Bodemchemisch onderzoek perceel Q1668 in het Annabos te Uden

Transcriptie

1 ONDERZOEKCENTRUM 9 Bodemchemisch onderzoek perceel Q1668 in het Annabos te Uden Adviesmemo :.Xĩ : ÉåšÉi Sfc- jééfc Ipsjļśăp wěmêēm WĚĚĚĒĚk üüi..- Ar ' mm 'm t 1 íl wêěěěk ^ säk'i.ĩ. V lil BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT a APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS Opdrachtgever: Ketelwald B.V.» Projectnummer: PR » Rapportnummer: RP Auteurs: Bas van de Riet & Fons Smolders» Datum:

2 1. Inleiding In 2015 is door Onderzoekcentrum B-WARE op verschillende percelen in de omgeving van het Annabos te Uden bodemchemisch onderzoek verricht in het kader van de omvorming van voormalige landbouwgronden naar natuur (Van Mullekom, Smolders & Timmermans, 2015). Voor een nieuw aan te kopen perceel in dit gebied, heeft Ketelwald B.V. ten behoeve van het opstellen van een inrichtingsplan bodemchemisch onderzoek laten verrichten. Het betreft perceel Q1668 met een totale oppervlakte van circa 1 hectare (zie figuur 1 voor globale ligging). De verwachting is dat als gevolg van het jarenlange landbouwkundige gebruik de toplaag verrijkt is met fosfor. Om deze voedselrijke, soortenarme landbouwgronden om te vormen naar matig voedselrijk tot voedselarme, soortenrijke natte/vochtige schraallanden of hooilanden is P-afvoer uit de toplaag dan vereist. Door middel van dit bodemchemisch vooronderzoek kunnen zowel de natuurpotenties als de mogelijkheden van verschillende verschralingsmethoden (verschralingsbeheer en ontgraven) in kaart worden gebracht. Bij de gebiedsinrichting kunnen hiermee weloverwogen keuzes worden gemaakt. De resultaten van het bodemchemisch onderzoek worden toegelicht in voorliggende memo. 'j ' Hullies Speelboerderij Van der ValkHptel. Uden - Veģtìei Rondweg1 ìasterij de Pier.Restaurant/... Annabos Perceel Q1668 De Pier Recreatie Uden 1 m v oam»rül Even Resort Hotel Uden,K.arperdl k 'B\d a# Moleneind Figuur 1. Overzicht van de ligging van perceel Q1668 in het Annabos nabij Uden. 2

3 2. Werkzaamheden 2.1 Bemonstering Annabos perceel Q1668 Op 10 november 2017 is het perceel Q1668 in het Annabos bemonsterd door Dhr. J. Vermeer van Het Veldwerkbureau. De bemonstering heeft plaatsgevonden op de volgende dieptes: cm-mv 2. Restant bouwvoor cm onder de bouwvoor cm onder de bouwvoor Op verzoek van de opdrachtgever zijn 2 locaties geselecteerd waar bodemmonsters zijn verzameld voor chemische analyse. Tevens is het bodemprofiel (inclusief horizonten) beschreven tot minimaal 120 cm-mv. Hierbij is ook de actuele grondwaterstand en de GLG/GHG, indien waar te nemen in het profiel, genoteerd. In bijlage 1 worden de boorprofielen (inclusief coördinaten) weergegeven. De boorlocaties zijn gekozen in de nabijheid van twee bestaande peilbuizen op het perceel (zie tabel 1 voor de XY-coördinaten en figuur 2 voor de ligging op kaart). Tabel 1. XY-coördinaten van de 2 monsterlocaties, waar de profielbeschrijvingen zijn gemaakt en de bodemmonsters zijn verzameld voor chemische analysen. monsterlocatie beschrijving X Y 8 Nabij peilbuis Nabij peilbuis Q1668 Yftv 100 Meter Figuur 2. Overzicht van de ligging van de boorlocaties 8 en 9 in perceel Q1668. Op dezelfde plek staan ook peilbuis 8 en 9. 3

4 2.2 Analysen De bodemmonsters zijn na het verzamelen in het veld zo snel mogelijk geanalyseerd. Hieronder staan de verschillende analysetechnieken kort beschreven. De parameters die essentieel zijn bij de interpretatie van de dataset en het in kaart brengen van de natuurontwikkelingsmogelijkheden worden kort toegelicht. 1. Drooggewicht en organisch stofgehalte Om het vochtgehalte van het verse bodemmateriaal te bepalen wordt het vochtverlies gemeten door bodemmateriaal per monster af te wegen in aluminium bakjes en gedurende minimaal 48 uur te drogen in een stoof bij 60 T. Het percentage organisch stof in de bodem wordt berekend door het gloeiverlies te bepalen. Hiertoe wordt het bodemmateriaal per monster, na het drogen, gedurende 4 uur verast in een oven bij 550 T. Het gloeiverlies komt in dit type bodems goed overeen met het gehalte aan organisch materiaal in de bodem. 2. Olsen-extractie Bij de Olsen-extractie wordt de hoeveelheid plantenbeschikbaar-p vrijgemaakt door verdringing van fosfor door bicarbonaat. Tevens worden ijzer- en aluminiumhydroxides gehydroliseerd waardoor geadsorbeerd P vrijkomt. De Olsen-P concentratie is een goede maat voor de concentratie plantenbeschikbaar P. Uit onderzoek op voormalige landbouwgebieden is gebleken dat een Olsen-P concentratie van circa 300 ^mol per liter bodem als een grenswaarde kan worden beschouwd waarboven een (ernstige) verruiging van de vegetatie kan optreden. Dit is een goede streefconcentratie voor de ontwikkeling van natte schraallanden. Op zeer ijzerrijke bodems en kleibodems kan een streefconcentratie van ^mol per liter bodem worden gehanteerd voor de ontwikkeling van bijvoorbeeld een voedselrijker vochtig hooiland (dotterbloemhooiland). De combinatie van een Olsen-P extractie en een destructie maakt het mogelijk om de (indicatieve) verschralingsduur per bodemlaag uit te rekenen bij maaien en afvoeren (P-afvoer: 10 kg P/ha/jaar) en uitmijnen (P-afvoer: 40 kg P/ha/jaar). Hiermee wordt duidelijk in hoeverre verschralingsbeheer een reële beheeroptie is of dat een (beperkte) ontgronding meer perspectieven biedt. Methodiek: Bij deze extractie wordt aan 3 gram droog bodemmateriaal 100 ml 0,5 M natriumbicarbonaat (NaHCO3) toegevoegd. De ph van het extractiemedium wordt op ph 8,5 gesteld met behulp van NaOH. Gedurende 30 minuten worden de monsters uitgeschud op een schudmachine (100 r.p.m.) waarna het supernatant onder vacuüm wordt verzameld met behulp van teflon poriewaterbemonsteraars. Het extract wordt bij 4 T bewaard tot verdere analyse met de ICP-OES Destructie Met behulp van een destructie worden de totale concentraties in de bodem bepaald. Destructieanalyses zijn van groot belang om de P-voorraad en de potentiële P-nalevering van de bodems te bepalen. Daarnaast wordt ook de calcium-, ijzer- en aluminiumconcentratie van de bodem bepaald. Dit zijn belangrijke fosfaatbinders die de beschikbaarheid voor planten kunnen beperken. De totaal-calcium concentratie in de bodem geeft daarnaast een beeld van de mate van buffering en de totaal-aluminiumconcentratie van de kleiigheid/het lutum (en silt)gehalte van de bodem. Andere parameters die worden gemeten zijn S, Al, Mg en K. Destructieanalyses geven ook inzicht in de verhouding tussen ijzer en zwavel in de bodem (Fe/S ratio). De Fe/S ratio is van belang om in te kunnen schatten hoe goed ijzer nog in staat is om fosfaat te binden na eventuele vernatting van de toplaag. 4

5 Methodiek: Van gedroogde bodemmonsters wordt 0,5 gram met 4 ml salpeterzuur en 1 ml waterstofperoxide in gesloten teflon cups gedestrueerd (ontsloten) in een magnetron. Hierbij wordt stapsgewijs energie toegediend waarbij alle verweerbare bodemdeeltjes oplossen. Vervolgens worden de monsters verdund tot 50 ml. Op de ICP-OES worden vervolgens de concentraties gemeten voor de verschillende elementen (P, Ca, Fe, Mg, Al, S, K). We passen verschillende analysemethoden toe. Hieronder worden deze methoden nader toegelicht. Chemische analyses Elementenanalyse (ICP en auto-analysers) De concentraties calcium (Ca), magnesium (Mg), aluminium (Al), ijzer (Fe), mangaan (Mn), fosfor (P), zwavel (S; als maat voor sulfaat), silicium (Si) en zink (Zn) werden bepaald met behulp van een Inductively Coupled Plasma Spectrofotometer (ICP-OES ARCOS MV, Spectro). De concentraties nitraat (NO3-), ammonium (NH/) en fosfaat (PO43-) werden colorimetrisch bepaald met een Seal auto-analyser III met behulp van resp. salicylaatreagens, hydrazinesulfaat en ammoniummolybdaat/ascorbinezuur. Chloride (Cl-) werd colorimetrisch bepaald met een Bran+Luebbe auto-analyser III systeem met behulp van mercuritiocyanide. Natrium (Na+) en kalium (K+) werden vlamfotometrisch bepaald met een Sherwood Model 420 Flame Photometer. 5

6 3. Resultaten a discussie 3.1 Bodemchemie Op het perceel is sprake van grote verschillen tussen beide monsterlocaties. Op locatie 8 is een zandbodem met een sterk humeuze bouwvoor van circa 40 cm aangetroffen. De actuele grondwaterstand was 60 cm - mv en uit het boorprofiel is een GHG en GLG afgelezen van 30 respectievelijk 130 cm - mv. Op locatie 9 is een veraarde venige/sterk kleiige bodem (60 cm dik) aangetroffen op een zandondergrond. De bouwvoor is maar 20 cm dik en de actuele grondwaterstand 40 cm - mv. De GHG zit dicht aan het oppervlak (10 cm-mv) en de GLG op 110 cm - mv. Uit de chemische analyse blijkt dat de bouwvoor sterk verrijkt is met fosfor (tabel 2). Beide boorlocaties laten duidelijk zien dat fosfor zich heeft opgehoopt in de bovenste 40 cm van de bodem. De P-totaal concentraties in de toplaag (0-20 cm) zijn op beide locaties vergelijkbaar met concentraties van mmol/l verse bodem. De hoeveelheid plantenbeschikbaar fosfor (Olsen P) is echter tweemaal zo hoog op locatie 8 (ruim 2000 pmol/l verse bodem) dan op locatie 9 (ruim 1000 pmol/l verse bodem). Dit verschil wordt veroorzaakt doordat fosfor in de bodem van locatie 9 beter wordt gebonden, waardoor de voor plantenbeschikbare fractie hier lager is. Op locatie 9 is de bovenste 60 cm rijk aan ijzer ( mmol Fe-tot/l verse bodem) en calcium (45-83 mmol Ca-tot/l verse bodem) (tabel 2). Op locatie 8 is deze minder rijk aan ijzer (28-65 mmol Fe-tot /l verse bodem) en calcium (34-58 mmol Ca-tot/l verse bodem). Op beide locaties zal een deel van het aanwezige fosfor worden gebonden aan ijzer en calcium. Omdat op locatie 9 de calcium- en met name de ijzerconcentraties veel hoger zijn dan op locatie 8 is de hoeveelheid fosfor die beschikbaar is voor planten veel lager op locatie 9. Tabel 2: Overzicht van de grondsoort (zie ook bijlage 1) en de bodemchemie per monsterlocatie. bv = bouwvoor, V = vochtpercentage; MV = massa/volumeverhouding van de bodem in kg/l; OS = percentage organische stof (gloeiverlies); Olsen-P = plantenbeschikbaar fosfaat in een bicarbonaatextractie in pmol per liter bodem; -tot = totaalconcentratie in mmol per liter bodem, Ca+Fe/P = totaalica+feļ/totaal-p in mol/mol. Nr loc grondsoort diepte HZT V MV OS Olsen P P-tot Al-tot Ca-tot Fe-tot (Ca+FeyP Mg-tot S-tot 1 zand, sterk humeus, bv 0-20 cm Apx 23 1,09 6, ,00 93,59 57,98 65,18 3,6 16,0 15,5 2 locatie 8 zand, sterk humeus, bv Apx 21 1,14 5, ,79 81,72 45,59 51,64 6,2 12,3 14,6 3 zand, zwak humeus cm Bcx 21 1,23 2, ,49 59,36 28,29 34,38 11,4 8,6 15,9 4 zand, zwak humeus cm Bcx 20 1,29 1, ,46 123,07 15,5 21,67 25,4 13,0 17,9 5 zand C 17 1,33 1, ,99 68,74 9,97 17,04 27,2 10,1 7,9 6 veen, sterk kleiig, bv 0-20 cm Ap 44 0,74 15, ,49 36,72 10,2 11,4 31,2 locatie 9 7 veen, sterk kleiig O 40 0,63 16, ,14 20,02 45,07 7,1 6,4 27,4 8 veen, sterk kleiig cm O 40 0,80 10, ,68 24,04 45,90 18,9 5,1 34,9 9 zand C 22 1,35 1, ,35 68,12 13,8 90,51 77,0 12,0 50,2 Figuur 3 illustreert dat de hoeveelheid plantenbeschikbaar fosfor (Olsen P) niet alleen afhangt van de totale hoeveelheid fosfor (P-tot) (figuur 3, rechts), maar ook wordt beïnvloed door de concentratie calcium en ijzer. Dit komt tot uitdrukking als we de verhouding tussen de totale calcium-tot + ijzer concentratie en de totale concentratie fosfor ((Ca+Fe^P) uitzetten tegen de concentratie Olsen P (figuur 3, links). Fosfor wordt in bodems zeer effectief geïmmobiliseerd door adsorptie aan ijzer(hydr)oxiden en door de vorming van ijzerfosfaat zouten zoals Fe3(PO4)2 (onder anaërobe condities) en FePO4 onder aërobe condities. Voor de P-immobiliserende werking van calcium is de vorming van relatief slecht oplosbare calciumfosfaat complexen verantwoordelijk. Dit calcium gebonden-p is meestal slecht oplosbaar en komt slechts zeer langzaam vrij door verweringsprocessen. 6

7 # E zl \ 0 ė y ^ x0'914 \ «R^0, (Ca + Feļ/P (mol/mol) O 0 P tot {mmol/kg DW) " 0 y = 28,638x 4-249,26 R2 = 0,7312 Figuur 3. Correlatie tussen de totaal (ijzer + calciumj/totaal fosfor ratio en de Olsen-P concentratie van de bodems (links) en correlatie tussen de totaal-p en Olsen-P concentratie (rechts) in bodems verzameld op verschillende diepten op locatie 8 (blauw) en 9 (oranje). Een verklaring voor de lokale verschillen in ijzer en calcium zit mogelijk in verschillen in de toestroom van grondwater. Het Annabos is een zogenoemd wijstgebied waarbinnen de Peelrandbreuk de overgang markeert tussen de Peelhorst en de lager gelegen Centrale Slenk. In de buurt van de breuk stagneert de grondwaterstroom, waardoor deze als kwel wordt opgestuwd naar het oppervlak. Vlak bij de breuk is de opstuwing het sterkst en komen de natste gronden voor. Wat verder van de breuk af wordt het geleidelijk droger omdat daar de opstuwing minder is. De meer ijzer- en calciumrijke locatie 9 ligt het dichtste bij de breuk. In 2015 is op verschillende plekken in het gebied de kwaliteit van het freatisch grondwater gemeten (Van Mullekom, Smolders Ŭ Timmermans, 2015) en daaruit bleek dat in het grondwater een overmaat aan ijzer aanwezig was ten opzichte van fosfor. Wanneer het grondwater uit zou treden in het maaiveld kan door oxidatie van het opgeloste ijzer fosfaatimmobilisatie plaatsvinden. Boorlocatie 9 ligt dicht bij de Peelrandbreuk (30 meter) en is inderdaad natter en laat hogere organisch stofgehalten zien dan locatie 8 (tabel 2). Uit de profielbeschrijving valt op te maken dat de gemiddelde hoogste grondwaterstand (GHG) 10 cm - mv is, waaruit we kunnen afleiden dat in een deel van het jaar de fosfaatrijke bouwvoor (0-20 cm) in contact staat met het grondwater. Hoewel bij de bemonstering op perceel Q1668 geen grondwater is geanalyseerd, lijkt het waarschijnlijk dat een deel van het fosfor in de bodem neerslaat met ijzer en/of calcium dat op deze manier wordt aangevoerd. 3.2 Indicatieve berekening van verschralingsduur Per monsterlocatie worden in tabel 2 de belangrijkste abiotische factoren kort toegelicht. Hierin zijn onder andere de fosfaatconcentraties opgenomen (Olsen-P en totaal-p). De grondsoort en de totale ijzer- en calciumconcentraties van de bodem zijn met name relevant met het oog op de potentiële natuurbeheertypen. Op basis van de verhouding tussen de Olsen-P en P-totaal concentratie (beschikbare P-fractie) is een P-totaal streefconcentratie berekend (deze varieert op basis van de P- beschikbaarheid die beïnvloed wordt door o.a. de lemigheid, ijzer- en calciumconcentraties van de bodem). Op basis van het verschil tussen de streefconcentratie en de actuele totaal-p concentratie is in tabel 3 per bemonsterde laag een verschralingsduur berekend bij uitmijnen (P-afvoer: 40 kg/ha/jr). Bij uitmijnen wordt in het beheer actief ingezet op maximale afvoer van fosfor door de productie van het grasland tijdelijk te verhogen/hoog te houden door inzaai met een gras-klaver mengsel of bijmesting met stikstof en/of kalium, in combinatie met frequent maaien en afvoeren. Traditioneel beheer van maaien en afvoeren (P-afvoer: 10 kg/ha/jr) duurt vier keer zo lang (Van Mullekom, Smolders ŭ Timmermans, 2016). 7

8 Tabel 3: Indicatieve verschralingsduur per bemonsterde laag. U300 = indicatieve verschralingsduur per bemonsterde laag (en daarmee afhankelijk van de dikte) door middel van uitmijnen (in jaren) bij een P-afvoer van 40 kg/ha/jaar op basis van een Olsen-P streefconcentratie van 300 pmol/l (Fe«100 mmol/l). U500 en UM800 = idem, echter op basis van een Olsen-P streefconcentratie van 500 pmol/l, respectievelijk 800 pmol/l (Fe > 100 mmol/l). De relevante uitmijnperiode is gearceerd (groen tot rood). ANNABOS, perceel Q1668 diepte uitmijnen maaien & afvoeren Advies Nr loc grondlaag cm - mv UM300 UM500 UM800 MA300 MA500 MA800 Kansrijkdom uitmijnen (UM) toplaag # jaren 1 zand, sterk humeus, bv 0-20 cm zeer kansrijk 2 zand, sterk humeus, bv (zeer) kansrijk zand, zwak humeus cm kansrijk İ1-20 locatie 8 4 zand, zwak humeus cm matig/beperkt geschikt zand ongeschikt I veen, sterk kleiig, bv 0-20 cm ongeschikt II M0 locatie 9 7 veen, sterk kleiig veen, sterk kleiig cm zand Voor de ontwikkeling van P-gelimiteerde schraal- of hooilanden is een forse verlaging van de P- concentraties vereist. In tabel 3 zijn de verschralingsduren, geschikte ontgrondingsdieptes (de donker- en lichtgroen gearceerde bodemlagen in de kolommen UM300 en UM500 zijn relatief P-arm en daarmee geschikt om het nieuwe maaiveld te vormen). Indien op perceel Q1668 wordt gestreefd naar de ontwikkeling van blauwgrasland of heischraal grasland dan zou de Olsen P concentratie «300 (-500) pmol/l FW en de P-totaal concentratie «5 mmol P-totaal/l FW moeten zijn. De concentraties Olsen-P en P-totaal zijn op beide locaties tot 40 cm diepte echter dusdanig hoog dat het niet mogelijk is om middels uitmijnen binnen afzienbare tijd deze omstandigheden te creëren. Zowel voor locatie 8 als 9 wordt de indicatieve periode voor uitmijnen van de toplaag geschat op meer dan 40 jaar (tabel 3). Afhankelijk van de beoogde ontwikkeling van het perceel kan daarom worden overwogen dat het noodzakelijk is om de voedselrijke laag te verwijderen, al dan niet in combinatie met aanvullend verschralingsbeheer. Een alternatief is om te streven naar voedselrijkere natuurtypen, zoals kruidenen faunarijk grasland. 3.3 Mogelijkheden voor natuurontwikkeling Gegeven de bodemchemische resultaten is het op locatie 8 mogelijk om condities voor de ontwikkeling van soortenrijk schraalgrasland te creëren door 40 cm te ontgronden in combinatie met enkele jaren (~6 jaar) regulier verschralingsbeheer door maaien en afvoeren (tabel 3). De bodemlaag die na 40 cm ontgronden aan het oppervlak komt is matig calciumhoudend (28 mmol Ca-tot/l FW) en voldoende gebufferd voor de ontwikkeling van heischraal grasland. Uit de bodemprofielen is een flink diepe GLG afgelezen (130 cm - mv) met een fluctuatie van meer dan 1 meter. Sinds februari 2017 worden meetgegevens verzameld over de grondwaterstanden en deze laten zien dat de grondwaterstand op locatie 8 het afgelopen jaar (feb-dec) gemiddeld 58 cm beneden maaiveld was met een fluctuatie tussen 28 en 81 cm beneden maaiveld (bijlage 2, figuur 4). In de nieuwe situatie, na 40 cm ontgronding, zou daarmee de gemiddelde grondwaterstand op 18 cm - mv komen met in de winter een oppervlakkige overstroming en in de zomer een uitzakking tot maximaal 41 cm (paarse stippellijn in figuur 4, boven). Onder dergelijke vochtige condities kan eventueel een zuurdere variant van blauwgrasland tot ontwikkeling komen. Als natte omstandigheden langdurig aan zouden houden is de ontwikkeling van kleine zeggenvegetaties mogelijk. Door 20 cm af te graven kan, met aanvullend verschralingsbeheer, een kruiden- en faunarijk grasland worden ontwikkeld (groene stippellijn in figuur 4). 8

9 120 nieuwe maaiveldhoogte bil ontgrondingsdiepte 20 cm 100 nieuwe maaiveldhoogte bij ontgrondingsdiepte 40 cm 1UU [Z~lwrst Veghel neerslag K)-Peilbuis 8 mv nieuwe maaiveld hoogte bij ontgrondingsdiepte 20 cm. i Iwrst Veghel neerslag Peilbuis 9 mv Figuur 4: Verloop van de grondwaterstanden (grijze en zwarte lijn) op locatie 8 (boven) en locatie 9 (onder). In blauw de neerslag (gemeten op weerstation Veghel). De stippellijnen geven de nieuwe maaiveldhoogte aan in geval van in de tekst genoemde opties voor ontgrondingsdiepten. Gegevens verzameld en doorgeleverd door H. Brinkhof. Op locatie 9 is de beschikbaarheid van fosfor veel lager dan locatie 8 (Olsen P 1000 pmol/l in de toplaag 0-20 cm) en daarmee biedt deze locatie kansen voor de ontwikkeling van soortenrijk grasland zonder al te diep te ontgronden. Met actief uitmijnbeheer is binnen een afzienbare periode (~12 jaar) de streefwaarde voor voedselrijkere varianten van kruidenrijk grasland te ontwikkelen (800 pmol Olsen P/l) (tabel 3). Dit type graslanden kan al redelijk bloemrijk zijn en is daarmee interessant voor allerhande fauna, maar echt zeldzame plantensoorten zullen hier waarschijnlijk ontbreken. Een andere optie is om 20 cm van de toplaag te verwijderen om direct gunstiger condities te creëren voor de ontwikkeling van kruidenrijk grasland. De bodem is sterk calciumhoudend (45-83 mmol Ca-tot/l in de laag 0-40 cm) en na 20 cm ontgronden kan onder permanente vochtige tot natte omstandigheden dotterbloemhooiland tot ontwikkeling komen of onder droge omstandigheden een 9

10 kamgrasweide/glanshaverhooiland. Ook hier zal de hydrologie dus in sterke mate sturend zijn voor wat zich kan ontwikkelen. Op basis van de uit het bodemprofiel afgelezen GHG zou na ontgronden het grondwater een deel van het jaar boven maaiveld komen te staan, terwijl de GHG vrij diep uitzakt tot > 1 meter beneden maaiveld. In 2017 bleek op dit deel van het perceel uit de metingen dat de grondwaterstand gemiddeld 22 cm beneden maaiveld was, met een fluctuatie tussen 5 cm boven maaiveld in de winter en maximaal 47 cm beneden maaiveld in de droge periode. Bij dergelijke waterstanden kan vochtig bloemrijk grasland tot ontwikkeling komen, zoals kamgras/glanshaverhooiland. Indien wordt overgegaan tot verwijderen van de toplaag (20 cm), dan zijn de waterstanden geschikt voor de ontwikkeling van dotterbloemgrasland (figuur 4, beneden). De ontwikkeling van Dotterbloemgrasland is wellicht ook mogelijk wanneer wordt uitgemijnd en tevens de grondwaterstand wordt verhoogd. Via het grondwater kan extra ijzer en calcium worden aangevoerd en meer fosfor worden vastgelegd, maar dat is sterk afhankelijk van de lokale grondwaterkwaliteit, en de effectiviteit van het uitmijnbeheer. Tot slot willen we benadrukken dat de bovenstaande mogelijkheden voor natuurontwikkeling gebaseerd zijn op een beperkt veldonderzoek en bij de interpretatie rekening moet worden gehouden met het volgende: (1) De twee monsterlocaties laten onderling grote verschillen zien in bodemchemie en -opbouw. Dit onderzoek geeft geen inzicht in de oppervlakten van beide typen, zoals die in het perceel aanwezig zijn. (2) De lokale hydrologische omstandigheden spelen een belangrijke rol bij de ontwikkelingsmogelijkheden. Dit jaar (2017) zijn tweewekelijks de grondwaterstanden gemeten om inzicht te verkrijgen in de fluctuaties gedurende het jaar. Opvallend is dat de gemeten minimum en maximum grondwaterstanden een stuk hoger liggen dan de GLG en GHG die uitgelezen zijn uit het profiel. Mogelijk is dat een gevolg van hydrologische maatregelen in het recente verleden om meer watervast te houden in het gebied. Dat is een gunstige ontwikkeling, indien hiermee meer ijzer- en calcium aangevoerd kan worden om fosfor vast te leggen. Als blijkt dat na inrichting de bovenste bodemlaag en de vegetatie onder invloed komt van grondwater, bevelen we aan dit grondwater chemisch te laten analyseren. (3) De optie om tot op enige diepte te ontgronden moet worden afgezet tegen het behoud van de aardkundige waarde van de wijstgronden met kwel langs de Peelrandbreuk. 10

11 4. Literatuur Van Mullekom, M., F. Smolders Ŭ B. Timmermans (2016). Bodem- en hydrochemisch onderzoek naar de uitmijnmogelijkheden en nat uurpotenties van voormalige landbouwgronden in het Annabos. Eindrapportage in opdracht van Waterschap Aa en Maas. Rapportnummer: Van Mullekom, M., F. Smolders ft B. Timmermans (2016). Van landbouw naar natuur. Een efficiënte en effectieve aanpak. Onderzoekcentrum B-WARE en het Louis Bolk Instituut. Tweede, bijgewerkte druk. natuurontwikkeling 2016.pdf 11

12 Bijlage 1: beschrijving bodemprofielen Vŵtf bodem Boring: 8 Boring 41 W9ĪJJD ter M ĩ: : v, ji ų CD 4 co J. Vermeer in m to.v. NAP Boormeester Zand,zoor tin, stork r.iliq, stotk mmoin. M50cl45).rwak voon, stork kb ita, zwakqnndp MsOi zwak worm Ihoudond, wortdl űlaorrd, soorcn voon, sporen voon, Kín rctaigjūq, brakkon rand, K wan Ho: u,n*., dorrortrun. Edorunboar Api.goroodo bouwvoa donkorbrum, Edo lean boor. Ap polmvoqí Voon, stork ktoilazwak anndq raa: a.űò donkor zwartbruin, Edo rnanboo r, Zand matig nr, matigs zw nk kľi II11 il M, roston zand K-waardo: 1, Icrt ijjstoco. Edarrarbocr, BC «iets gevlekt Z I MflOfll MflOl m MSO116ŭi speren roost, roston no ut, K- A, Ibht bodoaom, Edwmarboor, Cponpaa hard zand Zand. main tin, main siltn,zwak rvimout, zwak anrdc, MSĹ111S&İ k houthoudond, roston voon, speren rooi, K waar do: Û.ĥ, licm bonogit s, Edolmanboar, C.moong Zand. matkj tin.zwak aind.zwok»inslo.mb0u73t. K-waardo: 2, It hurts, Edolman boor, Cr Zond, motto fr. matig siltśa, M Si, ton na ut. K «v vi rt 1, Icrt vis, Edetmnrtccr, Cr.silbg Projectcode: OF Datum: Boormeester: J. vermeer G el ekenū volgens nln

13 Bijlage 2: grondwaterstanden perceel Q1668 Gegevens verzameld en aangeleverd door de opdrachtgever. i iwrst Veghel neerslag -0-Peilbuis8 mv Peilbuis 9 mv neerslag (mm) 13

14 Bijlage 3: bodemchemische analysen (per locatie en bodemlaag) Locatie 8 Locatie cm 0-20 cm diepte - mv cm cm cm organisch stof (96) organisch stof (96) 0-20 cm 0-20 cm cm cm cm Fe-tot (mmol/l FW) Fe-tot (mmol/l FW) 0-20 cm 0-20 cm cm cm cm Al-tot (mmol/l FW) Al-tot (mmol/l FW 14

15 Bijlage 3: bodemchemische analysen (per locatie en bodemlaag) 0-20 cm 0-20 cm Locatie 9 diepte - mv diepte - mv diepte - mv cm cm ļ Olsen P (pmol/l FW) cm m i 0-20 cm 0-20 cm cm cm cm P-tot (mmol/l FW) 0-20 cm 0-20 cm cm Oise P (pmol/l FW) P-tot (mmol/l FW) Ca-tot (mmol/l FW) Ca-tot (mmol/l FW) 15

16 Bijlage 3: bodemchemische analysen (per locatie en bodemlaag) Locatie 8 Locatie cm 0-20 cm diepte - mv diepte - mv diepte - mv cm cm 0-20 cm cm cm 0-20 cm cm cm S-tot (mmol/l FW) S/fCa+Mg) cm 0-20 cm cm 0-20 cm cm S-totaal (mmol/l FW) 60 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 SACa+Mg) Fe/S

17 Bijlage 3: correlaties bodemchemische analysen (alle diepten en locaties) m Olsen P (ļjmol/kg FW) v.. m ** y s 538 2,7x'0,5u R!:C, # \ «y ş x-1'44a R1 s 0, (Ca H- Fe)/? (mmol/kg ŨW) (Ca 4 Feļ/P (mmol/kg DW) û 40 H JĚ 30 jį Ŝ 20 o * İ # y :: 0,1202) t 3,6394 R^O, Fe tot (m mûl/kg DW) b E 3 10 CL 10 Ũ 7 = 11,505 2x 4,6814 RJ ï 0, t *. * Ca tot (mmol/kgdw) Q 40 ūū. 30 E 3 20 cx m y^-0,1l47sx 4 2 5,494 R ï 0, '9T- 9 y s 2,738x -1, m A] tot (mmol/kgdw) organisch stofgehalte (9İ) 20 17

18 BIOGEOCHEMICAL WATER MANAGEMENT a APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS Toernooiveld 1 ^ 6525 ED NIJMEGEN Tel.: ^ info@b-ware.eu