CAMERABEWAKING IN KNOKKE HEIST BURGEMEESTER LIPPENS

Transcriptie

1 Big brother zit overal! Heel wat instellingen, personen of organisaties nemen het niet zo nauw met de privacy van de burgers. De Liga heeft een aantal kandidaten op een rijtje gezet die het recht op privacy niet respecteren. Hieronder vindt u het dossier van één van de kandidaten. Je kan mee bepalen wie de Big Brother Award wint! Wie heeft het recht op privacy het sterkst te grabbel gegooid? Welke van deze kandidaten moeten we op het matje roepen? STEM BIG BROTHER AWARD! Surf naar CAMERABEWAKING IN KNOKKE HEIST BURGEMEESTER LIPPENS 1. Inleiding Steeds meer gemeentebesturen doen een beroep op bewakingscamera s om criminalititeit te voorkomen en daders te kunnen opsporen of om overlast tegen te gaan. De beslissing om camera s te plaatsen wordt zelden voorafgegaan door een diepgaand debat, een onderzoek naar het nut van camera s op bepaalde plaatsen of over mogelijke alternatieve maatregelen. Er wordt al evenmin een proefperiode vastgelegd na welke de camerabewaking geëvalueerd moet worden. Knokke Heist is een mooi voorbeeld van zo n gemeente. Er is en was nauwelijks criminaliteit, maar er zijn wel een hoop bewakingscamera s. Burgemeester Lippens, een fervent voorstander van camerabewaking, geeft grif toe dat de gemeente niet onveilig is. De camera s zijn er dan ook niet om de onveiligheid aan te pakken, maar wel om het onveiligheidsgevoel te verminderen... In deze nota gaan we in op enkele vragen (heb je recht op privacy op de openbare weg?), de wettelijke reglementering van camerabewaking en enkele aspecten die bij de beoordeling 1/8

2 van camerabewaking in overweging genomen moeten worden. Tot slot wordt camerabewaking (in Knokke Heist) getoetst aan artikel 8 EVRM (het recht op privacy). 2. Privacy op de openbare weg Heel wat mensen staan vrij onverschillig tegenover camerabewaking op de openbare weg. Dingen waarvan je niet wil dat ze gezien worden, doe je niet op de openbare weg, is de redenering dan. Maar die redenering gaat niet helemaal op. Het is niet omdat je het niet erg vindt gezien te worden door een toevallige voorbijganger, dat je er ook mee akkoord gaat dat je aanwezigheid doelbewust geregistreerd en bewaard wordt. Een andere factor is de redelijke verwachting. Een voorbijganger zie je komen, je weet dus dat je gezien wordt. Dit geldt niet altijd voor camerabewaking. Het argument van de redelijke verwachting is ook terug te vinden in de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof meent dat het rechtstreeks bekijken van beelden van de openbare weg via camera s vergelijkbaar is met wat een voorbijganger ziet. De situatie is anders zodra er systematisch of permanent gefilmd wordt. Als dat het geval is, komt het recht op privacy in het gedrang. 1 Het Hof benadrukt dat het recht op privéleven niet enkel speelt in private ruimten. Het beschermt ook het recht op identiteit en persoonlijke ontwikkeling, en het recht om relaties met anderen op te bouwen en te onderhouden. Er is dus een ruimte van interactie tussen mensen die beschermd wordt door het recht op privéleven, ook indien die interactie plaatsvindt in de publieke ruimte Wettelijke voorwaarden voor camerabewaking Voor elke vorm van gegevensverwerking wordt het wettelijk kader vastgelegd in de privacywet 3. Tot enkele jaren geleden was dit ook de belangrijkste wet die camerabewaking regelde. Sinds 2007 is er een specifieke wet die de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s reglementeert. 4 Daarnaast zijn er tal van bijzondere wetten die bepalingen bevatten over het gebruik van camera s door bepaalde personen of op bepaalde plaatsen. 5 Onder 'bewakingscamera' wordt verstaan: elk vast of mobiel observatiesysteem dat tot doel heeft misdrijven tegen personen of goederen of overlast in de zin van artikel 135 van de 1 Hof Mensenrechten, P.G. en J.H. tg Verenigd Koninkrijk, 25 september 2001, nr 44787/98, Hof Mensenrechten, Peck tg Verenigd Koninkrijk, 28 januari 2003, nr 44647/98, Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, BS 18 maart Wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s, BS 31 mei Vb de voetbalwet van 21 december 1991 over camerabewaking bij voetbalmatchen, CAO 68 over camerabewaking op de arbeidsplaats, de wet van 19 juli 1991 tot regeling van het beroep van privédetective, de wet op het politieambt, de BOM en BIM wetgeving, de wet betreffende de politie over het wegverkeer van 16 maart 1968,... 2/8

3 nieuwe gemeentewet te voorkomen, vast te stellen of op te sporen, of de openbare orde te handhaven en dat hiervoor beelden verzamelt, verwerkt of bewaart. De wet legt verschillende procedures en normen op naar gelang van de plaats waar gefilmd wordt: een niet besloten plaats zoals een markt, een publiek toegankelijke besloten plaats zoals een park of een bibliotheek, of een niet publiek toegankelijke besloten plaats zoals een nachtclub. Verder wordt een onderscheid gemaakt tussen vaste en mobiele camera s. De beslissing om camera s te plaatsen wordt genomen door de verantwoordelijjke voor de verwerking. Dit kan de politie zijn, de gemeente, een warenhuis of bank, de eigenaar van een café of winkel,... kortom ieder die tot camerabewaking wil overgaan. Alle camera's moeten aangegeven worden bij de Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer en camerabewaking moet steeds aangegeven worden met een pictogram. Voor camerabewaking in een niet besloten plaats is bovendien een positief advies van de gemeenteraad nodig, waaruit ook moet blijken dat de korpschef van de politie geraadpleegd werd. Die laatste moet ook verwittigd worden wanneer camerabewaking wordt geïntroduceerd in een voor het publiek toegankelijke besloten plaats. De aangiftes moeten uiterlijk één dag voor de ingebruikname van het bewakingssysteem worden gedaan. Eerder een formaliteit dan een daadwerkelijke garantie voor de privacy dus... Heimelijke camerabewaking, waaronder ook elke vorm van camerabewaking zonder pictogram wordt begrepen, is strafbaar. Mobiele camera's mogen enkel worden gebruikt door de politie in strikt omschreven omstandigheden. 4. Onveiligheidsgevoel, overlast en camerabewaking De bestrijding van het onveiligheidsgevoel is een heel populaire verantwoording voor het gebruik van camerabewaking. Knokke Heist is hiervan een goed voorbeeld. Burgemeester en korpschef van de politie bevestigden dat er weinig criminaliteit is. Er werd dan ook meermaals openlijk toegegeven dat de camera s er zijn om het veiligheidsgevoel van de vergrijzende bevolking van Knokke Heist te verhogen. De vraag is nog maar of camerabewaking de meest aangewezen oplossing is. Los daarvan valt deze motivatie om camera's te installeren moeilijk onder te brengen in de wettelijke doelstellingen waarvoor camerabewaking is toegestaan. De bestrijding van overlast wordt door de wet dan weer wel aanvaard als legitieme doelstelling voor camerabewaking. Wat precies begrepen moet worden onder 'overlast' is moeilijk te zeggen; er is geen wettelijke definitie. Gewoonlijk gaat het om gedrag dat door sommigen als storend wordt ervaren, maar daarom niet noodzakelijk strafbaar is. In een omzendbrief over gemeentelijke administratieve sancties 6 worden als voorbeelden aangehaald: het gebruik van grasmachines en zaagmachines op zondag, het buitenzetten van vuilniszakken vóór een bepaald uur, het hinderen van het verkeer door een hond niet 6 Ministeriële Omzendbrief OOP 30 van 2 mei 2001 aangaande de uitvoering van de wet van 13 mei 1999 betreffende de invoering van de gemeentelijke administratieve sancties, BS 23 mei /8

4 aan de lijn te houden, het aanbrengen van aanplakkingen op plaatsen waar dit niet toegelaten is, In sommige politiereglementen wordt een overlastboete opgelegd aan wie zijn auto wast, zingt of speelt op straat. En het blijft niet bij theorie. De afgelopen jaren haalden verschillende gevallen van 'overlast' de pers. Zo kreeg een minderjarige een overlastboete omdat hij rolschaatste op het voetpad. In een andere gemeente startten enkele bewoners een rechtszaak omdat kinderen te veel lawaai maakten in een nabijgelegen speeltuin. Is het werkelijk aangewezen om dergelijke gedragingen te controleren via camerabewaking? 5. Camerabewaking en discriminatie Het bekijken van de beelden is een intensieve, tijdrovende en dus dure taak. Het gebeurt zelden dat hiervoor bijzonder opgeleide toezichters worden ingezet. Bovendien moet één persoon gewoonlijk een hele boel schermen in het oog houden, en dus noodgedwongen een keuze maken in welke info hij al of niet relevant acht. Enkele Britse onderzoekers 7 gingen na waarop die keuze gewoonlijk gebaseerd wordt. Ze komen tot zeven vuistregels. 1. selectie op uiterlijk: leeftijd, houding, kleding, etnische afkomst en geslacht zijn de belangrijkste maatstaven. Jongeren zijn al snel verdacht, zeker als ze in groep zijn. Wat kleding beterft zijn trainigsbroeken, sportschoenen, petjes en andere supportersattributen te mijden. Ook wie een jas draagt bij warm weer, maakt zich verdacht. De haarstijl kan ook een aanwijzing vormen: te lang, te kort, gel en mannen die hun haar in een paardenstaart dragen, moeten in het oog gehouden worden. Uiteraard lopen vreemdelingen meer in de kijker. Jonge vrouwen worden gewoonlijk met rust gelaten, tenzij ze in verdacht gezelschap zijn of er bijzonder knap uitzien. 2. indicaties van crimineel gedrag: sommige gedragingen worden beschouwd als indicaties dat men iets verkeerds in de zin heeft. Rondhangen en rennen zijn verdacht. 3. bekenden: als de operatoren iemand menen te herkennen die eerder al de orde verstoorde, wordt die natuurlijk met argusogen gevolgd. Problematisch is vooral dat de operatoren vaak identificatiefouten maken tijd en plaats: Op plaatsen en tijdstippen waar de kijker problemen verwacht, wordt hij natuurlijk extra alert. De operator gaat dan actief op zoek naar afwijkend gedrag. 5. niet gewenste personen: 7 G. ARMSTRONG en C. NORRIS, The maximum surveillance society: The rise of CCTV, New York, Berg Publishers, 1999, 248p, Nederlandse samenvatting in P.Bouwknegt, E.Timmerman en W. Wagenaar, ZOOM. Dossier Cameratoezicht, Amsterdam, Buro Jansen & Janssen, 2000, p /8

5 Personen die in een bepaalde buurt niet thuishoren krijgen ook extra aandacht. Niet omdat ze een risico vertonen om storend of crimineel gedrag te vertonen, enkel omdat ze ongewenst zijn. Het gaat dan om daklozen, zwervers, alcoholisten, straathandelaars, bedelaars,... Zij maken de stad minder aantrekkelijk voor toeristen en shoppers, en kunnen dus maar beter uit het straatbeeld verdwijnen. 6. afwijkend gedrag: Wie de weg niet kent, aarzelt of twijfelt waar naartoe, of wie meermaals naar dezelfde winkel terugkeert, is absoluut verdacht en moet dus nauwlettend in de gaten gehouden worden. 7. zwaaien naar de camera: wie laat merken dat hij weet dat er camerabewaking is, bijvoorbeeld door te zwaaien naar de camera, maakt zich verdacht en vraagt erom bekeken te worden. Het bekijken van de beelden gebeurt dus niet bepaald op een neutrale manier. Hierdoor worden vooroordelen en clichés bevestigd. Als je enkel de mensen volgt van wie je verwacht dat ze iets zullen misdoen, kan je ook enkel hen betrappen. Daarnaast worden mensen die niets misdoen, maar niet mooi staan in het straatbeeld, uit het stads of winkelcentrum gebannen om het de consument meer naar zijn zin te maken. 6. Toetsing aan het recht op privacy 1. Een ieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. 2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen Voorzien bij wet Zoals hierboven al werd beschreven, is camerabewaking de laatste jaren duidelijk wettelijk omkaderd. De wet laat camerabewaking toe om misdrijven tegen personen of goederen of overlast in de zin van artikel 135 van de nieuwe gemeentewet te voorkomen, vast te stellen of op te sporen, of de openbare orde te handhaven. Wel zou het problematisch kunnen zijn dat het begrip overlast nergens duidelijk omschreven is. Via deze term kan men camerabewaking inschakelen voor vanalles en nog wat. De wet biedt dus te weinig bescherming tegen misbruik in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen 5/8

6 De doelstellingen die in de wet worden opgesomd en waarvoor camerabewaking wordt toegelaten, komen in grote lijnen overeen met die van artikel 8 EVRM. Onder het voorkomen van wanordelijkheden kan wellicht ook de bestrijding van bepaalde vormen van overlast begrepen worden. In de aangifte van de bewakingscamera s in Knokke Heist worden verschillende doelstellingen aangegeven. De camera s van de politie werden geïnstalleerd voor openbare veiligheid en opdrachten van bestuurlijke politie. De overige camera s in niet besloten ruimten (bij het cultureel centrum, de sporthal, de kunstacademie,...) werden geplaatst voor bewaking en toezicht en voor beveiliging. 8 Dat zijn althans de officiële doelstellingen. In verschillende interviews gaven de burgemeester en korpschef van de politie aan dat er eigenlijk geen onveiligheidsprobleem is, maar de camera s vooral dienen om het veiligheidsgevoel van de inwoners te verhogen Noodzakelijk Om te voldoen aan de voorwaarden van artikel 8 EVRM, moet een inbreuk op de privacy ook noodzakelijk zijn. Noodzakelijk kan niet gelijkgesteld wordt met onontbeerlijk; wel moet de maatregel pertinent zijn, proportioneel met het nagestreefde doel en mag er geen minder verregaande maatregel ter beschikking zijn. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens acht een maatregel pertinent als hij nuttig, relevant en toereikend is. Het lijdt geen twijfel dat camerabewaking in bepaalde omstandigheden heel nuttig kan zijn, maar dat is het zeker niet altijd. Het succes van camerabewaking is afhankelijk van tal van factoren zoals de plaats waar de camera s geplaatst zijn (verlichting, aantal vluchtwegen,...) en het doel. Zo blijkt bijvoorbeeld uit Schots onderzoek 10 dat het maar zelden lukt om daders die men niet kent, te identificeren aan de hand van camerabeelden. Daarnaast zijn de meeste camera s gemakkelijk onklaar te maken, en kunnen daders zich onherkenbaar maken. Tot slot moeten we eraan herinneren dat camerabewaking geen problemen oplost. Het kan helpen om problemen zichtbaar te maken of om daders op te sporen, maar daarmee is de dieperliggende oorzaak van de overlast of criminaliteit niet onderzocht, laat staan aangepakt. De kans is dus reëel dat het probleem zich enkel verplaatst. Dit alles wil natuurlijk nog niet zeggen dat camerabewaking geen enkel nut heeft of volledig aan de kant geschoven moet worden. Wel is het belangrijk om camerabewaking regelmatig te evalueren. Van elk camerabewakingssysteem zou periodiek nagegaan moeten worden welke camera s bijdragen aan het vooropgestelde doel en welke niet. Camera s die hun nut niet bewezen hebben, moeten verwijderd worden. 8 Deze informatie is terug te vinden in het Openbaar register van de Privacycommissie: 9 zie o.m M. BROMBY en H.NESS, Over onbserved? What is the quality of CCTV in this new digital world?, International Review of Law, Computers and Technology, 2006, Vol 20, nrs 1 & 2, p /8

7 Verder vereist het EVRM dat de inbreuk op de privacy proportioneel is aan het doel: de remedie mag niet erger zijn dan de kwaal. Hier knelt het schoentje voor camerabewaking om overlast te voorkomen of bestrijden. De ruime omschrijving van overlast zorgt ervoor dat camera s ingezet kunnen worden voor alles wat door de beheerder ervan als storend ervaren wordt. Het spreekt voor zich dat camerabewaking om te controleren wanneer vuilniszakken buitengezet worden of er geen auto s gewassen worden op de openbare weg, moeilijk proportioneel genoemd kan worden. Tot slot mag er geen minder verregaande maatregel voorhanden zijn om het beoogde doel te bereiken. Vaak wordt camerabewaking ingeschakeld als een soort wondermiddel, zonder alternatieve maatregelen in overweging te nemen. Nochtans kunnen privacyvriendelijke maatregelen in sommige situaties een gelijkaardig resultaat opleveren. Zo kan meer verlichting in bepaalde buurten al meteen een vermindering van overlast of criminaliteit met zich meebrengen, en zeker het veiligheidsgevoel verhogen. Uit het zonaal veiligheidsplan (de periode waarin de camera s werden geplaatst) blijkt dat het al bij al goed meevalt met de criminaliteit in Knokke Heist. In het plan wordt ook behoorlijk veel aandacht besteed aan maatschappelijke overlast en het subjectief veiligheidsbeleid, zijnde het onveiligheidsgevoel en de onveiligheidsbeleving bij de bevolking. De politie stelt ook een gerichte aanpak van de vastgestelde problemen voor (p29): De overlast binnen te definiëren tolerantiegrenzen houden door middel van een integrale en geïntegreerde aanpak. Streven naar een verbetering van de kwaliteit van het uitgaansgebied door middel van inhoudelijke verbeteringen op het gebied van veiligheid (gevarieerde aanpak van zwerfvuil tot structureel politietoezicht). Een uniform politioneel optreden bewerkstelligen met een actieve en adequate aanwezigheid op het terrein. Het formuleren van ondubbelzinnige en controleerbare afspraken met de organisatoren van evenementen. Het woord camerabewaking is in het hele zonale veiligheidsplan nergens terug te vinden. Schoten de voorstellen van de politie tekort? Moeilijk te zeggen, want de camera s werden al geïnstalleerd kort na de inwerkingtreding van het zonaal veiligheidsplan en dus voor de alternatieven werden uitgeprobeerd. Besluit Camerabewaking is niet noodzakelijk slecht of nutteloos, ook niet in Knokke Heist. Camerabewaking vormt wel per definitie een inbreuk op de privacy. Het is dan ook een maatregel waartoe niet roekeloos mag overgegaan worden. De beslissing om tot camerabewaking over te gaan moet voorafgegaan worden door een degelijke inschatting van de noodzaak ervan, een onderzoek naar mogelijke alternatieven en een democratisch debat. Er moet duidelijk omschreven worden welke doelstellingen worden nagesteefd en in functie daarvan moeten de opstelling en de bewaarduur worden vastgesteld. Eens de /8

8 beslissing is genomen, moet de maatregel regelmatig geëvalueerd en indien nodig aangepast worden. In Knokke Heist werd tot camerabewaking beslist om een schijnprobleem (het onveiligheidsgevoel) en niet een werkelijk probleem (onveiligheid) aan te pakken. Het lijkt erop dat er vrij snel werd over beslist, zonder na te gaan of er degelijke alternatieven waren. Er wordt met het recht op privacy omgesprongen alsof het een overbodige luxe is. Precies om die reden werd de gemeente Knokke Heist genomineerd voor de Big Brother Awards. Nuttige links van camera/ door bewakingscamera/ bewakingscamera/ 8/8