederlanders vechten tegen het water, zo vat Delva het verschil samen. Maar het is een strijd die steeds moeilijker te winnen valt. Het water wordt krachtiger, onstuimiger, volumineuzer, terwijl tegelijkertijd het aantal Nederlanders, de waarde van onze samenleving en onze economie blijft stijgen. Dat betekent dat de gevolgen van een overstroming nu veel groter zullen zijn dan bij de grote overstromingen die ons land eerder troffen. We worden verlamd door een angst voor het water, die in de loop van de eeuwen onderdeel van ons dna is geworden. We laten zo vele interessante ruimtelijke configuraties liggen. Hij bladert verder door het boek. Op de eerste pagina s staan grondige analyses van de geschiedenis van de dijken en de ontwerpstructuren. Delva weet waar hij het over heeft. Hij ontwerpt niets dat technisch niet uitvoerbaar is, weet precies waar de knelpunten zitten en wat de gevaren zijn van nieuwe technieken. In zijn ogen zijn het geen belemmeringen, maar de kaders waarbinnen hij mag spelen en zoeken naar nieuwe concepten. Zoals de holle dijk, die hij in opdracht van de gemeente Dordrecht ontwierp voor de Kop van t Land aan de Nieuwe Merwede, een idyllisch stukje rivierlandschap. Bomen, gras en water lopen bijna vloeiend in elkaar over, de enkele huizen gaan volledig op in hun omgeving. Als het aan Delva had gelegen was de Kop van t Land alleen nog maar krachtiger geworden. Met een holle dijk met buiten een weids uitzicht over het water en binnen plek voor het restaurant, het café en de bed & breakfast die er nu ook te vinden zijn in losse gebouwen op de dijk. De holle dijk vormt een groots panoramaraam en doet dienst als toegangspoort tot de Biesbosch, die na het openzetten van de Haringvlietsluizen in 2030 weer zal meebewegen met de getijden. Nu is de Biesbosch bijna opgedroogd, maar als de sluizen straks opengaan en het water weer binnenstroomt wordt het terug een prachtig, rijk natuurgebied, vertelt hij. Met een meter verschil in waterstand tussen laag- en hoogwater. In zijn ontwerp zou de nieuwe dijk, Dijk van een Kop, een ware attractie worden waar natuurliefhebbers bij eb lopend over de waterbedding natuurtochten kunnen maken en waar bij vloed zeehonden langs het panoramaraam zwemmen. Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Maar het is echt haalbaar. De gemeente en het waterschap waren ook heel serieus over het plan. Maar vanuit Rijkswaterstaat was te kennen gegeven dat de dijk in 2017 op orde moest zijn en dus koos men voor de snelle, veilige weg. Die huizen hebben nu een lelijke damwand voor hun snufferd, zegt Delva. Een gemiste kans, verstandig beleid of allebei? Dat is de grote vraag. Mooi is leuk, maar niet als het ten koste gaat van veiligheid. Stel je eens voor dat de uiterst zeldzame combinatie van wind en hoogwater waarop de veiligheidsnormen zijn gebaseerd zich juist voordoet in de extra maanden dat wordt gewerkt aan een attractieve holle dijk? De kans is bijzonder klein, maar de extreme natuurgebeurtenis kan wel degelijk optreden, zegt Matthijs Kok van de TU Delft. En het is voor ons als samenleving om te bepalen welke risico s we acceptabel vinden. Achter het vaststellen van veiligheidsnormen gaat een fundamentele discussie schuil over risico s, schade, kosten, kansberekening. Wat zijn we bereid te doen om overstromingen, schade, slachtoffers te voorkomen? Om deze vraag te beantwoorden werd een ingenieus systeem ontwikkeld dat de risico s en gevolgen per locatie exact in beeld brengt. Het is een belangrijke verandering, zegt Kok. We wisten al veel langer dat we een overstap moesten maken van een uniforme norm binnen een dijkring naar een gedifferentieerd beleid. Het is niet logisch dat voor een dijk die twee weilanden en wat koeien beschermt dezelfde veiligheidseisen gelden als voor een dijk die mensen beschermt. Het klinkt cru, maar om voor iedere locatie een afweging te kunnen maken, wordt gewerkt met een kosten-batenanalyse waarin de gevolgen in geld worden omgezet. Een mensen leven is een schadepost van 5,6 miljoen euro, een evacué kost tienduizend euro. En dat is pas het begin. Van woningen, kantoren, ziekenhuizen en infrastructuur, tot de schade aan de economie als mensen dagen niet werken, systemen uitvallen, stroomvoorziening uitvalt, noem maar op. Het is een vak, zegt Kok, die zich specialiseert in dergelijke risicoanalyses. De feiten en cijfers zijn nuttig maar bepalen niet het aanvaardbare risico; de normen zijn het gevolg van afwegingen. Op basis van de feiten en cijfers is in het Deltaprogramma een reeks normen vastgesteld, variërend van een acceptabele overstromingskans van gemiddeld één in driehonderd jaar tot één in honderdduizend jaar. Hoewel Kok niet direct kritiek wil uiten op de gekozen normen heeft hij wel kritiek op het tot stand komen van de keuzes. Het opstellen van het Deltaprogramma is een gesloten proces geweest waarin met name de rijksoverheid, de waterschappen, de provincies en de gemeenten een rol hebben gespeeld. Maar fundamentele vragen behoeven een fundamenteel debat in de maatschappij en de politiek, vindt hij. Welke risico s zijn wij als inwoners van Nederland bereid te accepteren? Welke kosten zijn we bereid te dragen? Zijn ondergelopen kelders acceptabel? Straten die blank staan? Regelmatige evacuaties? Dodelijke slachtoffers? Ruim een miljard per jaar, zoals nu is vrijgemaakt in het Deltafonds? Twee miljard? Meer? Minder? En durven we hier en daar een jaartje extra te nemen als daarmee ernstige schade aan het landschap kan worden voorkomen en er iets meer tijd is om te kijken naar innovatieve oplossingen? Nu is de Biesbosch bijna opgedroogd, maar als de sluizen in 2030 opengaan wordt het een prachtig, rijk natuurgebied 24 De Groene Amsterdammer
4 Delva Landscape Architects / Dingeman Deijs Architect De nieuwe manier van normering leidt in de praktijk tot interessante situaties. Zoals bij de Grebbedijk bij Wageningen, een dijkring van slechts tien kilometer, die aan de noordkant bescherming biedt aan het hele gebied tot aan Amersfoort, maar aan de zuidkant aan enkel weilanden. Voor de ene kant geldt daarom vanaf 2017 de strengste norm van één op honderdduizend, terwijl de andere kant is ingedeeld in de laagste categorie van één op driehonderd. Het maakt de Grebbedijk tot een aantrekkelijke locatie voor een voor Nederland geheel nieuw type dijk: de doorbraakvrije deltadijk annex superdijk. Hoewel over de exacte definitie van de term nog hevig wordt gediscussieerd, is iedereen het erover eens dat het gaat om een dijk die zo breed, stevig en zwaar is dat hij bijna niet kan doorbreken, maar waar in uitzonderlijke gevallen wel water overheen mag lopen. Omdat het niet gaat om de grote, verwoestende en onverwachte hoeveelheden die gepaard gaan met een dijkdoorbraak zijn de gevolgen van een overstroming beperkt en voorspelbaar. Een deltadijk kan tientallen meters breed zijn en daardoor een keur van mogelijkheden bieden. Woningen, tuinen, wandel- en fietspaden, bedrijvigheid, het kan allemaal. De superdijk versterkt, vergroot en dramatiseert het landschap waar ze doorheen gaat en kan zelfs een veranderend landschap op zich zijn. De superdijk is een Landschapsdijk! zo valt te lezen in het transformatieonderzoek naar de Grebbedijk van landschapsarchitecten la4sale. In opdracht van de provincie Utrecht en later de gemeente Wageningen schetsten Pepijn Godefroy en zijn collega Marieke Timmermans de kansen die superdijk Grebbedijk zou bieden: een keur van verschillende dijkvormen, bebouwingen, tuinlandschappen, een jachthaven, wegen en paden. Dat was in Vijf jaar later is er nog niets gebeurd. Het is doodgebloed, vertelt Godefroy vanaf een winderig Texel. We hebben onze ideeën gepresenteerd, twee workshops gegeven, Holle dijk, voorbeeld Vlissingen iedereen was enthousiast. De wethouder vond het zo leuk dat hij zelf op de grond zat mee te plakken bij de opdracht om een kamerbreed schaalmodel voor de dijk te maken. Maar daar hield het op, waardoor nog altijd onduidelijk is of de Grebbedijk het zal moeten doen met een ouderwetse en weinig aantrekkelijke verhoging of versteviging, of in de toekomst zal mogen pronken met de titel van eerste officiële deltadijk. Er moet dan iemand zijn die het oppakt en het aandurft om zo n moeilijk project op zich te nemen. Een gemiste kans, vindt Frans Klijn, specialist integraal rivierbeheer bij Deltares, Nederlands grootste onderzoeksinstituut op het gebied van watervraagstukken. Als de opgave scherper was geformuleerd en de ruimtelijke kwaliteit expliciet was opgenomen, was er een heel andere situatie ontstaan. Waterschappen, gemeenten en provincies worden op die manier gedwongen om samen te werken met landschapsarchitecten, samen naar oplossingen te zoeken. Dat levert heel mooie dingen op. Klijn spreekt uit ervaring. Hij was twintig jaar lang nauw betrokken bij het omvangrijke nationale project Ruimte voor de Rivier, een reactie op de overstromingen in Limburg en Gelderland in 1993 en 1995 en de catastrofes die destijds ternauwernood werden voorkomen. Het was direct duidelijk dat de rivieren meer afvoercapaciteit moesten krijgen, maar de vraag was: hoe? Door de dijken te verhogen of misschien juist door het rivierbed te verbreden en de rivieren meer ruimte te geven? Na achthonderd jaar dijken bouwen en versterken, was het noodzakelijk om een omslag te maken in ons denken, blikt Klijn terug. De dijken nog verder ophogen was maatschappelijk gezien niet meer te verantwoorden. Het zou een grote aantasting van het landschap zijn. Je moet er elke dag naar kijken en mee leven. Dus werd onder leiding van toenmalig staatssecretaris Melanie Schultz de voorwaarde vastgesteld dat bij ieder project binnen Ruimte voor de Rivier de ruimtelijke kwaliteit moest worden behouden of verbeterd. Daarmee dwing je de waterschappen, gemeenten en provincies om de verschillende opgaven aan elkaar te koppelen, zegt Klijn. Aan ontwerpers de taak deze vervolgens bij elkaar te brengen in een uitvoerbaar plan. Over de resultaten van Ruimte voor de Rivier zijn in binnen- en buitenland bijna enkel lovende woorden te horen. Het leverde nieuwe natuurgebieden op, kades, uiterwaarden, zelfs acht nieuwe terpen voor boerderijen in de Overdiepse Polder aan de Bergsche Maas in Brabant. Iedereen heeft de neiging naar zijn eigen belang te kijken, zegt Herman Dijk, dijkgraaf van het Waterschap Groot Salland en in die functie verantwoordelijk voor verruimings programma s voor de Vecht en de IJssel. Terwijl het juist heel efficiënt is om samen te werken. Ook financieel. Je moet er alleen de tijd voor nemen en accepteren dat je rekening moet houden met elkaar. Zo paste Dijk de planning van het waterschap aan op de wensen van de gemeente Dalfsen om het stadsfront op korte termijn te vernieuwen en zijn de plannen voor de aanpak van de IJssel in Zwolle nog even in de ijskast gezet omdat de gemeente meer tijd nodig heeft om de financiering voor een woningbouwproject aan de rivier rond te krijgen. Het is een kwestie van goede wil om iets voor elkaar te krijgen. Op Texel, waar Godefroy voor een aantal dagen is neergestreken, lijkt die wil er wel degelijk te zijn. Naar aanleiding van een toekomstvisie en toekomstschets die Godefroy en Timmermans maakten voor de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam in 2014 wordt werk gemaakt van een alomvattende omslag om het eiland volledig duurzaam in te richten en de relatie met natuur en water opnieuw vorm te geven. Landvissen in de Prins Hendrikpolder, de teelt van zilte gewassen als reactie op de afname van de zoetwatervoorraad en toename van zout De Groene Amsterdammer 25
5 water en verzilte grond. Plus een reeks natuurlijke variaties op dijkversterking aan de wadkant van het eiland: een zandige, duinige vooroever bij de Prins Hendrikpolder, een drijvende golfbreker met baai erachter bij Nieuweschild en een schorrenland bij polder Het Noorden. Plannen voor klassieke dijkversterking lagen al klaar, maar na de gemeente lijkt nu ook het waterschap overtuigd van de veiligheid en meerwaarde van een natuurlijke, rijkere oplossing. Nature based solutions of eco-engineering, noemt Matthijs Kok het. Geen betonnen bouwwerken zoals de Oosterscheldekering, de Afsluitdijk of de Maeslantkering, maar werken met de kracht en de schoonheid van de natuur. Het is een zoektocht naar de juiste balans tussen de natuur gehoorzamen en dwingen, zegt hij. De Oosterscheldekering was het laatste topproduct van innovatie. Als we echt vernieuwend willen zijn, zullen we keuzes moeten maken. Nu geven we duizend bloemetjes water, maar geen kunstmest. Je moet risico durven nemen om de potentie van een innovatie te benutten, en daarvoor moet je ook durven betalen. Steven Delva kan zich volledig vinden in de woorden van Kok. Waarom zitten vele knappe koppen uit de Nederlandse waterwereld in New Orleans, Singapore, New York? Omdat je daar vaak meer ruimte krijgt om vernieuwende ideeën uit te werken. In Nederland zitten we vast in regeltjes, structuren, sectorale grenzen. In zijn boek Rijkere dijken laat hij nog wat voorbeelden zien. Wonen in een holle dijk, de Voorstraat in Dordrecht als bewegende dijk, een energiedijk die energie opwekt uit het schuren van snelstromend rivierwater tegen de kant. Al dat water dat uit Zwitserland en Duitsland door Nederland stroomt we doen er niets mee. En de bijna onzichtbare ringvormige tunneldijk met fietspad in het Markermeer, een vergezochte, maar uitdagende oplossing voor de Zuyderzeedijk langs het Markermeer. Een idyllische Noord-Hollandse dijk, met daaraan een aantal dijkdorpjes zoals Durgerdam, Uitdam en het historische stadje Edam, de woonplaats van ruimtevaarder André Kuipers. Samen met andere bewoners van de dijk, onder wie Jort Kelder en Katja Schuurman, zocht hij onlangs de publiciteit om aandacht te vragen voor de dreigende ingrepen in de dijk en het landschap. Onlangs presenteerde het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier het ontwerp voor een dijkverzwaring oude stijl. Onze hele leefomgeving gaat veranderen, zegt Kuipers. In het voorstel van het waterschap wordt een nieuwe, bredere dijk gebouwd voor de bestaande dijk. Niet alleen verliest de oude dijk zijn charme en functie, de huizen erop en erachter verliezen het contact met het water. Ook is er geen garantie dat de dijkverzwaring geen schade oplevert aan de bebouwing achter de dijk. Terwijl het zeer de vraag is of de dijkverzwaring nodig is, aldus Kuipers. Hij sprak op eigen initiatief met een keur van deskundigen en kwam tot de conclusie dat er een andere oplossing Als we echt vernieuwend willen zijn, moeten we keuzes maken. Nu geven we duizend bloemetjes water, maar geen kunstmest mogelijk is voor de toenemende dreiging van het water in het IJsselmeergebied: extra pompcapaciteit in de Afsluitdijk en de Houtribdijk. Veel duurder dan een hogere dijk en dus niet haalbaar, is de officiële reactie van het waterschap. Dat is maar de vraag, zegt Kuipers. Ze vergelijken alleen de kosten van dijkversterking langs het Markermeer met de kosten van die pompen, terwijl het ook ingrepen langs andere delen van de kust langs het IJsselmeergebied onnodig maakt en zodoende veel meer geld bespaart. Bovendien, voegt hij toe, is een beheersbaar waterpeil door middel van pompen veel veiliger dan een dijk, en zijn het maatregelen die in de toekomst al zijn voorzien. Waarom dan niet nu al? Maar deze overkoepelende visie, een integrale, landelijke aanpak ontbreekt, zo luidt zijn kritiek. Terwijl juist waterlopen, zeeën en meren, watersystemen en waterkeringen overal en altijd met elkaar in contact staan en daarom niet los van elkaar kunnen worden gezien. Dijkgraaf Luc Kohsiek van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier wil graag reageren op de kritiek van critici als Kuipers. Hij ergert zich aan de lichtzinnigheid waarmee wordt omgesprongen met de macht en de kracht van het wassende water. Twee maanden voor orkaan Katrina was hij met een Nederlandse delegatie in New Orleans. We zagen meteen dat de vraag niet was of er een grote ramp zou plaatsvinden, maar wanneer het zou gebeuren. Het waterverdedigingssysteem was zo lek als een mandje, maar geld om iets te doen werd niet vrijgemaakt. De urgentie drong niet door tot de verantwoordelijken. Na Katrina was ik er weer, samen met Melanie Schultz. De ravage Het was verwoestend. Wij vroegen ons hardop af of wij in Nederland waren voorbereid op zo n ramp. Nee, luidde het antwoord. Met terugwerkende kracht kan worden gesteld dat Katrina de reden was om ook in Nederland de handen uit de mouwen te steken met de commissie-veerman en het Deltaprogramma als concreet gevolg, de opvolger van de Deltawerken, waar Kohsiek ook al bij betrokken was. Hij bouwde mee aan de Oosterscheldekering. Het grote verschil tussen toen en nu is dat we destijds pas aan het werk gingen toen Van Afsluitdijk tot Superdijk Het stijgende water als inspiratie voor een vernieuwd Nederland met onder anderen Steven Delva (Delva Landscape Architects), ontwerpers van de nieuwe Afsluitdijk Yttje Feddes en Paul de Ruiter, hoogwaterexpert Frans Klijn (Deltares/Ruimte voor de Rivier) en Pepijn Godefroy, vormgever van de transitie naar een duurzaam Texel. Pakhuis de Zwijger, donderdag 21 mei, uur, Toegang gratis, aanmelden via dezwijger.nl de ramp al had plaatsgevonden en we nu op tijd zijn. En dat wil hij graag zo houden. Dat betekent niet dat hij geen aandacht heeft voor de schoonheid van de omgeving. Natuurlijk vind ik dat belangrijk. Daarom wachten we met ons definitieve besluit ook af totdat een aantal lopende onderzoeken is afgerond. Zoals een onderzoek naar de sterkte van dijken op veen, dat zou kunnen aangeven dat ook de Zuyderzeedijk minder sterk hoeft te zijn dan gedacht. Ook wordt opnieuw gekeken naar de normering en wordt de dijk getest met een grondmechanisch model dat moet uitwijzen of de beoogde hoogte en breedte inderdaad nodig zijn. In de aanloop naar de presentatie van het vierde Deltaprogramma afgelopen september schreef Maarten Hajer, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving, een open brief aan minister Schultz. Een oproep om de grote wateropgave waar we voor staan aan te grijpen om ons land te verrijken met nieuwe iconen. Met de grootschalige aanpak van de Afsluitdijk de komende jaren lijkt een eerste icoon te worden gerealiseerd. Energiewinning, vis migratie, regulatie van het zoet- en zoutwaterpeil, een mooie fietsomgeving, het wordt allemaal gecombineerd in een ontwerp van landschapsarchitecte Yttje Feddes en architect Paul de Ruiter. Een mooie eerste stap, zegt watergezant Henk Ovink, die Hajer ondersteunde bij het schrijven van de brief. Er is volgens hem veel mogelijk, bijvoorbeeld in de steden, waar moet worden gewerkt aan de opslag en het verwerken van regenwater, waar kades moeten worden verhoogd en waar tegelijkertijd de eigen stedelijke programma s liggen te wachten voor woningen, infrastructuur en recreatie. Er is geld, er is energie, er zijn ontwerpers nu de uitvoering nog. Op de boulevard van Scheveningen staat een bronzen vissersvrouw al ruim dertig jaar uit te kijken over zee, wachtend op haar man die vertrok in een vissersboot, maar nog altijd niet is teruggekeerd. Onder haar voeten liggen sinds kort de nieuwe stenen van de versterkte boulevard. Als ze naar het zuiden kijkt, ziet ze de Zandmotor in zee liggen, een kunstmatige zandplaat waarmee het geven en nemen van de zee in kaart wordt gebracht en die inzicht zal bieden in de krachtige werking van de natuur als handlanger bij de bescherming van onze kust. In het noorden ziet ze Katwijk, ook een zwakke schakel, waar onlangs de verstevigde dijk werd onthuld, met daarnaast een nieuwe parkeergarage. Een mooi staaltje samenwerking tussen gemeente, provincie en waterschap. Hoopgevende signalen, vindt ook landschapsarchitect Steven Delva: Ik denk dat we over twintig jaar terugkijken op deze tijd en ons niet meer kunnen voorstellen dat een holle dijk nog niet bestond De Groene Amsterdammer 27
Lesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieInformatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk
Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk De kust is (niet) veilig! De dijk aan de kust van Petten ziet er zo sterk en krachtig uit, maar toch is hij niet
Nadere informatieWAT ZIJN GEVOLGEN VAN DELTAPROGRAMMA...T
4 DELTAPROGRAMMA...T Tekst Dorine van Kesteren Beeld istockphoto WAT ZIJN GEVOLGEN VAN HET Op Prinsjesdag presenteerde het kabinet een nieuw Deltaprogramma om Nederland te beschermen tegen hoogwater en
Nadere informatieNaar veilige Markermeerdijken
Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Hoogheemraadschap Hollands Noorder kwartier versterkt 33 kilometer afgekeurde dijk tussen Hoorn en Amsterdam. Tijdens de toetsronde in 2006 zijn
Nadere informatieDE KRACHT VAN HET ONTWERP. Yttje Feddes Rijksadviseur voor het Landschap
DE KRACHT VAN HET ONTWERP Yttje Feddes Rijksadviseur voor het Landschap Zeewaarts verbreden 17 de eeuw: VEENRIVIERTJE WORDT STEDELIJKE RUIMTE 17de eeuw: DROOGGEMAAKT MEER WORDT GEORDEND VOLGENS HET IDEALE
Nadere informatieWERKBLAD - ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS DIJKEN
WERKBLAD - ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS DIJKEN Je woont veilig in Nederland. Dat lijkt heel normaal, maar zo gewoon is dat niet. Een groot deel van Nederland ligt namelijk onder zeeniveau. Dus het gevaar
Nadere informatieWERKBLAD - GROEP 7/8 DIJKEN DIJKEN IN FRYSLÂN
WERKBLAD - GROEP 7/8 DIJKEN Je woont veilig in Nederland. Dat lijkt heel normaal. Maar zo gewoon is dat niet. Een groot deel van Nederland ligt namelijk onder zeeniveau. Het gevaar van een overstroming
Nadere informatieWerken aan een waterveilig Nederland. Project Afsluitdijk
Werken aan een waterveilig Nederland Project Afsluitdijk 80 jaar De Afsluitdijk beschermt Nederland al meer dan tachtig jaar tegen de zee. De dijk voldoet niet meer aan de huidige normen voor waterveiligheid.
Nadere informatieRuimte voor de Rivier
Ruimte voor de Rivier Annika Hesselink en Anne-Geer de Groot Ministerie Infrastructuur en Waterstaat Verwondering 2 Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Opbouw Verleden: Introductie en kenmerken
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: NU EN DE TOEKOMST (1941 TOT NU) DE RAMP VAN 1953 Bekijk de video Kustbescherming. 1 A. Welke natuurlijke oorzaken zorgden ervoor dat de watersnoodramp
Nadere informatieDeltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af. Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014
Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014 1 Tot 6.70 m. onder zeeniveau 60% overstroombaar gebied, daar wonen ongeveer 9 miljoen mensen met
Nadere informatieWijs met water! Verkiezingsprogramma
Wijs met water! Verkiezingsprogramma Waterschap Hollandse Delta Lijst 10 www.wijsmetwaterhollandsedelta.nl In uw handen ligt het verkiezingsprogramma van onze partij. Graag willen wij u kennis laten maken
Nadere informatieVoorwoord. aanvulling voor de natuur- en recreatiemogelijkheden,
DE ZANDMOTOR van zand naar land De provincie Zuid-Holland is één van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld. Het ligt grotendeels onder zeeniveau. Met het veranderende klimaat komt van verschillende kanten
Nadere informatieIenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving
IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving 16 september 2014-15:25 Het ministerie van Infrastructuur en Milieu besteedt in 2015 9,2 miljard euro aan een gezond, duurzaam
Nadere informatieVeilige dijken, dammen, duinen. Werken aan bescherming tegen overstromingen in de Hoogwaterbeschermingsprogramma s
Veilige dijken, dammen, duinen Werken aan bescherming tegen overstromingen in de Hoogwaterbeschermingsprogramma s Veilig wonen en werken onder de zeespiegel Foto: Tineke Dijkstra Zwemmen in zee, vervoer
Nadere informatieHet Deltaprogramma. Nederland op orde: vandaag en morgen. Wim Kuijken / Bart Parmet. 7 december 2012 KNAG-Onderwijsdag
Het Deltaprogramma Nederland op orde: vandaag en morgen Wim Kuijken / Bart Parmet 7 december 2012 KNAG-Onderwijsdag Het Deltaprogramma Nationaal programma voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening 2
Nadere informatieKlimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta)
Agenda Stad Concernstaf CSADV Stadhuis Grote Kerkplein 15 Postbus 538 8000 AM Zwolle Telefoon (038) 498 2092 www.zwolle.nl Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Hoe houden we onze delta leefbaar
Nadere informatieOnderdeel 1, basale vragen
Introductietekst De risicokaart is een kaart op internet (www.risicokaart.nl) met informatie over risico s in uw omgeving. Denk bijvoorbeeld aan transporten met gevaarlijke stoffen, bedrijven die met gevaarlijke
Nadere informatieIJsseldijk Zwolle-Olst (HWBP) - Waterschap Drents Overijsselse Delta
pagina 1 van 8 De komende twee jaar gaat het waterschap verschillende mogelijkheden onderzoeken voor het versterken van de IJsseldijk tussen Zwolle en Olst. Deze keuzes zijn tot stand gekomen met inbreng
Nadere informatieLesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge
Nadere informatieINGEKOMENN STUK. Aan algemeen bestuur 23 april Voorstel aan ab Kennisnemen van
Aan algemeen bestuur 23 april 2014 INGEKOMENN STUK Datum 18 maart 2014 Documentnummer 594909 Projectnummer Portefeuillehouder Programma Afdeling drs. T. Klip-Martin Veiligheid Planvorming Bijlage(n) 2
Nadere informatieDeltaprogramma Rivieren. Samenvating. Plan van Aanpak
Samenvating Plan van Aanpak Deelprogramma Rivieren In de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen, omdat we ruimte nodig hadden voor wonen, werken en recreëren. Rivieren zijn bedijkt,
Nadere informatie2014 WATERMANAGEMENT IN NEDERLAND
2014 WATERMANAGEMENT IN NEDERLAND Ondersteuning profielwerkstuk 1 Onderwerp: Hoe bescherm je Nederland tegen het water? Trefwoorden: watermanagement, waterbeheer, overstromingen, waterveiligheid, waterkeringen
Nadere informatieVeiligheid primaire waterkeringen,
Indicator 7 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met de Verlengde derde toetsing
Nadere informatieDeltaprogramma Bijlage A. Samenhang in het watersysteem
Deltaprogramma 2013 Bijlage A Samenhang in het watersysteem 2 Deltaprogramma 2013 Bijlage A Bijlage A Samenhang in het watersysteem Het hoofdwatersysteem van Eijsden en Lobith tot aan zee Het rivierwater
Nadere informatieBijgaand doe ik u de antwoorden toekomen op de vragen gesteld door de leden Jacobi en Cegerek (beiden PvdA) over waterveiligheid in het kustgebied.
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456
Nadere informatieDe Ouderenpartij NH maakt zich ernstig zorgen over de hoogwaterveiligheid Den Oever/Afsluitdijk/Kornwerderzand
Vragen nr. 25 Aan de leden van Provinciale Staten van Noord-Holland Haarlem, 26 juni 2012 Onderwerp: vragen van de heer J.H. Leever (ONH). De voorzitter van Provinciale Staten van Noord-Holland deelt u
Nadere informatieDijkversterking en ruimtelijke ontwikkelingen slim combineren: het kán! Samenvatting van de Perspectievennota Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
Dijkversterking en ruimtelijke ontwikkelingen slim combineren: het kán! Samenvatting van de Perspectievennota Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 1 2 De Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (A5H) is een prachtig
Nadere informatieDe beheersing van overstromingsrisico s
De beheersing van overstromingsrisico s Jeroen Neuvel Focus Bron: Witteveen en Bos en STOWA 2004. 1 Dijkring Bron: www.risicokaart.nl Dijkring 53 Nederland in dijkringen Bron: VNK rapport dijkring 53 2
Nadere informatieMijn naam is Zoë de Gruijter en sinds februari 2012 jeugdbestuurder van Waterschap Rivierenland in het Nationaal Jeugdwaterschap.
Mijn naam is Zoë de Gruijter en sinds februari 2012 jeugdbestuurder van Waterschap Rivierenland in het Nationaal Jeugdwaterschap. 1 Het nationale jeugdwaterschap is een groep jongeren tussen de 14 en 17
Nadere informatiesterke dijken schoon water Kijk op de dijk
sterke dijken schoon water Kijk op de dijk Een andere kijk op de dijk De dijk. Er valt zo op het eerste gezicht weinig aan te zien. Een aarden wal die ons beschermt tegen het water. Een vanzelfsprekend
Nadere informatielandschapskunst in de Biesbosch WASSENDE MAAN Paul de Kort 2008
landschapskunst in de Biesbosch WASSENDE MAAN Paul de Kort 2008 ZOETWATERGETIJ Haringvlietsluizen Rotterdam Dordrecht De watersnoodramp ramp van 1953 heeft in 1970 geleid tot het afsluiten van het Haringvliet.
Nadere informatieDynamisch waterbeheer
Dynamisch waterbeheer Flexibele kranen in een dynamisch systeem WINN WaterInnovatieprogramma Rijkswaterstaat i.s.m. Deltares Ronald.Roosjen@Deltares.nl Henk.Looijen@RWS.nl WINN Innovatieprogramma Wateruitdagingen
Nadere informatieForum: Zijn de overstromingsrisico's te groot? Nederland is onvoldoende beschermd tegen overstromingen. Page 1 of 11
Page 1 of 11 Forum: Zijn de overstromingsrisico's te groot? Print deze pagina Discussieforum over de veiligheid en hoogwater Nederland is onvoldoende beschermd tegen overstromingen (advertenties) De zeespiegel
Nadere informatieNaar minder harde grenzen. Luc Kohsiek Dijkgraaf
Naar minder harde grenzen Luc Kohsiek Dijkgraaf Inhoud Het klimaat verandert De samenleving verandert Van scherpe scheiding tussen overheid en burgers naar participerende samenwerking Van scherpe scheiding
Nadere informatieDeltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie
Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie Wateroverlast Wateroverlast is waarschijnlijk het meest zichtbare probleem. Steeds vaker staan winkels en kelders vol
Nadere informatieEen veilig, aantrekkelijk en. economisch sterk. Wadden- en IJsselmeergebied. Luc Kohsiek Dijkgraaf Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Een veilig, aantrekkelijk en economisch sterk Wadden- en IJsselmeergebied De rol van het waterschap Luc Kohsiek Dijkgraaf Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier De kust IJmuiden Aanleg strekdam in
Nadere informatieIJsseldijk Zwolle-Olst Masterclass
IJsseldijk Zwolle-Olst Masterclass Prof. dr. ir. Matthijs Kok hoogleraar Waterveiligheid 14 mei 2018 Inhoud 1. Inleiding 2. Risico van overstromingen 3. Wat is acceptabel? 4. IJsseldijken; wat is er aan
Nadere informatieZoekopdrachten bij Het water komt. **
Module 1 De geschiedenis van de Delta. 1 Strijd tussen land en water 2 Overstromingen door de eeuwen heen 3 Oorzaken van overstromingen: de mens zelf 4 Waterbeheer. Blz. 4 Achter de duinen had je veengronden
Nadere informatieSPEECH Opening symposium Verhalen over water Watersnoodmuseum 1 feb 2017
SPEECH Opening symposium Verhalen over water Watersnoodmuseum 1 feb 2017 Dames en heren, Dank voor uw uitnodiging om hier vandaag dit symposium te mogen openen. Dat doe ik heel graag want deze plek is
Nadere informatieOverstromingen en wateroverlast
Atlasparagraaf Overstromingen en wateroverlast 1/6 In deze atlasparagraaf herhaal je de stof van Overstromingen en wateroverlast. Je gaat extra oefenen met het waarderen van verschijnselen (vraag 4 en
Nadere informatieWaterdunen. Nota Ruimte budget 18 miljoen euro. Planoppervlak 350 hectare
Waterdunen Nota Ruimte budget 18 miljoen euro Planoppervlak 350 hectare Trekker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Stabiele kust, stevige economie De Zeeuwse kust biedt
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen, zoals China.
Nadere informatieProeftuinen MLV. Jannemarie de Jonge, 10 oktober 2013
Proeftuinen MLV Jannemarie de Jonge, 10 oktober 2013 Opbouw Meerlaagsveiligheid Concept gelanceerd in Nationaal Waterplan (2009) Laag 1: preventieve maatregelen Laag 2: gevolgbeperkende maatregelen, door
Nadere informatieDe bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt. Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling!
De bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling! In de Nederlandse Delta wonen negen miljoen mensen. Hier wordt zeventig procent van ons inkomen
Nadere informatieVraagstuk: Kustversterking & Boulevard
Inhoudsopgave Vraagstuk: Kustversterking & Boulevard Samenwerking Oplossing: suppletie en dijk in Boulevard Inrichting ontwerp Details Huidige Objecten Nieuwe objecten (NWO) Fasering uitvoering Tijdelijke
Nadere informatieļll II ii l i.»j 'i! l ľ l! l ľlľ l lľ l!ih»ll Deltacommissaris
Deltacommissaris > Retouradres Postbus 9Ũ653 2509 LR Den Haag Waterschap Peel en Maasvallei De weledelgestrenge heer mr. A.M.G. Gresel Postbus 3390 5902 RJ Venlo ii l i.»j 'i! l ľ l! l ľlľ l lľ l!ih»ll
Nadere informatieVeilig achter duin en dijk Hoogwaterbeschermingsprogramma
Veilig achter duin en dijk Hoogwaterbeschermingsprogramma Veiligheid van bewoners voorop Bescherming tegen overstromingen is voor Nederland van levensbelang. Een groot deel van de inwoners woont beneden
Nadere informatieDeltaprogramma I IJsselmeergebied. Atlas van het IJsselmeergebied
Deltaprogramma I IJsselmeergebied Atlas van het IJsselmeergebied Atlas van het IJsselmeergebied I Colofon Samengesteld door: MWH B.V. www.mwhglobal.nl Fotografie: Foto kaft: Foto s Flora en Fauna: Oplage:
Nadere informatieDeltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering en Veiligheid. Waterveiligheid buitendijks
Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering en Veiligheid Waterveiligheid buitendijks In ons land wonen ruim 100.000 mensen buitendijks langs de rivieren, de grote meren en de kust. Zij wonen aan de waterzijde
Nadere informatieRivierverruiming in een nieuw perspectief
Rivierverruiming in een nieuw Waterveiligheid in Nederland Nederland al honderden jaren door dijken beschermd Waterveiligheid geregeld in de wet: voldoet dijk aan vastgestelde norm In jaren negentig een
Nadere informatieWerken aan een waterveilig Nederland. Project Afsluitdijk
Werken aan een waterveilig Nederland Project Afsluitdijk 80 jaar De Afsluitdijk beschermt Nederland al meer dan tachtig jaar tegen de zee. De dijk voldoet niet meer aan de huidige normen voor waterveiligheid.
Nadere informatiewant ruimte voor de Maas en veilige (regionale) dijken zijn een eerste zorg.
Verkiezingsprogramma 2019 2023 AWP Aa en Maas De Algemene Waterschapspartij (AWP) is een landelijke vereniging met een gekozen bestuur. In elk waterschap heeft de AWP een afdeling. De landelijke vereniging
Nadere informatieVersterking Markermeerdijken Informatieblad Durgerdam en Uitdammerdijk
Versterking Markermeerdijken Informatieblad Durgerdam en Uitdammerdijk Bewonersbijeenkomst 05-07-2016 Sterke dijken, veilige toekomst In 2006 is in totaal circa 33 kilometer van de Markermeerdijken van
Nadere informatieDe Zoetwatercoöperatie
De Zoetwatercoöperatie Team Paul van Dijk, Wolbert van Dijk, Joppe Veul DE ZOETWATERCOÖPERATIE Thema: Onderzoek naar berging van zoet water, Deltaprogramma, klimaatsverandering. Locatie: Noord-Beveland.
Nadere informatieJaar van de Ruimte 2015
Jaar van de Ruimte 2015 Meedoen Het motto voor het Jaar van de Ruimte 2015 is Wie maakt Nederland. Van heinde en verre komt men onze polders, nieuwe steden, stadsvernieuwing en waterwerken bekijken. God
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen,
Nadere informatie- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s)
Samenvatting door Saskia 1046 woorden 8 april 2014 7,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 2.4 Files oplossen Files 29 mei 1955 was er in Nederland de eerste file. Duizenden inwoners van
Nadere informatieDijken versterken en rivieren verruimen
Dijken versterken en rivieren verruimen Josan Tielen Rijkswaterstaat Water, Verkeer & Leefomgeving Waterveiligheid in Nederland Al eeuwen bescherming door dijken Waterveiligheid geregeld bij wet Sinds
Nadere informatieDeltanetwerk, 29 november 2012
Deltanetwerk, 29 november 2012 Kust- en Deltaontwikkeling in Zuid-Holland Mr. A.M. Kleij MPA Programmadirecteur provincie Zuid-Holland De Zuidvleugel Integrale visie gebiedsontwikkeling Integrale ontwikkeling
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieVoorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie
Voorstellen Waterschap Hollandse Delta John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Waterschap Hollandse Delta Dynamiek in de Delta [2] Inhoud De taken van het waterschap De dynamiek in de tijd Een dynamische
Nadere informatieWaarom is het plan dat de Unie van Waterschappen nu voorlegt aan de staatssecretaris een deugdelijk en goed plan voor het toekomstig waterbeheer?
Nederland waterland, Nederland waterschapsland Kernboodschap De waterschappen zijn gericht op de toekomst. Daarom hebben zij in het licht van de klimaatverandering en de economische crisis een plan gemaakt
Nadere informatieToeristen in Nederland
Toeristen in Nederland Het is bijna zomer. Veel Nederlanders gaan lekker op vakantie naar het buitenland. Maar er komen ook heel veel buitenlandse toeristen naar Nederland. Hoeveel zijn dat er eigenlijk?
Nadere informatieDynamische Delta. Bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen.
Dynamische Delta Bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen. 1 Colofon Dynamische Delta - bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen. Prijsvraag Nederland Deltaland Auteur:
Nadere informatieWaterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta
Waterschap Hollandse Delta dynamiek in de delta Inhoud De dynamiek in de tijd Een dynamische ruimte De opgaven nu en voor de toekomst Water besturen Functionele overheid Algemeen belang en specifiek belang
Nadere informatieDeltabeslissing Ruimtelijke adaptatie
Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Het Deltaprogramma: een nieuwe aanpak Een goede kwaliteit van de leefomgeving is een basisvoorwaarde voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat
Nadere informatieGoeree-Overflakkee: Ouddorp, Stellendam en Herkingen. Bron: beeldbank.rws.nl
Goeree-Overflakkee: Ouddorp, Stellendam en Herkingen Bron: beeldbank.rws.nl Introductie Herkingen, Stellendam en Ouddorp zijn gelegen op Goeree-Overflakkee, het meest zuidelijke eiland van de Zuid-Hollandse
Nadere informatieEen week vol activiteiten rondom het water
Persbericht Vandaag lanceren Stad-Forum en haar partners het programma van de eerste editie van de Week van de Stad. Deze vindt plaats van 6 t/m 10 november 2013. De Week van de Stad is gevuld met activiteiten
Nadere informatieRIJNKADEBERICHT December 2017
RIJNKADEBERICHT December 2017 Werk aan de winkel De Rijnkade, vanaf de Nelson Mandelabrug tot aan de John Frostbrug, is over een lengte van 1,2 kilometer afgekeurd. Reden: bij of na een extreem hoogwatersituatie
Nadere informatieBIJLAGE Nadere toelichting op de projecten die meegaan in het Rijkscontract
BIJLAGE Nadere toelichting op de projecten die meegaan in het Rijkscontract Deze bijlage geeft een overzicht van de projecten waar DNA aan werkt. Op de website www.deafsluitdijk.nl is meer informatie te
Nadere informatieVoorgesteld wordt om: In te stemmen met het voorstel voor de verdeling van de verschillende onderdelen.
Plan Van Aanpak Gebiedsontwikkeling Westerzeedijk 24 april 2017) Besluitvorming: Voorgesteld wordt om: In te stemmen met het voorstel voor de verdeling van de verschillende onderdelen. 1) Aanleiding Het
Nadere informatieStreefkerk: de brede dijk als kans
Streefkerk: de brede dijk als kans Symposium De Brede Dijk; Veilig leven in de toekomst Jantsje M. van Loon-Steensma 9 december 2010 Kennis voor Klimaat studie: de Klimaatdijk in de Praktijk Gebiedsspecifiek
Nadere informatieDE ZANDMOTOR SAMENVATTING MER
DE ZANDMOTOR SAMENVATTING MER FEBRUARI 2010 PILOTPROJECT ZANDMOTOR Het klimaat verandert en de druk van de zee op de Nederlandse kust neemt toe. Daarnaast is in de Zuidvleugel van de Randstad grote behoefte
Nadere informatieo Heuvelachtig o Platteland o Boven zeeniveau o Plat o Stad o Onder zeeniveau
Vragenlijst overstromingen Deze vragen zijn niet bedoeld als een test. Je krijgt er geen cijfer voor. 0. Waar woon je?. In welke klas zit je?... 1. Hoe zou je het gebied waarin je woont omschrijven? (kies
Nadere informatieEen wal van zand, klei of steen die mensen beschermt tegen hoog water. De plek waar het rivierwater in de zee uitkomt.
Meander Samenvatting groep 5 Thema 3 Waterland Samenvatting Langs de kust Nederland ligt voor de helft onder de zeespiegel. Heel vroeger woonden mensen dicht bij zee op terpen. Langs de kust beschermen
Nadere informatieDeltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Bouw nú aan de stad van de toekomst
Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Bouw nú aan de stad van de toekomst Wateroverlast Wateroverlast is waarschijnlijk het meest zichtbare probleem. Steeds vaker staan winkels en kelders vol water.
Nadere informatieDijkversterking Wolferen Sprok. Veiligheidsopgave 29 augustus 2017
Dijkversterking Wolferen Sprok Veiligheidsopgave 29 augustus 2017 Welkom! 19:00 19:10: Welkom WSRL 19:10 20:10: Interactief gastcollege veiligheidsopgave door Matthijs Kok (TU Delft) 20:10 20:25: Toelichting
Nadere informatieLANDSCHAP WATERLAND Adviescommissie 2 april 2012 (mededeling) agendapunt 5. Algemeen bestuur 28 juni 2012. Aantal bijlagen 2
LANDSCHAP WATERLAND Adviescommissie 2 april 2012 (mededeling) agendapunt 5 Dagelijks bestuur 12 april 2012 (mededeling) Algemeen bestuur 28 juni 2012 Aantal bijlagen 2 Onderwerp Uitwerking meekoppelingsprojecten
Nadere informatieWaterveiligheid: van Kans naar Kans x Gevolg
Deltaprogramma Waterveiligheid: van Kans naar Kans x Gevolg Op weg naar nieuw beleid Waterveiligheid: risicobenadering Movares Middagsymposium i Meerlaagsveiligheid en Vitale infrastructuur 4 november
Nadere informatieRoutekaart naar verbinding tussen water en ruimte Perspectievennota Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
Routekaart naar verbinding tussen water en ruimte Perspectievennota Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Gebiedsraad: wij werken aan het beter verbinden van waterveiligheid en ruimtelijke ontwikkelingen Leden
Nadere informatieZonder DIJKEN Zwemmen hier VISSEN. Welkom bij de Waddenzeedijk
Zonder DIJKEN Zwemmen hier VISSEN Welkom bij de Waddenzeedijk Aan het werk voor droge voeten Misschien zag je het al meteen toen je op Texel aankwam met de boot: hier wordt gewerkt aan de dijk. In opdracht
Nadere informatieMet vriendelijke groet, Vera Dam directeur Natuur en Milieufederatie Flevoland
Voor uw programma voor de waterschapsverkiezingen geven wij u graag punten ter inspiratie mee die wij en onze 55 aangesloten organisaties belangrijk vinden, zodat we ook in de toekomst prettig kunnen wonen
Nadere informatieZonder DIJKEN Zwemmen hier VISSEN. Kom kijken bij de Texelse dijk in uitvoering
Zonder DIJKEN Zwemmen hier VISSEN Kom kijken bij de Texelse dijk in uitvoering Aan het werk voor droge voeten Misschien zag je het al meteen toen je op Texel aankwam met de boot: hier wordt gewerkt aan
Nadere informatieTrapdijk. Dé multifunctionele stadsdijk. www.rotterdam.nl. nieuwe Trapdijk. oude dijk
www.rotterdam.nl Trapdijk Dé multifunctionele stadsdijk Gemeentewerken Rotterdam ontwikkelt de Trapdijk. Dit is een trapsgewijze dijk, waarvan de treden gebruikt kunnen worden voor wegen, groen, bebouwing,
Nadere informatieVoorbeeldig onderwijs
m a r i a va n de r hoe v e n Voorbeeldig onderwijs In de politieke arena wordt gedebatteerd over de vraag of het goed gaat met het Nederlandse onderwijs. Getuige het recente Oesorapport zijn we op onderdelen
Nadere informatieblad 1 Afsluitende toetsvragen bij de tentoonstelling over het NAP
blad 1 Afsluitende toetsvragen bij de tentoonstelling over het NAP docentenmateriaal: 3 niveaus, incl. antwoorden Afsluitende toetsvragen bij de tentoonstelling over het NAP De toetsvragen staan gerangschikt
Nadere informatieVerklaring van Hoog & Droog
Verklaring van Hoog & Droog Aangenomen bij acclamatie op woensdag 6 juni bij Burgers Zoo te Arnhem Over de andere kant van de Delta Verklaring van Hoog & Droog Conclusies en adviezen geformuleerd tijdens
Nadere informatieDutch Coastline Challenge. Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017
Dutch Coastline Challenge Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017 Bevindingen 1 e bijeenkomst: Ons gezamenlijk verhaal Klimaatverandering beheerst het nieuws en de eerste zichtbare effecten staan bij
Nadere informatieHANDLEIDING LESMATERIAAL KIJK OP DE DIJK INLEIDING
HANDLEIDING LESMATERIAAL KIJK OP DE DIJK INLEIDING Het Wetterskip Fryslân is gestart met versterkingen en verhogingen van verschillende dijken in het beheersgebied. De werkzaamheden maken deel uit van
Nadere informatieintroductie waterkwantiteit waterkwaliteit waterveiligheid virtuele tour Waar zorgen de waterschappen in mijn omgeving voor?
Waar zorgen de waterschappen in mijn omgeving voor? De waterschappen zorgen voor voldoende en schoon water, gezuiverd afvalwater en stevige dijken. De waterschappen zorgen voor voldoende en schoon water,
Nadere informatieNederland Waterland Basisonderwijs
Nederland Waterland Basisonderwijs Introductie Nederland is een land vol met water. Water in rivieren en meren. De zee klotst tegen onze duinen. En de zachte bodem van Nederland zit ook vol met water.
Nadere informatiehttp://www.markermeerdijken.nl/markermeerdijken/ meest-gestelde-vragen_3644/
http://www.markermeerdijken.nl/markermeerdijken/ meest-gestelde-vragen_3644/ Acht vragen van HHNK Acht antwoorden van HHNK acht halve waarheden fons elders (1) Is versterking nog wel nodig nu het Deltaprogramma
Nadere informatieNegentien windmolens van rond 1740
Wandelroute Kinderdijk Lengte: 11 en 20 kilometer Landschap: veenweidegebied, soms zacht en drassig Routebeschrijving: zie pagina 70 Markering: geen Plattegrond: beschikbaar (zie: www.klikprintenwandel.nl)
Nadere informatieOnderwerp: Veiligheid Nederland in Kaart Nummer: Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming (n.a.v.) besluitvorming college)
COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE BMZ ALGEMEEN BESTUUR Onderwerp: Veiligheid Nederland in Kaart Nummer: 701704 In D&H: 20-08-2013 Steller: ir. P.G. Neijenhuis In Cie: BMZ (ter kennisneming)
Nadere informatieDeltabeslissing Waterveiligheid
Deltaprogramma Waterveiligheid Deltabeslissing Waterveiligheid Het Deltaprogramma: een nieuwe aanpak Onze huidige dijknormen dateren grotendeels uit de jaren zestig. Ze zijn opgesteld na de Watersnoodramp
Nadere informatieOntdekkersgroep dag 25 25 maart 2014
Ontdekkersgroep dag 25 25 maart 2014 Onderwijsactiviteit 11 Water Water. We denken er niet vaak over na, maar het is belangrijk voor het leven op aarde. Het is dan ook één van de vier elementen. In dit
Nadere informatieVerslag. 2 1400 meter ligt te laag en moet verhoogd worden: is dat zowel aan de west- als oostkant?
Aan aan- en afwezigen en tijd bespreking, 20.00 uur Plaats bespreking Het Plashuis, Noorden Projectnummer 01.0638 E-mail noordsedorpsweg @waternet.nl Aanwezig bewoners en geïnteresseerden Onderwerp bespreking
Nadere informatieVolop verbindingen tussen water en ruimte. Samenvatting onderzoek waterveiligheid Alblasserwaard-Vijfheerenlanden
Volop verbindingen tussen water en ruimte Samenvatting onderzoek waterveiligheid Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 1 2 De Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (A5H) is een prachtig en veelzijdig gebied. Maar
Nadere informatieAssetmanagement bij waterkeringen
Assetmanagement bij waterkeringen Frank den Heijer NVRB symposium Assetmanagement in de publieke sector Assetmanagement bij waterkeringen Historie en context Toetsproces waterkeringen Cases: toetsronden
Nadere informatie